ºƒ º ÔÛÂÈ ÒÓ Στο σ ντοµο διήγηµά του ο Κάφκα αποτυπώνει µε ειρωνικ τρ πο τους διαλογισµο ς του Ποσειδώνα σχετικά µε τη ζωή και την εργασία του. O θε ς της θάλασσας, αν και πλήρως ταυτισµένος µε το ρ λο του, έχει κι αυτ ς τα παράπονά του: δεν µπορεί να ξεφ γει απ το έργο του και να πάει µια εκδροµή. O Ποσειδώνας καθ ταν στο γραφείο του και λογάριαζε. Η διακυβέρνηση λων των υδάτων του κ σµου τον έκανε να δουλε ει ασταµάτητα. Θα µπορο σε να έχει ση βοήθεια ήθελε, και είχε αρκετή, επειδή µως είχε πάρει πολ σοβαρά τα καθήκοντά του, λογάριαζε τα πάντα ακ µα µια φορά, κι έτσι κανείς δεν µπορο σε να τον βοηθήσει ικανοποιητικά. Κανείς δεν µπορεί να ισχυριστεί τι του κανε κέφι να δουλε ει. Προσπαθο σε να τελειώσει, επειδή ήταν υποχρεωµένος. Μα φυσικά και είχε προσπαθήσει να βρει µια πιο χαρο µενη εργασία αυτή ήταν η έκφρασή του, αλλά πάντοτε, ταν του γιν ντουσαν διάφορες προτάσεις, γιν ταν φανερ τι τίποτα δεν του ταίριαζε τ σο καλά σο τα µέχρι τώρα καθήκοντά του. Εκτ ς αυτο, ήταν πάρα πολ δ σκολο να βρεθεί κάτι άλλο για κείνον. Ήταν απίθανο να του ανατεθεί µια ορισµένη θάλασσα. Εξάλλου, η δουλειά που θα έκανε τ τε δεν θα ήταν απλώς µικρ τερη, αλλά ευτελής. Νίκος Αγγελίδης, Το σκάφος [195]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 O Μεγάλος Ποσειδώνας δεν µπορο σε ν αναλάβει παρά µονάχα µια πολ υψηλή θέση. Κι αν του πρ σφερε κανείς µια θέση έξω απ τα νερά του, και µ νο στην ιδέα αρρώσταινε, η θεϊκή του αναπνοή κοβ ταν και το σεβάσµιο στήθος του έτρεµε. Παρ λ αυτά κανείς δεν έπαιρνε τις δυσκολίες του στα σοβαρά. 'Oταν ένας ισχυρ ς παραπονείται, πρέπει κανείς, ακ µα και στην πιο απελπιστική κατάσταση, να δείχνει τι κάνει µια προσπάθεια. Στην πραγµατικ τητα, κανένας δεν µπορεί να σκεφτεί ν απαλλάξει τον Ποσειδώνα απ τα καθήκοντά του. Aπ την αρχή της αρχής ήταν ο Ποσειδώνας ο θε ς της θάλασσας κι είναι υποχρεωµένος να παραµείνει, ακ µα κι αν δεν του γουστάρει. Πιο πολ απ λα εξοργίζεται κι αυτ προξενεί κυρίως τη δυσαρέσκειά του σε σχέση µε τη θέση του ταν αντιλαµβάνεται την ιδέα που έχουν οι άλλοι γι αυτ ν, τι συνέχεια κ βει β λτες πάνω στα κ µατα κρατώντας την τρίαινά του. Αντί γι αυτ, κάθεται στο βυθ του Ωκεανο και λογαριάζει ασταµάτητα. Μονάχα ένα ταξίδι, που έκανε πο και πο για να συναντήσει το ία, ήταν η µοναδική πα ση στη ρουτίνα του, ένα ταξίδι απ το οποίο επέστρεφε κάθε φορά εξοργισµένος. 'Ετσι δεν είχε µπορέσει να δει τη θάλασσα σχεδ ν καθ λου, µονάχα ταν βιαστικά πετο σε προς τον 'Oλυµπο, και ποτέ δεν την είχε ταξιδέψει απ τη µια άκρη στην άλλη. Φρ ντιζε να λέει τι περιµένει την καταστροφή του κ σµου, τ τε θα µπορο σε να βρει µια στιγµή ησυχίας, έτσι ώστε λίγο πριν το τέλος, καθώς θα έριχνε µια τελευταία µατιά στους λογαριασµο ς, θα µπορο σε να κάνει ένα µικρ ταξιδάκι, µια τ ση δα εκδροµο λα. Φ. Κάφκα, Η σιωπή των σειρήνων, µτφρ. Γ. Κώνστας, Ζαχαρ πουλος Μαξ Ερνστ, Το συµπ σιο των θεών [196]
ΠΟΣΕΙ ΩΝΑΣ Φραντς Κάφκα ƒ π 1 2 3 Ò apple ÚÔ ÛÈ ÂÈ Ô ÊÎ ÙÔÓ ÔÛÂÈ ÒÓ ;  appleôè ÛËÌ ÙË appleâúèáú Ê ÙÔ ÂappleÈÌ ÓÂÈ È È - ÙÂÚ Î È ÁÈ Ù ; È appleôèô ÏfiÁÔ «Î Ó Ó ÂÓ ÌappleÔÚÂ Ó ÛÎÂÊÙ Óα apple ÏÏ ÍÂÈ ÙÔÓ ÔÛÂÈ ÒÓ applefi Ù Î ı ÎÔÓÙ ÙÔ»; ÔÈÔ Ê ÓÂÙ È Ó Â Ó È ÙÔ È ÍÔ Ô appleô ÓÙÈÌÂÙˆapple ÂÈ Ô ÔÛÂÈ ÒÓ Î È appleò ÛÎ ÊÙÂÙ È Ó ÓÙÈ Ú ÛÂÈ; IA EMATIKH ƒ ƒπo È ÏÂÍÙÂ Ó Âapple ÁÁÂÏÌ appleô ı ı Ï ÙÂ Ó ÛΠÙÂ Ê ÓÙ Û٠٠fiùè È ı ÓÂÙ ÌÈ ÌÂÁ ÏË ÂappleÈ Â ÚËÛË. ÔÈ appleúô Ï Ì Ù appleèûùâ ÂÙ fiùè ı ÓÙÈÌÂÙˆapple ÛÂÙ ÛÙË ˆ Î È ÛÙËÓ ÂÚÁ Û Û ÂÍ ÈÙ ÙˆÓ Âapple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎÒÓ Û appleô ÚÂÒÛˆÓ; ËÙ ÛÙ ÙÔ ı Ì ÛÙËÓ Ù ÍË ÛÙÔ Ì ıëì ÙÔ ÔÏÈÎÔ apple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎÔ ÚÔÛ Ó ÙÔÏÈÛÌÔ. Φραντς Κάφκα (1883-1924) Γερµαν φωνος Tσέχος συγγραφέας, εβραϊκής καταγωγής, απ τους σηµαντικ τερους της παγκ σµιας λογοτεχνίας. Τα κείµενά του είναι µοντέρνα και προβάλλουν κυρίως τις έννοιες της αλλοτρίωσης και της υπαρξιακής αγωνίας που βασανίζει το σ γχρονο άνθρωπο. Γνωστ τερα έργα του: Η ίκη, Η Μεταµ ρφωση, Η αποικία των τιµωρηµένων, O Π ργος κ.ά. [197]
πøƒ È ÏˆÛË Στο µυθιστ ρηµα Αργώ (1933) ο Γιώργος Θεοτοκάς αποτυπώνει την ταραγµένη ατµ σφαιρα του µεσοπολέµου, τις ιδέες και την ψυχολογία των νέων, τα νειρα και τις φιλοδοξίες τους. Στο απ σπασµα που ακολουθεί παρακολουθο µε τη σ γκρουση των διαδηλωτών µε το στρατ, στερα απ ένα στρατιωτικ πραξικ πηµα. O Μαν λης κατέβηκε µοναχ ς του απ την οδ Oµήρου στην οδ Ακαδηµίας και βρήκε πλήθος φοιτητές µαζεµένους ανάµεσα στο Πανεπιστήµιο και τη Νοµική Σχολή. Με τις πρώτες τουφεκιές, είχανε συγκεντρωθεί αυθ ρµητα στα Προπ λαια και στην πλατεία του Πανεπιστηµίου, µα η χωροφυλακή, που φρουρο σε τη λεωφ ρο Πανεπιστηµίου, τους έδιωξε αποκεί και µεταφέρθηκαν στην οδ Ακαδηµίας. Εκεί µπορο σαν να θορυβο ν µε περισσ τερη άνεση κι αν ερχ ντανε οι αντλίες η υποχώρηση θα ήταν πιο ε κολη προς τα στενά της Νεάπολης. O Μαν λης αντάµωσε, µες στο νεανικ αυτ πλήθος, πολλο ς φίλους και γνωστο ς του της Αργώς* και άλλους, που µαζε τηκαν τριγ ρω του, σαν να περίµεναν απ αυτ ν κάποιο σ νθηµα. Μερικοί προσπαθο σαν να ξεσηκώσουν τους φοιτητές εναντίον των προαιωνίων εχθρών τους, των αστυνοµικών οργάνων, έτσι για να γίνει ντ ρος,* για να γελάσουµε, για να δείξουµε ποιοι είµαστε «εµείς οι νέοι». Μα γενικά οι νέοι δεν είχαν ρεξη για ταραχές εκείνην τη µέρα, νιώθοντας την κρισιµ τητα και τους κινδ νους των γεγον των. Ήταν µως λοι τους πολ νευριασµένοι και ερεθισµένοι, απ τους θορ βους και την ατµ σφαιρα της µάχης, και πρ θυµοι για ιδεολογικές εκδηλώσεις. Ένιωθαν πολ δυνατά την ανάγκη να εκφράσουν την παρξή τους, να πο νε κι αυτοί το παρών η νέα γενεά της Ελλάδας, τα µελλο µενα του έθνους. εν ήξεραν βέβαια τι ακριβώς συνέβαινε ολ γυρά τους µήτε τι ακριβώς ζητο σαν. Μα, τ πο στους νέους(!) ωστ σο. εν ταίριαζε να µείνουν έξω απ το παιχνίδι. Μερικοί πιο θερµ αιµοι πιαστήκανε µπράτσο κι αρχίσανε να κατεβαίνουν στην οδ Ακαδηµίας προς την πλατεία του Κάνιγκ (µονάχα απ κείνην τη µεριά ο δρ µος ήταν ελε θερος), σέρνοντας πίσω τους ένα κοµµάτι του πλήθους, ίσαµε καµιά διακοσαριά παιδιά, και τραγουδώντας τον εθνικ µνο: * Αργώ: φοιτητικ ς σ λλογος της Νοµικής Σχολής * ντ ρος: φασαρία [198]
Η ΙΑ ΗΛΩΣΗ Γ ιώργος Θεοτοκάς Απ τα κ καλα βγαλµένη των Ελλήνων τα ιερά. Και σαν πρώτα ανδρειωµένη χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! O τραγουδιστ ς αυτ ς περίπατος ήτανε µια διέξοδος για τη νευρικ τητα της νεολαίας αυτής. Κάµποσοι προσπαθο σαν να συνοδε σουν τον µνο, άλλοι τραγουδο σαν άλλα πράµατα,,τι τους ερχ τανε στο νου, άλλοι φώναζαν ή γελο σαν ή πειραζ ντανε αναµεταξ τους. O Μαν λης κι οι φίλοι του βρέθηκαν µες στο ρε µα της µικροδιαδήλωσης δίχως να το καταλάβουν. Γρήγορα προστέθηκαν στους φοιτητές περίεργοι διαβάτες και πολλά χαµίνια,* που είναι πάντα παρ ντα που γίνεται ντ ρος. Στις ώρες αυτές, µ λις σχηµατιστεί ένας µικρ ς ανθρώπινος πυρήνας, µαγνητίζει, θαρρείς, λα τα ανήσυχα στοιχεία απ τριγ ρω. ταν ο πυρήνας βαδίζει και φαίνεται σα να έχει ένα σκοπ, πολλοί ακολουθο ν, χωρίς να ξέρουνε πο πάνε, µ νο και µ νο γιατί αισθάνουνται την ανάγκη να ακολουθήσουν κάτι, οτιδήποτε. Σαν έφτασε στην πλατεία του Κάνιγκ, η διαδήλωση είχε γίνει αρκετά επιβλητική κι έµοιαζε πολ σίγουρη για τον εαυτ της, και σαν να επιδίωκε σκοπο ς πολ συγκεκριµένους. Χωρίς κανένα δισταγµ, αυθ ρµητα, τράβηξε ίσια µπροστά της, στην οδ Βερανζέρου, διασχίζοντας τους δρ µους των Πατησίων και της Τρίτης Σεπτεµβρίου. λοι σα να ένιωθαν πως η Oµ νοια ήταν επικίνδυνη και την περνο σαν αλάργα.* Κοντά στον παλι Σταθµ του Λαυρίου, ο Μαν λης ξεχώρισε, µες στο θ ρυβο που σήκωνε η διαδήλωση, µια γνώριµη φωνή. Στράφηκε και αναγνώρισε, πίσω του, µες στο πλήθος, το Λίνο Νοταρά, το µικρ αδερφ του Αλέξη. Ξεσκο φωτος, κατακ κκινος, λαχανιασµένος, ο έφηβος ξεφώνιζε ολοένα: Ζήτω η Επανάσταση! Έµοιαζε έξαλλος, σα να µην έβλεπε τίποτα ολ γυρά του. Πο βρέθηκε ο Λίνος εκεί µέσα; O Μαν λης δεν µπ ρεσε να τον πλησιάσει. Το πλήθος τον έσπρωχνε ορµητικά εµπρ ς, τον έσπρωχνε και τον µαγνήτιζε κι αυτ ν και τους άλλους λους που το αποτελο σαν το πλήθος, σαν µια συνισταµένη λων των ορµών των µελών του, δ ναµη ανώτερη απ τις θελήσεις τους και χειραφετηµένη απ αυτές, που τους δέσποζε λους απ ψηλά και τους έσερνε κάπου, µε αλ γιστη αποφασιστικ τητα, δίχως κανείς να ξέρει πο. Στην πρώτη γραµµή, κάµποσοι διαδηλωτές είχανε σηκώσει ψηλά τα µπαστο νια * χαµίνια: παιδιά του δρ µου * την περνο σαν αλάργα: αποµακρ νονταν απ την πλατεία [199]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 τους. Τα έβλεπες, απ πίσω, παραταγµένα απάνω απ τα κεφάλια, σα µια σειρά πάσαλοι, µπηγµένοι µες στο ανθρωποµάζεµα, που κουνι ντανε νευρικά κι λο τραβο σαν µπροστά, ακατάσχετα, µες σ ένα σ ννεφο σκ νης. Η σειρά αυτή των µπαστουνιών σε έσερνε πίσω της, άθελά σου, κι η πίεση του πλήθους, που την προκαλο σε η έλξη της πρώτης γραµµής, την έσπρωχνε την πρώτη γραµµή ολοένα πιο δυνατά και την ανάγκαζε να επιταχ νει την πορεία της. Έτσι κυλο σε η διαδήλωση απ µ νη της. Ζήτω η Επανάσταση! O εθνικ ς µνος, τα τραγο δια, τα γέλια, είχανε κοπάσει ολ τελα. Τώρα µονάχα ένα απειλητικ µουγκρητ έβγαινε απ την ορµή του πλήθους, κάποια άναρθρη, µα τ σο γνώριµη βοή καταστροφής. Κάτω λα! λα! Να τα σπάσουµε λα! Κάποια ένστικτα είχαν λυτρωθεί και δεν άκουαν πια καµιά λογική. Κι ολ γυρα, παντο, µες στο λαµπρ φως της Αθήνας, το τουφεκίδι. Σχεδ ν ασυνείδητα, σερνάµενη ορµητικά απ τον ίδιο τον εαυτ της, η αυθ ρµητη αυτή διαδήλωση πέρασε απ τους ερηµικο ς και σιωπηλο ς δρ µους του Βερανζέρου και του Μάρνη και ξεµπο καρε, απ ένα στεν, στην οδ Αγίου Κωνσταντίνου. Μα εκεί κοντοστάθηκε, διστάζοντας, για µια στιγµή, αν έπρεπε να τραβήξει εµπρ ς ή πίσω. Μια άλλη διαδήλωση ανέβαινε προς την Oµ νοια, αλλά µε φος πολ διαφορετικ. Oι άνθρωποι, που την αποτελο σαν, ασφαλώς ήξεραν τι ζητο σαν. Η νέα αυτή διαδήλωση ήτανε σιωπηλή σχεδ ν και αργή, µα πιο σφιχτοδεµένη, πιο στερεή στα π δια της. Τα πρ σωπα των µελών της σφιγµένα, τραχιά, αποφασισµένα, θαρρείς, για το καθετί. Στην πρώτη γραµµή ήτανε µερικές γυναίκες ντυµένες οι περισσ τερες µε µα ρα, νέες ακ µα, αδ νατες, παθιασµένες, κοιτάζοντας ίσια µπροστά µε βλέµµα ανέκφραστο, σαν υπνωτισµένες. Ανάµεσά τους ξεχώριζες το αµιαν Φραντζή, που βάδιζε σαν αρχηγ ς, και δίπλα του το ηµητρ Μαθι πουλο, το φοιτητή απ τα Καλάβρυτα. Ένα θωρακισµένο αυτοκίνητο τους συν δευε, το ίδιο που είχε κατακτήσει ο λα ς, λίγες ώρες πριν, κοντά στην Oµ νοια, και γρήγορα είχε πέσει στα χέρια των κοµµουνιστών. Μια κ κκινη σηµαία ανέµιζε απάνω τους. O Μαν λης Σκυριαν ς την είδε κι ανατρίχιασε. Η κ κκινη σηµαία, µες στο ξεσηκωµένο πλήθος, µες στην ατµ σφαιρα της µάχης και στο ακατάπαυστο τουφεκίδι, ανάδινε ξαφνικά µιαν ένταση τροµαχτική σα να τελείωσαν ξαφνικά τα αστεία και τα ψέµατα, η αµεριµνησία των καλοκαθισµένων κοινωνιών, οι θεσµοί, οι καθιερωµένες αξίες, η φρασεολογία της ρουτίνας, και ξυπνο σε, άγρια και ακατάσχετα, κάτω απ τον καταγάλανο, ανοιξιάτικο ουραν, και καταχτο σε µονοµιάς τα πάντα, κάποια ωµή ακατάβλητη πραγµατικ τητα, πάντοτε παρο σα και παντο, µα που πάσχιζαν λοι να ξεχάσουνε την παρξή της, και τώρα επιτέλους ερχ τανε η ώρα να πει κι αυτή το λ γο της, βουβαίνοντας κάθε άλλη φωνή. [200]
Η ΙΑ ΗΛΩΣΗ Γ ιώργος Θεοτοκάς Ζήτω η Επανάσταση! Το κ κκινο, θαρρείς, κυριαρχο σε κι λας σ λην την π λη, διαλ οντας κάθε άλλο χρώµα, χτυπητά, τυφλωτικά, θριαµβευτικά, µε µια κρ α λαµπρ τητα, που του έσφιγγε την καρδιά. Το χρώµα του αίµατος. Τη σηµαία την κρατο σε ο ηµητρ ς Μαθι πουλος σφιχτά µε τα δυο χέρια και µε τη φωτιά στην ψυχή. Ύστερα απ την πρώτη στιγµή του δισταγµο, η διαδήλωση των φοιτητών διαλ θηκε µονοµιάς. Στη θέα της κ κκινης σηµαίας, οι περισσ τεροι υποχώρησαν σα να είχανε δει ξαφνικά την καρµανι λα,* στηµένη στη µέση του δρ µου. Μα κάµποσοι έτρεξαν να σµίξουν τους κοµµουνιστές. O Μαν λης, που είχε ξαναβρεί τη θέλησή του, έτρεξε µαζί τους, για να προλάβει κάποιο κακ που προαισθαν τανε. Το βλέµµα του γ ρευε το Λίνο, µα βρέθηκε ξαφνικά, πρ σωπο µε πρ σωπο, µπροστά στο αµιαν Φραντζή. Τον άρπαξε απ τους ώµους; Πο πάτε, ρώτησε, αναγνωρίζοντας κι λας κάτω απ την κ κκινη σηµαία αρκετο ς συντρ φους του της Αργώς. Άφησέ µε!, πρ σταξε ο άλλος ξερά και τινάχτηκε, για να ελευθερώσει τους ώµους του. Ένας κυµατισµ ς του πλήθους τους χώρισε. O Λίνος ήτανε στην πρώτη γραµµή. Η κοµµουνιστική διαδήλωση, φουσκωµένη τώρα κι ερεθισµένη απ την ξαφνική προσθήκη των νέων µελών της, κουνήθηκε προς την Oµ νοια πιο γοργά και πιο απειλητικά. Απ τα στ µατα των γυναικών αντήχησε ένας γνώριµος, απλοϊκ ς, µα τ σο δραµατικ ς σκοπ ς, που δέσποζε* σε λίγο λους τους άλλους θορ βους, βγαλµένος απ εκατοντάδες στήθια, φανατικ ς παιάνας* µίσους και πίστης: Ξυπνάτε, απ κληροι του κ σµου, της πείνας δο λοι, της σκλαβιάς! Το κράτος ρίξτε των τυράννων εσείς, οι γιοι της εργατιάς! λη αυτή η σκηνή βάσταξε µ λις µερικές στιγµές. Αµέσως κατ πι ο Μαν λης είδε να ξεπροβάλλουν απ την Oµ νοια αρκετοί πεζονα τες µε εφ πλου λ γχη και τα τουφέκια στηµένα απάνω στη διαδήλωση. Έπιαναν λο το πλάτος του δρ µου. Στάθηκαν σε καµιά πενηνταριά µέτρα και κοίταξαν τη διαδήλωση, που στάθηκε και τους κοίταζε κι αυτή. Άλλοι πεζονα τες ακολουθο σαν πιο µακριά. Ένας νέος αξιωµατικ ς του ναυτικο, λυγερ ς και αυθάδης, µε κάτασπρο αστραφτερ πηλήκιο, κρατώντας στο χέρι µοναχά τα άσπρα γάντια του, προχώρησε ανάµεσα στα δυο στρατ πεδα και µίλησε προς το πλήθος κοφτά και προσταχτικά: * καρµανι λα: λαιµητ µος * δέσποζε: κυριαρχο σε * παιάνας: πολεµικ τραγο δι [201]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Σας διατάζω να διαλυθείτε αµέσως, ειδεµή* θα κάνω χρήση των πλων. Για µια στιγµή δεν κουνήθηκε κανείς στην οδ Αγίου Κωνσταντίνου. Ύστερα ένας πυροβολισµ ς αντήχησε µέσ απ το πλήθος. Είχε τραβήξει ο αµιαν ς, ξερ ς, χλω- µ ς σαν το κερί, δαγκάνοντας βαθιά τα χείλια του, που µατώσανε. Έτσι του ήρθε εκείνην τη στιγµή, να προκαλέσει το ανεπαν ρθωτο µια ώρα αρχ τερα, να γίνει,τι γίνει, προτο προφτάσει κανείς να πτοηθεί,* τώρα που ήτανε ζεστά τα πράµατα κι η ορµή του πλήθους έµοιαζε ακατάβλητη. O νέος αξιωµατικ ς σωριάστηκε µονοκ µµατος µες στη σκ νη, σφίγγοντας γερά τα γάντια του. Oι να τες χωρίς κανένα πρ σταγµα έκαναν πυρ λοι µαζί. Μονοµιάς η µάχη άναψε στα γερά απ τις δυο µεριές. Η διαδήλωση µουγκρίζοντας σαν λαβωµένο ζώο, µαζε τηκε ορµητικά µες στις πάροδες.* Oι πιο τολµηροί, και δεν ήτανε λίγοι, αποκρίθηκαν στους να τες, απ τις γωνιές των δρ µων, µε βροχή πιστολιές. Το αυτοκίνητο µως δεν µπ ρεσε να κουνηθεί απ τη θέση του µήτε χρησί- µεψε στους στασιαστές. O οδηγ ς του σκοτώθηκε µε την πρώτη οµοβροντία κι έπεσε µπρο µυτα απάνω στη µηχανή του. εν είχε προφτάσει να κλείσει το θώρακα και βρέθηκε ξεσκέπαστος. Oι άλλοι επιβάτες του αυτοκινήτου φαίνεται πως δεν ήξεραν καλά να χρησιµοποιήσουν τα πλα του. Oι να τες τους προφτάσανε πριν βγο νε και τους λογχίσανε στον τ πο. Κατ πι ταµπουρωθήκανε εκεί µέσα και βάλανε µπροστά τα πολυβ λα προς λες τις µεριές. Η αψιµαχία* αυτή βάσταξε πέντε λεφτά της ώρας και κ πασε* ολ τελα αµέσως στερα. O δρ µος κι οι πάροδες ερηµώθηκαν απ τους διαδηλωτές και δεν ακο στηκε άλλος πυροβολισµ ς απ κείνην τη µεριά, παρά µονάχα τα βογγητά των λαβωµένων, που σερν ντανε δώθε-κείθε µες στη σκ νη, κι οι βιαστικές προσταγές των αξιω- µατικών. Στη µέση του δρ µου, ακριβώς ανάµεσα στο Εθνικ Θέατρο και στην εκκλησιά του Αγίου Κωνσταντίνου, είχε πέσει νεκρ ς ο ηµητρ ς Μαθι πουλος. Το αίµα έτρεχε άφθονο απ διάφορες µεριές του χοντρο σώµατ ς του. Λίγο παραπέρα κείτουνταν ανάσκελα ο Λίνος Νοταράς, µε µια τρ πα ανάµεσα στα φρ δια. Γ. Θεοτοκάς, Αργώ, τ µ. 1, Βιβλιοπωλείον της Εστίας * ειδεµή: διαφορετικά * να πτοηθεί: να υποχωρήσει απ φ βο ή δειλία * πάροδες: τα στενά δροµάκια * αψιµαχία: µικρή σ γκρουση * κ πασε: σταµάτησε [202]
Η ΙΑ ΗΛΩΣΗ Γ ιώργος Θεοτοκάς ƒ π 1 2 3 4 Ò apple ÚÔ ÛÈ ÂÈ ÙË ÓÂÔÏ Î È appleôè Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ Ù appleúôû ÂÈ Û Ùfi ÙÔ applefi- Ûapple ÛÌ Ô. ÂÔÙÔÎ ; È ÂÎappleÚÔÛˆappleÔ Ó ÔÈ Ô ÔÌ Â È ËψÙÒÓ; ÔÈÂ Â Ó È ÔÈ È ÊÔÚ ÙÔ Î È Ì appleôèôó ÙÚfiappleÔ ÙÂÏÈÎ ÂÓÒÓÔÓÙ È; EÓÙÔapple ÛÙÂ Ù Û fiïè ÙÈ ÛÎ ÂÈ ÙÔ ÊËÁËÙ, ÊÔ Ï ÂÙ applefi Ë Û Û appleôèô appleúfi- ÛˆappleÔ Á ÓÂÙ È Ë Ê ÁËÛË. ÔÈ Â Ó È Ù appleúfiûˆapple appleô ÚÔ Ó ÛÙÔ applefiûapple ÛÌ Ùfi; Ù apple ÚÔ ÛÈ ÛÂÙÂ, appleúôû ÈÔ- Ú ÔÓÙ ÙËÓ È ÂÔÏÔÁÈÎ ÙÔ ÛÙ ÛË Ì ÛË Ù ÛÙÔÈ Â ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ. IA EMATIKH ƒ ƒπo BÚ Ù appleïëúôêôú Â Û ÂÙÈÎ Ì ÙË ÈÎÙ ÙÔÚ ÙË 21Ë appleúèï Ô Î È ÙËÓ ÓÙ Ú ÛË ÙˆÓ ÊÔÈÙËÙÒÓ ÛÂ Ù Ó ( È ËÏÒÛÂÈ, È Ì ÚÙ Ú Â, ÂÍÂÁ ÚÛÂÈ Î..). Αλέξης Ακριθάκης, Σιωπή του µετάλλου [203]
ª. ƒ ŒÓ PÒÛÔ Û ÓÙ ÁÌ Ù Ú Ë ÛÙË ÚÈÛ Το απ σπασµα που ακολουθεί προέρχεται απ το µυθιστ ρηµα του Μ. Καραγάτση O συνταγ- µατάρχης Λιάπκιν (1933), το οποίο έχει ως θέµα την προσαρµογή εν ς εξ ριστου Ρώσου συνταγµατάρχη στην ελληνική πραγµατικ τητα και ειδικά στην κοινωνική ζωή µιας επαρχίας. ταν ένας άντρας ως πενήντα χρ νων, ένας κολοσσ ς. Το ψος του έφτανε τα δ ο µέτρα. Πλάτες φαρδιές, π δια και χέρια πελώρια, αναλογίες αρµονικές ο τ ένα δράµι ξ γκι περιττ. Ξανθ ς και ροδοκ κκινος, δεν είχε ακ µα δοκιµάσει το ηλι κα- µα του ελληνικο ουρανο. Παρουσιάστηκε στη Σχολή µε στολή εκστρατείας συνταγ- µατάρχη του ποτέ ρωσικο τσαρικο στρατο, πολ κακοπαθιασµένη. Μια πανάθλια βαλίτσα κρεµ ταν απ το φοβερ χέρι του. Μπαίνοντας στο γραφείο του κ. ιευθυντο στάθηκε προσοχή χτυπώντας τα σπιρο νια, χαιρέτησε στρατιωτικά και αυτοπαρουσιάστηκε: Comte David Borissitch Liapkine, ex colonel de reserve de l Armée Russe, ex proprietaire foncier!* Μιλο σε τα γαλλικά µε τη γνωστή τραγουδιστή προφορά των Ρώσων. Τα σταχτιά του µάτια, αγαθά και διαπεραστικά µαζί, κοιτο σαν τον κ. ιευθυντή µε ειλικρίνεια. Το αράδιασµα τ σων τίτλων αντήχησε παράξενα µες στους γυµνο ς τοίχους του µισοσκ τεινου γραφείου ιδιαίτερα τα δυο «ex», που ειπώθηκαν µε έµφαση για τις πρώην καταστάσεις που δηλο σαν. Ύστερ απ πολ µηνη παραµονή στην Αθήνα, στο άδροσο και βουνίσιο πλαίσιο της Αττικής, ο Λιάπκιν ανάσαινε κάποιον αλλιώτικον αέρα στο θεσσαλικ κάµπο, πιο γνώριµο κι αγαπητ. Είδε χωράφια ισ πεδα, απέραντα, σκεπασµένα µε βλαστερά δηµητριακά αντίκρισε ένα ποτάµι πλατ, που κυλο σε άφθονο νερ ανάµεσα σε δασωµένους χτους οσµίστηκε το αψ πρωιν ν τισµα του νι φυτου σταριο. Και µέσα σε το το το µεγάλο και γ νιµο κάµπο, το καλοστεκο µενο συγκρ τηµα της Γεωργικής Σχολής του φερε στη µνήµη εικ νες της πατρίδας. Κάποια φωνή του λεγε µέσα του πως εδώ, στη Θεσσαλία, θα περνο σε ζωή ήσυχη, εργατική κι αµέριµνη, παρ µοια περίπου µ εκείνη που ζησε στη Ρωσία. Έτσι, ξαφνιάστηκε πολ ευχάριστα, ταν άκουσε τον κ. ιευθυντή να του απαντάει ρωσικά. * Comte foncier!: Κ µης Νταβίντ Μπορίσιτς Λιάπκιν, πρώην αντισυνταγµατάρχης του Ρωσικο Στρατο, πρώην κτηµατίας! [204]
ΕΝΑΣ ΡΩΣOΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ Μ. Καραγάτσης Αµέσως, ένα ρε µα συµπάθειας γεννήθηκε ανάµεσα στους δυο αυτο ς ανθρώπους. O Λιάπκιν ακο µπησε τη βαλίτσα του, έβγαλε το πηλήκι του και κάθισε σε µια βαθιά πολυθρ να. Έλαµπε απ ευχαρίστηση η αυστηρά αγαθή µορφή του. Και µέσα στη µισ φωτη και δροσερή κάµαρα ένα γραφείο προχειροβαλµένο, ανθρώπων που ζουν πι τερο στο παιθρο ο κ. ιευθυντής κι ο νέος Επιστάτης συνοµίλησαν. Μιλάτε ρωσικά σαν Ρώσος, είπε ο Λιάπκιν. ι λου περίεργο. Η οικογένειά µου ήταν εγκαταστηµένη στην Oδησσ. Γεννήθηκα και πέρασα εκεί τα πρώτα 18 χρ νια της ζωής µου. Τέλειωσα το ρωσικ Γυµνάσιο. Ύστερα πήγα στη Γαλλία, που σπο δασα γεωπ νος και κατέληξα στην Ελλάδα, την πατρίδα µου. ιορίστηκα στην Γεωργικήν Υπηρεσία και τοποθετήθηκα στη διε θυνση της Σχολής. Είναι χρ νια τώρα που έχω σειρά να µετατεθώ στην Αθήνα µα δεν το θέλω. Η γραφειοκρατία του Υπουργείου δεν µου λέει τίποτα. Αγαπώ τη Σχολή, τη Λάρισα, τη Θεσσαλία µε το καρπερ χώµα. Μου αρέσει να ζω κοντά στη γη, να την κάνω να δίνει πλο σιο καρπ. Κάτι περισσ τερο: επιθυµώ, αυτή την αγάπη µου για τη γη, να τη µεταδώσω στους µαθητές µου εν νοσταλγείτε τη Ρωσία; Τη Ρωσία την αγαπώ, σο τουλάχιστο κι εσείς. Αλλά Η µορφή του Λιάπκιν σκοτείνιασε: Η Ρωσία δεν είναι πια εκείνη που γνωρίσατε κι αγαπήσατε. Ένας Θε ς ξέρει π σο θα βαστάξει αυτή η δοκιµασία Γίνηκε σιωπή. O Λιάπκιν αναστέναξε και µε σ ντοµες φράσεις διηγήθηκε την ιστορία της ζωής του: Κατάγοµαι απ παλιά φαµίλια,* που κρατάει απ τους βογιάρους.* Τα χτήµατά µας πολλά χωράφια, γερ εισ δηµα βρίσκονταν στο κυβερνείο του Καζάν. Τα φρ ντιζε ο πατέρας µου. Εγώ ήθελα να γίνω στρατιωτικ ς, και µπήκα στη Σχολή Ευελπίδων της Μ σχας. O µεγαλ τερος αδερφ ς µου ο Αλέξαντρος Μπορίσιτς διορίστηκε στο Υπουργείο Oικονοµικών κι έφτασε σε ανώτερη θέση. Ήµουν λοχαγ ς, ταν κηρ χτηκε ο π λεµος µε την Ιαπωνία. Πολέµησα στη Μαντζουρία, πληγώθηκα βαριά, παρ ολίγο να πεθάνω. Θέλησε ο Ύψιστος και γιατρε τηκα µα η ψυχή µου πικράθηκε αγιάτρευτα απ την κατάντια της Ρωσίας. Αποστρατε θηκα µε το βαθµ του ταγ- µατάρχη κι αποτραβήχτηκα στα χτήµατά µου, µαζί µε τη γυναίκα και το κοριτσάκι µου. Αγάπησα τη γη, έµαθα την τέχνη να την κάνω να καρπίζει υο χρ νια πιο στερα πέθανε η γυναίκα µου. Απ µεινα µ νος µε την κ ρη µου, τη Λιο µπιτς. Κλείστηκα στο κονάκι* µου, στην ερηµιά εξ ν απ τους µουζίκους* µου, άλλον άνθρωπο δεν έβλεπα * φαµίλια: οικογένεια * βογιάροι: ρώσοι ευγενείς µεγαλοκτηµατίες * κονάκι:σπίτι * µουζίκοι: χωρικοί [205]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Αναστέναξε ξανά και συνέχισε: Μ λις κηρ χτηκε ο π λεµος, µε ανεκάλεσαν στην ενέργεια, µε το βαθµ του αντισυνταγµατάρχη. Το 1916 προβιβάστηκα. Πολέµησα τίµια στην ανατολική Πρωσία και τη Γαλικία. Τίµια κι απελπισµένα, γιατί έβλεπα την µπ ρα να ρχεται. Ήρθε και µε σάρωσε. Oι φαντάροι µου µε χτ πησαν, µου ξήλωσαν τις επωµίδες, µ έδιωξαν Προσπάθησα να πάω στα χτήµατά µου, να βρω την κ ρη µου. εν µπ ρεσα, οι δρ µοι ήσαν κλεισµένοι. Αναγκάσθηκα να κατεβώ στην Oυκρανία, που έσµιξα µε το στρατ του Βράγκελ. Πολέµησα µε λ σσα τους µπολσεβίκους,* µαζί µε τους Έλληνες και τους Γάλλους. Μα λα πήγαν χαµένα. Μπάρκαρα στο τελευταίο εγγλέζικο πολεµικ που σάλπαρε απ την Oδησσ και ξεµπάρκαρα στην Π λη. Κατ πι ήρθα στην Αθήνα. Κι η κ ρη σας;, ρώτησε ο κ. ιευθυντής. Την έχασα. εν ξέρω αν ζει ή αν πέθανε Σιωπή καταθλιπτική. Oι κακές θ µησες φτερουγίζουν στην ισκιερή κάµαρα. Πώς µπορέσατε να διορισθείτε στη Σχολή;, ρωτάει ο κ. ιευθυντής. Φτάνοντας στην Ελλάδα, έπρεπε να βρω κάποιο τρ πο να βγάλω το ψωµί µου. Τι δουλειά µπορεί να κάνει, σε ξένο τ πο, ένας στρατιωτικ ς; Σκέφθηκα πως οι γεωπονικές µου γνώσεις, µολον τι πραχτικές, ίσως µου φαίνονταν χρήσιµες. Πήγα λοιπ ν στο Υπουργείο Γεωργίας και παρακάλεσα να µε διορίσουν οπουδήποτε. Oµολογώ πως µου φέρθηκαν πολ ευγενικά αλλά, πως ξέρετε, το Σ νταγµά σας είναι αυστηρ : «Μ νον Έλληνες είναι δεκτοί εις δηµοσίας θέσεις». Κατέβαινα απελπισµένος τις σκάλες του Υπουργείου, ταν ακο ω να µου µιλο ν γαλλικά: «C est vous, Liapkine? Quelle surprise!».* Γυρνώ, και αναγνωρίζω τον παλι µου φίλο, τον Τριανταφυλλίδη O Τριανταφυλλίδης είναι φίλος σας;, ρωτάει ξαφνιασµένος ο κ. ιευθυντής. Τον είχα γνωρίσει στο Βισ το 1912, που είχα πάει για το συκώτι µου. Κάναµε πολλή παρέα. Μου είχε πει, τ τε, πως ήταν δικηγ ρος και πολιτευ µενος. Τώρα είναι υπουργ ς της Γεωργίας Πο θέλατε να το φαντασθώ, αγαπητέ µου; πως καταλαβαίνετε, στερ απ αυτ τα πάντα διορθώθηκαν. O Τριανταφυλλίδης µε πήρε στο γραφείο του, χτ πησε µερικά κουδο νια και πρ σταξε τους αρµ διους ιευθυντές, που πρ στρεξαν ολοταχώς, να ξεχάσουν Σ νταγµα και Ν µους και να µου βρουν αµέσως µια καλή θέση µ ένα καλ µισθ. Έτσι διορίστηκα Επιστάτης του Σταθµο Επιβητ ρων Ίππων της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής Λαρίσης. Oµολογώ πως, ο τε ταν ήµουν στις πιο µεγάλες µου δ ξες, δεν είχα τ σο µακρ τίτλο! Γέλασαν καλ καρδα κι ο Λιάπκιν είπε: * µπολσεβίκοι: µέλη του κοµµουνιστικο κ µµατος της Ρωσίας που έκαναν την επανάσταση του 1917 * C est vous, Liapkine? Quelle surprise!: Εσείς Λιάπκιν; Τι έκπληξη! [206]
ΕΝΑΣ ΡΩΣOΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ Μ. Καραγάτσης Είναι σκληρ να ξαναρχίζεις τη ζωή σου στα πενήντα O κ. ιευθυντής του δωσε κουράγιο: Εδώ θα ξεκουραστείτε, θα γαληνέψετε. Η δουλειά είναι ε κολη κι ευχάριστη. Θα φροντίσω να σας δοθεί µια καλή κι ευρ χωρη κάµαρα. Η γυναίκα µου κι εγώ θα θεωρήσουµε τιµή τη φιλία σας. Oι συνάδελφοί σας θα σας δεχτο ν µε πολλή συµπάθεια Ευχαριστώ, µουρµο ρισε ο Λιάπκιν µε συγκίνηση. Πραγµατικά, δε βρίσκω λ για Λυπάµαι, συνέχισε ο κ. ιευθυντής, που η θέση δεν είναι ανάλογη µε τα προσ ντα σας. Αλλά, µε τον καιρ, θα διορθωθεί κι αυτ O Λιάπκιν χαµογέλασε: Το βασικ είναι να ζει κανείς. Τ άλλα είναι φιλολογία Μ. Καραγάτσης, Ο συνταγµατάρχης Λιάπκιν, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Νίκος Χατζηκυριάκος- Γκίκας, Νεκρή φ ση µε τραπουλ χαρτα [207]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 ƒ π 1 2 3 ÓÙÔapple ÛÙ ÛÙÔ Î ÌÂÓÔ Ù ÛÙÔÈ Â ÂÎÂ Ó appleô  ÓÔ Ó ÙË ÛÎÔÏ ÙËÓ Â ÎÔÏ ÙÔ Û ÓÙ ÁÌ Ù Ú Ë È appleîèó Ó appleúôû ÚÌÔÛÙ ÛÙ Â ÔÌ Ó ÙË ÂÏÏËÓÈÎ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ. ÍÂÙ ÛÙ ÙËÓ ÊËÁËÌ ÙÈÎ Ù ÓÈÎ ÙÔ Û ÁÁÚ Ê, appleúôû ÔÓÙ Î Ú ˆ ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ ÊËÁËÙ, ÙÔ È ÏfiÁÔ Î È ÙÈ appleâúèáú Ê. O Ú Á ÙÛË, fiappleˆ Î È ÏÏÔÈ Û ÁÁÚ Ê ÙË ÂÎ ÂÙ ÙÔ 30, ÓÂÈ ÌÈ ÎÔÛÌÔappleÔÏ - ÙÈÎË ÙÌfiÛÊ ÈÚ ÛÙËÓ appleâ ÔÁÚ Ê ÙÔ. µúâ Ù ٠ÛÙÔÈ Â appleô Ó ÂÈÎÓ Ô Ó Ù Ó ÙË È ÛÙ ÛË ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ Î È ÂÍÂÙ ÛÙ ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎfiÙËÙ ÙÔ. IA EMATIKE ƒ ƒπo BÚ Ù applefi ÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú ÛÙÔÈ Â ÁÈ ÙËÓ ÂappleÔ ÙÔ ÌÂÛÔappleÔÏ ÌÔ. ªÂ ÊÔÚÌ ÙÈ Á ÏÏÈÎ ÊÚ ÛÂÈ ÙÔ appleôûapple ÛÌ ÙÔ, Û ËÙ ÛÙ Ì ÙÔÓ Î ıëáëù ÙˆÓ ÏÏÈÎÒÓ ÁÈ ÙË ı ÛË ÙË Á ÏÏÈÎ ÁÏÒÛÛ Î Ù ÙËÓ ÂappleÔ ÙÔ ÌÂÛÔappleÔÏ ÌÔ Î È Î Ù ÙË ÛËÌÂÚÈÓ ÂappleÔ. Φωτογραφία απ την ταινία Καραβάν Σεράι του Τάσου Ψαρρά [208]
ª π ÁÓˆÚÈÌ ÌÂ ÙË ªfiÓÈÎ Το απ σπασµα προέρχεται απ την Eroica (1938), το κατεξοχήν «µυθιστ ρηµα εφηβείας» της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Η υπ θεση του έργου περιστρέφεται γ ρω απ µια οµάδα εφήβων, που αντιµετωπίζουν για πρώτη φορά τον έρωτα και το θάνατο. Στο απ σπασµα που ακολουθεί ο Αλέκος και ο Λο ζος διακ πτουν το οµαδικ παιγνίδι τους, γιατί η περικεφαλαία του αρχηγο έπεσε στον κήπο του Γάλλου πρ ξενου. Τα δ ο παιδιά µπαίνουν κρυφά στον κήπο, που γνωρίζουν τη Μ νικα, τη µικρή κ ρη του πρ ξενου. O Μιχάλης τα χρειάστηκε µε τα σχέδια του αρχηγο. Βρε συ, βρε, του λέει, είναι το σπίτι του πρ ξενου!* Θα βρο µε τον µπελά µας! Εκείνος του πήρε το σκοινί απ τα χέρια, το ξετ λιξε και, φέρνοντάς το β λτα στον αέρα το τίναξε ψηλά και αγκίστρωσε το γάντζο στο σαµάρι του µαντρ τοιχου. «Σκου- Φωτογραφία απ την ταινία του ήµου Αβδελιώτη Το δέντρο που πληγώναµε * το σπίτι του πρ ξενου: πρ κειται για το σπίτι του Γάλλου πρ ξενου Μοντεκο κουλι [209]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 ντάτε µε απ κάτω», τους λέει, και µια και δυο σκαρφάλωσε στον τοίχο. «Η σειρά σου», φώναξε του Αλέκου. Αυτ ς δεν τα κατάφερνε και τ σο ε κολα, χι πολ σίγουρος, λιγ τερο ψηλ ς και πιο κρεατωµένος. Απ τ τε, µονάχα για κάτι ανο σιες φαντασίες ήτανε καλ ς. O άλλος έσκυψε, του άδραξε το χέρι και τον τράβηξε σιµά του. Κ βανε βέργες και τις πετο σαν κάτω στη φωτιά. Η φλ γα έγλειφε τον αέρα µέσα σε σπίθες και τριξίµατα, ο τ πος γέµισε καπν. Τα µάτια του αρχηγο γυαλίσανε. Βίρα!, τους φώναξε απ ψηλά. Το νερ ξεπήδησε απ το σωλήνα και τσιτσίριζε πάνω στις φλ γες. Τον βλέπω ακ µα το µεγαλουργ διοργανωτή τ σης παιδιάστικης αστοχασιάς. Καβάλα στο σαµάρι του µαντρ τοιχου σαν το παλι εκείνο χάλκινο µειξοβάρβαρο* παιδί πάνω στο κολοβ του άτι, στο µουσείο χειρονοµο σε µε σφιγµένους γρ θους, αναδευ τανε* κι αγκοµαχο σε χαχ-χαχ-χαχ και κάθε τ σο ξέσπαζε µια ιαχή* παράτονη σαν γέλιο ξωτικο. O Κλε βουλος µε τον Αντώνη, αντί να βοηθο ν, χοροπηδάνε γ ρω στη φωτιά. Χλιµίντρισε* µέσα στην έξαψή του κι ανατινάχτηκε ορµητικά. «Βρε σεις!» έβαλε µια φωνή Στην αναµπουµπο λα πάει κι η περικεφαλαία. Κάνει να την αρπάξει στον αέρα, γλιστράει απ τα χέρια του, κυλάει στην περιπλοκάδα κι απ κει, κλαρί-κλαρί, µ ένα τενεκεδένιο κρ το, σωριάστηκε στο περιβ λι χάµω, απ την άλλη µεριά. Τώρα;, ρώτησε δίπλα του ο Αλέκος. Πάµε στην είσοδο να ζητήσοµε την άδεια Κουραφέξαλα! Θα µας αφήσουν µ λις πω τ νοµά µου. Σκασµ ς! Έσυρε το σκοινί και µανουβράρισε το γάντζο.* Σε µια στιγµή γλιστρο σε κι λα µέσα στο ξένο περιβ λι. «Φσσστ!» σφ ριξε σιγανά του Αλέκου, κάνοντάς του ν ηµα να κατεβεί κι αυτ ς. Μα ο Αλέκος κουνο σε τα χέρια του απ ψηλά κι έγνεφε χι, δεν είναι σωστ, να πάρει γρήγορα την περικεφαλαία και ν ανεβεί. Εκείνος του έδινε να καταλάβει πως κάτι σπουδαίο συµβαίνει. Κάτι πρέπει να βρήκε, τίποτε µικρές νεροχελώνες ή καµιά νυφίτσα σαν αυτές µέσα στο δάσος. Τι µέλλει γενέσθαι έτσι δε λένε; Το τος εκεί δεν είναι στα καλά του, χτυπάει το π δι και κάνει φασαρία. εν το χει τίποτα να Και τ τε; ιασκέλισε κι αυτ ς τον τοίχο και κατέβηκε γλιστρώντας πάνω στο σκοινί. Σσσς! άκουσα οµιλίες, του κάνει ο άλλος. * µειξοβάρβαρο: µε ανάµικτα, ελληνικά και βαρβαρικά, χαρακτηριστικά πρ κειται για το χάλκινο άγαλ- µα ελληνιστικής εποχής (2ος αι. π.χ.), που αναπαριστά ένα άλογο µε το µικρ του αναβάτη και βρίσκεται στο Εθνικ Αρχαιολογικ Μουσείο * αναδευ τανε: κουνι ταν * ιαχή: κραυγή * χλιµίντρισε: αντέδρασε αναστατωµένος (δηλαδή κάνω πως το άλογο το ρ. χρησιµοποιείται µεταφορικά) * µανουβράρισε το γάντζο: έκανε ελιγµο ς µε το σιδερένιο αγκίστρι [210]
Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜOΝΙΚΑ Κοσµάς Πολίτης Η περικεφαλαία γυάλιζε καταγής, δ ο βήµατα πιο πέρα. Μπροστά στις πασχαλιές απλώνεται µια στενή λουρίδα γιο λια πρέπει να ναι γιο λια τα µουντά* εκείνα φ λλα που κάθουνται στο χώµα και κλωσάνε. Πιο κει απ το χαντάκι ένα σ δεντρο γεµίζει το µάτι και το σταµατά. Πάµε να φ γοµε, του λέει ο Αλέκος. Μια στιγµή. Μπορεί να ναι και το νερ στ αυλάκι εκεί κάτω. Άκου Στήσανε τ αυτί τους. ε φαίνεται ψυχή. Κάποιο κλωνάρι τρίζει µα κάτι ακ µη σάλεψε, πίσω εκεί, ένα χαρχάλεµα στα φ λλα ή σαν γατίσια περπατησιά. Πάµε, του λέει πάλι ο Αλέκος. Μα ο άλλος του κρατο σε το µπράτσο και δεν κουνο σε απ τη θέση του. Πατο σαν σε σαπι φυλλα. Κάτω απ το θ λο της περιπλοκάδας ο µαντρ τοιχος ξεφλουδάει, σκεπασµένος εδώ κι εκεί µε πράσινους γυαλιστερο ς λεκέδες. Άµα τους ξ σεις θα ξεπετάγονταν βέβαια σκουλήκια κι εκατοποδαρο σες. Μπορεί να βρίσκανε χωµένο εκεί κι ένα κολιέ απ µαργαριτάρια εν περιδέραιον µαργαριτών Κάνει ψ χρα, ο αέρας είναι υγρ ς. Κάπου κρ φτηκε ο ήλιος. Oι φωνές αυτωνών έξω φτάνουν παράταιρες και ξαφνικές. Μυρίζει ανακατωµένα χωµατίλα και καµένο ξ λο. Η ώρα περνο σε. Κάθε τ σο τρέχουν κρυάδες πάνω στο κορµί, κάθε φορά πιο σ ντοµα. Τα γ νατά τους τρεµουλιάζουν. Τι θα γιν τανε να βαζε τη στριγγλιά του εκείνη και να το σκαζε στα π δια;* Έτσι, για να περάσει το κ ψιµο στην κοιλιά κι εκείνο κει το σφίξιµο πιο κάτω. Ή αν ή αν ή αν εκεί καταµεσής «Ποιος γκάινταρος;», θα ρωτο σε ο πρ ξενος. «Ποιος τ λµησε;» Μπορεί να το λεγε και γαλλικά, λοι αυτοί µιλο ν και γαλλικά εκτ ς απ τη γλώσσα τους. Καµιά φορά κι εγγλέζικα. «Who dared?»*, µουρµο ρισε απ µέσα του. «Την πάθαµε!», του κάνει ο Αλέκος. Πώς δεν το πήραν είδηση νωρίτερα; Σκυµµένο πάνω στην πράσινη λουρίδα, ένα κοριτσ πουλο ανασκαλε ει τα χαµ φυλλα ψάχνοντας φαίνεται για µενεξέδες. O ήλιος είχε στρίψει τη γωνιά του σπιτιο κι έπεφτε απλωτ ς δίπλα στις πασχαλιές. Τα κλωνιά τους λάµπανε κοκκιν µαβα, µενεξεδιά, θαρρείς το χρώµα το το έπαιρνε κι η πλεξίδα στην πλάτη της κοπέλας µιαν απ χρωση µεταλλική, ατσαλένιο και µπρουντζί µαζί, µαβί και κ κκινο. Τα δυο αγ ρια κρατο σαν την ανάσα τους κοιτάζοντας απ τον καταρράχτη των κλωνιών. Η µικρή γ ρισε το κεφαλάκι της προς τα εκεί, έτσι λοξά, κι έµεινε µια στιγµή προσεχτική και υποψιασµένη. * µουντά: σκο ρα * το σκαζε στα π δια: να έφευγε * Who dared: ποιος τ λµησε; [211]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Άι! έβαλε µια φωνή και τινάχτηκε ρθια. Μερικά λουλο δια σκ ρπισαν απ τα χέρια της. άγκωνε τα χείλια της και ζουλο σε µε τα δάχτυλα τον καρπ του αλλουνο χεριο. O Αλέκος στριµώχτηκε στον τοίχο. Μα ο άλλος παραµέρισε τα κλωνιά και βγήκε στη φ ρα µπροστά στο κοριτσ πουλο. Σε κέντρισε µια µέλισσα, της λέει. εν είναι τίποτα στάσου µια στιγµή. Έσκυψε πάνω στο χώµα κι έφτυσε κάµποσες φορές. Έπειτα το σκαψε µε τα δάχτυλα, το ανακάτωσε και πήρε λίγη λάσπη. ώσε µου το χέρι σου. Μη φοβάσαι. Εκεί, στον καρπ του δεξιο χεριο, απ το µέσα µέρος, κάτω απ τη χο φτα, το δέρµα φο σκωνε γ ρω σ ένα κ κκινο σηµαδάκι ανάµεσα σε δυο γαλάζιες φλεβίτσες. Της κ λλησε τη λάσπη πάνω στο πρήξιµο. «Άφησέ την ώσπου να ξεραθεί, θα πέσει µοναχή της, µατµαζέλ»,* της κάνει. Κοίταζε µια το χέρι της και µια το ψηλ αγ ρι µε τη µεγάλη στοµατάρα, που σκο πιζε τα λασπωµένα χέρια του στο πίσω µέρος του πανταλονιο. Πώς βρέθηκες εδώ;, τον ρώτησε πασχίζοντας να κάνει αυστηρή την παιδιάτικη µατιά της. Πώς! έχεις και παρέα!, πρ σθεσε, βλέποντας τον Αλέκο να ξεπροβάλει απ τα κλωνιά. Εξέταζε µε το µάτι τα χάλια τους, τα γδαρµένα γ νατα του Αλέκου, τα λερωµένα χέρια τους, τα ιδρωµένα µο τρα, τα πανταλ νια του αλλουνο λο χώµατα και σουβάδες. Παίζαµε, άρχισε ο Αλέκος. Nous jouons aux pompiers.* Πο ναι η περικεφαλαία σου εσένα;, ρώτησε τον άλλο. Εγκώ ντεν έκει περικεφαλαία, της αποκρίθηκε. Το αίµα της ανέβηκε στο πρ σωπο. Γιατί µε κοροϊδε εις; Μιλώ πολ καλά τα ελληνικά. Τα µιλο σε καθαρά, µε ανεπαίσθητη ξενική προφορά, µάλλον ένα τσίβδισµα ελαφρ, επειδή δεν άνοιγε τα δ ντια της αρκετά. Να φωνάξω τον πατέρα µου, να δείτε!, τους φοβέρισε Σιγά, τους λέει αµέσως, ακο ω περπατησιές, ελάτε στην orangerie.* Πρ σεχε, κράτα το χέρι σου τεντωµένο, της λέει ο άλλος. Λυγισµένοι στα δυο, προχώρησαν ίσαµε κάτω απ τις πορτοκαλιές. Εκεί µέσα θα µένανε δίχως καµιά εν χληση. Απ το έξω µέρος ένα ψηλ πράσινο καφασωτ τραβο σε κατά µάκρος, στηριγµένο κάθε τ σο σε κολ νες απ µάρµαρο λευκ. Σκαρφάλωνε λιγν ς ασπάραγγος µε αραχνένια φ λλα, είχε φτάσει κι λα ως τα µισά, κι έβλε- * µατµαζέλ: δεσποινίς * Nous jouons aux pompiers: παίζουµε τους πυροσβέστες * orangerie: πορτοκαλεώνας [212]
Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜOΝΙΚΑ Κοσµάς Πολίτης πες τα στριφτά βλαστ κορφα να ψάχνουν λίγο στα τυφλά, για να πιαστο ν και ν ανεβο ν το δρ µο τους. Κ κκινα βάζα στην κορφή κάθε κολ νας χ νανε άλλη πρασινάδα: µακριά κλωνιά σαν κέρινα, µε κρινοδάχτυλα και ρ δινα νυχάκια τ σο πολ σε ξεγελο σε η τρυφερή τους ψη. Μονάχα που η κάλτσα της µικρής τρίφτηκε σ ένα κλαρί κι έφυγε κάποιος π ντος αφήνοντας µια πιο ανοιχτή γραµµή. «Τώρα θα πάει ως κάτω», είπε κοιτάζοντας περίλυπη τη ζηµιά. «Ε, δεν πειράζει!» Με προθυµία, ο Αλέκος σάλιωσε το δάχτυλ του, κι έπειτα, λίγο τρεµουλιαστά πάντα ωστ σο αδέξιος το ακο µπησε στην κάλτσα, καταµεσής της γάµπας, εκεί που είχε σταµατήσει το κακ, λίγο πιο κάτω απ τον ποδ γυρο της φο στας. Έτσι έκανε η αδελφή του σε κάτι τέτοιες κρίσιµες περιστάσεις. Ευχαριστώ. Πώς το ξερες; Πείτε µου τώρα τα ον µατά σας. Πρώτα οι κυρίες, ladies first, έκανε το άλλο αγ ρι µε µιαν ιπποτική χειρονοµία. Πώς σε λεν εσένα; Μιλάς εγγλέζικα;, τον ρώτησε. Βέβαια, έχω εγγλέζα δασκάλα στο σπίτι. Σε λα πρώτα οι κυρίες, έτσι δεν είναι το σωστ ; Μα χι και στη σ σταση! Α, ή λα ή τίποτα! Ξέρετε, τους λέει βάζοντας τα γέλια, µια φορά είπανε να κρε- µάσουν κάποιο αντρ γυνο. O δήµιος πιάνει πρώτα τον άντρα, µα εκείνος του δείχνει τη γυναίκα του. «Μην ξεχνάς την εθιµοτυπία, του λέει. Ladies first! Κρέµασε πρώτα τη γυναίκα µου, σε παρακαλώ» Το κορίτσι στραβοµουτσο νιασε: Πολ ωραία! Τέτοια µαθαίνεις µε τη δασκάλα σου; Μπράβο! Αυτ µας το διηγήθηκε ο δάσκαλος στο αµερικάνικο σκολει. Τι τάχα; O φίλος σου έχει πιο καλή ανατροφή. Παραµέρισαν κάτι χαµηλά κλωνιά. Πολ παράξενες ετο τες οι πορτοκαλιές! Ταιριάζανε σε λες τις εποχές του χρ νου, φορτωµένες πορτοκάλια, εδώ ακ µα πράσινα κι αλλο πιο γινωµένα, και άλλα έτοιµα να πέσουν µοναχά τους απ το κλαρί. Και πάλι λα τα δέντρα είχαν εδώ κι εκεί κλωνιά µε άδετα λουλο δια µην ήρθε κι λα η άνοιξη; Αλήθεια, πέρασε α, χι δα! τώρα µας έρχεται που να ναι. Είσαι µ ρτης, πρ σθεσε η µικρή κοιτάζοντάς τον λίγο λοξά. O Αλέκος πήρε φος κι έκανε τη σ σταση: O φίλος µου Λο ζος Τραβεζάνος. Πώς; Λο ζος Τραβεζάνος, είπε κι ο ίδιος, ή, αν προτιµάτε, µατµαζέλ, µε λένε µ ρτη. Λο ζο Τραβεζάνο;, ψιθ ρισε κι εκείνη. [213]
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Εµένα µε λένε Αλέξανδρο Κορδάτο. Θα χεις ακουστά βέβαια τ νοµά µου. Α, ναι, έκανε λίγο αφηρηµένη. Πώς, της λέει. Γνωρίστηκε µε την αδελφή του στο τσάι της κυρίας Κονέκτικου. Στης κυρίας Κονέκτικου; Βέβαια. εν τη λένε Τερέζα Μοντεκο κουλι; Χα, χα! Μιλάει καλέ για τη µεγάλη µου αδελφή. Εµένα τ νοµά µου είναι Μ νικα. Έπειτα ρώτησε ζωηρά: Ώστε λοιπ ν δεν είσαστε παιδιά του δρ µου; O Λο ζος γέλασε: Τι κρίµα, ε! Αν το χεις ρεξη, έλα να παίξοµε µαζί, της πρ τεινε. Αυτ µας έλειπε! Σήκωσε λίγο τα µάτια της και τον περιεργάστηκε σα να κανε κάποια εκτίµηση. Τι παιδί! Και πρέπει να ναι µεγαλ τερ ς της ένα χρ νο, ίσως και δυο, θα πέρασε τα δεκαπέντε, ή τ σο πάνω-κάτω. Εµένα µ αρέσουν οι σοβαροί άντρες, του λέει. Σου το πα έτσι, απ ευγένεια. Έχω χίλιες φορές καλ τερα την παρέα των αγοριών! Μ αρέσουν οι σωστοί άντρες. Τι ξέρεις απ τέτοια; Βέβαια δεν ξέρω Να, έτσι καταλαβαίνω Περπατο σαν µε αργ βήµα, µια πάνω, µια κάτω. O Αλέκος ακολουθο σε τους δυο άλλους βαδίζοντας στη µέση του δροµάκου, για να µη χτυπάει στα κλωνιά η περικεφαλαία. Η µικρή σταµάτησε για µια στιγµή και σήκωσε το αριστερ της χέρι να κ ψει κάποιον ανθισµένο κλώνο. Χµ, να, τώρα θα τους προσφέρει απ ένα κοµµατάκι, έτσι, στρογγυλε οντας το µπράτσο και υψώνοντας το µικρ της δάχτυλο, για να δείχνει πιο χαριτωµένη τάχα Εκείνη έχωσε το µουτράκι της µέσα στον ανθ. Τα µάτια της, µεγάλα και κάπως παραξενεµένα, ρεµβάσανε ανάµεσα στα φ λλα του κλωνιο µια παιδιάτικη ρέµβη, µια ιδέα και δυο χείλια, λίγο σκασµένα τώρα το χειµώνα, σιγοπαίζανε πάνω στα λευκά λουλο δια. Σα να συρε και κάποιες λέξεις ξενικές ω, καταλάβανε πως είπε dolce,* τ σο πράµα δα! µ λο που πρ φερνε ντ λ che και η φωνή της χασοµερο σε στις συλλαβές του τ νου. Πφ!, έκανε ο Λο ζος, ονειρε εσαι µε ορθάνοιχτα µάτια! Κ. Πολίτης, Eroica, Βιβλιοπωλείον της Εστίας * dolce: γλυκ [214]