NUNTIUS ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΕΠΕΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΤΗΛ: 210-3350599 ΦΑΞ: 210-3254846 E-MAIL: nunt12@otenet.gr WEBSITE: www.nuntius.gr Αθήνα, 31/03/2010 ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2013 ΣΥΝΟΨΗ Δημοσιονομική εκτροπή 2007-2009 με αύξηση 15,7% των δαπανών και μείωση των εσόδων κατά 4,3%. Σύμφωνα με το ΠΣΑ το χρέος γενικής κυβέρνησης (% ΑΕΠ) θα κινηθεί από το 118% το 2010 στο 115% το 2013 φτάνοντας στο μέγιστο σημείο 120% το 2012. Σύμφωνα με την Deutsche Bank το χρέος γενικής κυβέρνησης θα κινηθεί από το 122% το 2010 στο 130% το 2012 και έπειτα θα μειωθεί στο 128% το 2013. Η Δημοσιονομική εξυγίανση θα πρέπει να συνδυαστεί με άμεσα αναπτυξιακά μέτρα για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του ιδιωτικού και δημοσίου τομέα και την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. Χωρίς αναπτυξιακά διαρθρωτικά μέτρα και αποκλιμάκωση των spreads η δημοσιονομική εξομάλυνση θα είναι περισσότερο επίπονη από ότι αναμένεται και θα οδηγήσει σε διαρκή ύφεση για τα επόμενα χρόνια.
Η δημοσιονομική εκτροπή της χώρας την περίοδο 2007-2009 οδήγησε σε εκτίναξη των spreads (δηλαδή της διαφοράς ελληνικών και γερμανικών επιτοκίων των κυβερνητικών ομολόγων) άνω των 300 μονάδων βάσης και μας οδήγησε σε αυστηρή οικονομική εποπτεία από τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Τα αυστηρά οικονομικά μέτρα που υιοθετήθηκαν από την κυβέρνηση με κίνδυνο κοινωνικών αναταραχών αντιμετωπίστηκαν θετικά από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια δεν έχει πείσει ακόμα επαρκώς τις αγορές με τα spreads να διατηρούνται ακόμα σε πολύ υψηλά επίπεδα, επικίνδυνα για τον μελλοντικό δανεισμό της χώρας που μέχρι τώρα είχε μέσο κόστος 4,5%. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι υπάρχει αβεβαιότητα όσον αφορά την αναπτυξιακή πολιτική καθώς και την πολιτική αναδιαρθρώσεων του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα της χώρας. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι προσπάθειες για εξυγίανση των δημοσιονομικών του κράτους δεν θα μας βγάλουν από την ύφεση αν δεν συνδυαστούν με κατάλληλες πολιτικές που θα βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα της χώρας τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Τα σημερινά επίπεδα χρέους της Ελλάδας ( 300 δις το χρέος Κεντρικής Κυβέρνησης και 267 δις το χρέος Γενικής Κυβέρνησης) είναι κατά πολύ υψηλότερα από αυτά της Αργεντινής ( 51 δις το 2001) και της Ρωσίας ( 57 δις το 1998) όταν είχαν χρεοκοπήσει. Είναι βέβαιο, ότι η χρεωκοπία της χώρας μας είναι αντίθετη προς τα συμφέροντα των μεγάλων Ευρωπαϊκών χωρών και του Ευρωπαϊκού οικονομικού οικοδομήματος γενικότερα. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (περίπου το 80%) του χρέους της Ελλάδας βρίσκεται στα χέρια μεγάλων ξένων επενδυτικών τραπεζών και ξένων ασφαλιστικών ταμείων. Σε περίπτωση χρεωκοπίας της χώρας μας, οι οργανισμοί αυτοί θα βρεθούν σε πολύ κρίσιμη θέση αφενός με την δημιουργία ευρύτερης αβεβαιότητας στην αγορά κρατικών ομολόγων και αφετέρου με την χειροτέρευση της επενδυτικής εμπιστοσύνης. Επίσης μια επικείμενη χρεωκοπία θα οδηγήσει σε domino effect με τους κερδοσκόπους ή και τους φοβισμένους επενδυτές να συγκεντρώνουν την προσοχή τους σε άλλες χώρες με παρόμοια προβλήματα όπως η Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία.
Παρακάτω βλέπουμε το διάγραμμα Συνολικών Δαπανών και Συνολικών Εσόδων ως ποσοστό του ΑΕΠ. Από το διάγραμμα παρατηρούμε την δημοσιονομική εκτροπή του 2007-2009 όπως επίσης και 2003-2004. Το Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης της κυβέρνησης προβλέπει ότι τα Συνολικά Έσοδα από το 38.66% του ΑΕΠ θα αυξηθεί στο 45.3% του ΑΕΠ. Για τις Συνολικές Δαπάνες προβλέπει μια μείωση από το 51.32% του ΑΕΠ στο 47.3% του ΑΕΠ. Οι προβλέψεις της κυβέρνησης είναι ότι θα επανέρθουμε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το 2011. Ωστόσο στην περίπτωση που η ύφεση διαρκέσει περισσότερο από το τρέχον έτος κάτι το οποίο φαίνεται πιο ρεαλιστικό εφόσον οι προσπάθειες για μείωση του ελλείμματος επικεντρώνονται περισσότερο στον τομέα των εσόδων και των δαπανών παρά στην αύξηση του ΑΕΠ της οικονομίας τότε σε απόλυτες τιμές τα έσοδα θα πρέπει να αυξηθούν περισσότερο και οι δαπάνες να μειωθούν περισσότερο από ότι προβλέπεται στο ΠΣΑ. 53,00% 51,00% 49,00% 47,00% 46,69% 45,29%45,09% 45,39% 45,00% 44,74% 42,95% 43,00% 41,00% 39,00% 37,00% 35,00% 43,83% 42,86% 44,36% 48,33% 51,32% 50,60% 40,85% 40,25% 40,41%40,58% 39,67% 39,02% 37,99% 38,50% 38,66% 41,90% 49,10% 43,50% 47,80% 47,30% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 45,00% 45,30% Συνολικές Δαπ άνες Συνολικά Έσοδα
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η αποτελεσματικότητα του ΠΣΑ θα εξαρτηθεί από την πορεία του ΑΕΠ την επόμενη τριετία. Σε περίπτωση που δεν ληφθούν άμεσα διαρθρωτικά μέτρα αύξησης παραγωγικότητας του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα καθώς και αναπτυξιακά μέτρα (τα οποία από την φύση τους έχουν μακροχρόνια επίδραση στο ΑΕΠ της οικονομίας) αναμένουμε ότι η οικονομική ύφεση θα διαρκέσει πολύ περισσότερο από την προβλεπόμενη στο ΠΣΑ. Η μείωση των δημοσίων δαπανών και η αύξηση της φορολογίας έχουν ως επίπτωση την μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των καταναλωτών και των κερδών των επιχειρήσεων καθώς επίσης και την αύξηση της ανεργίας με αποτέλεσμα να μειώνουν το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ). Για να αποφύγουμε μια περαιτέρω μείωση του ΑΕΠ η ελληνική οικονομία θα πρέπει να επικεντρωθεί στους τομείς όπου έχει συγκριτικό πλεονέκτημα όπως ο Τουρισμός και να υλοποιήσει άμεσα τις πολιτικές περιβαλλοντολογικής και γενικής ανάπτυξης ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Ένα άλλο πρόβλημα το οποίο δεν αναφέρεται συχνά είναι ότι τα διεθνή επιτόκια αναμένεται να αυξηθούν από το δεύτερο εξάμηνο του 2010. Αυτό θα οδηγήσει σε μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων καθώς μια αύξηση των επιτοκίων αυξάνει το κόστος δανεισμού και καθιστά τις επενδύσεις λιγότερο ελκυστικές. Μια μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων θα προκαλέσει μείωση του ΑΕΠ. Τέλος μια άλλη πολύ σημαντική συνιστώσα του ΑΕΠ είναι το εμπορικό ισοζύγιο το οποίο εξαρτάται από την ανταγωνιστικότητα της χώρας Τα τελευταία χρονιά το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας παραμένει σε πολύ υψηλά αρνητικά επίπεδα, κάτι που δείχνει την χειροτέρευση της ανταγωνιστικότητας της χώρας Η μείωση στο εμπορικό ισοζύγιο τα τελευταία 3 χρονιά οφείλεται στην μείωση των εισαγωγών λόγω της ύφεσης στην οικονομία. Ωστόσο αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για αύξηση των εξαγωγών, το εμπορικό ισοζύγιο θα παραμένει ένας παράγοντας μείωσης του ΑΕΠ.
0,00% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-2,00% -4,00% -6,00% -8,00% Εμπ ορικο Ισοζυγιο % ΑΕΠ -10,00% -12,00% -14,00% -16,00% Παρακάτω παραθέτουμε ένα συγκριτικό διάγραμμα για τις προβλέψεις του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ την περίοδο 2010-2011. Είναι φανερό ότι υπάρχει μια πολύ μεγάλη απόκλιση όσον αφορά τις δυο προβλέψεις. Από την μια το Υπουργείο Οικονομικών αναμένει έξοδο από την ύφεση το 2011 ενώ η γερμανική τράπεζα περιμένει ότι θα βγούμε από την ύφεση το 2013 και μάλιστα ότι το 2010 το πραγματικό ΑΕΠ θα κινηθεί με ρυθμό -4% αντί του -0.3% που προβλέπει η κυβέρνηση. 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Σενάριο ΠΣΑ Σενάριο Deutsche Bank -4,00% -6,00%
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω σενάρια και υποθέτοντας ότι η κυβέρνηση θα επιμείνει στην πολιτική μείωσης του ελλείμματος υπολογίσαμε την πορεία του χρέους της Γενικής Κυβέρνησης από το 2008 έως το 2013. Σύμφωνα με τον ΟΔΔΗΧ το επίπεδο του χρέους της Κεντρικής Κυβέρνησης τον Δεκέμβριο του 2009 βρισκόταν στα 298 δις. Στον υπολογισμό των παρακάτω μεγεθών έχουμε υποθέσει μέσο σταθμικό κόστος δανεισμού της τάξης του 5% και μέσο ετήσιο πληθωρισμό 2%. Να τονίσουμε σε αυτό το σημείο ότι σε περίπτωση δανεισμού με υψηλότερο μεσοσταθμικό επιτόκιο (δηλαδή μια ατυχής συγκυρία ή διαρκής κερδοσκοπική επίθεση στις εκδόσεις ελληνικών ομολόγων) τα αποτελέσματα θα είναι πολύ χειρότερα. Σ ε ν ά ρ ι ο Π Σ Α : Π ο ρ ε ί α Χ ρ έ ο υ ς Γ ε ν ι κ ή ς Κ υ β έ ρ ν η σ η ς 2 0 0 8-2 0 1 3 Ρ υ θ μ ό ς Σ υ ν ο λ ι κ έ ς Σ υ ν ο λ ι κ ά Σ υ ν ο λ ι κ ό Π ρ ω τ ο γ ε ν έ ς Α Ε Π Α ύ ξ η σ η ς Δ α π ά ν ε ς Έ σ ο δ α Έ % λ λ ε ι μ μ α Ι σ ο ζ ύ γ ι ο Τ ό κ ο ι Τ ό κ ο ι Χ ρ έ ο ς Χ ρ έ ο ς σ ε δ ι ς Ο ν ο μ. Α Ε Π% Α Ε Π Α Ε Π % Α Ε Π % Α Ε Π σ ε δ ι ς % Α Ε Π σ ε δ ις % Α Ε Π 2 0 0 8 2 3 9 1 0 9 3, 6 3 % 4 8, 3 3 % 4 0, 5 8 % -7, 7 5 % -3, 1 6 % 1 0 9 8 0 4,5 9 % 2 3 7 1 9 6 9 9,2 0 % 2 0 0 9 2 4 1 0 2 2 0, 8 0 % 5 1, 3 2 % 3 8, 6 6 % -1 2, 6 6 % -7, 7 4 % 1 1 8 6 0 4,9 2 % 2 6 7 7 1 5 1 1 1, 0 8 % 2 0 1 0 2 4 5 1 1 9 1, 7 0 % 5 0, 6 0 % 4 1, 9 0 % -8, 7 0 % -3, 2 4 % 1 3 3 8 6 5,4 6 % 2 8 9 0 4 0 1 1 7, 9 2 % 2 0 1 1 2 5 3 6 9 8 3, 5 0 % 4 9, 1 0 % 4 3, 5 0 % -5, 6 0 % 0, 1 0 % 1 4 4 5 2 5,7 0 % 3 0 3 2 4 7 1 1 9, 5 3 % 2 0 1 2 2 6 3 8 4 6 4, 0 0 % 4 7, 8 0 % 4 5, 0 0 % -2, 8 0 % 2, 9 5 % 1 5 1 6 2 5,7 5 % 3 1 0 6 3 5 1 1 7, 7 3 % 2 0 1 3 2 7 5 7 1 9 4, 5 0 % 4 7, 3 0 % 4 5, 3 0 % -2, 0 0 % 3, 6 3 % 1 5 5 3 2 5,6 3 % 3 1 6 1 4 9 1 1 4, 6 6 % Σ ε ν ά ρ ι ο D e u tsc B ahn e : kπ ο ρ ε ί α Χ ρ έ ο υ ς Γ ε ν ι κ ή ς Κ υ β έ ρ ν η σ η ς 2 0 0 8-2 0 1 3 Ρ υ θ μ ό ς Α ύ ξ η σ η ς Σ υ ν ο λ ι κ έ ς Σ υ ν ο λ ι κ ά Σ υ ν ο λ ι κ ό Π ρ ω τ ο γ ε ν έ ς Α Ε Π Ο ν ο μ α σ τ ι κδο αύ π ά ν ε ς Έ σ ο δ α Έ λ% λ ε ι μ μ α Ι σ ο ζ ύ γ ι ο Τ ό κ ο ι Τσό ε κ ο ι Χ ρ έ ο ς Χ ρ έ ο ς σ ε δ ι ς Α Ε Π % Α Ε Π Α Ε Π % Α Ε Π % Α Ε Π δ ι ς % Α Ε Π σ ε δ ι ς % Α Ε Π 2 0 0 8 2 3 9 1 0 9 3, 6 3 % 4 8, 3 3 % 4 0, 5 8 % -7, 7 5 % -3, 1 6 % 1 0 9 8 0 4, 5 9 % 2 3 7 1 9 6 9 9, 2 0 % 2 0 0 9 2 4 1 0 2 2 0, 8 0 % 5 1, 3 2 % 3 8, 6 6 % -1 2, 6 6 % -7, 7 4 % 1 1 8 6 0 4, 9 2 % 2 6 7 7 1 5 1 1 1, 0 8 % 2 0 1 0 2 3 6 2 0 1-2, 0 0 % 5 0, 6 0 % 4 1, 9 0 % -8, 7 0 % -3, 0 3 % 1 3 3 8 6 5, 6 7 % 2 8 8 2 6 4 1 2 2, 0 4 % 2 0 1 1 2 3 6 2 0 1 0, 0 0 % 4 9, 1 0 % 4 3, 5 0 % -5, 6 0 % 0, 5 0 % 1 4 4 1 3 6, 1 0 % 3 0 1 4 9 2 1 2 7, 6 4 % 2 0 1 2 2 3 7 3 8 2 0, 5 0 % 4 7, 8 0 % 4 5, 0 0 % -2, 8 0 % 3, 5 5 % 1 5 0 7 5 6, 3 5 % 3 0 8 1 3 8 1 2 9, 8 1 % 2 0 1 3 2 4 4 5 0 4 3, 0 0 % 4 7, 3 0 % 4 5, 3 0 % -2, 0 0 % 4, 3 0 % 1 5 4 0 7 6, 3 0 % 3 1 3 0 2 8 1 2 8, 0 3 %
Σύμφωνα με το σενάριο του ΠΣΑ το χρέος θα φτάσει στο υψηλότερο ποσοστό 119,53% το 2011 και θα μειωθεί το 2013 στο 114,66%. Με το σενάριο της Deutsche Bank το χρέος θα συνεχίσει να αυξάνεται φτάνοντας στο 129,81% το 2012 και θα μειωθεί στο 128,03% το 2013. Θεωρούμε ως δεδομένο ότι η κυβέρνηση θα ακολουθήσει την πολιτική μείωσης των δαπανών και αύξησης των εσόδων όπως εξαγγέλεται στο ΠΣΑ. Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε στον παρακάτω πίνακα τα επίπεδα του πρωτογενούς ισοζυγίου και στις δυο περιπτώσεις. Σύμφωνα με το ΠΣΑ, η ελληνική οικονομία θα πρέπει να μειώσει το πρωτογενές έλλειμμα του 2010 στα 7,9 δις ενώ θα πρέπει να παρουσιάσει πρωτογενή πλεονάσματα 0,3 δις, 7,7 δις, 10 δις για τα έτη 2011-2013 αντίστοιχα. Σύμφωνα με την Deutsche Bank η Ελλάδα θα πρέπει να εξοικονομήσει επιπροσθέτως 776 εκ για το 2010, 941 εκ για το 2011, 653 εκ για το 2012 και 500 εκ για το 2013. 135,00% 130,00% 125,00% 120,00% Πορεία Χρέους 2008-2013 115,00% 110,00% ΠΣΑ Deutsche Bank 105,00% 100,00% 95,00% 90,00% 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Πρωτογενες Ισοζυγιο (% ΑΕΠ) 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% -4,00% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Σενάριο ΠΣΑ: Πορεία Χρέους Γενικής Κυβέρνησης 2008-2013 Σενάριο Deutsche Bank: Πορεία Χρέους Γενικής Κυβέρνησης 2008-2013 -6,00% -8,00% -10,00% Το επόμενο διάγραμμα δείχνει τα ποσά σε δις τα οποία θα πρέπει να ανανεωθούν στην λήξη των κυβερνητικών ομολόγων Παρατηρούμε ότι θα πρέπει να δανειστεί με έκδοση νέων ομολόγων 17 δις το 2010, 22 δις το 2011 και 30 δις το 2012. Αν και οι τιμές αυτές δεν προκαλούν κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα καθώς αποτελούν μελλοντικό δανεισμό, τα επιτόκια με τα οποία θα δανειστούμε θα δημιουργήσουν μεγάλο πρόβλημα αν διατηρηθούν στα σημερινά επίπεδα. Υψηλότερα επιτόκια δανεισμού σημαίνουν υψηλότερους τόκους οι οποίοι θα ενσωματωθούν στις δαπάνες του προϋπολογισμού και άρα θα εμποδίσουν την εξομάλυνση του ελλείμματος της χώρας 35 30 25 Δις 20 15 10 5 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016