Πληθυσµιακή και Γλωσσική Ποικιλότητα «ιεθνούς Σχολείου» Ρόδου στη Ρόδο: Το Παράδειγµα του Κατερίνα Καλογεροπούλου, Φώτης Κοτζαµάνης, Λιάνα Κουµνάκη, Αγάπη Μπίτσκη, Βασιλική Πίνδη, Πάνος Σιώρος, Κωνσταντίνος Χριστοδουλάκης, Ελένη Σκούρτου Περίληψη Η γλωσσική πολυµορφία στη Ρόδο έχει ιστορία και δυναµική. Το παράδειγµα που παρουσιάζουµε αφορά τις γλώσσες που οµιλούνται σε πολιτισµικά µικτές οικογένειες και διδάσκονται σε απογευµατινά µαθήµατα που οργανώνουν οι διαφορετικές γλωσσικές κοινότητες µέσω του Συλλόγου Πολυπολιτισµικών Οικογενειών Ρόδου (ΣΠΟΡ). Ο αριθµός των γλωσσών και η σύνθεση του µαθητικού πληθυσµού στο απογευµατινό αυτό σχολείο είναι καθρέπτης αυτής της πολυµορφίας. Από εδώ µπορούµε να αντλήσουµε πληροφορίες τόσο για την ιστορική παρουσία όσο και για το µέλλον των γλωσσών αυτών και κατ επέκταση γενικότερα για το µέλλον της πολυγλωσσίας στη Ρόδο (Σκούρτου 2002). Η παρούσα έρευνα έγινε από την οµάδα φοιτητών στο Παιδαγωγικό Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου Αιγαίου µε την επίβλεψη της Ελένης Σκούρτου, για δύο συνεχή χρόνια (2008-2009, 2009-2010). Εστιάζεται στην λειτουργία του ιεθνούς Σχολείου Ρόδου, το οποίο λειτουργεί από το 1999, και στο οποίο διδάσκονται συστηµατικά διαφορετικές πρώτες γλώσσες, σε µια οργανωµένη προσπάθεια διάσωσης γλωσσικών ικανοτήτων και διάχυσης κουλτούρας στα παιδιά που είναι δίγλωσσα. Γίνεται µια συγκριτική µελέτη µεταξύ των σχολικών ετών 2008-2009, 2009-2010 σχετικά µε την συµµετοχή δίγλωσσων µαθητών. Εισαγωγή Η Ρόδος, ένα νησί µε ιστορική παρουσία αλλόγλωσσων πληθυσµών, αποτελεί ένα παράδειγµα πολυπολιτισµικής ζύµωσης στον ελλαδικό χώρο. Και για το λόγο αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον να εντοπίσουµε όλες τις γλωσσικές ποικιλίες που παρουσιάζονται σήµερα, και να συσχετίσουµε την παρουσία των ποικιλιών αυτών µε τη συστηµατική εκπαίδευση των ξένων γλωσσών που εντοπίζονται. Πιο συγκεκριµένα, το ιεθνές σχολείο, είναι ένα πρωτοποριακό σχολείο που στεγάζεται 1
στη Ρόδο. Λειτουργεί από το 1999, µε την παραχώρηση αιθουσών από τη Νοµαρχία ωδεκανήσου, η οποία καταβάλλει το ενοίκιο του κέντρου, και το κάθε τµήµα- απο τα 8 γλωσσικά τµήµατα που είναι σε λειτουργία (Αγγλικό, Γαλλικό, Γερµανικό, Ιταλικό, Νορβηγικό, Ολλανδικό, Σουηδικό, Φινλανδικό) αναλαµβάνει τα λειτουργικά του έξοδα. Την πρωτοβουλία για την δηµιουργία του διεθνούς σχολείου, πήραν γονείς, οι οποίοι έκαναν πολιτισµικά µεικτούς γάµους και δηµιούργησαν οικογένειες στην Ελλάδα. Έτσι ιδρύθηκε ένα πολυπολιτισµικό σχολείο για παιδιά που ζουν σε δίγλωσσο περιβάλλον, στο οποίο θα έχουν την ευκαιρία να διδάσκονται την µητρική τους γλώσσα (Cummins 2005). Οι ώρες διδασκαλίας του σχολείου είναι απογευµατινές, σε καθηµερινή βάση, και τα µαθήµατα γίνονται από ειδικευµένο διδακτικό προσωπικό. Οι βασικοί στόχοι του Σ για τους µαθητές, είναι οι εξής: α) Να µάθουν τη µητρική γλώσσα καλύτερα β) Να γνωρίσουν την κουλτούρα και την ιστορία της χώρας καταγωγής γ) Να κοινωνικοποιηθούν µε παιδιά της ίδιας εθνικότητας δ) Να κάνουν σπουδές ανώτερης/ανώτατης εκπαίδευσης στο εξωτερικό ε)να προετοιµάσουν τους µαθητές, σε περίπτωση που επιθυµούν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής Μεθοδολογία της έρευνας Σε ότι αφορά την περίπτωση του ιεθνούς Σχολείου Ρόδου, ακολουθήθηκαν µέθοδοι της ποιοτικής κοινωνικής έρευνας, όπως συνεντεύξεις µε την διευθύντρια και τους εκπαιδευτικούς των επιµέρους γλωσσικών τµηµάτων, ερωτηµατολόγια, κωδικοποίηση ανοικτού τύπου ερωτήσεων και υλικό που µαζεύτηκε από την επιτόπια παρατήρηση στο χώρο του ιεθνούς Σχολείου Ρόδου. Το υλικό αυτό συνοψίστηκε σε πίνακες, σύµφωνα µε τους οποίους έγινε και η συγκριτική µελέτη για το διάστηµα αυτό (Φίλιας 1977). Αποτελέσµατα της έρευνας Παρακάτω παρατίθενται οι πίνακες µε την κατανοµή των γλωσσικών τµηµάτων για το έτος 2009-2010, καθώς και ο πίνακας για το έτος 2008-2009. 2
ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ 2009-2010 Κατανοµή µαθητών ιεθνούς Σχολείου Ρόδου ανά τµήµα 1) ΑΓΓΛΙΚΟ 63 2) ΓΑΛΛΙΚΟ 13 3) ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ 52 4) ΙΤΑΛΙΚΟ 5 5) ΝΟΡΒΗΓΙΚΟ 11 6) ΟΛΛΑΝ ΙΚΟ 92 7) ΣΟΥΗ ΙΚΟ 48 8) ΦΙΛΑΝ ΙΚΟ 44 ΣΥΝΟΛΟ 288 Πίνακας 1 Παρακάτω παρατίθεται ενδεικτικά αναλυτικός πίνακας για την κατανοµή των εκπαιδευτικών- µαθητών κάθε τµήµατος για το έτος 2009-2010: ΕΤΟΣ 2009-2010 Αριθµός Εκπαιδευτικοί Μαθητές Τµήµατα Νήπια Μαθητές Μαθητές Γυµνασίου/Λυκείου Εθνικότητες ηµοτικού 1. Αγγλικό τµήµα 4 63 13 4 22 31 Καναδοί Αµερικανοί Αυστραλοί Βρετανοί 2. Ολλανδικό τµήµα 2 52 8 8 25 19 Ολλανδοί Βέλγοι (Φλαµανδοί) 3. Ιταλικό τµήµα 1 5 2 2 3 Ιταλοί 3
4. Γερµανικό τµήµα 4 52 11 9 25 27 Γερµανοί Αυστριακοί Σουηδοί 5. Φιλανδικό τµήµα 4 44 8 9 23 12 Φιλανδοί 6. Σουηδικό τµήµα 2 48 10 6 25 17 Σουηδοί Έλληνες 7. Νορβηγικό τµήµα 2 11 5-6 5 Νορβηγοί 8. Γαλλικό τµήµα 1 13 3 0 13 Γάλλοι Βέλγοι Καναδοί Ελβετοί Σύνολο 20 288 60 27 141 114 Πίνακας 1.2 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ 2008-2009 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΑΘΗΤΩΝ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΡΟ ΟΥ 1) ΑΓΓΛΙΚΟ 70 2) ΟΛΛΑΝ ΙΚΟ 62 3) ΙΤΑΛΙΚΟ 10 4) ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ 55 5) ΦΙΛΑΝ ΙΚΟ 44 6) ΣΟΥΗ ΙΚΟ 65 7) ΝΟΡΒΗΓΙΚΟ 11 8) ΓΑΛΛΙΚΟ 40 ΣΥΝΟΛΟ 357 Πίνακας 2 Στο ιεθνές Σχολείο Ρόδου, κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της έρευνας, εκπροσωπούνται οι εξής χώρες: Ηνωµένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς (αγγλικό τµήµα), Γαλλία (γαλλικό τµήµα), Ελβετία, Αυστρία, Γερµανία (γερµανικό τµήµα), Ιταλία (ιταλικό τµήµα), Νορβηγία (νορβηγικό τµήµα), Ολλανδία, Βέλγιο (ολλανδικό τµήµα), Σουηδία (σουηδικό τµήµα), Φινλανδία (φινλανδικό τµήµα). Εκπροσωπούνται, δηλαδή, χώρες του δυτικού κόσµου, και πιο συγκεκριµένα της Βόρειας, Κεντρικής και υτικής Ευρώπης, όπως και της 4
Βόρειας Αµερικής. Στη συγκεκριµένη έρευνα, η σύγκριση έγινε βάσει των πινάκων 1 και 2, οι οποίοι περιέχουν το σύνολο των µαθητών για κάθε τµήµα για τα έτη 2008-9, 2009-10. Συµπεράσµατα Από τη συζήτησή µας µε την υπεύθυνη του ιεθνούς Σχολείου διαπιστώθηκε ότι οι προϋποθέσεις ένταξης ενός µαθητή στο ιεθνές Σχολείο είναι να είναι δίγλωσσος προερχόµενος από µεικτό γάµο και η γλώσσα καταγωγής του να οµιλείται στην καθηµερινότητα. Επειδή υπήρξαν προβλήµατα µε τον σύλλογο φροντιστηρίων ξένων γλωσσών της Ρόδου, έπρεπε να τεθούν αυστηρά κριτήρια συµµετοχής στο καταστατικό του σχολείου για την είσοδο των µαθητών στο σχολείο. Μας επισηµάνθηκε ότι το ιεθνές Σχολείο δεν λειτουργεί φροντιστηριακά. Χαρακτηριστικό παράδειγµα. είναι οι Έλληνες µετανάστες µεγαλωµένοι στη Γερµανία, οι οποίοι δεν δυνατό να συµµετάσχουν στο σχολείο, γιατί δεν έχουν τη γερµανική υπηκοότητα. Επίσης, δεν επιτράπηκε σε µαθητές από το ολλανδικό τµήµα να µεταπηδήσουν στο γερµανικό. Από τη συγκριτική µελέτη των δύο πινάκων για τα έτη 2008-2009 και 2009-2010, παρατηρήθηκε µείωση του αριθµού των µαθητών. Από το σύνολο των 357 µαθητών του πρώτου έτους καταγραφής (2008-2009), παρέµειναν 288 µαθητές το δεύτερο έτος καταγραφής. Πιο συγκεκριµένα, το αγγλικό τµήµα µειώθηκε κατά 7 µαθητές, το γαλλικό 27, το γερµανικό κατά 3, το ιταλικό κατά 5, το ολλανδικό κατά 10, το σουηδικό κατά 17, ενώ στο νορβηγικό και στο φιλανδικό παρέµεινε ο ίδιος αριθµός µαθητών. Αυτό οφείλεται σε λόγους αποχώρησης των εφήβων µαθητών, λόγω των υποχρεώσεων τους για τις πανελλήνιες εξετάσεις, καθώς και της µειωµένης εισόδου των νηπίων εξαιτίας της µείωσης των µεικτών γάµων. Επίσης, συγκεκριµένα για το ολλανδικό τµήµα αναφέρθηκαν ως λόγοι αποχώρησης, η επιστροφή στην πατρίδα εξαιτίας χωρισµού των γονέων. Επιπλέον, αρκετά παιδιά διακόπτουν τη φοίτησή τους λόγω χιλιοµετρικής απόστασης από το ιεθνές Σχολείο. Τέλος, έχουµε αποχώρηση από το σχολείο λόγω αποφοίτησης των µαθητών. Παρόλο που παρατηρήθηκε µείωση των µαθητών, η υπεύθυνη µας ανέφερε ότι γνωρίζει τις γεννήσεις δίγλωσσων παιδιών. Επιπλέον διοργανώνει εκδηλώσεις, όπου καλεί τους γονείς και τα παιδιά για µια πρώτη επαφή µε το σχολείο και µε αυτόν τον τρόπο 5
σχηµατίζει τµήµατα για τα επόµενα χρόνια. Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι γίνονται δεκτά παιδιά 2ης και 3ης γενιάς, εφόσον υπάρχει µία επαφή µε τη γλώσσα και την κουλτούρα του παππού ή της γιαγιάς και µε αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η βιωσιµότητα του σχολείου. Σε ερώτηση αν έχουν προστεθεί νέα γλωσσικά τµήµατα στο ιεθνές Σχολείο, η απάντηση ήταν αρνητική. Ενώ περίµεναν να δηµιουργηθεί το σέρβικο και το ισπανικό τµήµα, ακυρώθηκε η δηµιουργία των τµηµάτων, για µεν το σέρβικο λόγω µειωµένου αριθµού των παιδιών και προσωπικών λόγων της εκπαιδευτικού, για δε το ισπανικό λόγω έλλειψης οργάνωσης, παρά τον µεγάλο αριθµό µαθητών. Σε µια δεύτερη ερώτηση, για ποιο λόγο δεν ωθούνται στην εκµάθηση της πρώτης τους γλώσσας τα παιδιά των οικονοµικών µεταναστών (π.χ. Αλβανοί, Βούλγαροι) πιο οργανωµένα, η απάντηση ήταν ότι το καταστατικό του σχολείου δεν επιτρέπει την είσοδο των παιδιών που δεν προέρχονται από µεικτούς γάµους. Η υπεύθυνη µας επισήµαινε ότι δεν υπάρχουν προτάσεις για περιπτώσεις µεικτών γάµων οικονοµικών µεταναστών (Σκούρτου, Βρατσάλης, Γκόβαρης 2004). Αξίζει στο σηµείο αυτό να αναφερθεί η δήλωση του κ. Σ. Καραγιάννη στα εγκαίνια του σχολείου: Σε µια εποχή που ο ρατσισµός και η ξενοφοβία παίρνουν διαστάσεις ανησυχητικές, η συνύπαρξη στον ίδιο χώρο παιδιών 15 διαφορετικών χωρών, αποτελεί µοναδικό παράδειγµα της δυνατότητας για την ειρηνική συνύπαρξη ως συνεργασία όλων των λαών, αν το επιθυµούν οι ίδιοι Βιβλιογραφία J. Cummins, Ταυτότητες υπό διαπραγµάτευση. Εκπαίδευση µε σκοπό την ενδυνάµωση σε µια Κοινωνία της Ετερότητας, Gutenberg, Αθήνα, 2005 Φίλιας Β., κ.ά., Εισαγωγή στη Μεθοδολογία και τις Τεχνικές των Κοινωνικών Ερευνών, Gutenberg, Αθήνα, 1977. 6
Σκούρτου, Ε. (2002) Από το σπίτι στο σχολείο: Οι Οµιλητές και οι Γλώσσες τους. Υλικά Ηµερίδας: «Γλώσσες στο Σπίτι, Γλώσσες στην Κοινωνία», Ρόδος, Γενική Γραµµατεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Πανεπιστήµιο Αιγαίου Σκούρτου, Ε., Βρατσάλης, Κ., Γκόβαρης, Χρ. (2004): Μετανάστευση στην Ελλάδα και Εκπαίδευση -Αποτίµηση της υπάρχουσας Κατάστασης, Προκλήσεις και Προοπτικές Βελτίωσης, Εµπειρογνωµοσύνη, Αθήνα: Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής ( ΙΜΕΠΟ) 7