ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. Διπλωματική Εργασία

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Διπλωματική Εργασία ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΑΥΤΟΚΊΝΗΤΟ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ του/της ΑΓΤΖΟΓΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Υποβλήθηκε ως απαιτούμενο για την απόκτηση του μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης στη Διοίκηση Επιχειρήσεων ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός αυτής της διπλωματικής εργασίας είναι να ερευνήσουμε κατά πόσο το ηλεκτρικό αυτοκίνητο αποτελεί απειλή για το πετρέλαιο. Για να φτάσουμε σε ένα αποτέλεσμα πρέπει πρώτα να μελετηθεί η σχέση που υπάρχει μεταξύ του αργού πετρελαίου και των ελαφριών αποσταγμάτων αυτών δηλαδή που χρησιμοποιούνται από τα οχήματα. Κατόπιν θα πρέπει να βρεθεί κατά πόσο υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης των ελαφριών αποσταγμάτων πετρελαίου και του ενεργού πληθυσμού αυτοκινήτων. Στην συνέχεια χρησιμοποιώντας την αντίστοιχη γραμμή παλινδρόμησης, όπου αυτό είναι εφικτό, θα γίνει πρόβλεψη για το πληθυσμό των συνολικών οχημάτων έως το 2050 καθώς και για τις πωλήσεις των ηλεκτρικών αυτοκινήτων την αντίστοιχη χρονική περίοδο. Καθώς θα έχουμε πια συγκεντρωτικά τον όγκο των οχημάτων (διαχωρισμένα σε συμβατικά και ηλεκτρικά) και καθώς υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του όγκου των συμβατικών οχημάτων και της κατανάλωσης ελαφριών κλασμάτων πετρελαίου μπορούμε με σιγουριά να προβλέψουμε ότι η ζήτηση για αυτά τα κλάσματα θα είναι αισθητά μειωμένη. Αυτό σημαίνει κατ' επέκταση ότι και η ζήτηση για αργό πετρέλαιο θα ακολουθήσει (υπάρχει δυνατή συσχέτιση μεταξύ ζήτησης αργού πετρελαίου και ελαφριών κλασμάτων) παρασύροντας προς τα κάτω και την τιμή του πετρελαίου. Όλα αυτά βέβαια συμβαίνουν μετά το 2035 όταν ο όγκος των συμβατικών αυτοκινήτων θα αρχίζει να ελαττώνεται αισθητά. ii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... ii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... iii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... iv ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... v ΠΕΡΙΕΧΟΝΕΝΑ ΣΧΗΜΤΩΝ... vi ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η Ιστορία του Πετρελαίου... 2 1.Γενικά... 2 1.1 Σύσταση του αργού πετρελαίου... 4 1.2 Διύλιση αργού πετρελαίου Γενικά... 5 1.3 Συνοπτικό Διάγραμμα Ροής Διυλιστηρίου... 7 1.3.1 Το αργό πετρέλαιο ως καύσιμο... 9 1.4 Προϊόντα Πετρελαίου... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.: Ιστορική Αναδρομή Πετρελαίου-... 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Αποθέματα Πετρελαίου και ο Ρυθμός Κατανάλωσης... 19 3.1 Η εξέλιξη των αποθεμάτων πετρελαίου... 19 3.1 Η συνολική παραγωγή αργού Πετρελαίου... 20 3.3 Πρόβλεψη της παραγωγής αργού πετρελαίου από τις χώρες εκτός ΟΠΕΚ... 22 3.4 Πρόβλεψη της παραγωγής αργού πετρελαίου από τις χώρες εντός ΟΠΕΚ... 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Τιμές Αργού Πετρελαίου... 24 4.1 Παράγοντες που επηρεάζουν τις τιμές του αργού πετρελαίου... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : Ηλεκτρική Ενέργεια... 30 5.1 Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας... 30 5.2 Παγκόσμια Παραγωγή από ΑΠΕ και Κόστος... 33 5.3 Η Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα... 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Σύγκριση EV & Συμβατικού Αυτοκινήτου... 40 iii

6.1 Η Παγκόσμια Αγορά Αυτοκινήτου... 40 6.2 Σύγκριση EV & Συμβατικών Οχημάτων... 41 6.2.1 Κόστος Αγοράς EV... 41 6.2.2 Κόστος Μετακίνησης EV... 43 6.2.3 Κόστος Αγοράς Συμβατικών Αυτοκινήτων... 43 6.2.4 Κόστος Μετακίνησης Συμβατικών Αυτοκινήτων... 44 6.3 Λοιπά Κόστη... 45 6.3.1 Κόστος Συντήρησης... 45 6.3.2 Κόστος Ασφάλισης... 45 6.3.3 Κόστος Μπαταριών... 45 6.4 Αυτοκίνητα σε Κυκλοφορία... 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Ηλεκτρικά Αυτοκίνητα και η Απαίτηση σε Αργό Πετρέλαιο... 47 7.1 Συσχέτιση Κατανάλωσης Αργού Πετρελαίου με την Τιμή... 48 7.2 Συσχέτιση Κατανάλωσης Αργού Πετρελαίου και Κλασμάτων του... 50 7.3 Συσχέτιση Ολικών Κλασμάτων & Παγκόσμιου Στόλου Οχημάτων... 52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Πρόβλεψη της Τιμής του Αργού Πετρελαίου για τα Ετη 2030 & 2050... 54 8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 59 9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... lx ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Πίνακες)... lxii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή αργού πετρελαίου... 4 Πίνακας 2:Όρια απόσταξης και χρήσης των κλασμάτων που προέρχονται από το διαχωρισμό του αργού πετρελαίου... 8 Πίνακας 3: Συνολική παραγωγή Αργού Πετρελαίου... 20 Πίνακας 4: Τιμές αργού πετρελαίου από το 1975-2012... 26 Πίνακας 5: Συνολική κατανάλωση καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας... 31 Πίνακας 6: Μοντέλα Ηλεκτρικών Αυτοκινήτων... 41 iv

Πίνακας 7: Μοντέλα Ηλεκτρικών Αυτοκινήτων:... 42 Πίνακας 8: Οικονομικότερα ΕV της Αγοράς... 44 Πίνακας 9: Οικονομικότερα ΕV της Αγοράς (Συνέχεια)... 44 Πίνακας 10: : Παγκόσμια κατανάλωση κλασμάτων πετρελαίου... 50 Πίνακας 11: Πωλήσεις EV & PHEV αυτοκινήτων ανά έτος... 55 Πίνακας 12: Συγκεντρωτικά τα δεδομένα... 57 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1: Διαπιστωμένα αποθέματα (proven reserves) αργού πετρελαίου... 19 Διάγραμμα 2: Συνολική παραγωγή... 20 Διάγραμμα 3: Ολική παραγωγή Αργού Πετρελαίου... 21 Διάγραμμα 4: Συνολική κατανάλωση σε αργό πετρελαίου, 2002-2012... 21 Διάγραμμα 5: Εκτός ΟΠΕΚ παραγωγή υγρών καυσίμων... 22 Διάγραμμα 6: Τιμές Αργού Πετρελαίου... 25 Διάγραμμα 7: Ολική παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας... 31 Διάγραμμα 8: Ολική κατανάλωση καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας... 32 Διάγραμμα 9: Παγκόσμια ολική παραγωγή και κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας... 32 Διάγραμμα 10: Παγκόσμια παραγωγή ΑΠΕ... 36 Διάγραμμα 11: Ετήσιες Πωλήσεις Αυτοκινήτων ανά τον κόσμο... 41 Διάγραμμα 12: Κόστος των μπαταριών... 42 Διάγραμμα 13: Συνολικός Όγκος αυτοκινήτων σε Χρήση... 46 Διάγραμμα 14: Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs Spot Τιμές Αργού Πετρελαίου... 49 Διάγραμμα 15:Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "light distillates"... 51 Διάγραμμα 16: Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "middle distillates"... 51 Διάγραμμα 17: Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "Total distillates"... 52 Διάγραμμα 18:Συσχέτση μεταξύ της κατανάλωσης "Total distillates" και του Ολικού στόλου των αυτοκινήτων... 53 Διάγραμμα 19: Πρόβλεψη πωλήσεων... 54 Διάγραμμα 20: Πωλήσεις EV... 55 Διάγραμμα 21: Αριθμός Αυτοκινήτων σε Χρήση... 56 Διάγραμμα 22: Πρόβλεψη Πωλήσεων EV... 56 Διάγραμμα 23: Πρόβλεψη Αυτοκινήτων σε Χρήση... 57 v

ΠΕΡΙΕΧΟΝΕΝΑ ΣΧΗΜΤΩΝ Σχήμα 1: Σχηματική απεικόνιση στήλης απόσταξης... 8 vi

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από την εφεύρεση του αυτοκινήτου μέχρι σήμερα η ζήτηση για οχήματα είναι συνεχώς αυξανόμενη. Στον τομέα των αυτοκινητοβιομηχανιών έχουν σημειωθεί μερικές από τις μεγαλύτερες καινοτομίες των τελευταίων ετών. Τα τελευταία δε χρόνια παρατηρείται μία κινητοποίηση του παγκόσμιου πληθυσμού για την προστασία του περιβάλλοντος. Ο τομέας των αυτοκινητοβιομηχανιών δεν θα γινόταν να μην αντιδράσει σε αυτήν την κίνηση. Έτσι μετά από πολλά χρόνια μελετών σχετικά πρόσφατα έχουν εισαχθεί στην γκάμα των αυτοκινητοβιομηχανιών τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που υπόσχονται τρομακτική μείωση των εκπομπών του θερμοκηπίου βελτιώνοντας την συνολική κατάσταση της ατμόσφαιρας. Η νέα αυτή τεχνολογία υπόσχεται και χαμηλότερες καταναλώσεις κάτι που θα ελαφρύνει και το κόστος των χρηστών των οχημάτων. Έτσι πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα θα πάρουν την μερίδα του λέοντος στην αγορά οχημάτων. Αυτό που θα μελετηθεί στα πλαίσια αυτής της διπλωματικής εργασίας είναι το κατά πόσο η είσοδος αυτών των καινούριας τεχνολογίας οχημάτων θα είναι πετυχημένη αλλά και το γιατί, καθώς και το πώς αυτό θα επηρεάσει την ζήτηση αλλά και την τιμή του αργού πετρελαίου. Για να μπορέσουμε βέβαια να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα θα θεωρήσουμε ότι οι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την τιμή του αργού πετρελαίου θεωρούνται σταθεροί και η μόνη μεταβολή θα είναι η μεταβολή της ζήτησης. 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η Ιστορία του Πετρελαίου 1.Γενικά Το πετρέλαιο αποτελεί την κυριότερη πηγή ενέργειας στο σύγχρονο κόσμο, αλλά και την πρώτη ύλη για την παραγωγή πληθώρας χημικών προϊόντων. Το πετρέλαιο είναι ουσιαστικά ένα μίγμα αερίων, υγρών και στερεών υδρογονανθράκων, το οποίο ανευρίσκεται σε πετρελαιοφόρα κοιτάσματα σε διάφορα μέρη του πλανήτη και κυρίως στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αν και η προέλευση του πετρελαίου δεν είναι πλήρως καθορισμένη, πιστεύεται ότι κατά τη γεωλογική περίοδο, πριν από 10-3000 χρόνια, φυτικοί και ζωικοί μικροοργανισμοί συνέπεια γεωλογικών ανακατάξεων εγκλωβίστηκαν σε λίμνες, ποταμούς και θάλασσες όπου αποσυντέθηκαν παρουσία αναερόβιων βακτηρίων απουσία οξυγόνου, καθώς επίσης και μέσω καταλυτικών διασπάσεων ανόργανων υλικών σε χαμηλές θερμοκρασίες. Αποτέλεσμα αυτών των δράσεων ήταν η δημιουργία του πετρελαίου. Μόλις τον Αύγουστο του 1859 στις ΗΠΑ ανακαλύφθηκε από τον E.L. Drake, μηχανικό της Seneka Oil Co, το πρώτο κοίτασμα πετρελαίου, το οποίο και αντλήθηκε επιτυχώς. Τα πρώτα χρόνια το φωτιστικό πετρέλαιο (κηροζίνη) ήταν το μόνο προϊόν του πετρελαίου που χρησιμοποιούνταν. Η βενζίνη το ελαφρύτερο της κηροζίνης κλάσμα του πετρελαίου θεωρήθηκε ως επικίνδυνο παραπροϊόν χωρίς πιθανή χρήση. Η εφεύρεση του βενζινοκινητήρα από τους Daimler και Benz το 1885 έφερε την μεγάλη επανάσταση στην χρησιμοποίηση των προϊόντων του πετρελαίου ως καύσιμα αυτοκινήτων. Η σημαντική αύξηση της κυκλοφορίας των βενζινοκίνητων αυτοκινήτων είχε ως αποτέλεσμα να παρατηρηθεί έλλειψη σε βενζίνη με ταυτόχρονο πλεόνασμα σε κηροζίνη. Η αλλαγή των δεδομένων και των αναγκών της αγοράς ήταν η κύρια αιτία για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών που θα παρήγαγαν επιπλέον βενζίνη χρησιμοποιώντας τα βαριά κλάσματα. Η παραγωγή πετρελαίου αναπτύχθηκε ραγδαία μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από 300 MMtons το 1960 σε 2350 MMtons το 1970. Στη συνέχεια ο ρυθμός ελαττώθηκε σημαντικά, με αποτέλεσμα το 2000 η παγκόσμια παραγωγή να ανέρχεται σε 3500 2

MMtons. Από το 1992 η Σαουδική Αραβία είναι πλέον ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου με δεύτερη τις ΗΠΑ. Τα βεβαιωμένα αποθέματα αργού πετρελαίου στο τέλος του 2012 ανέρχονταν στα 1668,9 τρισεκατομμύρια βαρέλια τα οποία επαρκούν για την κάλυψη 52,9 χρόνων της παγκόσμιας παραγωγής. Η αύξηση των επίσημων Ιρακινών αποθεμάτων ήταν μια από τις μεγαλύτερες και ανερχόταν στα 6,9 δις βαρέλια. Τα παγκόσμια αποδεδειγμένα αποθέματα αυξήθηκαν κατά 26%, ή περίπου 350 δισεκατομμύρια βαρέλια, κατά την τελευταία δεκαετία και κατανέμονται σε διάφορες περιοχές του πλανήτη παρουσιάζονται στον Γράφημα 1. Τα μέλη του ΟΠΕΚ θα συνεχίσουν να κυριαρχούν, κρατώντας 72,6% του παγκόσμιου συνόλου ενώ η Νότια και Κεντρική Αμερική θα συνεχίζει να κατέχει την υψηλότερη αναλογία reserves-toproduction (R/P) ratio (αποθεμάτων / παραγωγή). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 μέχρι το τέλος του 1980 η Σοβιετική Ένωση ήταν η χώρα με την μεγαλύτερη παραγωγή, αλλά μετά την αλλαγή του καθεστώτος και την ουσιαστική διάλυση της Ένωσης, η Ρωσία κατέχει πλέον την Τρίτη θέση. Στο Πίνακα 1 παρουσιάζεται ο κατάλογος των χωρών με την μεγαλύτερη παραγωγή σε πετρέλαιο κατά το 2012. Κατανομή των αποδεδειγμένων αποθεμάτων σε ποσοστά 8% 8% 3% Μέση Ανατολή 13% 48% Κεντρική και Νότια Αμερική Βόρεια Αμερική Ευρώπη και Ευρασία 20% Αφρική Ασία Γράφημα 1: Βεβαιωμένα αποθέματα αργού πετρελαίου κατά το έτος 2012 Είναι φανερό ότι οι πρώτες 3 χώρες ελέγχουν την παραγωγή του 35%. Οι χώρες του ΟΠΕΚ (Σαουδική Αραβία, Ιράν, Βενεζουέλα, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Νιγηρία, Κουβέιτ, Ινδονησία, Λιβύη) ελέγχουν αυστηρά την παραγωγή του πετρελαίου και με δεδομένο ότι από άποψη αποθεμάτων έχουν το 60% παγκοσμίως, ενώ καλύπτουν μόνο 3

το 40% των απαιτήσεων παγκοσμίως, αποτελεί στοιχείο της σπουδαιότητας και της δυνατότητας του ΟΠΕΚ να ελέγχει ουσιαστικά τα επίπεδα τιμών του αργού πετρελαίου. Πίνακας 1: Χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή αργού πετρελαίου Χώρα Παραγωγή /μέρα σε χιλ. βαρέλια % Ποσοστό Σαουδική Αραβία* 11530 13.3 Ρωσικές Δημοκρατίες 10643 12.8 ΗΠΑ 8905 9.6 Ιράν* 368 4.2 Μεξικό 2911 3.5 Βενεζουέλα* 2725 3.4 Κίνα 4155 5.0 Νορβηγία 1916 2.1 Μεγάλη Βρετανία 967 1.1 Καναδάς 3741 4.4 Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα* 3380 3.7 Νιγηρία* 2417 2.8 Κουβέιτ* 3127 3.7 Ινδονησία* 918 1.1 Λιβύη* 1509 1.7 Υπόλοιπες Χώρες 26940 27.6 Συνολική Παραγωγή 86152 100 * Χώρες που ανήκουν στον ΟΠΕΚ 1.1 Σύσταση του αργού πετρελαίου Το αργό πετρέλαιο είναι ένα πολύπλοκο μίγμα κυρίως ενώσεων του άνθρακα (C) και του υδρογόνου (Η). Η σύστασή του σε C και Η κυμαίνεται μεταξύ 83-87% κ.β. σε C και 10-14% κ.β. σε Η. Ο αριθμός των ενώσεων φθάνει πάνω από 3000 και περιλαμβάνει αέρια, όπως το μεθάνιο μέχρι και βαριές ασφαλτικές ενώσεις που δεν αποστάζουν. Οι κυριότερες οργανικές ενώσεις στο αργό πετρέλαιο είναι παραφινικοί, ναφθενικοί και αρωματικοί υδρογονάνθρακες, όπως και ασφαλτικές ενώσεις. Εκτός από τους υδρογονάνθρακες το αργό πετρέλαιο περιέχει χαμηλές συγκεντρώσεις σε θείο (0-5%), 4

άζωτο (0-1%), οξυγόνο (0-2%) και μέταλλα (0-0.1%), κυρίως σίδηρο, νικέλιο, χρώμιο και βανάδιο. Οι φυσικές διεργασίες της διύλισης, όπως κλασμάτωση, απορρόφηση και ψύξη, επηρεάζονται σε μεγάλη έκταση από τις ιδιότητες των υδρογονανθράκων. Οι χημικές διεργασίες, όπως η αποθείωση, επηρεάζονται από την παρουσία του θείου, αζώτου και οξυγόνου καθώς και από το είδος των υδρογονανθράκων. Η σύσταση του αργού και συνολικά οι ιδιότητές του εξαρτώνται σημαντικά από την περιοχή από την οποία προέρχεται το κοίτασμα. Η κατάταξη των διαφόρων τύπων αργού πετρελαίου γίνεται με διάφορους τρόπους, ο πιο συνήθης των οποίων είναι το ειδικό βάρος(sp.gr 60/60 ). Ανάλογα με το ειδικό βάρος το αργό πετρέλαιο κατατάσσεται σε: Ελαφρύ sp.gr60/60 < 0.825 Μέσο 0.825 < sp.gr60/60 < 0.875 Βαρύ 0.875 < sp.gr60/60 < 1 Πολύ βαρύ sp.gr60/60 > 1 Η ποιοτική κατάταξη του αργού πετρελαίου με βάση το ειδικό βάρος έχει κυρίως ενδιαφέρον για τη βιομηχανία, επειδή η τιμή του συναρτάται σε σημαντικό βαθμό από το ειδικό βάρος. Έτσι, ένα αργό πετρέλαιο που έχει ειδικό βάρος 0.820 θα παράγει κατά τη διύλισή του πολύ περισσότερα ελαφρά προϊόντα (βενζίνη) και λιγότερα βαριά απ ότι ένα αργό πετρέλαιο που έχει ειδικό βάρος 0.920. 1.2 Διύλιση αργού πετρελαίου Γενικά Ο εργαστηριακός έλεγχος της ποιότητας του αργού πετρελαίου πριν από την περαιτέρω επεξεργασία του είναι ουσιαστικής σημασίας για την αποτελεσματική λειτουργία του διυλιστηρίου. Τα χαρακτηριστικά της ποιότητας του αργού πετρελαίου είναι, κυρίως, τα όρια απόσταξης, η πυκνότητά του και η περιεκτικότητα σε θειούχες και γενικά μη υδρογονανθρακικές ενώσεις. 5

Το αργό πετρέλαιο, όπως λαμβάνεται από τις πετρελαιοπηγές, περιέχει σημαντικά ποσοστά νερού και αερίων, τα οποία απομακρύνονται πριν από τη μεταφορά του στους χώρους διύλισης. Η μεταφορά του αργού πετρελαίου γίνεται συνήθως με δεξαμενόπλοια, αλλά και αγωγούς μεταφοράς. Το φυσικό πετρέλαιο, μετά τη μεταφορά του, σχεδόν πάντα υποβάλλεται σε διύλιση σε διυλιστήρια. Με τον όρο διύλιση εννοούμε: 1. Το διαχωρισμό του φυσικού πετρελαίου σε διάφορα προϊόντα (με φυσικές διεργασίες διαχωρισμού) ή την παρασκευή διαφόρων προϊόντων (με διεργασίες χημικής μετατροπής) 2. Τον εξευγενισμό των προϊόντων (με τις λεγόμενες τελικές κατεργασίες) 3. Την ετοιμασία του τελικού προϊόντος (που μπορεί να απαιτεί δευτερεύουσες κατεργασίες, όπως ανάμιξη, γαλακτωματοποίηση, κ.λ.π.) Η κατανομή των προϊόντων ενός διυλιστηρίου καθορίζεται από τις ανάγκες της αγοράς. Τρεις είναι οι παράγοντες που μπορούν να καθορίσουν την κατανομή των προϊόντων: Η προέλευση του αργού πετρελαίου, ο βαθμός πολυπλοκότητας του διυλιστηρίου και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οι ιδιότητες ενός αργού πετρελαίου εξαρτώνται κυρίως από την προέλευσή του. Οι διαφοροποιήσεις στην απόδοση των λαμβανόμενων προϊόντων είναι σημαντικές για αργό πετρέλαιο διαφορετικής προέλευσης. Στην Ελλάδα, όπου μέχρι σήμερα η προμήθεια του πετρελαίου καθορίζεται από διακρατικές συμφωνίες, είναι ακόμη αμφίβολο κατά πόσο όλα τα διυλιστήρια μπορούν να αξιοποιήσουν τον παράγοντα «προέλευση αργού πετρελαίου» στην αριστοποίηση ενός διυλιστηρίου. Ο σχεδιασμός ενός διυλιστηρίου (βαθμός πολυπλοκότητας) αποτελεί το δεύτερο και πιο σημαντικό παράγοντα που καθορίζει την κατανομή των παραγόμενων προϊόντων. Όταν ξεκίνησε η λειτουργία των πρώτων διυλιστηρίων (ΕΛΔΑ, ΕΚΟ) η ελληνική αγορά καυσίμων ζητούσε καύσιμα για θέρμανση και βιομηχανικές χρήσεις και λιγότερο βενζίνη. Με την αύξηση, όμως στη ζήτηση της βενζίνης και τη χρήση ντήζελ αντί βαρέος καυσίμου στις κατοικίες, η αγορά για βαριά καύσιμα ελαττώθηκε, ενώ παρουσιάστηκε μεγάλη ζήτηση σε ελαφρύτερα προϊόντα (βενζίνη, ντήζελ). Έτσι, λογικά εξηγούνται οι μεγάλες επενδύσεις που έγιναν τη δεκαετία του 1980. 6

Ο τελευταίος παράγοντας που παίζει σημαντικό ρόλο σε ένα μοντέρνο διυλιστήριο είναι οι περιβαλλοντικοί λόγοι και ειδικότερα η απομάκρυνση του μολύβδου από τη βενζίνη. Το γεγονός αυτό είχε σαν συνέπεια να αναζητηθούν νέες μέθοδοι για την αύξηση του αριθμού οκτανίου της παραγόμενης βενζίνης κατά 2-4 μονάδες. Αυτό συνεπάγεται πιο εντατική λειτουργία της μονάδας αναμόρφωσης, νέες επενδύσεις σε μονάδες αλκυλίωσης και τέλος παραγωγή οξυγονούχων ενώσεων, όπως MTBE (Methyl-Tertiary-Buryl-Ether). Οι ολοένα αυξανόμενοι περιορισμοί στη σύσταση των καυσίμων, όχι μόνο σε ότι αφορά το θείο, αλλά και την περιεκτικότητα σε αρωματικές ενώσεις ή και σε ολεφίνες, επιβάλλουν τη συνεχή βελτίωση των παραγωγικών διεργασιών και την εγκατάσταση νέων μονάδων ώστε τα παραγόμενα καύσιμα και συνολικά η λειτουργία του διυλιστηρίου να έχουν ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση. 1.3 Συνοπτικό Διάγραμμα Ροής Διυλιστηρίου Το αργό πετρέλαιο αποθηκεύεται σε δεξαμενές και υφίσταται μια φυσική διεργασία απομάκρυνσης ανόργανων αλάτων και κατόπιν οδηγείται στην ατμοσφαιρική στήλη απόσταξης για το διαχωρισμό του σε επιμέρους κλάσματα και την αναβάθμιση του πετρελαίου σε προϊόντα που θα ικανοποιούσαν τις ανάγκες του καταναλωτή. Η όλη διεργασία αναβάθμισης του πετρελαίου καλείται διύλιση (refining). Απόσταξη είναι η φυσική διεργασία του διαχωρισμού ουσιών ανάλογα με την πτητικότητά τους (σημείο ζέσεως). Η διεργασία επιτελείται σε μία στήλη (ή πύργο) απόσταξης, όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 2. Οι ατμοί από το θερμανθέν αργό πετρέλαιο ανέρχονται στη στήλη και συμπυκνώνονται καθώς ανεβαίνουν από δίσκο σε δίσκο. Οι πλέον πτητικές ουσίες γίνονται καθαρότερες κοντά στην κορυφή της στήλης, ενώ ουσίες με χαμηλά σημεία ζέσεως εμπλουτίζονται στον πυθμένα. Επειδή η διεργασία είναι φυσική, δεν γίνονται χημικές αντιδράσεις. Τα κυριότερα κλάσματα που διαχωρίζονται στην ατμοσφαιρική στήλη είναι: ελαφρά αέρια και ελαφρά νάφθα, βαριά νάφθα, κηροζίνη, ντίζελ, ελαφρύ αεριέλαιο και βαρύ υπόλειμμα. Προκειμένου να γίνει ο διαχωρισμός των κλασμάτων είναι απαραίτητη η προθέρμανση του αργού σε υψηλή θερμοκρασία, περίπου 370 C, ώστε να 7

σχηματιστούν δύο φάσεις διαχωρισμού, μία αέρια και μία υγρή. Αυτό σημαίνει ότι η διύλιση του πετρελαίου απαιτεί σημαντικά ποσά ενέργειας. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται τα όρια απόσταξης των κύριων προϊόντων που λαμβάνονται από την κλασματική απόσταξη του αργού πετρελαίου καθώς και ο τρόπος διάθεσης του κάθε προϊόντος. Πίνακας 2:Όρια απόσταξης και χρήσης των κλασμάτων που προέρχονται από το διαχωρισμό του αργού πετρελαίου Όρια απόσταξης, F Προϊόν Προορισμός Αρχή 120 Ελαφρά προϊόντα (butanes Καύσιμα διυλιστηρίου and lighter) LPG, βενζίνη 90 220 Ελαφρά νάφθα*, (light Βενζίνη straight run, LSR naphtha) 180 400 Βαριά νάφθα* (HSR Καταλυτική αναμόρφωση naphtha) 350 540 Κηροζίνη (kerosine) Κηροζίνη 420 640 Ελαφρό αεριέλαιο (light Ντήζελ gas oil LGO) 550 830 Βαρύ αεριέλαιο (HGO) Καταλυτική πυρόλυση 750 1050 Αεριέλαιο κενού (VGO) Καταλυτική πυρόλυση 1050+ Υπόλειμμα (residue, VRC) Εξανθράκωση *Ο όρος νάφθα χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει κλάσματα πετρελαίου που λαμβάνονται απευθείας από τη στήλη με όρια απόσταξης ίδια με αυτά της βενζίνης. Σχήμα 1: Σχηματική απεικόνιση στήλης απόσταξης 8

Τα κλάσματα από την ατμοσφαιρική στήλη απόσταξης οδηγούνται σε άλλες εγκαταστάσεις για περαιτέρω επεξεργασία και βελτίωση των ιδιοτήτων τους ώστε να αποτελέσουν εντός προδιαγραφών τυποποιημένα προϊόντα για κατανάλωση. 1.3.1 Το αργό πετρέλαιο ως καύσιμο Ο άνθρακας και το φυσικό αέριο απαιτούν σχετικά μικρή προετοιμασία πριν από τη χρήση τους ως καύσιμα. Σε σύγκριση με αυτούς τους ορυκτούς πόρους, το πετρέλαιο απαιτεί πολύ μεγάλη προετοιμασία πριν χρησιμοποιηθεί, διότι αποτελείται από εκατοντάδες ενώσεις που συμπεριφέρονται πολύ διαφορετικά στην καύση. Η καύση αργού πετρελαίου είναι δυνατή για ηλεκτροπαραγωγή αφού ως υγρό καύσιμο έχει κάποια πλεονεκτήματα έναντι του άνθρακα. Όμως, αποτελεί μεγάλη σπατάλη διότι ο εξευγενισμός του μπορεί να δώσει δεκάδες προϊόντα με μεγάλη θερμαντική και χρηματική αξία. Η καλύτερη χρήση του αργού λοιπόν απαιτεί τον διαχωρισμό του σε μικρές ομάδες συστατικών και αυτό γίνεται στο διυλιστήριο. Τα προϊόντα αυτά είναι μίγματα διαφόρων ενώσεων και όχι καθαρές ενώσεις. Για παράδειγμα η βενζίνη είναι μίγμα ενώσεων και κοστίζει περίπου 1.6 /lit. Το οκτάνιο κοστίζει 100 /lit, αλλά κανένας μας δεν θα το χρησιμοποιούσε αντί βενζίνης στο αυτοκίνητό του. Έτσι δηλαδή, χρησιμοποιώντας κλάσματα πετρελαίου επιτυγχάνεται ένας συμβιβασμός μεταξύ ποιότητας και κόστους. 1.4 Προϊόντα Πετρελαίου Τα διάφορα προϊόντα που λαμβάνονται από τη διύλιση του αργού πετρελαίου μπορούν να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες: Καύσιμα μηχανών εσωτερικής καύσης (βενζίνη, ντίζελ, καύσιμα αεροπλάνων) Καύσιμα θέρμανσης (υγραέρια, ντίζελ θέρμανσης, μαζούτ) Μη καύσιμα προϊόντα (άσφαλτος, λιπαντικά, διαλύτες, κηροί κ.ά.) Τροφοδοσίες στην παραγωγή πετροχημικών (νάφθα, αεριέλαιο κ.ά.) 9

Εκτός από την τελευταία κατηγορία, που χρησιμοποιείται όπως λαμβάνεται από τον πύργο απόσταξης, για την παραγωγή των άλλων απαιτούνται διάφορες διεργασίες. Τα κυριότερα προϊόντα του πετρελαίου περιγράφονται εν συντομία παρακάτω. 1. Αέρια Προϊόντα - Υγραέρια :Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται ενώσεις που βρίσκονται στην αέρια φάση σε κανονικές συνθήκες: CH 4, C 2 H 6, C 3 H 8, C 4 H 10 και οι αντίστοιχες ολεφίνες. Το CH 4 συχνά χρησιμοποιείται ως καύσιμο στο διυλιστήριο, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως πρώτη ύλη για παραγωγή υδρογόνου με αναμόρφωση με ατμό (steam reforming). Το C 2 H 6 επίσης χρησιμοποιείται ως καύσιμο και ως πρώτη ύλη για την παραγωγή υδρογόνου ή αιθυλενίου. Το C 3 H 8 συχνά χρησιμοποιείται κυρίως στο υγραέριο LPG (liquefied petroleum gas, μίγμα βουτανίου και προπανίου υπό πίεση σε υγρή κατάσταση). Τα βουτάνια χρησιμοποιούνται ως συστατικά της βενζίνης, του υγραερίου LPG και ως τροφοδοσία στη μονάδα της αλκυλίωσης. 2. Βενζίνη: Η βενζίνη αποτελεί μίγμα υδρογονανθράκων με όρια απόσταξης από 38 έως 205 C. Στην πράξη, το τελικό εμπορικό προϊόν που διατίθεται προς πώληση προέρχεται από ανάμιξη πολλών ρευμάτων σε τέτοια αναλογία, ώστε το μίγμα να είναι κατάλληλο ως καύσιμο για τους βενζινοκινητήρες. Σήμερα, η παραγωγή της βενζίνης αντιπροσωπεύει το 32% της παραγωγής ενός διυλιστηρίου. Τα συστατικά ρεύματα που χρησιμοποιούνται για ανάμιξη στην παραγωγή βενζίνης είναι απευθείας απόσταγμα βενζίνης (LSR), βενζίνη καταλυτικής πυρόλυσης (catalytic cracking gasoline), καταλυτικής αναμόρφωσης (catalytic reformate), βενζίνη υδρογονοπυρόλυσης (hydrocracked gasoline), βενζίνη πολυμερισμού (polymer gasoline), βενζίνη αλκυλίωσης (alkylate gasoline) και οξυγονούχα πρόσθετα για την αύξηση του αριθμού οκτανίου. Οι κύριες ιδιότητες που ενδιαφέρουν στο τελικό προϊόν και δεδομένου ότι η βενζίνη χρησιμοποιείται αποκλειστικά σχεδόν στους βενζινοκινητήρες είναι η τάση ατμών, η καμπύλη απόσταξης και τα αντικροτικά χαρακτηριστικά της (αριθμός οκτανίων, research octane number RON και motor octane number MON). 10

Η βενζίνη (ή νάφθα) απευθείας απόσταξης (LSR gasoline) λαμβάνεται από τον πύργο ατμοσφαιρικής απόσταξης με όρια απόσταξης 82 C. Αποτελείται κυρίως από παραφίνες χαμηλού μοριακού βάρους και έχει αριθμό οκτανίου χαμηλό (RON=60-70). Αύξηση του αριθμού οκτανίου αυτής της βενζίνης κατά 12 έως 15 μονάδες μπορεί να επιτευχθεί με ισομερισμό. 3. Καύσιμα μέσης απόσταξης: Ως καύσιμα μέσης απόσταξης συνήθως νοούνται τα καύσιμα αεροπλάνων, μηχανών ντίζελ και καύσιμα θέρμανσης. Τα καύσιμα αυτά προέρχονται από την ανάμιξη διαφόρων ρευμάτων του διυλιστηρίου ώστε να πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές. Τα προϊόντα αυτής της κατηγορίας έχουν όρια απόσταξης από 180 έως και 370 C. Καύσιμα αεροπορίας Καύσιμο μηχανών εσωτερικής καύσης (vτίζελ κίνησης). Το ντίζελ κίνησης προέρχεται από την ανάμιξη κλασμάτων απευθείας απόσταξης και προϊόντων της υδρογονοπυρόλυσης που έχουν αριθμό κετανίου πάνω από 45. Η περιοχή απόσταξής του είναι από 230-370 C και χρησιμοποιείται σε φορτηγά, λεωφορεία και μηχανές υψηλής ταχύτητας. Οι ιδιότητες που χαρακτηρίζουν το ντίζελ συναρτώνται άμεσα με τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά του κινητήρα, που είναι: Το σύστημα εισαγωγής του καυσίμου Η διαδικασία ανάφλεξης και διατήρησης της καύσης Η ρύθμιση της ισχύος εξόδου Το καύσιμο που χρησιμοποιείται στις μηχανές εσωτερικής καύσης πρέπει να έχει τέτοια χαρακτηριστικά που να μεγιστοποιούν την απόδοση του κινητήρα. Το καύσιμο ψεκάζεται σε λεπτό διαμερισμό στον κύλινδρο, που υπάρχει αέρας σε υψηλή συμπίεση, όπου και εξαεριώνεται. Οι ατμοί του καυσίμου αυτοαναφλέγονται σε μία ή περισσότερες ζώνες στις κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας, πίεσης και συγκέντρωσης. Στον κινητήρα ντίζελ ο αέρας στον κύλινδρο συμπιέζεται σε μεγάλο βαθμό πριν από την εισαγωγή του καυσίμου. Εξαιτίας της συμπίεσης η θερμοκρασία αυξάνει σε τέτοια επίπεδα ώστε το καύσιμο να αναφλέγεται ταυτόχρονα με την εισαγωγή του στον κύλινδρο. Συνεπώς, για τη σωστή λειτουργία της μηχανής το καύσιμο θα πρέπει να έχει ευκολία στην αυτανάφλεξη. Η ικανότητα ή ευκολία αυτανάφλεξης εκφράζεται ποσοτικά με τον αριθμό ή δείκτη κετανίου. 11

Καύσιμα θέρμανσης 4. Βαρέα καύσιμα (μαζούτ - residual fuel oils): Παρασκευάζονται με ανάμιξη των υπολειμμάτων της στήλης απόσταξης κενού με κλάσματα μέσης απόσταξης. Αποτελεί βιομηχανικό καύσιμο, με τάση σημαντικής υποκατάστασής του. Περιέχει σημαντικές ποσότητες θείου και αζώτου. Σήμερα, σε παγκόσμια κλίμακα, η παραγωγή (και κατανάλωση) βενζίνης αντιπροσωπεύει το 32% της συνολικής παραγωγής του αργού πετρελαίου, ποσοστό που μένει σχεδόν σταθερό τα τελευταία 20 χρόνια, τα προϊόντα μέσης απόσταξης αντιστοιχούν σε ποσοστό 36% (με μικρή τάση ανόδου), το μαζούτ στο 12% (με τάση μείωσης) και τα άλλα προϊόντα στο 20%. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.: Ιστορική Αναδρομή Πετρελαίου- Εξετάζοντας την πορεία των τιμών του αργού πετρελαίου διαχρονικά παρατηρούμε ότι το συγκεκριμένο αγαθό συμπεριφέρεται ως οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα με σημαντικές διακυμάνσεις στην τιμή του σε περιόδους υπερβάλλουσας προσφοράς ή ζήτησης. Με άλλα λόγια η τιμή του αργού πετρελαίου αυξάνει σε περιόδους υπερβάλλουσας ζήτησης και μειώνεται σε περιόδους υπερβάλλουσας προσφοράς (WTRG Economics, Oil Price History and Analysis) Η αμερικανική πετρελαϊκή βιομηχανία ελεγχόταν αυστηρά μέσα από συγκεκριμένους κανόνες στην παραγωγή, ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα παρατηρείται και έλεγχος στις τιμές. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στις ΗΠΑ οι τιμές του πετρελαίου κατά μέσο όρο άγγιζαν τα $28,52 ανά βαρέλι. Εν απουσία ελέγχων στην τιμή του πετρελαίου το ανωτέρω νούμερο θα αυξανόταν σε $30,54. Κατά την ίδια περίοδο, η μέση τιμή για το εγχώριο και η προσαρμοσμένη παγκόσμια τιμή του αργού πετρελαίου ήταν $20,53 σε τιμές έτους βάσης 2010. Αυτό σημαίνει ότι μόνο κατά το ήμισυ της περιόδου από το 1947 έως το 2010 οι τιμές του πετρελαίου ξεπέρασαν τα $20,53 ανά βαρέλι. Έως το Μάρτιο του 2000 το εύρος των $22 - $28 που είχε υιοθετηθεί για την τιμή του πετρελαίου διατηρήθηκε, με τις τιμές να υπερβαίνουν τα $24 ανά βαρέλι μόνο ως αποτέλεσμα του πολέμου στη Μέση Ανατολή κατά τη δεκαετία το 1970 και τις αρχές της δεκαετίας του 1980.Ανατρέχοντας πίσω στο χρόνο και εξετάζοντας κατ όμοιο τρόπο και για μεγαλύτερη περίοδο την τιμή του πετρελαίου, προκύπτουν τα ίδια συμπεράσματα. Από το 1869 η τιμή του αργού πετρελαίου προσαρμοσμένη για τον πληθωρισμό έχουν κυμανθεί κατά μέσο όρο $23,76 ανά βαρέλι με έτος βάσης το 2010 σε σύγκριση με $24,58 για τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου. Κατά το ήμισυ της περιόδου, οι τιμές στις ΗΠΑ και οι διεθνείς τιμές ήταν χαμηλότερες από τη μέση τιμή του πετρελαίου ήτοι $24,58 ανά βαρέλι. Κατά συνέπεια αυτός ο μακροχρόνιος ορίζοντας υποδηλώνει μια "κανονική" τιμή πολύ χαμηλότερη από την τρέχουσα τιμή. Τα αποτελέσματα είναι εντελώς διαφορετικά αν κανείς εξετάσει την πορεία της τιμής του πετρελαίου μόνο για τη μετά τον πόλεμο του κόλπου περίοδο δηλ μετά το 1970. Στην περίπτωση αυτή, (Διάγραμμα 2) η τιμή του 13

αργού πετρελαίου στις ΗΠΑ κυμαίνεται κατά μέσο όρο $37,77 ανά βαρέλι και παγκοσμίως κατά $37,93 ανά βαρέλι. Η διάμεση τιμή του πετρελαίου για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο είναι $32,50 ανά βαρέλι. Η εν λόγω περίοδος, είναι εκείνη η περίοδος για την οποία ο ΟΠΕΚ διαδραματίζει τον πιο σημαίνοντα λόγο στη διαμόρφωση των τιμών του πετρελαίου. Μεταπολεμική περίοδος Οι τιμές του αργού πετρελαίου από το 1948 μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960κυμαινόταν μεταξύ 2,50 και $3,00 το βαρέλι. Η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε από $ 2,50 το 1948 σε περίπου $3,00 το 1957. Για σκοπούς συγκριτικής ανάλυσης αναφέρεται ότι σε τιμές 2006, το αργό πετρέλαιο κοστολογείται για την ίδια περίοδο$17 - $18 το βαρέλι. Από το 1958 έως το 1970 οι τιμές ήταν σταθερές σε περίπου $3,00 ανά βαρέλι, αλλά σε πραγματικούς όρους η τιμή του αργού πετρελαίου μειώθηκε από $17 σε τιμή χαμηλότερη των $14 ανά βαρέλι. Η υποχώρηση της προσαρμοσμένης στον πληθωρισμό πραγματικής τιμής του αργού πετρελαίου κατά την περίοδο αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στην υποτίμηση του δολαρίου. ΟΠΕΚ Ο ΟΠΕΚ σχηματίστηκε το 1960 με πέντε ιδρυτικά μέλη: το Ιράν, το Ιράκ, το Κουβέιτ, τη Σαουδική Αραβία και τη Βενεζουέλα. Μέχρι το τέλος του 1971 άλλα έξι έθνη είχαν προσχωρήσει στον οργανισμό: το Κατάρ, η Ινδονησία, η Λιβύη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αλγερία και η Νιγηρία. Χαρακτηριστικό σημείο αποτελεί το γεγονός ότι από την ίδρυση του οργανισμού έως το 1972, τα μέλη του ΟΠΕΚ ήρθαν αντιμέτωπα με το φαινόμενο της μείωσης της αγοραστικής δύναμης του πετρελαίου. Καθ 'όλη τη μεταπολεμική περίοδο οι χώρες «εξαγωγείς» διαπίστωσαν αύξηση της ζήτησης για αργό πετρέλαιο αλλά και 40% μείωση της αγοραστικής του δύναμης ανά βαρέλι. Τον Μάρτιο του 1971 η Επιτροπή Σιδηρόδρομου του Τέξας ήρε τους περιορισμούς στην παραγόμενη ποσότητα πετρελαίου με αποτέλεσμα οι παραγωγοί να μην είναι πλέον υποχρεωμένοι να περιορίζονται στο ποσό του πετρελαίου που θα μπορούσαν να παράγουν. Αυτό είχε με τη σειρά του να χάσουν το πλεονέκτημα της παραγωγικής τους δυναμικότητας μέσω πλεονασμάτων κάτι το οποίο σήμανε και τη μετατόπιση της αρμοδιότητας για τον έλεγχο των τιμών του αργού πετρελαίου από τις 14

Ηνωμένες Πολιτείες (Τέξας, Οκλαχόμα και Λουϊζιάνα) στον ΟΠΕΚ. Μέση Ανατολή - διακοπές τροφοδότησης Οι τιμές κυμαίνονταν από $ 12,52 ανά βαρέλι στα $ 14,57 ανά βαρέλι. Κρίση σε Ιράν και Ιράκ Κατά τα έτη 1979 και το 1980 η τιμή του πετρελαίου παρουσίασε αύξηση καθώς η ιρανική επανάσταση (μεταξύ Νοεμβρίου 1978 και Ιουνίου 1979) είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια των 2 έως 2,5 εκατομμύρια βαρέλια παραγωγής πετρελαίου την ημέρα ενώ κάποια στιγμή η παραγωγή σχεδόν σταματήσει. Αποτέλεσμα της επανάστασης υπήρξε η αποδυνάμωση του Ιράν και η εισβολή του από το Ιράκ το Σεπτέμβριο, 1980. Έως το Νοέμβριο, η παραγωγή και των δύο χωρών ήταν μόνο ένα εκατομμύριο βαρέλια την ημέρα με 6,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα λιγότερα από ό, τι ένα χρόνο πριν. Κατά συνέπεια, σε παγκόσμιο επίπεδο η παραγωγή αργού πετρελαίου ήταν 10 τοις εκατό χαμηλότερη από ότι το 1979. Το αποτέλεσμα της ιρανικής επανάστασης σε συνδυασμό με τον πόλεμο μεταξύ Ιράν-Ιράκ ήταν υπερδιπλασιασμός της τιμής του αργού πετρελαίου από 14 $ το βαρέλι το 1978 σε $ 35 ανά βαρέλι το 1981. Αδυναμία ελέγχου των τιμών από τον ΟΠΕΚ Ιστορικά ο ΟΠΕΚ σπάνια είχε την αποτελεσματική στον έλεγχο των τιμών του πετρελαίου. Αν και συχνά αναφέρεται ως καρτέλ στην πραγματικότητα αδυνατεί να λειτουργήσει ως καρτέλ δηλαδή ως οργανισμός με συντονισμένη δράση των μελών του καθώς κανένα από τα μέλη του δεν ήταν σε θέση να λειτουργήσει ως ηγέτης. Κατ εξαίρεση και μόνο η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε κατά καιρούς αξιοποιώντας τη δυναμικότητά της, να επιβάλλει πειθαρχία απειλώντας να αυξήσει την παραγωγή αρκετά για να αντισταθμίσει την αύξηση των τιμών. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1979-1980 των ταχέως αυξανόμενων τιμών του πετρελαίου η Σαουδική Αραβία διαμέσω του υπουργού Ahmed Yamani επανειλημμένα είχε προειδοποιήσει τα άλλα μέλη του ΟΠΕΚ ότι οι υψηλές τιμές θα οδηγούσαν σε μείωση της ζήτησης. Ωστόσο, οι προειδοποιήσεις του έπεσαν στο κενό. Οι αυξημένες τιμές προκάλεσαν αρκετές αντιδράσεις μεταξύ των καταναλωτών όπως η καλύτερη μόνωση των νέων κατοικιών, αυξημένες μόνωση σε πολλά μεγάλα σπίτια, τα 15

περισσότερα της ενεργειακής απόδοσης στις βιομηχανικές διεργασίες, και αυτοκίνητα με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Οι παράγοντες αυτοί μαζί με μια παγκόσμια ύφεση προκάλεσαν μείωση της ζήτησης που οδήγησε στην πτώση των τιμών του αργού. Αν και οικονομική ύφεση είχε προσωρινό χαρακτήρα, οι αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών ήταν μόνιμες με αποτέλεσμα ένα μέρος της μείωσης της συνολικής ζήτησης για πετρέλαιο να είναι μόνιμο. Οι υψηλότερες τιμές, επίσης, είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση της αναζήτησης παραγωγής πετρελαίου εκτός ΟΠΕΚ. Από το 1980 έως το 1986 η εκτός του ΟΠΕΚ παραγωγή πετρελαίου αυξήθηκε κατά 6 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Ως αποτέλεσμα ο ΟΠΕΚ ήταν αντιμέτωπος με χαμηλότερη ζήτηση και μεγαλύτερο ανταγωνισμό σε επίπεδο προσφοράς από χώρες εκτός της οργανώσεως. Η τιμή του αργού πετρελαίου αυξήθηκε το 1990 λόγω της μείωσης στην παραγωγή πετρελαίου και της αβεβαιότητας που προέκυψε από την ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ αλλά και την πρόβλεψη για τον επικείμενο Πόλεμο του Κόλπου. Αμέσως μετά τον Πόλεμο του Κόλπου που πραγματοποιήθηκε για την απελευθέρωση του Κουβέιτ η τιμή του αργού πετρελαίου εισήλθε σε μια περίοδο σταθερής πτώσης μέχρι το 1994. Από το 1990 έως το 1997 η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου αυξήθηκε κατά 6,2 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Η κατανάλωση πετρελαίου από τις ασιατικές χώρες αντιπροσώπευε στο σύνολο της μόλις 300.000 βαρέλια την ημέρα κατά συνέπεια η διαφορά αποτέλεσε κέρδος και συνέβαλε στην ανάκαμψη των τιμών που επεκτάθηκε έως το 1997. Στην ανάκαμψη των τιμών συνέβαλε επιπλέον η υποχώρηση της ρωσικής παραγωγής (Μεταξύ 1990 και 1996 ρωσική παραγωγή μειώθηκε κατά 5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα Οι αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου έληξαν στα τέλη του 1997 και στις αρχές του 1998, όταν οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Ασία είτε αγνοήθηκαν είτε υποτιμήθηκαν σοβαρά από τον ΟΠΕΚ. Η ταχεία ανάπτυξη των ασιατικών άρχισε σταδιακά να σταματά με αποτέλεσμα το 1998, η κατανάλωση πετρελαίου στις χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού να μειωθούν για πρώτη φορά μετά το 1982 συνδυασμός της χαμηλότερης κατανάλωσης σε συνδυασμό με την αυξημένη παραγωγή του ΟΠΕΚ έθεσαν την έναρξη της καθοδικής πορείας των τιμών του πετρελαίου. Οι τιμές άρχισαν να ανακάμπτουν το 1999 όταν ο ΟΠΕΚ μείωσε περαιτέρω την παραγωγή του. Το 2000 χαρακτηρίζεται από την αύξηση της προσφοράς πετρελαίου από τις χώρες εκτός ΟΠΕΚ 16

και κυρίως από τη Ρωσία. Το 2001 η αποδυνάμωση της αμερικάνικης οικονομίας σε συνδυασμό με την περαιτέρω αύξηση της προσφοράς από τις χώρες εκτός ΟΠΕΚ άσκησαν καθοδικές πιέσεις στην τιμή του πετρελαίου. Η τρομοκρατική επίθεση της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001 επέφερε μία επίσης θεαματική πτώση των τιμών του αργού πετρελαίου. Οι spot τιμές αναφοράς για τις West Texas Intermediate των ΗΠΑ υποχώρησαν κατά 35 τοις εκατό. Υπό κανονικές συνθήκες μια πτώση στην τιμή αυτού του μεγέθους θα είχε ως αποτέλεσμα ένα άλλο γύρο μειώσεων των ποσοστώσεων, αλλά δεδομένου του πολιτικού κλίματος ο ΟΠΕΚ καθυστέρησε τις επιπλέον περικοπές μέχρι τον Ιανουάριο του 2002. Στη συνέχεια μείωσε τις ποσοστώσεις τους κατά 1,5 εκατομμύρια βαρέλια και ακολουθώντας πολλές χώρες εκτός ΟΠΕΚ, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, έγιναν επιπλέον περικοπές κατά 462,500 βαρέλια. Αυτό είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα οι τιμές του πετρελαίου να κινηθούν κοντά στα 25 $ ανά βαρέλι το Μάρτιο του 2002. Έως το τέλος του έτους η υπερπροσφορά στην παραγωγή πετρελαίου δε δημιούργησε θέματα καθώς προβλήματα στη Βενεζουέλα οδήγησαν σε απεργία και μείωση στην παραγωγή πετρελαίου. Το Μάρτιο του 2003, άρχισε η στρατιωτική δράση στο Ιράκ ενώ παράλληλα μειώθηκαν τα αποθέματα στις ΗΠΑ και άλλες χώρες του ΟΠΕΚ/Αντίθετα λόγω οικονομικής ανάπτυξης στις ΗΠΑ, η ζήτηση η ζήτηση για ασιατικά αργού πετρελαίου αυξήθηκε με ταχείς ρυθμούς. Η απώλεια της ικανότητας παραγωγής πετρελαίου στο Ιράκ και στη Βενεζουέλα σε συνδυασμό με την αυξημένη παραγωγή του ΟΠΕΚ και την αύξηση της διεθνούς ζήτησης οδήγησαν στη συρρίκνωση της πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας του πετρελαίου. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2004 και το 2005 η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα ήταν κάτω από ένα εκατομμύριο βαρέλια ημερησίως. Με την παγκόσμια κατανάλωση να υπερβαίνει τα 80 εκατομμύρια βαρέλια, οι τιμές του πετρελαίου δικαιολογημένα εμφανίζονται να υπερβαίνουν τα $ 40 - $ 50 ανά βαρέλι. Επιπλέον το σημερινό αυξημένο επίπεδο των τιμών πετρελαίου εξηγείται από το υποτιμημένο δολάριο καθώς και τη συνεχιζόμενη ταχεία αύξηση των ασιατικών οικονομιών στην κατανάλωση πετρελαίου. Τέλος, κατά το 2005 οι τυφώνες που έπληξαν τις ΗΠΑ και τα προβλήματα στα αμερικανικά διυλιστήρια συνέβαλαν στις υψηλότερες τιμές. 17

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που στηρίζουν το υψηλό επίπεδο των τιμών του πετρελαίου είναι τα αποθέματα αυτού στις ΗΠΑ και τις λοιπές χώρες - καταναλωτές. Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα, αποτέλεσε πολιτική διαχείρισης των αποθεμάτων για τον ΟΠΕΚ. Η πρωταρχική αιτία για τη μείωση της παραγωγής το Νοέμβριο του 2006 και ξανά τον Φεβρουάριο του 2007 ήταν η αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με τις απογραφές του ΟΟΣΑ 18

Thousands million barrels ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Αποθέματα Πετρελαίου και ο Ρυθμός Κατανάλωσης 3.1 Η εξέλιξη των αποθεμάτων πετρελαίου Τα διεθνή αποθέματα πετρελαίου έχουν διπλασιαστεί από το 1980 (διάγραµµα 1). Αυτή η αύξηση, όμως, οφείλεται κυρίως σε αναθεωρήσεις των διαθέσιμων ποσοτήτων σε υφιστάμενα κοιτάσματα. Τα νέα κοιτάσματα στη μεγάλη τους πλειοψηφία βρίσκονται πλέον σε περιοχές που παρουσιάζουν αυξημένη δυσκολία στην εκμετάλλευση λόγω του βάθους και των εγγενών δυσκολιών κατά την άντληση του ποσοστού εκείνου του πετρελαίου από την πετρελαιοπηγή το οποίο είναι δυνατόν να αντληθεί. Ως γνωστόν ένα σημαντικό τμήμα του πετρελαίου ασύμφορο να αντληθεί και κατά συνέπεια παραμένει στη γη. 1,8 Αποθέματα Αργού Πετρελαίου 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Διάγραμμα 1: Διαπιστωμένα αποθέματα (proven reserves) αργού πετρελαίου / Πηγή: Energy Information Administration Το έτος κατά το οποίο οι νέες ανακαλύψεις πετρελαίου άρχισαν να υπολείπονται της ζήτησης για πετρέλαιο ήταν το 1980 και έκτοτε η κατάσταση παραμένει ελλειµματική.. 19

Χιλιάδες 3.1 Η συνολική παραγωγή αργού Πετρελαίου Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται η συνολική παραγωγή καθώς και η παραγωγή για κάθε μία από τις κατηγορίες παραγωγών από το έτος 2002 έως το έτος 2012. Ακολούθως δίνεται και ο πίνακας των δεδομένων. Όπως βλέπουμε από τις τιμές σχεδόν οι χώρες εντός και εκτός ΟΠΕΚ μοιράζονται σχεδόν το 85% της παγκόσμιας παραγωγής. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Παραγωγή ΟΠΕΚ Συνολική Παραγωγή Παραγωγή Εκτός ΟΠΕΚ Παραγωγή Ευρωπαικής Ένωσης Παραγωγή Πρώην USSR Διάγραμμα 2: Συνολική παραγωγή / Πηγή: Energy Information Administration Χιλιάδες βαρέλια ημερησίως Πίνακας 3: Συνολική παραγωγή Αργού Πετρελαίου 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Σύνολο 74948 77568 80968 82014 82482 82285 82932 81261 83272 84210 86152 ΟΠΕΚ 29266 31231 34040 35170 35489 35161 36279 33977 35097 35954 37405 Εκτός ΟΠΕΚ 36118 35808 35515 35010 34676 34321 33830 34015 34617 34648 35088 Ευρωπαϊκή Ένωση Πρώην USSR 3365 3153 2924 2680 2442 2409 2258 2111 1966 1707 1538 9565 10530 11414 11835 12318 12803 12824 13269 13558 13609 13659 20

Thousands barrels per day Thousands barrels per day Ολική Παραγωγή Αργού Πετρελαίου 88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 68 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Διάγραμμα 3: Ολική παραγωγή Αργού Πετρελαίου Ολική κατανάλωση Αργού Πετρελαίου 92 90 88 86 84 82 80 78 76 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Διάγραμμα 4: Συνολική κατανάλωση σε αργό πετρελαίου, 2002-2012 21

3.3 Πρόβλεψη της παραγωγής αργού πετρελαίου από τις χώρες εκτός ΟΠΕΚ Η παραγωγή πετρελαίου από της χώρες εκτός ΟΠΕΚ αυξήθηκε κατά 1,4 εκατ.βαρέλια/ημέρα το 2013 με περισσότερα από 55 εκατ.βαρέλια/ημέρα στο δεύτερό μισό του χρόνου. Αναμένεται η παραγωγή να φτάσει τα 1,9 εκατ.βαρέλια/ημέρα το 2014 και 1,5 εκατ.βαρέλια/ημέρα το 2015 ξεπερνώντας τα 58 εκατ.βαρέλια/ημέρα το δεύτερο εξάμηνο του 2015. Με την Βόρεια Αμερική να συνεισφέρει περισσότερο σε αυτήν την πρόβλεψη. Επίσης οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς αναμένεται να αυξήσουν την παραγωγή τους κατά ετήσιο μέσο όρο 0,98 εκτατ.βαρέλια/ημέρα και 0,25 εκτατ.βαρέλια/ημέρα αντίσοτιχα για τα επόμενα δύο χρόνια. Η παραγωγή της Βραζιλίας αναμένεται να αυξηθεί κατά 0,15 εκτατ.βαρέλια/ημέρα το 2014 και 2015, ενώ του Καζακστάν 0,13 εκτατ.βαρέλια/ημέρα κατά μέσο ετήσιο όρο. Διάγραμμα 5: Εκτός ΟΠΕΚ παραγωγή υγρών καυσίμων. / Πηγή:U.S.Energy Information Administration 22

3.4 Πρόβλεψη της παραγωγής αργού πετρελαίου από τις χώρες εντός ΟΠΕΚ Η παραγωγή αργού πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ ήταν περίπου 30 εκτατ.βαρέλια/ημέρα το 2013, μειωμένη κατά 0,9 εκτατ.βαρέλια/ημέρα από το 2012, ως αποτέλεσμα κυρίως των αυξημένων διακοπών από την Λιβύη, την Νιγηρία και το Ιράκ. Επίσης προβλέπεται ότι το 2014 η παραγωγή αργού πετρελαίου θα συνεχίσει να μειώνεται κατά 0,5 εκτατ.βαρέλια/ημέρα γιατί ορισμένες χώρες του ΟΠΕΚ με επικεφαλή την Σαουδική Αραβία θα μειώσουν την παραγωγή για να εισάγουν ποσότητες από τις χώρες εκτός ΟΠΕΚ. 23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Τιμές Αργού Πετρελαίου Οι τιμές του Brend αργού πετρελαίου κυμαίνονταν μεταξύ $108 και 112$ το βαρέλι για έξι συνεχόμενους μήνες το 2013 με το Δεκέμβριο να φανούν τα 111$ το βαρέλι. Εκτιμάται ότι οι τιμές αργού πετρελαίου Brend θα εξασθενήσουν καθώς αυξάνεται η παραγωγή από της χώρες εκτός ΟΠΕΚ και από την οποία αναμένεται να αυξηθεί η παγκόσμια κατανάλωση. Προβλέπεται ότι η τιμή του αργού πετρελαίου Brend θα φτάσει τα 105$ το βαρέλι το 2014 και τα 102$ το βαρέλι το 2015. Οι τιμές του WTI αργού πετρελαίου φαίνεται να μειώθηκαν κατά μέσο όρο στα 106 $ το βαρέλι τον Σεπτέμβριο του 2013 και ως το Νοέμβριο η τιμή είχε φτάσει τα 94 $ το βαρέλι ενώ τον Δεκέμβριο αυξήθηκε στα 98 $ το βαρέλι. Αυτό ήταν σαν αποτέλεσμα της ισχυρής διύλισης πετρελαίου από τις ΗΠΑ. Αναμένεται οι τιμές του WTI αργού πετρελαίου το 2014 να αγγίξουν τα 93 $ το βαρέλι και 90 $ το βαρέλι κατά την διάρκεια του 2015. Οι διαφορές στις τιμές μεταξύ του Brend και του WTI αργού πετρελαίου ήταν κατά μέσο όρο είναι 18 $ το βαρέλι το 2012 και κατά 12$ το βαρέλι το πρώτο τρίμηνο του 2013. Η αμερικάνικη στατιστική υπηρεσία προβλέπει ότι η διαφορά στην τιμή μεταξύ του Brend και του WTI αργού πετρελαίου το 2014 θα φτάσει στα 12 $ το βαρέλι. Αυτή η αύξηση της διαφοράς απεικονίζει την αυξανόμενη αβεβαιότητα για την ικανότητα της υπάρχουσας υποδομής των διυλιστηρίων να απορροφήσουν την αυξανόμενη παραγωγή ελαφρού αργού πετρελαίου στην Βόρεια Αμερική. Οι προβλεπόμενες τιμές πετρελαίου περιέχουν μεγάλη αβεβαιότητα καθώς ακόμα και οι τρέχουσες τιμές των μελλοντικών συμβολαίων δείχνουν ότι οι τιμές μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από τα προβλεπόμενα επίπεδα (τιμές αγοράς έκθεση αβεβαιότητας). Οι τιμές WTI αργού πετρελαίου που αφορούν τα μελλοντικά συμβόλαια για τον Απρίλιο του 2014 αποτέλεσαν αποτέλεσμα διακανονισμών που διήρκησαν 5 ημέρες και ολοκληρώθηκαν στις 2 η Ιανουαρίου του 2014, προσαρμόζοντας την τιμή πετρελαίου στα 98 $ το βαρέλι. Η εφαρμοζόμενη μεταβλητότητα ήταν κατά μέσο όρο 16% καθορίζοντας τα ανώτερα και κατώτερα όρια διαστήματος εμπιστοσύνης 95% με τις τιμές να κυμαίνονται μεταξύ 86$ το βαρέλι και 113 $ το βαρέλι. 24

$ ανά βαρέλι Στο παρακάτω πίνακα και στο διάγραμμα 6 παρουσιάζονται οι τιμές πετρελαίου όπως διαμορφώθηκαν τα έτη 1975 μέχρι το 2012. Παρατηρείται ότι η τιμή του αργού πετρελαίου παρουσιάζει σημαντική αύξηση από το 1975 στο 2012 με την τιμή να αυξάνεται περίπου κατά 1000%. Στο διάγραμμα παρουσιάζεται μια σημαντική πτώση το 2010 ενώ το 2011 η τιμή συνεχίζει τη αυξητική της τάση. 120 Τιμές Αργού Πετρελαίου 100 80 60 40 20 0 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Διάγραμμα 6: Τιμές Αργού Πετρελαίου 25

Χρονολογία (US dollars per barrel) Πίνακας 4: Τιμές αργού πετρελαίου από το 1975-2012 Nigerian West Texas Dubai $/bbl Brent $/bbl* Forcados Intermediate $/bbl $/bbl ** Μέσος όρος 1975 10.7 10.7 1976 11.63 12.8 12.87 12.23 12.4 1977 12.38 13.92 14.21 14.22 13.7 1978 13.03 14.02 13.65 14.55 13.8 1979 29.75 31.61 29.25 25.08 28.9 1980 35.69 36.83 36.98 37.96 36.9 1981 34.32 35.93 36.18 36.08 35.6 1982 31.8 32.97 33.29 33.65 32.9 1983 28.78 29.55 29.54 30.3 29.5 1984 28.06 28.78 28.14 29.39 28.6 1985 27.53 27.56 27.75 27.98 27.7 1986 13.1 14.43 14.46 15.1 14.3 1987 16.95 18.44 18.39 19.18 18.2 1988 13.27 14.92 15 15.97 14.8 1989 15.62 18.23 18.3 19.68 18.0 1990 20.45 23.73 23.85 24.5 23.1 1991 16.63 20 20.11 21.54 19.6 1992 17.17 19.32 19.61 20.57 19.2 1993 14.93 16.97 17.41 18.45 16.9 1994 14.74 15.82 16.25 17.21 16.0 1995 16.1 17.02 17.26 18.42 17.2 1996 18.52 20.67 21.16 22.16 20.6 1997 18.23 19.09 19.33 20.61 19.3 1998 12.21 12.72 12.62 14.39 13.0 1999 17.25 17.97 18 19.31 18.1 2000 26.2 28.5 28.42 30.37 28.4 2001 22.81 24.44 24.23 25.93 24.4 2002 23.74 25.02 25.04 26.16 25.0 2003 26.78 28.83 28.66 31.07 28.8 2004 33.64 38.27 38.13 41.49 37.9 2005 49.35 54.52 55.69 56.59 54.0 2006 61.5 65.14 67.07 66.02 64.9 2007 68.19 72.39 74.48 72.2 71.8 2008 94.34 97.26 101.43 100.06 98.3 2009 61.39 61.67 63.35 61.92 62.1 2010 78.06 79.5 81.05 79.45 79.5 2011 106.18 111.26 113.65 95.04 106.5 2012 109.08 111.67 114.21 94.13 107.3 Πηγή: ΒP Statistical Review of World Energy June 2013 26

*Brent Crude, είναι η μεγαλύτερη από τις κατηγορίες αργού πετρελαίου. Χρησιμοποιείται για την τιμολόγηση των δύο τρίτων της ποσότητας αργού πετρελαίου που εμπορεύεται παγκοσμίως και αντλείται από τη Βόρεια θάλασσα. Η παραγωγή πετρελαίου από την Ευρώπη, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή που κατευθύνεται προς τη δύση τιμολογείται με βάση την εν λόγω κατηγορία η οποία αποτελεί σημείο αναφοράς. Βέβαια υπάρχουν μεγάλα τμήματα της Ευρώπης που προμηθεύονται πετρέλαιο από τη Ρωσία. Η τιμή του διαπραγματεύεται στο Intercontinental Exchange και στο New York Merchantile Exchange (NYMEX). **West Texas Intermediate (WTI), είναι ένα είδος αργού πετρελαίου που χρησιμοποιείται σαν σημείο αναφοράς στην τιμολόγηση πετρελαίου και είναι το underlying commodity των futures contracts πετρελαίου που διαπραγματεύονται στο New York Mercantile Exchange. Η τιμή του WTI αναφέρεται συχνά στη Βόρειο Αμερική μαζί με την τιμή του Brent. Άλλα σημαντικά είδη πετρελαίου που αποτελούν σημεία αναφοράς είναι το Dubai Crude και το OPEC Reference Basket. 4.1 Παράγοντες που επηρεάζουν τις τιμές του αργού πετρελαίου Οι τιμές καυσίμων επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι το κόστος του αργού πετρελαίου, οι διεθνείς τιμές των προϊόντων διύλισης (MED PLATTS), το κόστος διύλισης, οι φόροι, τα λειτουργικά έξοδα των εταιριών εμπορίας και των πρατηριούχων, καθώς και ο ανταγωνισμός στην αγορά των πρατηρίων. Ειδικότερα, η τιμή των υγρών καυσίμων στα πρατήρια καθορίζεται από: το κόστος αγοράς των καυσίμων από τις εταιρίες εμπορίας τον ειδικό φόρο κατανάλωσης άλλους φόρους και επιβαρύνσεις (ΡΑΕ, ΦΠΑ κ.λ.π.) το κόστος αποθήκευσης και διακίνησης από τις εταιρίες εμπορίας το περιθώριο μικτού κέρδους, εταιριών και πρατηρίων από τη χονδρική και τη λιανική πώληση. Σήμερα στην Ελλάδα, η συμμετοχή των φόρων επί της τελικής τιμής της αμόλυβδης βενζίνης 95 οκτανίων (σύμφωνα με το δελτίο εβδομαδιαίας επισκόπησης τιμών του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής της 6/6/2010) ανέρχεται σε ποσοστό 61,55%. 27

Η τιμή των καυσίμων μπορεί να διαφέρει σημαντικά από τη μια χρονική στιγμή στην άλλη. Οι κύριοι παράγοντες που επιφέρουν αλλαγές στην τιμή των καυσίμων, είναι η αυξομείωση του κόστους του αργού πετρελαίου, των διεθνών τιμών των προϊόντων διύλισης (π.χ. βενζίνη, ντίζελ κ.λ.π.) καθώς και οι διακυμάνσεις στην ισοτιμία ευρώ/δολαρίου. Σχέση μεταξύ της τιμής του αργού πετρελαίου και της τιμής των προϊόντων διύλισης. Το αργό πετρέλαιο διυλίζεται προκειμένου να παραχθούν τα προϊόντα διύλισής του, όπως η βενζίνη και το πετρέλαιο, συνεπώς οι διακυμάνσεις των τιμών του αργού πετρελαίου επηρεάζουν και τις τιμές των προϊόντων διύλισης. Παράγοντες που επηρεάζουν το κόστος του αργού πετρελαίου και των προϊόντων διύλισης. Οι τιμές του αργού πετρελαίου και των προϊόντων διύλισης υπακούουν στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς. Σε αυτήν την ενότητα, επεξηγούνται ορισμένοι παράγοντες που επιφέρουν αλλαγές στις τιμές του αργού πετρελαίου και των προϊόντων διύλισης. 1. Αυξημένη ζήτηση για αργό πετρέλαιο και προϊόντα διύλισης. Η ζήτηση για αργό πετρέλαιο και προϊόντα διύλισης αυξάνεται συνεχώς, ιδιαίτερα εξ' αιτίας της αύξησης της ζήτησης από αναπτυσσόμενες χώρες όπως είναι η Κίνα και η Ινδία. 2. Περιορισμοί στην παγκόσμια ικανότητα διύλισης πετρελαίου. Προκειμένου να καλύψουν τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για προϊόντα διύλισης, τα διυλιστήρια σε όλο τον κόσμο λειτουργούν σχεδόν με τη μέγιστη διυλιστική τους ικανότητα. Στο μέλλον, θα χρειαστεί να κατασκευαστούν νέα διυλιστήρια, ώστε να είναι δυνατή η κάλυψη της αυξημένης ζήτησης. Ένας βασικός παράγοντας που επηρεάζει την αύξηση του αριθμού των διυλιστηρίων, είναι οι υψηλές επενδύσεις που απαιτούνται για την κατασκευή και τη λειτουργία τους, οι οποίες επίσης αυξάνονται ακόμα περισσότερο λόγω της επιβολής όλο και αυστηρότερων διεθνών περιβαλλοντικών προτύπων, τα οποία αφορούν τόσο στην περιβαλλοντική επίδοση των διυλιστηρίων όσο και στην παραγωγή καθαρότερων καυσίμων. 28

3. Ασφάλεια στην προσφορά αργού πετρελαίου. Η πολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή συνεχίζει να προκαλεί αβεβαιότητα γύρω από τη διαθεσιμότητα του αργού πετρελαίου και έχει σοβαρό αντίκτυπο στη μεταβλητότητα της τιμής του. 4. Απρόβλεπτα / ακραία καιρικά φαινόμενα. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι τυφώνες στις ΗΠΑ, είναι δυνατόν να μειώσουν προσωρινά την παγκόσμια ικανότητα διύλισης αργού πετρελαίου. Αυτή η μείωση, σε συνδυασμό με τις εικασίες σχετικά με το βαθμό διαθεσιμότητας των προϊόντων διύλισης, έχουν ως αποτέλεσμα τη μεταβλητότητα των τιμών τους διεθνώς. 5.,Εποχικές επιδράσεις. Οι τιμές των προϊόντων διύλισης επηρεάζονται από τις εποχικές αλλαγές στη ζήτηση συγκεκριμένων προϊόντων στις μεγαλύτερες αγορές του βορείου ημισφαιρίου, όπως οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Ιαπωνία. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα στο βόρειο ημισφαίριο, αυξάνεται η ζήτηση για πετρέλαιο για τη θέρμανση κατοικιών, γραφείων, νοσοκομείων κ.λ.π. Το καλοκαίρι αντίθετα, αυξάνεται η ζήτηση για βενζίνη, καθώς οι κάτοικοι του βορείου ημισφαιρίου τείνουν να μετακινούνται περισσότερο με το αυτοκίνητο κυρίως λόγω της αύξησης της τουριστικής κίνησης. 6. Διακυμάνσεις της αγοράς. Το αργό πετρέλαιο και τα προϊόντα διύλισης που διατίθενται στην ελεύθερη αγορά, αποτελούν χρηματιστηριακά προϊόντα και επομένως ενδέχεται να αποτελέσουν αντικείμενο κερδοσκοπίας, γεγονός που επηρεάζει και τις διεθνείς τιμές τους. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον γύρω από τη χρηματιστήριο εμπορευμάτων πετρελαίου, κυρίως από επενδυτικές εταιρείες και διαχειριστές hedge funds κάτι που επηρεάζει την μεταβλητότητα των τιμών τους. 7. Νομισματικές διακυμάνσεις. Το μεγαλύτερο μέρος των παγκόσμιων συναλλαγών της αγοράς αργού πετρελαίου και των προϊόντων διύλισης γίνεται σε δολάρια ΗΠΑ. Επομένως, κάθε αλλαγή στην ισοτιμία του νομίσματος μιας χώρας έναντι του αμερικανικού δολαρίου επηρεάζει ευθέως και άμεσα το κόστος αγοράς του αργού πετρελαίου και των προϊόντων διύλισης. 29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : Ηλεκτρική Ενέργεια 5.1 Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας επιτυγχάνεται με την εκμετάλλευση διαφόρων πρωτογενών πηγών ενέργειας και παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τους διαθέσιμους εγχώριους Ενεργειακούς Πόρους, την Ενεργειακή Πολιτική της χώρας, τις γεωλογικές, γεωφυσικές και κλιματολογικές ιδιαιτερότητες αυτής. Οι πηγές παραγωγής ενέργειας διακρίνονται στις συμβατικές που βασίζονται σε ορυκτά στερεά, υγρά ή αέρια καύσιμα, όπως το πετρέλαιο, ο άνθρακας (λιθάνθρακας και λιγνίτης), το φυσικό αέριο, στην πυρηνική ενέργεια και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) που χρησιμοποιούν ανεξάντλητες πηγές (άνεμος, ήλιος, νερό κλπ) και δεν καταναλώνουν τα περιορισμένα ενεργειακά ορυκτά αποθέματα (http://www.rae.gr). Το ποσοστό συμμετοχής του πετρελαίου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι ιδιαίτερα υψηλό, όπως είναι φυσικό, σε κάποιες αραβικές πετρελαιοπαραγωγικές χώρες (όπως σχεδόν 100% στην Υεμένη), αλλά γενικότερα στις άλλες χώρες το ποσοστό χρήσης του πετρελαίου στην ηλεκτροπαραγωγή έχει περιοριστεί σημαντικά. Υψηλό ποσοστό συμμετοχής του φυσικού αερίου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εμφανίζουν μεταξύ άλλων χωρών η Ολλανδία (60%) και η Ιρλανδία (50%). Τα στατιστικά στοιχεία του 2011 δείχνουν, ότι η χρήση του λιθάνθρακα κυριαρχεί στη Νότια Αφρική (93%) και στην Πολωνία (92%), ενώ διατηρεί υψηλό ποσοστό στη Δανία (54%) και στις Ην. Πολιτείες (σχεδόν 50%). Ο λιγνίτης παίζει σημαντικό ρόλο στην Ελλάδα (55%) και στη Γερμανία (42%). Το ποσοστό της πυρηνικής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι υψηλό στη Γαλλία (78%), στο Βέλγιο (54.5%), στην Ουγγαρία (37.5%), στη Σουηδία (47%), στη Νότια Κορέα (37%) και στην Ελβετία (43%). Τέλος, το ποσοστό της υδροηλεκτρικής ενέργειας εμφανίζει υψηλές τιμές στη Νορβηγία (98,5%), στην Αυστρία (64%), στον Καναδά (58%), στην Ελβετία (51%), καθώς και σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την Γκάνα (67%), τη Βραζιλία (83%), την Κένυα (51%) και τη Βενεζουέλα (72%). 30

25000 Total Electricity Net Generation (Billion Kilowatthours) 20000 15000 10000 5000 0 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Διάγραμμα 7: Ολική παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας Πηγή: www.eia.gov Στον παρακάτω πίνακα 5 παρατηρούμε την κατανάλωση της καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας από το 2002 μέχρι το 2010 η κατανάλωση παρουσιάζει αύξηση. Παρατηρείται ότι η Ασία και η Ωκεανία έχουν την μεγαλύτερη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας με δεύτερη την Βόρεια Αμερική και Τρίτη την Ευρώπη Πίνακας 5: Συνολική κατανάλωση καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας Συνολική κατανάλωση καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας (Billion Kilowatthours) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 North America 4320 4364 4436 4546 4544 4631 4602 4422 4600 Central & South America 664 699 733 764 806 845 874 878 930 Europe 3050 3112 3186 3235 3306 3345 3378 3219 3370 Eurasia 1053 1082 1117 1138 1194 1227 1244 1181 1246 Middle East 438 469 491 515 557 583 623 656 709 Africa 408 425 443 472 493 521 526 530 560 Asia & Oceania 4005 4300 4710 5045 5491 6000 6199 6474 7053 World 13937 14451 15115 15718 16392 17151 17445 17360 18466 Πηγή: www.eia.gov 31

Billion Kilowatthours Στο παρακάτω διάγραμμα 8 παρουσιάζεται η παγκόσμια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από το 1980 μέχρι το 2010. Ομοίως το παρακάτω γράφημα παρουσιάζει αυξητική τάση. Total Electricity Net Consumption (Billion Kilowatthours) 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Διάγραμμα 8: Ολική κατανάλωση καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας Πηγή: www.eia.gov Στο διάγραμμα παρουσιάζεται η παγκόσμια ολική παραγωγή και κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από το 1980 μέχρι το 2010 όπου παρατηρείται μια αύξηση της ηλεκτρικής ενέργειας. 25000 Total Electricity Net Consumption & Generation 20000 15000 10000 5000 0 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Total electricity net Consumption Total Electricity Net Generation Διάγραμμα 9: Παγκόσμια ολική παραγωγή και κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας 32

Θα μπορούσε εύκολα να πει κάποιος ότι το παραπάνω διάγραμμα είναι ανακριβές μιας και παρουσιάζεται διαφορά μεταξύ της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και της κατανάλωσης. Η ηλεκτρική ενέργεια όπως γνωρίζουμε δεν μπορεί να αποθηκευτεί στο δίκτυο. Ολόκληρη η ποσότητα που παράγεται πρέπει να καταναλώνεται. Οπότε θα περίμενε κάποιος παραγωγή και κατανάλωση να ταυτίζονται. Δυστυχώς, κατά την μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας από την τοποθεσία παραγωγής της στην κατανάλωση υπάρχουν απώλειες στις γραμμές μεταφοράς. Η διαφορά λοιπόν μεταξύ των δύο παραπάνω καμπυλών απεικονίζει αυτήν την σπατάλη ενέργειας στις γραμμές μεταφοράς. 5.2 Παγκόσμια Παραγωγή από ΑΠΕ και Κόστος Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλη έμφαση ανά τον κόσμο στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Η παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ (σύμφωνα με τον Ν 2773/1999) προέρχεται από: 1. Την εκμετάλλευση Αιολικής ή Ηλιακής Ενέργειας ή βιομάζας ή Βιοαερίου. 2. Την εκμετάλλευση Γεωθερμικής Ενέργειας, εφόσον το δικαίωμα εκμετάλλευσης του σχετικού Γεωθερμικού Δυναμικού έχει παραχωρηθεί στον ενδιαφερόμενο, σύμφωνα με τις ισχύουσες κάθε φορά διατάξεις. 3. Την εκμετάλλευση της Ενέργειας από την Θάλασσα. 4. Την εκμετάλλευση Υδάτινου Δυναμικού με Μικρούς Υδροηλεκτρικούς Σταθμούς μέχρι 10 MW. 5. Συνδυασμό των ανωτέρω. 6. Τη Συμπαραγωγή, με χρήση των Πηγών Ενέργειας, των (1) και (2) και συνδυασμό τους. Παρακάτω γίνεται μια λεπτομερέστερη περιγραφή των ΑΠΕ: Αιολική Ενέργεια: Η εκμετάλλευση της ενέργειας του ανέμου από τον άνθρωπο αποτελεί μία πρακτική που βρίσκει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας είναι τα ιστιοφόρα και οι ανεμόμυλοι. Σήμερα, για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας χρησιμοποιούμε τις ανεμογεννήτριες (Α/Γ). Οι ανεμογεννήτριες είναι μηχανές οι οποίες μετατρέπουν την κινητική ενέργεια του 33

ανέμου σε ηλεκτρική ενέργεια. Η μετατροπή αυτή γίνεται σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο, μέσω της πτερωτής, έχουμε την μετατροπή της κινητικής ενέργειας του ανέμου σε μηχανική ενέργεια με την μορφή περιστροφής του άξονα της πτερωτής και στο δεύτερο στάδιο, μέσω της γεννήτριας, επιτυγχάνουμε την μετατροπή της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική. Οι Α/Γ χρησιμοποιούνται για την πλήρη κάλυψη ή και τη συμπλήρωση των ενεργειακών αναγκών. Το παραγόμενο από τις ανεμογεννήτριες ηλεκτρικό ρεύμα είτε καταναλώνεται επιτόπου, είτε εγχέεται και διοχετεύεται στο ηλεκτρικό δίκτυο για να καταναλωθεί αλλού. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από τις Α/Γ, όταν η παραγωγή είναι μεγαλύτερη από τη ζήτηση, συχνά αποθηκεύεται για να χρησιμοποιηθεί αργότερα, όταν η ζήτηση είναι μεγαλύτερη από την παραγωγή. Η αποθήκευση σήμερα γίνεται με δύο οικονομικά βιώσιμους τρόπους, ανάλογα με το μέγεθος της παραγόμενης ενέργειας. Οι ηλεκτρικοί συσσωρευτές (μπαταρίες) είναι η πλέον γνωστή και διαδεδομένη μέθοδος αποθήκευσης Η/Ε, η οποία χρησιμοποιείται για μικρής κλίμακας παραγωγικές μη διασυνδεδεμένες στο κεντρικό δίκτυο μονάδες. Η άντληση ύδατος με χρήση Η/Ε παραγόμενης από Α/Γ και η ταμίευσή του σε τεχνητές λίμνες κατασκευασμένες σε υψόμετρο το οποίο είναι ικανό να τροφοδοτήσει υδροηλεκτρικό σταθμό, είναι η μέθοδος αποθήκευσης που χρησιμοποιείται όταν η παραγόμενη Η/Ε είναι μεγάλη. Η αιολική ενέργεια είναι μια πρακτικά ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. Η εκμετάλλευση του υψηλού της δυναμικού στη χώρα μας, σε συνδυασμό με τη ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών που ενσωματώνεται στις σύγχρονες αποδοτικές ανεμογεννήτριες, έχει τεράστια σημασία για τη βιώσιμη ανάπτυξη, την εξοικονόμηση ενεργειακών πόρων, την προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ηλιακή Ενεργεία & Φωτοβολταϊκά: Με το όρο Ηλιακή Ενέργεια χαρακτηρίζουμε το σύνολο των διαφόρων μορφών ενέργειας που προέρχονται από τον Ήλιο. Το φώς και η θερμότητα που ακτινοβολούνται, απορροφούνται από στοιχεία και ενώσεις στη Γη και μετατρέπονται σε άλλες μορφές ενέργειας. Η τεχνολογία σήμερα αξιοποιεί ένα μηδαμινό ποσοστό της καταφθάνουσας στην επιφάνεια του πλανήτη μας ηλιακής ενέργειας με τριών ειδών συστήματα: τα θερμικά ηλιακά, τα παθητικά ηλιακά και τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Φωτοβολταϊκά Συστήματα Πρόκειται για συστήματα που μετατρέπουν την ηλιακή ακτινοβολία σε ηλεκτρική ενέργεια και που, εδώ και πολλά χρόνια, χρησιμοποιούνται για την ηλεκτροδότηση μη διασυνδεδεμένων στο ηλεκτρικό δίκτυο καταναλώσεων. Δορυφόροι, φάροι και απομονωμένα σπίτια χρησιμοποιούν παραδοσιακά τα 34

φωτοβολταϊκά για την ηλεκτροδότησή τους. Η ηλεκτροπαραγωγή από Φωτοβολταϊκά έχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα αποδίδει την μέγιστη ισχύ της κατά τη διάρκεια της ημέρας που παρουσιάζεται η μέγιστη ζήτηση. Ανάλογα με τη χρήση του παραγόμενου ρεύματος, τα Φ/Β κατατάσσονται σε: Αυτόνομα συστήματα, η παραγόμενη ενέργεια των οποίων καταναλώνεται επιτόπου και εξολοκλήρου από την παραγωγή στην κατανάλωση. Διασυνδεδεμένα συστήματα, η παραγόμενη ενέργεια των οποίων διοχετεύεται στο ηλεκτρικό δίκτυο για να μεταφερθεί και να καταναλωθεί αλλού. Βιομάζα: Η βιομάζα χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικότερα μπορεί να αξιοποιηθεί για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών (θέρμανσης, ψύξης, ηλεκτρισμού κ.λπ.) και ακόμα για την παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων (βιοαιθανόλη, βιοντήζελ κ.λπ.). Ως βιομάζα ορίζεται η ύλη που έχει βιολογική (οργανική) προέλευση. Πρακτικά περιλαμβάνεται σε αυτήν οποιοδήποτε υλικό προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από τον φυτικό κόσμο. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο βιομάζα εννοούμε τα φυτικά και δασικά υπολείμματα (καυσόξυλα, κλαδοδέματα, άχυρα, πριονίδια, ελαιοπυρήνες, κουκούτσια), τα ζωικά απόβλητα (κοπριά, άχρηστα αλιεύματα), τα φυτά που καλλιεργούνται στις ενεργειακές φυτείες για να χρησιμοποιηθούν ως πηγή ενέργειας, καθώς επίσης και τα αστικά απορρίμματα και τα υπολείμματα της βιομηχανίας τροφίμων, της αγροτικής βιομηχανίας και το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα των αστικών απορριμμάτων. Γεωθερμία: Η γεωθερμία είναι μια ήπια και πρακτικά ανεξάντλητη ενεργειακή πηγή, που μπορεί με τις σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες να καλύψει ανάγκες θέρμανσης και ψύξης, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις να παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Η γεωθερμία προσφέρει ενέργεια χαμηλού κόστους, ενώ δεν επιβαρύνει το περιβάλλον με εκπομπές βλαβερών ρύπων. Η θερμοκρασία του γεωθερμικού ρευστού ή ατμού, ποικίλει από περιοχή σε περιοχή, ενώ συνήθως κυμαίνεται από 25 ο C μέχρι 360 ο C. Στις περιπτώσεις που τα γεωθερμικά ρευστά έχουν υψηλή θερμοκρασία (πάνω από 150 ο C), η γεωθερμική ενέργεια χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η κυριότερη θερμική χρήση της γεωθερμικής ενέργειας παγκοσμίως αφορά στη θέρμανση θερμοκηπίων. Χρησιμοποιείται ακόμα στις υδατοκαλλιέργειες, όπου εκτρέφονται 35

% υδρόβιοι οργανισμοί αλλά και για τηλεθέρμανση, δηλαδή θέρμανση συνόλου κτιρίων, οικισμών, χωριών ή και πόλεων. Υδροηλεκτρική Ενέργεια: Η Υδροηλεκτρική Ενέργεια (Υ/Ε) είναι η ενέργεια η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση και τη μετατροπή της δυναμικής ενέργειας του νερού των λιμνών και της κινητικής ενέργειας του νερού των ποταμών σε ηλεκτρική ενέργεια. Η μετατροπή αυτή γίνεται σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο, μέσω της πτερωτής του στροβίλου, έχουμε την μετατροπή της κινητικής ενέργειας του νερού σε μηχανική ενέργεια με την μορφή περιστροφής του άξονα της πτερωτής και στο δεύτερο στάδιο, μέσω της γεννήτριας, επιτυγχάνουμε τη μετατροπή της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική. Το σύνολο των έργων και εξοπλισμού μέσω των οποίων γίνεται η μετατροπή της υδραυλικής ενέργειας σε ηλεκτρική, ονομάζεται Υδροηλεκτρικό Έργο (ΥΗΕ). Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται ότι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. σαν ποσοστό της συνολικά παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνεται κάθε χρόνο. Ειδικά μετά το 2009 η ανάπτυξη των Α.Π.Ε. είναι τεράστια. 25 Παραγωγή ΑΠΕ 23 20 19 15 10 5 0 11 9,9 8,9 7,9 8,1 6,3 5,3 2,9 2,9 3,2 3,8 4,5 1,3 1,9 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Διάγραμμα 10: Παγκόσμια παραγωγή ΑΠΕ Μεγάλες επενδύσεις έχουν γίνει στον τομέα αυτό και αυτό δεν είναι τυχαίο.ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι τα περασμένα χρόνια και για την χώρα μας η επένδυση σε συστήματα Α.Π.Ε εντάσσονταν ανάμεσα στις περισσότερο προσοδοφόρες επενδύσεις 36

καθώς εμφάνιζαν έναν από τους μικρότερους χρόνους αποπληρωμής του αρχικού κεφαλαίου. Είναι τέλος στρατηγικός στόχος όλων των περισσότερων κρατών η απαγκίστρωση τους από τα ακριβά υγρά καύσιμα. Οι Α.Π.Ε. έρχονται να δώσουν λύση στο μεγάλο πρόβλημα της όλο και αυξανόμενης τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας. Χρόνο με τον χρόνο το κόστος της παραγόμενης ενέργειας από τις Α.Π.Ε. πέφτει. Έτσι και λόγο της όλο και μεγαλύτερη διείσδυσης τους στον ενεργειακό χάρτη αντισταθμίζουν αυξήσεις που θα έπρεπε να γίνουν και προέρχονται από την καύση υδρογονανθράκων. 37

5.3 Η Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα προέρχεται κυρίως από θερμοηλεκτρικούς σταθμούς. Στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας παράγεται περίπου το 50% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας. Η συγκέντρωση των θερμοηλεκτρικών σταθμών στο Βορρά της χώρας δημιουργεί αυξημένες απώλειες κατά τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας στα κέντρα κατανάλωσης και ανισορροπία στη λειτουργία του δικτύου. Ωστόσο ο σχεδιασμός τους βασίστηκε στην εγγύτητά τους στις περιοχές που υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα λιγνίτη, ο οποίος αποτελεί την καύσιμη πρώτη ύλη για αυτούς τους σταθμούς. Στη χώρα μας υπάρχουν τέσσερις περιοχές με σημαντικά αποθέματα λιγνίτη, στη Δράμα, στη Δυτική Μακεδονία, στην Ελασσόνα και στη Μεγαλόπολη. Σύμφωνα με στοιχεία του 2011 για το Διασυνδεδεμένο Σύστημα (National Report ΡΑΕ 2012), το 66.5% της εγκατεστημένης ισχύος των ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων είναι θερμικοί σταθμοί, εκ των οποίων με λιγνίτη 4930 MW, με πετρέλαιο 730 MW και με φυσικό αέριο 4579 MW. To 19.6% είναι μεγάλοι υδροηλεκτρικοί σταθμοί και το 13.9% είναι μονάδες ΑΠΕ. Ο λιγνίτης είναι η σημαντική εγχώρια ενεργειακή πηγή, συνεισφέροντας το 53.15% της εγχώριας παραγωγής για το 2011. Το φυσικό αέριο συνεισφέρει το 28.3%. Ταυτόχρονα η ανάδειξη της προστασίας του περιβάλλοντος ως στόχου υψηλής προτεραιότητας της ελληνικής πολιτείας, οδηγεί σε προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, θέτοντας ως στόχο την αύξηση συμμετοχής τους στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στο 34% μέχρι το 2020. Στο ίδιο πλαίσιο δίνεται έμφαση στην επιτάχυνση της διείσδυσης του φυσικού αερίου στο ενεργειακό ισοζύγιο. Επειδή η χρονική διάρκεια ζωής των ήδη γνωστών εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων λιγνίτη δεν υπερβαίνει τα 35 χρόνια, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι θα πρέπει να μπουν στο ελληνικό ισοζύγιο ηλεκτρισμού νέα καύσιμα, όπως ο λιθάνθρακας, ώστε να παραταθεί η διαθεσιμότητα και η χρήση του λιγνίτη σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Οι ανθρακικές μονάδες επιτυγχάνουν υψηλότερους βαθμούς απόδοσης από τις λιγνιτικές και κατά συνέπεια εκπέμπουν μικρότερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα ανά παραγόμενη μονάδα ηλεκτρικής ενέργειας. Όσον αφορά στις εκπομπές διοξειδίου του θείου, αυτές αντιμετωπίζονται με αντιρρυπαντικές εγκαταστάσεις όπως η αποθείωση καυσαερίων. Επιπλέον ανάμεσα στα πλεονεκτήματα του άνθρακα είναι ότι, ενώ το φυσικό αέρια θα είναι διαθέσιμο για τα επόμενα 50 60 χρόνια, ο άνθρακας θα είναι διαθέσιμος 38

τουλάχιστον για 200 χρόνια ακόμη. Ωστόσο η μελλοντική αξιοποίηση του άνθρακα θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα των ηλεκτροπαραγωγών μονάδων άνθρακα να υιοθετήσουν με χαμηλό κόστος καθαρές και αποδοτικές τεχνολογίες καύσης, ώστε να προσαρμοστούν στο αυστηρό πλαίσιο των περιβαλλοντικών απαιτήσεων του «Πρωτοκόλλου του Κυότο» και των αυστηρών Ευρωπαϊκών προδιαγραφών για νέες εγκαταστάσεις καύσης. Η εγκατεστημένη ισχύς των εν λειτουργία σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ ήταν 2140 MW στο τέλος του 2011. Σε επίπεδο τεχνολογίας, τα αιολικά έργα επικρατούν στο σύνολο της εγκατεστημένης ισχύος των έργων ΑΠΕ που βρίσκονται σε λειτουργία. Ωστόσο κατά τα επόμενα 2 έτη ενισχύθηκε σημαντικά η παραγωγή από τα φωτοβολταϊκά. 39

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Σύγκριση EV & Συμβατικού Αυτοκινήτου 6.1 Η Παγκόσμια Αγορά Αυτοκινήτου Η αγορά του αυτοκινήτου στην Ευρώπη βρίσκεται σε πτωτική πορεία τα τελευταία χρόνια. Παρόλα αυτά η συνολική εικόνα είναι θετική λόγο της πολύ μεγάλης απαίτησης που προέρχεται από την Κίνα με ετήσιες πωλήσεις που ξεπερνούν ακόμα και τις πωλήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.. Η Κίνα για πρώτη φορά στην ιστορία υπερκέρασε τις πωλήσεις στις Η.Π.Α. με ετήσια αύξηση που άγγιξε το 45%. Σαν απόλυτο νούμερο οι πωλήσεις έφτασαν τα 13,6 εκατομμύρια αυτοκίνητα. Τα στοιχεία για την παγκόσμια αγορά αυτοκινήτου θα τα χρησιμοποιηθούν στην μελέτη και παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα. Στο διάγραμμα οι πωλήσεις των επιβατικών αυτοκινήτων για τα έτη από το 2005 έως το 2012 εκφράζονται σε εκατομμύρια. Αξίζει να σημειώσουμε ότι μετά το 2010 παρουσιάζεται μία μεγάλη άνοδος στις πωλήσεις και αυτό συμβαίνει διότι τόσο το κόστος αγοράς ενός νέου αυτοκινήτου έπεσε δραματικά αλλά αναπτύχτηκαν και αγορές με μεγάλη δυναμική και ελάχιστες πωλήσεις τα προηγούμενα χρόνια. Τέτοιες είναι οι αγορές της Κίνας αλλά και της Ινδίας. Οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες τα τελευταία χρόνια έχουν επενδύσει τεράστια ποσά στην ανάπτυξη Ηλεκτρικών οχημάτων (Electric Vehicle) μια αγορά που αναπτύσσεται ραγδαία και θα απασχολήσει την παγκόσμια αγορά αυτοκινήτων τα επόμενα χρόνια. Στο επόμενο κεφάλαιο θα γίνει μια σύγκριση μεταξύ των δύο τεχνολογιών(συμβατικών και EV). 40

Εκατομμύρια Πωλήσεις Αυτοκινήτων Παγκοσμίως 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 82 78 75 71 65 68 68 65 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Διάγραμμα 11: Ετήσιες Πωλήσεις Αυτοκινήτων ανά τον κόσμο 6.2 Σύγκριση EV & Συμβατικών Οχημάτων 6.2.1 Κόστος Αγοράς EV Ένας καθοριστικός παράγοντας στην προώθηση, εξέλιξη και διείσδυση των EV στην αγορά είναι το αρχικό κόστος, το κόστος μετακίνησης αλλά και συντήρησης. Παλαιότερα αυτοκίνητα παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές με τα αυτοκίνητα της τελευταίας πενταετίας. Η μεγάλη διαφορά οφείλεται στην αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας τόσο στον τομέα των μπαταριών αλλά και των ηλεκτρικών κινητήρων. Στον παρακάτω πίνακα 6 παρατίθενται μερικά από τα μοντέλα και μερικά από τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Πίνακας 6: Μοντέλα Ηλεκτρικών Αυτοκινήτων Κατασκευαστής Chevrolet Honda Nissan Mitsubishi Citroen Ford Tesla Μοντέλο Spark Fit Leaf i-miev C-Zero Focus E S Τύπος BEV BEV BEV BEV BEV BEV BEV Έτος Παραγωγής 2014 2013 2013 2012 2012 2012 2012 Εμβέλεια* (km) 132 132 135 100 148 122 335 Μπαταρία (kwh) 20 20 24 16 16 23 60 Μέση Κατανάλωση (Wh/km) 174 181 182 186 182 192 217 Κόστος** (Euro) 19.536 27.391 31.343 34.369 31.616 25.769 51.173 41

Κόστος (Euro/kWh) Πίνακας 7: Μοντέλα Ηλεκτρικών Αυτοκινήτων: Κατασκευαστής Renault BMW Chevrolet Toyota Ford Μοντέλο Zoe i3 Volt Prius C-Max Τύπος BEV BEV/E-REV PHEV PHEV PHEV Έτος Παραγωγής 2014 2014 2013 2012 2013 Εμβέλεια* (km) 150 150/280 61 23 34 Μπαταρία (kwh) 22 22 16.5 4.4 7.6 Μέση Κατανάλωση 146 147 / 129 217 180 211 (Wh/km) Κόστος** (Euro) 15.600 37.000 / 40.798 25.026 17.716 18.448 * Η εμβέλεια δίνεται σε κύκλους EPA. ** Η τιμή είναι εκφρασμένη σε Euro. Οι ισοτιμίες για τον μετασχηματισμό των τιμών πάρθηκαν την 12/1/2014. Το σημαντικότερο μέγεθος στο κόστος των EV είναι το κόστος των μπαταριών. Παρόλα αυτά η τιμή των μπαταριών έπεσε τα τελευταία δύο χρόνια περισσότερο από 25% ενώ υπάρχουν εκτιμήσεις ότι μέχρι το 2025 το κόστος θα έχει πέσει στο 1/5 του κόστους το 2010. Αυτό απεικονίζεται και στο παρακάτω διάγραμμα. 1200 Προβλεπόμενο Διαχρονικό Κόστος Μπαταριών 1000 800 600 400 200 0 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 Διάγραμμα 12: Κόστος των μπαταριών 42

6.2.2 Κόστος Μετακίνησης EV Το κόστος μετακίνησης αν km ενός EV, εξαρτάται από την τιμή αγοράς της kwh η οποία κυμαίνεται για οικιακούς καταναλωτές (συμπεριλαμβάνοντας τον Φ.Π.Α.) μεταξύ 0.098Euro/kWh και 0.21 Euro/kWh. Η τιμή αυτή εξαρτάται από την ώρα της φόρτισης καθώς και από την συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στο τετράμηνο. Τώρα αν λάβουμε υπόψη μας και τον βαθμό απόδοσης της φόρτισης (86%) και την μέση κατανάλωση των BEV (0.176 kwh/km) προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας για το κόστος μετακίνησης για 100km για διάφορες τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας. Τιμή Ηλεκτρικής Ενέργειας (Euro/kWh) 0.1112 0.1703 0.2221 BEV (Κόστος σε Euro) 2.27 3.48 4.54 PHEV (Κόστος σε Euro) 2.58 3.96 5.16 6.2.3 Κόστος Αγοράς Συμβατικών Αυτοκινήτων Τα συμβατικά αυτοκίνητα χωρίζονται σε δύο πολύ μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με το καύσιμο που χρησιμοποιούν. Οι δύο αυτές κατηγορίες είναι τα βενζινοκίνητα και τα πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα. Όλα τα συμβατικά αυτοκίνητα είναι εφοδιασμένα με παραδοσιακούς κινητήρες εσωτερικής καύσης που και στις δύο περιπτώσεις έχουν παρόμοια αρχή λειτουργίας. Για να είναι η σύγκριση περισσότερο αντικειμενική χρησιμοποιούνται σε αυτήν την μελέτη αυτοκίνητα τα οποία είναι από τα οικονομικότερα της αγοράς, όσον αναφορά το κόστος κτήσης, αλλά και με την χαμηλότερη δυνατή κατανάλωση. Επιλέγονται αυτοκίνητα με αυτά τα χαρακτηριστικά μιας και αυτά είναι και τα βασικά χαρακτηριστικά των EV αυτοκινήτων. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται μερικά από αυτά. 43

Πίνακας 8: Οικονομικότερα ΕV της Αγοράς Κατασκευαστής Toyota Ford Mini Honda Ford Kia Μοντέλο Yaris Fiesta D one Civic Focus Ceed Τύπος Καυσίμου Βενζίνη Βενζίνη Βενζίνη Βενζίνη Βενζίνη Βενζίνη Έτος Παραγωγής 2012 2014 2011 2008 2012 2013 Μέση Κατανάλωση 32 34 30 36 33 30 (mpg) Κόστος** (Euro) 12.150 9.900 19.497 16.800 14.100 14.800 Πίνακας 9: Οικονομικότερα ΕV της Αγοράς (Συνέχεια) Κατασκευαστής Volkswagen Audi Volkswaagen BMW Mercedes Benz Μοντέλο Polo A3 Golf 328 xdrive E250 Bluetec Τύπος Καυσίμου Diesel Diesel Diesel Diesel Diesel Έτος Παραγωγής 2009 2013 2011 2014 2014 Μέση Κατανάλωση* 40 34 34 35 34 (mpg) Κόστος** (Euro) 12.910 19.700 13.920 44.800 55.100 * Η μέση κατανάλωση δίνεται κατά EPA. ** Η τιμή είναι εκφρασμένη σε Euro. Οι ισοτιμίες για τον μετασχηματισμό των τιμών πάρθηκαν την 12/1/2014. 6.2.4 Κόστος Μετακίνησης Συμβατικών Αυτοκινήτων Έχοντας τα δεδομένα των παραπάνω πινάκων βλέπουμε ότι η μέση κατανάλωση για τα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα είναι 7.23 λίτρα/100km ενώ για τα ντιζελοκίνητα αυτοκίνητα είναι 6.64 λίτρα/100km. Έχοντας σαν δεδομένο ότι η τιμή της βενζίνης ανέρχεται σε 1.65 Euro/λίτρο και η τιμή του diesel 1.35 Euro/λίτρο προκύπτει ο παρακάτω πίνακας ο οποίος δίνει το κόστος μετακίνησης για τις δύο κατηγορίες οχημάτων. Βενζινοκίνητα Ντιζελοκίνητα 11.9 (Euro/100km) 8.9 (Euro/100km) 44

6.3 Λοιπά Κόστη 6.3.1 Κόστος Συντήρησης Το κόστος συντήρησης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων είναι πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο ενός συμβατικού. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η συντήρηση των κινητήρων εσωτερικής καύσης έχουν πολύ πιο αυξημένες απαιτήσεις λόγω των πολλών κινούμενων μερών τους. Επίσης στο ηλεκτρικό αυτοκίνητο, πολλά από τα πιο απαραίτητα μέρη των συμβατικών αυτοκινήτων δεν υπάρχουν πια, όπως το κιβώτιο ταχυτήτων, το σύστημα εξάτμισης, παραδοσιακά φρένα. Αυτό από μόνο καθιστά το κόστος συντήρησης πολύ χαμηλότερο. 6.3.2 Κόστος Ασφάλισης Σε πολλές χώρες της ευρωπαϊκής ένωσης, όπως για παράδειγμα στην Δανία, τα ασφάλιστρα είναι αρκετά χαμηλότερα για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, σε ποσοστό που αγγίζει ακόμα και το 40%. 6.3.3 Κόστος Μπαταριών Αυτό το κόστος όπως είναι φυσικό δεν υπάρχει στα συμβατικά αυτοκίνητα και είναι ένα κόστος που επιβαρύνει μόνο τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Δυστυχώς ο προσδιορισμός του κόστους για αυτές δεν μπορεί να γίνει με ακρίβεια αφού η τεχνολογία των μπαταριών προχωρά καθημερινά μειώνοντας συνέχεια το κόστος τους. Αν θέλαμε να κάνουμε έναν αρκετά χονδρικό υπολογισμό, έχοντας σαν δεδομένα τις τιμές που ισχύουν σήμερα θα λέγαμε ότι το ετήσιο κόστος για την διατήρηση των μπαταριών κυμαίνεται από 500 έως 1000 ευρώ ετησίως (ανάλογα την κατηγορία του οχήματος). 45

Εκατομμύρια 6.4 Αυτοκίνητα σε Κυκλοφορία Στον παρακάτω διάγραμμα 13 παρουσιάζουμε το σύνολο των επιβατικών αυτοκινήτων που είναι σε κυκλοφορία για τα έτη από το 2005 έως το 2011. Αυτοκίνητα σε Κυκλοφορία 1.200 1.000 894 927 961 997 1.018 1.055 1.097 800 600 400 200 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Διάγραμμα 13: Συνολικός Όγκος αυτοκινήτων σε Χρήση Όπως βλέπουμε ο συνολικός όγκος των αυτοκινήτων σε κυκλοφορία αυξάνεται. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί παρουσιάζεται τρομακτική αύξηση των ενεργών αυτοκινήτων σε χώρες όπως η Κίνα, χώρες που γνωρίζουν την ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη. Έτσι λοιπόν ο συνολικός όγκος των οχημάτων το 2011 ανέρχεται σε 1δις εκατό εκατομμύρια περίπου. Μέσα σε 6 χρόνια (από το 2005 έως το 2011) ο συνολικός όγκος των αυτοκινήτων αυξήθηκε κατά 22%. 46

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Ηλεκτρικά Αυτοκίνητα και η Απαίτηση σε Αργό Πετρέλαιο Σε αυτό το κεφάλαιο θα γίνει μια λεπτομερή περιγραφή για τις επιπτώσεις που θα προκαλέσει η αυξημένη χρήση του ηλεκτρικού αυτοκίνητου στην τιμή του ορυκτού πετρελαίου. Εδώ και καιρό έχει επικρατήσει το σενάριο ότι η αυξημένη ζήτησή των ηλεκτρικών οχημάτων θα οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων. Βέβαια κάποιοι αναλυτές πιστεύουν ότι η επίπτωση στην τιμή του πετρελαίου θα είναι αμελητέα λόγω της περιορισμένης χρήσης των ηλεκτρικών οχημάτων. Σύμφωνα με την μελέτη των Fang Yan και Jacqueline Wong που δημοσιεύτηκε στο Reuters αναφέρει ότι στην Κίνα 20 πόλεις θα συμμετέχουν σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα που θα επιδοτήσει την αγορά καθαρών ενεργειακών οχημάτων και δημοσίων συγκοινωνιών. Η έρευνα αυτή αναφέρει επίσης ότι οι πολίτες θα χρηματοδοτηθούν με το ποσό των 8,800$ για την αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων και με το ποσό των 7,300$ για την αγορά υβριδικών. Με αυτόν τον τρόπο η χρήση ηλεκτρικού αυτοκινήτου θα πάρει τεράστια γεωγραφική έκταση. Το δημοσίευμα του Reuters αναφέρει ακόμα ότι οι κινέζοι κατασκευαστές αυτοκινήτων SAIC Motor Corp και Geely Automotive Holding καθώς επίσης και οι Chevy Volt και Nissan (Leaf) έχουν ήδη ξεκινήσει την παραγωγή αυτοκινήτων στην Κίνα από το 2011. Η Kate Mackenzie αναφέρει ότι ό στόλος των ηλεκτρικών οχημάτων στην Κίνα το 2020 θα φτάσει στο 9% του συνολικού στόλου αυτό σημάνει ότι αν ο στόλος των ηλεκτρικών οχημάτων αυξηθεί κατά 15% του συνολικού στόλου η ζήτηση αργού πετρελαίου στην Κίνα θα μειωθεί κατά 200000 βαρέλια / ημέρα (7,5%). Είναι αναπόφευκτο λόγω των υψηλών εκπομπών των συμβατικών αυτοκινήτων σε πολλές μεγάλες πόλεις ανά τον κόσμο να απαγορευτεί η χρήση βενζινοκίνητών και πετρελαιοκίνητων οχημάτων εντός των ορίων των πόλεων και να επιτραπεί πλέον η χρήση μόνο ηλεκτρικών ή υβριδικών οχημάτων μια τέτοια εξέλιξη θα επηρέαζε σίγουρα τη ζήτηση πετρελαίου. Γεγονός είναι ότι οι τιμές των ηλεκτρικών οχημάτων γίνονται όλο και πιο ανταγωνιστές και δεδομένων των φορολογικών ελαφρύνσεων η αγορά των ηλεκτρικών αυτοκινήτων απειλεί όλο και περισσότερο την αγορά των βενζινοκίνητων. Σε αυτό το σημείο θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι και τα αυτοκίνητα υδρογόνου αποτελούν μια ακόμα μελλοντική επίδραση στην αγορά αλλά 47

προς το παρόν και για τα επόμενα χρόνια δεν φαίνεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις. Το μέλλον του ηλεκτρικού αυτοκινήτου θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές τις εκάστοτε κυβέρνησης, την καινοτομία, την γρήγορή ανάπτυξή τους αλλά και από το ποσό γρήγορά θα αυξάνεται η τιμή του πετρελαίου. Όσον αφορά την Ευρώπη σε μια πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει ότι η αύξηση του στόλου των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και των υβριδικών θα φτάσει στο 4% του συνόλου των οχημάτων μέχρι το 2020 σημειώνοντας ότι το 2030 η αύξηση θα φτάσει το 30%, βέβαια όλα αυτά θα είναι ακόμα πιο εφικτά αν το κόστος της μπαταρίας μειωθεί. Επιπλέον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην προσπάθεια της να μειωθούν οι εκπομπές του θερμοκηπίου έχει θέσει σαν στόχο την μείωση τον συμβατικών αυτοκινήτων στις πόλεις στο μισό εώς το 2030 και σταδιακά εξ ολοκλήρου από το 2050 και μετά. Επιπλέον προκειμένου να στηρίξουν την εισαγωγή των ηλεκτρικών αυτοκινήτων στην αγορά δίνουν κίνητρά στους μελλοντικούς αγοραστές μέσω επιδοτήσεων οι οποίες όμως κινδυνεύουν λόγω της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Όπως είδαμε παραπάνω οι τιμές του πετρελαίου επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες. Σε αυτήν την μελέτη θα προσπαθήσουμε να εξαιρέσουμε τους υπόλοιπους παράγοντες και να επικεντρωθούμε μόνο στην ζήτηση του πετρελαίου. Θα προσπαθήσουμε λοιπόν να δούμε πόσο μπορεί να μεταβάλει την τιμή του πετρελαίου μια αλλαγή στην ζήτηση. Στην συγκεκριμένη μελέτη θα προβλέψουμε τις τιμές του αργού πετρελαίου για το έτος 2030 αλλά και το έτος 2050. 7.1 Συσχέτιση Κατανάλωσης Αργού Πετρελαίου με την Τιμή Σαν πρώτο βήμα θα προσπαθήσουμε να δούμε την συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ της τιμής του αργού πετρελαίου και της ζήτησης του. Από την βιβλιογραφία γνωρίζουμε τις τιμές αλλά και την ζήτηση του για τα έτη από το 2002 έως και το 2012. Η διασπορά αυτών των σημείων φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα 14. 48

Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs Spot Τιμές Αργού Πετρελαίου 120 100 80 y = 0,0079x - 602 R² = 0,8695 60 40 20 0 76000 78000 80000 82000 84000 86000 88000 90000 92000 Διάγραμμα 14: Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs Spot Τιμές Αργού Πετρελαίου Στο παραπάνω διάγραμμα 14 στον άξονα των χ παρουσιάζεται η ζήτηση-κατανάλωση πετρελαίου (million barrels per day) ενώ στον άξονα των y παρουσιάζεται η τιμή του πετρελαίου ($/bbl). Για να δούμε αν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο ο πλέον απλός και ενδεικτικός τρόπος είναι να γίνει έλεγχος με γραμμική παλινδρόμηση. Στο διάγραμμα έχουμε χαράξει και την ευθεία παλινδρόμησης καθώς φαίνεται και η εξίσωση που την περιγράφει. Επίσης επί του διαγράμματος εμφανίζεται και η τιμή του R 2. Το R 2 ονομάζεται συντελεστής προσδιορισμού (coefficient of determination) και παίρνει τιμές από 0 έως 1. Όσο η τιμή του R 2 πλησιάζει την τιμή 1, τόσο καλύτερη είναι η ευθεία των ελαχίστων τετραγώνων ως εκτίμηση της ευθείας παλινδρόμησης. Στο δική μας περίπτωση η τιμή του συντελεστή προσδιορισμού βρίσκεται πολύ κοντά στην μονάδα με τιμή 0,87. Αυτό δείχνει μια πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των τιμών του άξονα χ και του άξονα y. Έτσι στο δικό μας παράδειγμα, μία μεταβολή στην ζήτηση του πετρελαίου θα προκαλούσε μία αντίστοιχη μείωση της τιμής του. 49

7.2 Συσχέτιση Κατανάλωσης Αργού Πετρελαίου και Κλασμάτων του Όμως αυτό το αποτέλεσμα δεν είναι αρκετό. Όπως είδαμε σε προηγούμενες ενότητες από την διύλιση του αργού πετρελαίου προκύπτει μεγάλο εύρος παράγωγων. Μόνο ένα μέρος αυτού μετατρέπεται σε κλάσματα που χρησιμοποιούνται στον τομέα της μεταφοράς, δηλαδή κατά κύριο λόγο από αυτοκίνητα. Για να προχωρήσει λοιπόν η έρευνα μας αλλά και για να γίνει πιο ακριβής, βρέθηκαν τα στοιχεία για την ζήτηση των ελαφριών κλασμάτων της διύλισης. Αυτά είναι που χρησιμοποιούνται στον τομέα των μεταφορών. Στον παρακάτω πίνακα 10 παρουσιάζονται αυτά τα συγκεντρωτικά δεδομένα για ολόκληρο τον κόσμο ενώ στο παράρτημα εμφανίζονται και τα δεδομένα ανά ήπειρο. Πίνακας 10: : Παγκόσμια κατανάλωση κλασμάτων πετρελαίου bbl/day 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Παγκόσμια Light 25071 25495 26275 26548 26860 27460 27241 27600 28627 28501 28862 distillates Middle 27395 28103 29343 30110 30590 31116 31389 30478 31673 32486 32675 distillates Fuel oil 9584 9689 9710 9815 9600 9619 9414 8924 8899 8733 8773 Others 16421 16799 17667 17755 18089 18380 18008 18061 18634 19160 19463 Total 78470 80085 82996 84228 85138 86575 86052 85064 87833 88879 89774 Πηγή: BP Statistical Review of World Energy June 2013 Με τον όρο "light distillates" εννοούνται ελαφριά αποστάγματα όπως το LPG και η βενζίνη, ενώ σαν "middle distillates" εννοούνται βαρύτερα αποστάγματα όπως το diesel. Και οι δύο μεγάλες κατηγορίες παραπάνω και ιδίως τα "light distillates'' χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο στον τομέα της μεταφοράς. Στο παρακάτω διάγραμμα 15 έχει γίνει μια απεικόνιση των τιμών του πίνακα 10 σε σχέση με τις τιμές της συνολικής ζήτησης αργού πετρελαίου. 50

Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "light distillates" 29500 29000 28500 28000 y = 0,3483x - 2466 R² = 0,9449 27500 27000 26500 26000 25500 25000 24500 76000 78000 80000 82000 84000 86000 88000 90000 92000 Διάγραμμα 15:Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "light distillates" 34000 Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "middle distillates" 33000 32000 y = 0,4798x - 10303 R² = 0,9903 31000 30000 29000 28000 27000 76000 78000 80000 82000 84000 86000 88000 90000 92000 Διάγραμμα 16: Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "middle distillates" Και στα δύο παραπάνω διαγράμματα 15 και 16 στον άξονα των χ εντοπίζεται η συνολική κατανάλωση πετρελαίου σε χιλιάδες βαρέλια ανά ημέρα ενώ στον άξονα των y η κατανάλωση των "light" και "middle distillates" αντίστοιχα. Βλέπουμε από την τιμή του R 2 και των δύο διαγραμμάτων ότι η υπάρχει μεγάλη συσχέτιση μεταξύ των τιμών 51

που σημαίνει ότι μια διαφοροποίηση των τιμών της ζήτησης για καθένα από τα παραπάνω θα δημιουργούσε ανάλογη μεταβολή και στην συνολική ζήτηση αργού πετρελαίου. Για να είναι ακόμα πιο ξεκάθαρο στο επόμενο διάγραμμα 17 παρουσιάζεται το σύνολο των "light" και "middle distillates" σε σχέση με την συνολική κατανάλωση του αργού πετρελαίου και σε αυτό το διάγραμμα παρατηρούμε ότι η συσχέτιση των δύο μεταβλητών είναι μεγάλη. Είναι εμφανές από το διάγραμμα ότι η κατανάλωση των "Total distillates" αποτελεί 70% της συνολικής κατανάλωσης του αργού πετρελαίου. 64000 Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "Total distillates" 62000 y = 0,8281x - 12769 R² = 0,9903 60000 58000 56000 54000 52000 50000 76000 78000 80000 82000 84000 86000 88000 90000 92000 Διάγραμμα 17: Κατανάλωση Αργού Πετρελαίου vs "Total distillates" 7.3 Συσχέτιση Ολικών Κλασμάτων & Παγκόσμιου Στόλου Οχημάτων Στο παρακάτω διάγραμμα 18 παρουσιάζεται η συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης των "Total distillates" και του συνολικού στόλου των αυτοκινήτων. Η συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών είναι R 2 =0.8758. Η συσχέτιση είναι πολύ μεγάλη αυτό σημαίνει ότι η κατανάλωση των "Total distillates" συνδέεται με τον αριθμό των ενεργών αυτοκινήτων. 52

Συσχέτση μεταξύ της κατανάλωσης "Total distillates" και του Ολικού στόλου των αυτοκινήτων 1.200.000 1.000.000 800.000 y = 43,805x - 2E+06 R² = 0,8758 600.000 400.000 200.000 0 56000 56500 57000 57500 58000 58500 59000 59500 60000 60500 61000 61500 Διάγραμμα 18:Συσχέτση μεταξύ της κατανάλωσης "Total distillates" και του Ολικού στόλου των αυτοκινήτων 53

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Πρόβλεψη της Τιμής του Αργού Πετρελαίου για τα Ετη 2030 & 2050 Σε αυτό το κεφάλαιο θα γίνει μια προσπάθεια να προβλεφθεί η τιμή του αργού πετρελαίου το 2030 και 2050. Για να γίνει αυτό ισχύει η θεώρηση ότι οι υπόλοιπες μεταβλητές που επηρεάζουν την τιμή του αργού πετρελαίου παραμένουν σταθερές και αμετάβλητες στον χρόνο. Στο παρακάτω γράφημα 19 παρουσιάζεται μια πρόβλεψη για τις πωλήσεις των αυτοκινήτων για τα έτη έως το 2050 αυτή η πρόβλεψη είναι σύμφωνη με το "BlueMap" σενάριο το οποίο θέτει ως στόχο την μείωση κατά 50% CO 2 έως το 2050 συγκρινόμενες με τα επίπεδα του 200. Για να επιτευχθεί αυτό αναλυτές αναφέρουν ότι οι ετήσιες πωλήσεις των EV το 2020 θα πρέπει να ανέρχονται σε 5 εκατομμύρια ενώ για το 2030 και το 2050 σε 9 και 50 εκατομμύρια αντίστοιχα. Οι ετήσιες πωλήσεις αυτοκινήτων ανά κατηγορία σύμφωνα με το "BlueMap" σενάριο παρουσιάζονται στο παρακάτω γράφημα. Διάγραμμα 19: Πρόβλεψη πωλήσεων Πηγή: www.iea.org Στο γράφημα 19 παρατηρούμε ότι οι πωλήσεις των συμβατικών αυτοκινήτων από το 2020 και έπειτα παρουσιάζει σταδιακή πτώση ενώ οι πωλήσεις των ηλεκτρικών αυτοκινήτων αυξάνονται. Από το 2035 και μετά φαίνεται ότι στο προσκήνιο εισέρχεται και μια νέα τεχνολογία αυτή των κυψέλων καυσίμου Η 2 με ραγδαία εξέλιξη. Στον 54

παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται αναλυτικά η πρόβλεψη πωλήσεων ηλεκτρικών και υβριδικών αυτοκινήτων από το έτος 2015 μέχρι το 2050. Ακολουθεί και το αντίστοιχο διάγραμμα 20. Πίνακας 11: Πωλήσεις EV & PHEV αυτοκινήτων ανά έτος Πωλήσεις EV & PHEV αυτοκινήτων ανά έτος Εκατομμύρια ανά χρόνο 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Υβριδικά & Ηλεκτρικά αυτοκίνητα 0 0.7 4.9 13.1 24.6 35.6 47.7 56.3 59.7 Ηλεκτρικά αυτοκίνητα 0 0.3 2 4.5 8.7 13.9 23.2 33.9 46.6 Ολικά 0 1.1 6.9 17.7 33.3 49.5 70.9 90.2 106.4 Πηγή: www.iea.org Διάγραμμα 20: Πωλήσεις EV Πηγή: www.iea.org Στο παρακάτω διάγραμμα 20 παρουσιάζεται ο αριθμός των αυτοκινήτων σε χρήση από το 2005 μέχρι το 2012. Η αριθμός των αυτοκινήτων σε χρήση παρουσιάζει μια αυξητική τάση και η συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών είναι μεγάλη με R 2 =0.9959. Από την ευθεία παλινδρόμησης μπορούμε να προβλέψουμε το πλήθος των αυτοκινήτων σε χρήση για τα έτη 2030 και 2050. 55