ο ΙΩΑΝΝΗΣ Δ.ΡΑΛΛΗΣ ΟΜΙΛΕΙ ΕΚ Το)" ΤΑΦΟΥ [ Γ Ι 1-1 Γ,\ [ Ι ". Ι Ι ΩrΠΟΥ Ι Ρ.\.\. \1/ ΑθΗΝΑΙ Ι 9 4 7
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΓΕΩΡΓιΟΥ Ι. ΡλΛΛΗ ο ΙΩΑ. ΟΜΙΛΕΙ ΕΚ ΤΟΥ ΤΑΦΟΥ λθηναι 1947
'Αλλά Ζεί;ς πάντων έφορξί: τέλος, έξ άπίνης δέ ώατ' δ:υεμος νεφέλας διεσκέδασε ν ή ρινός, δς..... σιθf{ηv δ' αδθις gθηκεν Ιδείν- λάμπει δ' ήελιοιο μένος κατά πίονα Υαϊαν καλόν, άτάρ νεφέων ουδέν ετ' ε.οτιν Ιδείν. ( :Σόλων) Άλλά ό Ζευς έπιβλέπει τό τέλος πάντων, αιφνιδίως δέ ό έαρινός άνεμος διασκορπιζει τάς νεφέλας, οϋτως ωστε άποκαθίσταται πάλι ν ή αιθρ{α' λάμπει δέ ή δόναμις του ήλιου έπί τήν καρποφόρον γην και οόδέν έκ των νεφων ετναι πλέον όρατόν. Τί:ποι;: Ι. Γ. ΠΛΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, Βορέου 7, Τηλ. 24-040 - AiJijJ'at
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ό lιατήρ μου άποχωρών της "ΔρχΊ}; ti}'\' 12ιjν Όχτωβρίου 1944, 1:;ύι:υχής διότι ό '.Βλληνιχός Λαός ετ>:εν εϋρυ, μετά τόσας δοχιμασcαι;, ",-ην πο{)ητην ιί)ς τότε ήλπlζε γαλήνη", ξδημοσίευσε εις την Έφημε.,,(δα Τ11ς Κυβερνήσεως το κάτω{}ι προς τον Λαόν διάγγελμά του: ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΑΟΝ την 7ην 'Απριλίου 1943 έ{}εώρησα στι είχον έπιβε -βλημένον κα{}ήκον να καταλάβω την 'Αρχήν, μη ύπαρχούσης κυβερνήσεως και συνεπώς μη ύφισταμένου ούδενος δυναμένου να άγωνίζηται εναντι τών άρχών κατοχής δια την μείωσιν τής δυστυχίας τού Έλληνικού Λαού_ ΆπηύιJυνα τότε διάγγελμα προς 10ν Λαόν, προς δν έξήγουν, έφ' δσον τούτο ητο έπιτετραμμένον έκ τής ύπαρχούσης πραγματικής καταστάσεως, ητοι τής κατοχής τής Χώρας μας ύπο τής Γερμανίας και 'Ιταλίας και έλλιlνικωτάτων και σπουδαιοτάτων τμημάτων τής Βορείου Έλλάδος, άναποσπάστως συνδεδεμένων μετα τής Έλληνικής ίστορίας και τού α\ματος τού Έλληνικού Γένους ύπο τού βουλγαρικού στρατού, τους λόγους δι' οϋς έ{}εώρησα κα{}ήκον ίερον εναντι τής Πατρίδος να πράξω τούτο_ Ύπισχνούμην συνάμα στι ή κυβέρνησίς μου {}α περιέβαλε δι' άλη{}ούς πατρικής στοργής απαντας τους πει{}αρχούντας πολί τα. είς την δυσχερεστάτην προσπά{}ειαν τής κυβερνήσεως προς παγiωσιν τής τάξεως και βελτίωσιν τών βιωτικών συν{}ηκών τών' Έλλήνων, τή. δυστυχίας και τών πόνων τών όποίων ειχον, ώς έλεγον, σαφεστάτην έπίγνωσιν. Ύ πισχνούμην έπι πλέον προς τους δημοσίους
4 ύπαλλήλους, ώς άποτελοϋντας αυτην ταύτην την κρατικην μηχανην και προς τους άναπήρους τών πολέ' μων, οίτινες σντως erval έί}νικον κόσμημα, στι δεν ί}ά έδίσταζον νά ύποβάλω το Κράτος είς πάσαν δυνατην ί}υσίαν προς βελτίωσιν τής ί}ι!σεως αύτών. Τάς ύποσχέσεις μου αύτάς, τήρησα άπαρεγκλίτως έν τιρ μέτρφ τών δυνατοτήτων κυβερνήτου κατά το διάστημα ξενικής κατοχής, πάντως σμωςσχι κυβερνή του τής κατοχής, διότι ποτε δεν έδέχί}ην νά συγκρο' τήσω κυβέρνησιν τής κατοχής. 'Εν τιρ διαγγέλματί μου έκεί ν<;> έξέφρα oν την πε ποίi}ησιν στι ή 'Ελληνικη Φυλή, διά τής διακρινούσης αύτην συνέσεως και φιλοπατρίας ηί}ελεν έπιτύχη μίαν ήμέραν νά όδηγήσll είς ύπήνεμον λιμένα την έi}νικην κιβωτόν. Ή πρόρρησίς μου αύτη, την όποίαν πάς 'Έλ λην γνωρίζων την ενδοξον ίστορίαν μας {}ά ήδύνατο νά κάμll άσφαλώς, είσήλi}ε πλέον είς την όδον τής πραγματοποιήσεως, Τά ζοφερά νέφη τής δουλείας ηρχισαν νά διαλύωνται ύπο τοί' άνατέλλοντος ήλίου τής έλευ i}ερίας. Εύτυχης διότι ύπο αίσίους οίων ους λήγει ή μαρ' τυρικη άποστολή μου και με ησυχον την συνείδησιν στι έξετέλεσα πιστώς το καi}ήκoν μου, έπανέρχομαι είς τον ίδιωτικον βίον, ετοιμος νά λογοδοτήσω ένώ' πιον παντος άρμοδίου. 'Aitfjva τίi 12 Ό)(τω Qίοv 1944 ΙΩΑΝ. Δ. ΡΑΛΛΗΣ Ή έπι{}υμία t01j σπως ί.ουοδοτήστι προς τόν Λαόν, είτε ποινικως δια άρμοδίου διχuσtηρίοu ε'ίτ nojoi'tikooe; ένώπιον του Έκλογικοϋ Σώματος, δέν κατέστη δυνατόν να έκπληρoo{}fι, Τ7ΙΙ; έ'\'ώπιον του" δ,καστηρίον δοσιλόυων διαδικασίας άποτελεσάσης παρωδία ν δίκης. Κατά ηίν δίκην ταύτην 'to δικασιήριον, συμφώνω; με τας έπιταγας τοίί Νομοi7ετικου τέρατος toii Ιδόντος το φώς της.ημέρας χάρις εις τδν Νιχ. Κολυβαν, ιοφειλε, έξακριβώνον τήν 1:α\Ηότητα το&
κuτηγοqnuμένο'u και. το γεγονός ό'tι έσχημάτισε Κυβέρνησιν διαρ oύσης της Κατοχής, να τον καταδιχάσυ. Toiito καί έπραξε και δεν ;ιδυvfj{}tj καν ό 'Ελληνικος Λαός να άβυ γνώσι'\', λόγιρ των ί.ηφβέντω \' περιοριστικών μέτρων χα;' της ύπο των έφημερίδων ά'\'αγραφης άτελεστάτων και έν πολλοί, παραποιημέ,'ων περιλήψεων, τ"ης κατά τ;ιν δίκην ταύτην (Ιπσλογί,ις To'U. Σιlμερον όπότε το σώμα του άναπαύεται ύπό 11}" :'tροσφιλη Τον -Ατι;:ιχην γην, ή δέ ψυχ11 Του άνέκτησε τήν γαλή\'1ιύ της έν ζαι"ίi είιόρκου έκπληρό)οεως τού κιι'6,ικοντος, {}εωρω ίεράν μου ύποχqέωσιν νά φέρω εις Τ1Ίν δημσσιότητιι. τήν έν ταϊς φυλακαίς καί έπί τπ βάσει της ά:τολογίας, γραφείσαν ύπό το;:; Ιδίου λογοδοσία\' προς τον Έλληνικό'\' Λσόν. '11 έκδοσις αϋτ,η εστω τό εις μνήμην toii Πατρός μου πολιτικόν μ,'ημόου,'ο,'. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΙΆΛΛΗΣ 5 ΆiΗ'i,'αι τίι 18 Δεχεμβρίο\l 1946
ΜΕΡΟ Σ ΠΡΩΤΟΝ Μετά τετράμηνον «ά'ποδεικτικην» διαδικασιαν ό πατήρ μου ε!'πε, τ' άκόλουθα τt)'πικως χαρα κτηριζόμενα ώς ά'πολουία, πράυματι δμως λεχθέντα δ'πως περιέλθ,ουν εις Υνωσιν του μόνου άρμοδιου κριτου, του Έλληνικου Λαου. ΤΟ συ μφέρον μου και ώ πολιτικού καί ώς άνf} ρώπου μοί έπέ βαλε να μη φl} είρω το πολι τικόν μου κεφάλα ιον Έν τ4' δημοσιφ βίφ της Χώρας μας έξ άπαλων όνύ χων άναμιχθεις, άρχικως έμμέσως μόνον, ϊνα άνακου φιζω έν τη έπι τελέσει τοο πολιτικοο του εργοιj τόν μακα ριτην πατέρα μου, βραδύτερο ν δέ και άμέσως, έκλεγεις τό πρωτον έν ήλικιςχ 28 έτων έν ετει 1906 βουλευτης τη τότε έπαρχιας ΜεγαρΙδος, δύναμαι ύπερηφάνως να είπω δτι τόν βιον μου δλον ήνάλωσα εις την έξυπηρέτησιν τοο ΈλληνικοΟ ΛαοΟ παριδών πάντοτε, καθ' δ ττατρόθεν ειχον λάβει παράδειγμα τό Ιδιαν συμφέρον κα! μόνον ττόρον ζωης εχων την τιμιαν δικηγορικήν μου έργασιαν. Διότι ή_ πατρική περιουσια, καιτοι άρκούντως μεγάλη, ειχεν όλόκληρος θυσιασθη εις τόν βωμόν των Έθνικων τοο πατρός μου άγώνων, πραγμα τό όποίο ν έπιστοπσιη σεν ό ίδιος άπό τοο βήματσς της Βουλης ειπών κατά τινα συνεδριασιν τοο 1 9 1 0 : «6 υιός μου δέν δύναται να. ύπολογιση παρά μόνον έπ! της ΙδΙας tou έργασιας. Καυ χωμαι δέ διότι ούδεις των δύο υιων μου ελαβε ποτέ εστω και πεντάλετττον έκ τοο δημοσιου ταμειου». ΌττοΙα ύττηρξεν ή ττολιτική μου δρασις άττό τοο 1906 μέχρι σήμερον, ας ε'(ττουν ου μόνον οι συνεργάται μου, άλλα και έκείνοι έκ των ττολιτικων μου άντιπάλων, και ύττάρχουν ευτυχως ττολλο! τοιοοιοι, οϊτινες δέν έβάσισαν τt)ν ττολιτικήν των σταδιοδρομιαν έττι της ταπεινης συκο φαντιας και της έπαισχύντου διαβολης, άλλ' έπι της εις,
8 έλευθέρους πολιτικούς άγg)νας εύγενοος άμιλλης πρός έξυπηρέτησιν τg)ν tevlkg)v συμφερόντων. Μαρτυρεί ομως ' ύπέρ τοο πολιτικοο μου βιου πρωτιστως τό οτι οι συμπο λίται μου τg)ν ΆθηνG)ν, τ ς Άττικης, τ ς Βοιωτίας, έπί 40.τη, πλην δύο έξαιρέσεων, μέ έτιμησαν πάντοτε διό της πανηγυρικg)ς δοθεισης μοι ψήφου των και το οτι εν τε τιρ κοινοβουλι", και τη έν γένει πολιτικ!i παλαιστρ" κατέλαβον θέσιν άρκούντως Ικανοποιητικήν. την θέσιν δ έ ταύτην κατέλαβον διά της έργασίας μου, δια τg)ν άγώνων μου, εις αμοιβην τg)ν πρός την χώραν ύπηρε σιων μου και ούχι κληρονομικιρ δικαι", ίj χάριν παροχης δουλικων ύπηρεσιg)ν πρός τούς Ισχυρούς, πρός οϋς ού δέποτε έδιστασα μετα παρρησιας νά λέγω τι'!ν γνώμην μου, άδιαφορων έάν ώς έκ τούτου έγενόμην πολλάκις δυσάρεστος, εοτιν δ' οτε καί ανεπιθύμητος. Τοιαύτην λοιπόν έν τ!i πολιτικη μου ζωη κατέχων θέσιν καί φέρων τόν τιμητικώτατον τιτλον τοο 'Έλληνος πολιτικοο, ούχί αύθαιρέτως και χαριστικως, άλλά συνε πει" της έπι τέσσαρας δεκαετηριδας όμοιομόρφως έκδη λωθείσης βουλήσεως των συμπολιτg)ν μου, δέν ετχον 6νάγκην, ϊνα άναδειχθω, να γινω πρωθυπουργός την 7ην ΆπριλΙου 1943. θα ημην δντως άνάξιος της τοσάκις έκ φρασθεισης μοι έμπιστοσύνης τοο λάοο, άνάξιος της θέ σεως ην κατείχον έν τη πολιτικη ΙεραρχΙ", άνάξιος των ύπάτων πολιτικg)ν άξιωμάτων δι' ων πολλάκις είχον τι μηθfj, έάν πρός ΙκανοποΙησιν μωρας καί κούφου ματαιο δοξιας, έπεδιωκον να λάβω τόν τιτλον τοο πρωθυπουρ γοο κατα την π ριoδoν της έπι τ ς Έλλάδος έχθρικης κατοχης, κατά την κρισιμωτέραν δηλαδη και δυστυχε στέραν καμπην τοο ΈθνικοΟ ήμg)ν βιου. Εύκόλως μάλι στα δύναται πας τις, πιστεύω να κατανοήσn, δη άριστα και έγώ έγνώριζον. οτι και οι αλλοι πολιτικοι της χώρας ανδρες, οτι δηλαδη τό συμφέρον μου και ώς πολιτικοο και ώς άνθρώπου μοι έπέβαλλε να μη φθείρω τό πολιτι κόν μου κεφάλαιον, ούδέ τας φυσικάς μου δυνάμεις εις τόν αχαριν αύτόν και χαλεπό ν ciyg)va, όναμένων την
9 ljpaν καθ' ην θό ήδυνόμην, κατα πολύ όνετώτερον και όσφαλέστερον τρόπον να δρέψω τούς καρπούς μακρ{.)ν και σκληρ{.)ν πολιτικ{.)ν άυώνων. ΈΥνώριζον δσον όλιυοι 'ί σως δτι εις τόν τόπον μας δπου άφθονος φύεται ή δόφνη και δπου αϋτη έλατρεύθη ώς θεότης, άφθονος φύεται και ή άκάνθη και ή συκη. 'Ότι όκριβ{.)ς έν τώ χώρ", μας συκοφαντια ώνομόσθη ή ένέ ΡΥεια ην ύπηυόρευσεν ή κακεντρέχεια και ό φθόνος. 'Ότι ουχι δόφνης στέφανος όλλα στέφανος όκανθ{.)ν πλέον η απαξ έκόσμησε τ{.)ν κσλ{.)ν της πατριδος τέκνων τα μέτωπα και δτι μόνος καρπός τ{.)ν έθνικ{.)ν των όυώ νων ύrιηρξεν ώς έπι τό πολυ ή ταπεινη δυσφήμησις και ή βδελυρα διαβολή. ΈΥνώριζον δτι τα πολιτικα πόθη και ή φιλοπρωτια πολλόκις ώδήυησαν "ιν Έλλαδα μέχρι τοο χειλους τοο βαράθρου και δτι τόχιστα θα εύρισκοντο ά ν θρωποι ποταπο(, ο'ίτινες, ύ π '.αύτ6)ν tc>v tattelvg)v έλατη ριων ώθούμενοι, όχαληνώτως θα έστρέφοντο κατ' έμοο. Καλ{.)ς έυνώριζον και την όρχαιαν καί tr,v νεωτέραν Ιστο ριαν μας. ΔΕν ήυνόουν την τύχην τοο ΆριστεΙδου, τοο Σωκρότους, τοο ΦωκΙωνος. ΔΕν ήυνόουν δτι ό Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ό ΓεώΡΥιος Καρα 'ίσκόκης καί άλλοι άφ θαστω ηρωες τοο 1 821 ειχον καταδικασθώ εις την έσχά την τ{.)ν ποιν{.)ν έπι πρoδoσιι;i της ΠατρΙδος. Δεν ήυνό ουν δτι απαν'ιες οι έκλιπόντες κοινοβουλευτικοί όρχηυοι, όληθ{.)ς κοσμήματα της όπό τοο 1863 πολιτικης μας Ιστο ριας.δει 'Ιό κατέλθουν εις τόν τόφον πρ{.)τον, 'ίνα μόνον μετα θόνατον εϋρουν άναυνώρισιν της όσπιλου έντιμότη τός των καί τοο ύψηλοο των πατριωτισμοο. ιι ΤΟ πολ,τεύεσtlα, δμως έστι στρατεύεσt}α, και είς εύτυχείς 'και είς άτυχείς σ τ ιγμάς, Άλλ' ένφ τοσαοτα και τηλικαοτα έυνώριζον, έξ άλ λου έπρέσβευον, πρεσβεύω ' και θα έξακολουθ{,) έφ' δσον
10 ζllι να πρεσβεύω δτι τό πολιτεύεσθαι έστι στρατεύεσθαι. Οτι δ αληθης πολιτικός ανηρ κατ' οόδέν διαφέρει τοο eόσυνειδήτου στρατιώτου. Οτι δπως δ στρατιώτης όπο χρεοοται να μάχηται άνεξαρτήτως τοο έαν ή Εκβασις της μάχης προμηνύεται δυσμενής, οϋτω και δ πολιτικός όφει λει νά άγωνιζεται ύπέρ τllιν συμπoλιτllιν του και δταν άκόμη γνωριζει δτι ό άγών εις ον άποδύεται θέλει ετναι δι' αότόν άτυχής. Οτι δ πολιτικός δέν έπιτρέπεται νά λέγη δτι έπειδη αι Ιιεριστάσεις ετναι δει ναι δέν θέλει νά έπωμισθη τας εόθύνας της έξουσιας και δτι άναμένει εό νο'(κωτέρας και συμφερωτέρας εις αότόν περιστάσεις. 'Ότι Ιιολιτικός οϋτω σκεπτόμενος και πράττων κατ'οόδέν διαφέρει στρατηγοο εόχαριστως δεχθέντος τας απολαυας 'και τας τιμας τοο βαθμοο του έν ειρήνη και άρνουμένου να έκτελέση τό καθηκον του έν πολέμφ η κυβερνήτου πλοιου δεχομένου την κυβέρνησιν πλοιου έν Ι.':φ\χ γαλήνης, έγκαταλειποντος δέ τό πηδάλιον εις χείρας τοο πρώτου τυχόντος δταν ένσκύψη τρικυμια. ΈπΙστευον και πιστεύω δτι ό άληθης πολιτικός άνηρ άποτελεί μέγα δντως πολιτικόν κεφάλαιον, άλλ' δτι τό κεφάλαιον τοοτο δέν ετναι 'ίδιον του κτημα, άλλα κτημα τοο εις τόν σχηματισμόν του συντελέσαντος λαοο, μη CJv η άπλοος διαχειριστης τοο ειρημένου κεφαλαιου όποχρε ούμενος δέ να τό διαθέτη όλόκληρον όπέρ των έντολέων του, όσάκις φρονεί δτι τούτων τό συμφέρον άξιοί την θυ σ(αν ταύτην. Ύπό τοιούτων σκέψεων και Ιδεων έμφορούμενος κύριοι ΔικασταΙ, και συμμεριζόμενος.. άπολύτως την γνώμην τοο ΙστορικοΟ μας της ΊστορΙας τοο ΈλληνικοΟ "Εθνους ι καθ' ην: ({ τllιν πολιτικων άνδρων καθηκον ετναι 1<αΙ τό περι τοο μέλλοντος έργάζεσθαι πρώ τιστον δμως καθηκον ετν", τό σώζειν τα παρόντα, οι δέ μη έπαρκοοντες εις τοοτο παραβαινουσι βεβαιως την κυ ι ΠαπσρηΥοποόλου. Καρολ(δοu, εκδοσις 6η, τόμος Ε', μέρος Α.. σελις 141.
ριωτάτην αύτων ντoλήν", εύκόλως δύναοθε νά ννoήσητε δτι θά ημην ενοχος άπάτης έναντι τοο λαοο Μν, άντι των ύπ' έμοο πάντοτε ύποστηριχθεισων άντιλήψεων, ήκολούθουν Υνώμας και πεποιθήσεις άντιθέτους, Kει ' λαδη ας πρεσβεύουσιν ιiνδρες πολιτικοι, πρός ους πάντοτε. άντετάχθην άκριβως νεkα της μεταξυ έμοο και αύτων τοιαύτης βασικης διαφορας άντιλήψεων ως πρός τό καθ Koν τοο πολιτικοο. Διότι, έάν οϋτω ένήρυουν, ού μόνον έμαυτόν θά άπηρνούμην, άλλά θά άπεδεικνυον προσέτι δτι παν δ, τι έπι δεκαετηριδας δλας ελευον πρός τους έκλουείς μου καταπολεμων τους άντιπάλους μου και προσελκύων τάς ψήφους των συμπολιτων μου, ούδέν τερoν ητο!j ψεοδος και δόλος 'ίνα, έξαπατων αύτούς τυυχάνω των τιμων τοο άντιπρο<.1ώπου τυο 'Έθνους. Άλλά τοιαύτης ποταπότητος ετμαι άνάξιος, κύριοι δικασται, και διά τοοτο ούδαμως ουτε έξεπλάυην, ουτε παντάπασιν εις τάς πεπcιθήσεις μου έκλονισθην, στα ν ηκουσα τους ύπό της κατηυορούσης άρx ς, ως μάρτυρας κληθέντας πολιτικους άντιπάλους μου, αντικρυς άντιθέτους έκθέσαντας Υνώμας. την θεωρίαν της έυωϊστικης πολιτικης σκοπιμότητος δεν ηκουσα διά πρώτην φοράν έν tji αιθούσώ ταύτώ ύπο στηριζομένην. ΈπΙ ετη μακρά ηκουσα ταύτην διατυπου μένην και έν ιiλλαις άρμοδιωτέραις πρός τοοτο συνεδριάσεις και έπι έτη μακρά έν τοίς ρηθεισοις συνεδριοις κατ' αύτης άντ τάxθην και αυτήν έπολέμησα. ουτε λοιπόν Τι δντως αυθορμήτων(!) χειροκροτημάτων τυχοοσα περιαυτολογια τοο κ. Παπανδρέου, ουτε ή χαριεστάτη άπαυυελια τοο κ. Μυλωνδ, ουτε τοο κ. Κανελλοπούλου σι ταλαντευόμεναι Υνωμαι, ούτε τοο κατα τά ιiλλα άυαπητοο μου κ. Τσάτσου αι καλοπιστως έκτεθεί σαι, έσφαλμέναι κατ' έμέ Υνωμαι, ουτε τοο Κ. Κύρκου ή έπιδέξιος και άριστεριζουσα κατάθεσις, οϋτε τοο καθη ΥητοΟ κ. Τριανταφυλλοπούλου αι σύμφωνοι πρός τό πρό σφατον παρελθόν του σκέψεις και άντιλήψεις, ουτε τοο Κ. Ταμπακοπούλου ή εϋγλωττος μυθολουια, ητο δυνατόν 11
12 νά με παρενοχλήσουν. 'Άλλως τε πρόκειται, ώς πασιφα νες τυγχάνει δν, ρυχί περί βεβαιώσεως πραγματικων γε γονότων, άλλά περί γνωμων των μαρτύρων, αί γνωμαι δε τοο μάρτυρος δεν δύνανται ποτε νά θεωρηθωσι ν δτι άποτελοοσι σrοιχεία της άποδεικτικης διαδικασιας, ώς αλλωστε λίαν όρθως, πλέον η απαξ, σαφως διεκήρυξεν άπό της εδρας αυτου δ εντιμος κ. Πρόεδρος του Δικα στηριου. Μοί έπιβάλλεrαι δμως έν τι;; σημει", τούτ", νά έκφράσω τάς ζωηράς μου ευχαριστίας εις τόν πάντοτε άντιπαλόν μου άλλ' έξόχου καλης πιστεως ανδρα, τόν σεβαστόν πρόεδρο ν κ. Σοφούλην, βεβαιώσαντα δτι έθνι κως κατά "Ίν πρωθυπουργίαν μου έπολιτεύθην. ΙΙΙ Δεν υπήρξαν Κουίσλιγκ Κυβερνηται είς την 'Ελλάδα, Ή Κυβέρνησίς μου δεν έβoή{tησε τους έχ{}ρούς, έβoή{tησε μόνον τους 'Έλληνας "ολίτας. Άλλ' δ κ. Παπανδρέου, δ κ. Κανελλόπουλος, ό κ. Τσάτσος, έβεβαιωσαν δη δεχθέντες νά σχηματισωμεν κυβέρνησιν χωρίς νά εχωμεν δόλον, τό μεν έζημιώσαμεν ηίν Χώραν μας κατά τό δη παρήχθη παρά τοίς συμμά' χοις ή έντgπωσις δτι ύπάρχουν έν Έλλάδι πολιτικοί αν δρες γερμανόφιλοι, τό δ' δτι ό σχηματισμός της κυβερ νήσεως διηυκόλυνε τό εργον των έχθρων ένταυθα. 'Ως καί κατά η)ν έξέτασι ν των μαρτύρων αυτων διά των έρωτήσεών μου έπιστοποιήθη, η παρά <!i συμμαχιιt!i KOlv!i γνώμώ σxημαrισθείσα ψευδής έντύπωσις περί τοο δτι ύπηρχον έν Έλλάδι Κουίσλιγκς πολιτικοί η και πολι κοί προδόται, δεν έσχηματισθη, κύριοι δικασταl. αυτομά τως και τυχαιως. Πρόκειται περι εντυπώσεως η)ν όποιαν μια άθλια προπαγάνδα Έλλήνων υπανθρώπων, πράγ' ματι συμμαχησάντων μετά των προαιωνιων της Έλλά
δος έχθρων, 'ίνα συντριψουν τά έθνικά συμφέροντα, έδημιούρυησεν. Άλλ' ή έντύπωσις αϋτη θά ητο εύκολον νά διασκεδασθfi έάν οι πολl1ικοι ανδρες οί όποίοι εύρlσκοντο έκτός της Έλλάδος, άντι νά η'ιν ύποδαυλlσουν, ώς άτυχως επραξαν έκ μικροπολιτικων ύπολουισμων, προέβαι' νον. καθ' δ ετχον έπιτακτικόν καθηκον, εις διόψευσιν των άτιμων αύτων φημων. Εύτυχως δμως δέν συσκοτιζε' ται διά παντός ή άλήθεια και ηλθεν ή ό\ρα καθ' ην ό καταυυάζων ίjλιoς της άληθειας διέλυσε τά μαορα και σκοτεινά τοο ψεύδους και της άπάτης νέφη καί οϋτω ήδυνή' θησαν οι μευάλοι φιλοι της Έλλάδος, μέ την χαρακτηριζουσαν την φυλήν των ειλικρίνειαν νά διακηρύξουν διά τοο στόματος τοο κ. Τσωρτσιλ έν αύτώ τώ ΒουλΏ των Κοινοτήτων, δη «ώς πρός την έν Έλλάδι κατάστασιν ή κοινη Υνώμη των συμμάχων ητο ψευδως πληροφορημένη». Κατά ποίον παρακαλω ηθικόν κανόνα οί χονδροει δείς πληροφοριοδόται Ii οί συνυπεύθυνοι αυτων δύνανται νά ριπτουν έπι των κεφαλων ήμων τάς χονδροειδείς αυτάς πληροφοριας ; Οχι, κύριοι δικασται, μυριάκις δχι. Ούτε προδόται tg)v έθνικg)ν η tg)v συμμαχικg)ν συμφερόντων πολιτικοί Ii στρατιωτικοί της πρώτης Υραμμης υπηρξαν έν Έλλάδι, ούτε ΚουίσλΙΥκς, ούτε κάν καλης πιστεως άντιθετοι της άκολουθηθεισης Υενικης πολιτικης. Καί αν υπάρχουν πολιτικοι ύποστηριζοντες δτι διεπράχθησαν ώρισμένςι: σφάλματα και oίίτ ι άκόμη ουδέποτε ΙσχυρΙσθηοαν τοοτο ώς πρός την κατευθυντηριαν Υραμμήν, ώς πρός την όποιαν ούδέ ετς ύπάρχει διαφωνg)ν έθνικιστης 'Έλλην. Urbi et orbi ας τό διακηρύξωμεν δλοι 6μοΟ, τοοτο άξιοί ή άλήθεια. ΤοΟτο κελεύει καί της Πατρίδος τό συμφέρον τό Ιερόν. Δευτέρα κατηυορια καθ' ήμg)ν διατυπωθείσα ύπό tg)v ανω όνομασθέντων μαρτύρων της κατηυοριας ετναι δη έβοηθήσαμεν διό τοο σχηματισμοο, ' της κυβερνήοεως τους tχθρους της Έλάδος. ΠερΙεΡΥον ετναι δη και αυτοί '.)Ι μάρτυρες και δλοι 13.
14 οι αλλοι δσοι κατα τοο σχηματισμοο έπι κατοχης κυβερνήσεως ωμιλησαν ij δμιλοον, έδέχθησαν ij στι ητο άπα ραιτητος ή ύπαρξις ένταοθα προ ίσταμένων της δlοική σεως άπαρτιζόντων δloικοοσαν τό Κράτος έπι τροπην ij δτι επρεπε να υπάρχη κυβέρνησις υπό τόν Μακαριώτατον Μητροπολίτην ij να έυκαταλεlφθοον τα πάντα εις χείρας των έχθρων. Ή ποικιλια αύτη Υνωμων και μόνη, άποδεικνυει τό σαθρό ν της σχετικης κατηυοριας. Άλλα τό κράτος, κύριοι δικασται, δεν παύει υπάρ χον και μετα "1ν κατοχήν, άποτελοοσαν αλλως τε καθ' 6μόφωνον διεθνη Υνώμην, προσωρινήν δλως κατάστασιν, άφοο έξακολουθοον υπάρχυντα έν αύτι;. τα άποτελοοντα αύτό ατομα τα δτcoία δεν χάνουν τό δικαιωμα της ζωης, ως άποδεικνύεται και έξ αύτης της συνθήκης της Χάγης. ΚαΙ ε{ναι μεν άληθες δτι ήκούσθη έν r!i αιθούση ταύτη τcαρα σοβιχροφανων τινων κυριων υποστηριζόμενο ν δτι επρεπε να άποθάνη μια γενεα και δτι τοοτο δεν θα ετχε μευάλην σημασιαν, άλλ' εις αύτοuς δεν "ομιζω δτι έμπρέτcει άπάντησις τις, άφοο υποθέτω δτι δεν υτcάρxει "Ελλην φανταζόμενος δτι ουτοι, οι δποίοι δεν θα άπέθνησκον διότι εύτυχως ετχον καταφυγει εις τό έξωτερικόν, ε{ναι οι καταλληλότεροι δια την άναπαραυωυην της έλληνικης φυ λης, η δτι δύνανται να μεταβληθοον εις νέους ΔευκαλΙονας και νά ρ(πτοuν 5πισθέν των τόν λιθον, δατις φα(νεται δτι κατέλαβε την θέσιν της καρδιας των. "Εχον δθεν τ6 κατα την κατοχην υπάρχον κράτος τό δικαιωμα και την υποχρέωσιν να ζ!i, εχει άνάγκην νόμων, διαταγμάτων, πιστώσεων, πράξεων, ένι λόγφ άπάντων έκεινων των μέσων, δι' ων εν κρατος δύναται να έξασφαλιση την διαβιώσιν των άποτελούντων αύτό πολιτων, των έν αύτι;. οικούντων και ζώντων. Λοιπόν αύτά δλα ποίος θα τα εκαμνε ; Ή Έπιτροπη ή διοικοοσα ; ΚαΙ «ατα τι τότε ή διοικοοσα αύτη έπιτροπη θα διέφερε Κυβερνήσεως; ΊδοU λοιπόν δτι άποδεικνύεται δτι οι ταοτα λέυοντες,καταφεύγουν εις βυζαντινας συζη τήσεις άναξιας άνασkεufjς.
Ήκούσθη άκόμη : 'Έπρεπε νά σχηματισσυν κυβέρνησιν άνώτεροι δημόσιοι όπάλληλ.οι όπό τόν Μακαριώτατον ΜητροπολΙτην. ΚαΙ διατι ; ΔιατΙ έπρεπεν εις τούς G>μους τοο ΆρχηγοΟ της ΈκκλησΙας και των δημοσιων ύπαλλήλων νό έπιπέσπ τό, μέχρις άβαστάκτου, βαρύ αυτό φορ τιον ; ΔιατΙ ό 'ΑρχιεπΙσκοπος και οι δημόσιοι ύπάλληλοι ετναι όρμοδιώτεροι των πολιτικων άνδρων νά.έργάζωνται ύπέρ τοο λαου ώς κυβέρνησις αύτσυ ; ΔιατΙ δέν θα έξετι θεντο και αυτοι εις τός κατηγοριας εις ας έξετέθημεν και ημείς οι όποίο ι έν τούτοις ε'(μεθα περιβεβλημένοι επιπροσ θέτως ύπό τοο κύρους του τεκμηριου της πολιτικης έκπροσωπήσεως μικράς η μεγάλης μερίδος τοο λαου ; Δεν προ διδει έσχάτην λιποψυχιαν των πολιτικων ά,δρων τοιουτος Ισχυρισμός! Δεν προδιδει τουλάχιστον άσυγχώρητον έγω'ίσμόν η κατακριτέαν καιροσκοπιαν ; ΔιατΙ έπεβάλλετο ό Μακαριώτατος και οι δημόσιοι ύπάλληλοι νό προτάσσουν τα στήθη των εναντι των έπιδραμόντων έχθρων, οι δε δημόσιοι άνδρες νά ζωσιν άσφαλως εις τας κρύπτας των ; -Επειτα διατl λησμονουμεν τό τοο ΕυαγγελΙου ; «Τ α τοο θεου τφ θεφ και τά του ΚαΙσαρος τφ ΚαΙσαρι ;» 15 ιν Ή {Ιεωρία περι μη σχηματισμού Κυβερνήσεως. Τί έσώitη χάρις είς τα. Κυβερνήσει. αύτάς ; Τί {ια άπέμενεν άπο την Έλλάδα ανευ αύτών ; Αλλοι ειπον: "Ας μην έσχηματlζετο ουδεμια Κυβέρ νησις. 'Εκ της συνθήκης της Χάγης αι άρχαι κατοχης ύπο' χρεοονται νό φροντιζουν δια τόν λαόν, τόν ευρισκόμενο ν εις την κατεχομένην χώραν και θα έφρόντιζον συνεπως οι έχθροι μας διό η'ιν διαβιωσιν τοο έλληνικοο λαοο. Μήπως δεν εγινε τουτο καί άλλαχου ; Μήπως δεν "γινεν εις τό Βέλγιον, εις την Όλλανδlαν έπί παραδεlγματι ; Άλλ' οι ταοτα ειπόντες έλησμόνησαν δη αι βελγικαί όλλανδικαί συνθηκαι ετναι έντελως διάφοροι των lδικων
16 μας και δτι έδω ύπηρχε, τυπικως μεν διπλη κατοχή, ού σιαστικως δε τριπλη τοιαύτη. Ύπηρχον ΟΙ 'Ιταλοί, ΟΙ Γερ μανοί, οι Βούλγαροι. "Επειτα διατι τα πράγματα θα ησαν l<αλλιτερα έδν, μη σχηματιζομένης Κυβερνήσεως, άνελάμ βανον εις χείρας των διά τινος ΚομμισαρΙου αl άρχαι κατοχης την δια κυβέρνησιν της χώρας μας ; Δεν εχομεν αρά γε τό παράδειγμα των 'Ιονίων Νήσων και της δυστυ χίας των, ώς κατέθεσεν ό μάρτυς κ. 'Ιωάννης Θεοτόκης, έκεί δπου δέν έξετείνετο ή δικαιοδοσία της Έλληνικης Κυβερνήσεως καί δπου ΟΙ 'Ιταλοί, ένεργοοντες έλευθέρως, κατέστησαν τόν βίον tg)v άτuχg)v κατο(κων κvριολεκτικg)ς αβίωτον και ούδαμως δυνάμενον να auykplefj πρός τόν βίον των πολιτων των διαβιούντων είς την ύπό την δικαιο δοσιαν της Έλληνικης Κυβερνήσεως Έλλάδα ;, Θα ητο εύτυχέστερος ό Έλληνικός Λαός έαν μεταξύ αύτοο και των κατακτητων δέν ύπηρχεν, έν είδει κυματο θραύστου, κυβέρνησις έλληνικη γνωρίζουσα την δυστυχιαν αύτοο και τας άνάγκας του, συμμεριζομένη τους πόνους και τούς κινδύνους το υ ; Θα ητο αρά γε εύτυχέστερος ό έλληνικός λαός Εάν εδέχετο άπ' εύθειας, χωρις την πα ρέμβασιν ενός είδους προφυλακτηρος, αλλ α προφυλακτη ρος εξ ανθρώπων ώς αύτός πασχόντων, ώς αύτός σκεπτο μένων, τό άφόρητον βάρος τριπλοσ εχθρικοο πέλματος επι τοο στήθους του ; Θα εξυπηρετείτο πληρέστερον τό συμ φέρον της χώρας και τοο λαοο έάν αι έχθρικαι πρό5 ΤΙμάς διακείμεναι στρατιαι, δι' άντιπροσώπου τό:>ν ήγητόρων των, άπεφάσιζον έ ί δλων των ζητημάτων των άφορών των τόν λαόν μας και τα συμφέροντα αύτοο, χωρις να ύπάρχη ούδεις δυνάμενος να συνηγορήση ύπέρ αύτοο, i\ τουλάχιστον εγκύρως να διαμαρτυρηθfj δια τα κατ' αύτοσ λαμβάνοντα χώραν ; "Η τάχα η ελλειψις ελληνικης κυ βερνήσεως θα έπλήρου δέους τάς ψυχας των έχθρικων στρατευμάτων ; 'Ή θα έγνώριζον οί έχθροι καλλιτερον 1 ''Ορα: Μέρος r' εκθεοιν Νομάρχου ΚSFκuρας διό: σχολε.ία υπό στοιχείον 1.
τας άνάγκας τοί) έλληνικοί) λαοί) και τα μέσα έπουλώσεως των χαινόντων τραυμάτων η πολιτικός άνήρ, Q όποίος σ φη πάντων τούτων ετχε γνωσιν, άφοο έν tft xώρ ταύτη έπι τέλους έγεννήθη, ήνδρώθη και έπι ημισυ περίπου αιωνα ύπηρξεν έκλεκτός αύτoίj τοί) λαoίj ; Έάν έκ τoίj λόγου δτι ημην άρχηγός της κυβερνήσεως κατώρθωσα να άρπάσω άπό τούς ονυχας των έκτελεστικων έχθρικων άποσπασμάτων ελλην<χς τινας-βεβαιω δε δτι τοιούτους εσωσα πλειστους δσους και θα ειχον πρόχειρα τα μέσα της άποδειξεως, έόν δεν με έστέρει της δcνιχτότητος αύτης ή πρωτάκουστος διαδικασια, ην έπέβαλλον πρωτοφανείς εις άσέβειαν πρός τας άρχας τας διεπούσας πaσαν πεπολι τισμένην χώραν αυντακτικαι πράξεις - και μόνον ό λόγος ουτος δεν ετναι έπαρκης δια να δικαιολογήση τόν ύπ' έμοο σχηματισμόν της κυβερνήσεως ; ι Έαν tft μεριμ νη έμοο και δια τοο κύρους της θέσεώς μου ήδυνήθησαν 'Έλληνες τινες να έπανακτήσουν την έλευθεριαν των, αλλοι νά μην άπαxθoίjν ώς δμηροι η αιχμάλωτοι πομμου και να τύχουν έν γένει έπιεικεστέρας μεταχειρισεως, τoίjτo ύπηρξε κακόν και έπιζήμιον δια την Έλλάδα "αι ωφέλησε τούς έχθροι)ς αύτης ; Έάν διά των ένεργειων μου ως πρωθυπουργοο άπεφεύχθη ό κι\ δυνος, ό έπανειλημμένως έπαπειλήσας τούς άξιωματικούς μας, οι όποίο ι ειχον παραμεινει έντός τοο Κράτους -:- /ίσα ν δ' ουτοι τά 3/4 τοο δλου άριθμoίj αύτων - νά συρθοον εις στρατόπεδα συγκεντρώσεως, τοοτο ύπηρξεν όλέθριον διά τούς 'Έλληνας και δι' αύτοί) έβοηθήθησαν οι έχθροι μας ; Έάν άφειδως διά παντειων τρόπων, ΙδΙ δε διά της Άρχιεπισκοπης, έπετεύχθη νά χορηγηθοον βοηθήματα τό. σον εις τάς ένταοθα οικογενείας των άναχωρηαάντων στρατιωτικων καί ναυτιkciιν δσον και ε[ς κρατουμένους κλπ_ διότι τοοτο άπεφάσισα έγω ως πρωθυπουργός, τοοτο 17 1 'Όρα: Μέρος ΓΌ 'ΈΥΥραφα ύτrό στοιχε.ίον 2 2
18 έυένετο χάριν ένισχύσεως των άρχων κατοχης I<αΙ των στρατι&ν των ί 1 Έάν έλήφθη ύπ\> της κυβερνήσεώς μου φροντις διό την δικαιοτέραν άναπροσαρμουην τοο μισθοο των δημο σίων καί τ&v [διωτlκών ύτrαλλήλων έν γένει, ώς καί των ημερομισθιων και των συντάξεων και οϋτω μυριόδες 'Έλ ληνες ήδυνήθησαν νά άποφύυωσι τόν έκ πεινης και δυ στυχιας θάνατον ; Έόν ύπηρξε κρατικη άντιληψlς καί πρόνοια, έάν πα ρεσχέθησαν εις πυροπλήκτους, εις βομβοβλήκτους, εις πρόσφυυας φεύυοντας μακρόν των κατεστραμμένων χω ριων των, δσον δυνατόν μευαλεlτέρα βοήθεια ;, Έόν διά 1967 νόμων έλύθησαν ζωτικό διό τους "Ελ ληνας άστους και άυρότας ζητήματα, έάν... έάν... έάν.... τι λοιπόν, δλα αύτό έυένοντο χάριν των κατακτητων και έπι βλάβώ και ι<αταστροφn της Έλλάδος ; Έόν διό τός έν ΘράΚΏ και Μακεδονί", βουλυαριl<ός ώμότητας και την άπαισίαν ΒουλΥαρικην προπαυάνδαν, έάν διά τός έν Ήπεlρφ άλβανικός άυριότητας και ηιν όλβανο'ίταλlκην προπαυάνδαν, δέν άνιετάσσωμεν συνε χως τός ζωηροτάτας ημων διαμαρτυρlας, ΟΙ σφαζ6μενοι εις τός χώρας αύτός τός Έλληνικός άδελφοl μας δέν θό έσφ6ζοντο fj μήπως έν τοιαύτώ περιπτώσει θά έσφάζοντο 6λΙΥώτεροι, fj μήπως και αύτά έπράξαμεν διά νά βοηθή σωμεν τούς έχθρούς μας ;, Έόν ελειπον αί συνεχείς διαμαρτυριαι μας διό την συντριβην της Έθνικης και Ιδιωτικης οικονομιας μας και διό την συνεχη ληψιν χρημάτων, θά ησαν λοιπόν πρά Υματι τά πράυματα, καλλίτερα και έντρεπόμενοι οί έχθροι μας θά έπαυον άκολουθοοντες αύτην την τακτικήν fj μή. πως τά δύο έκατομμύρια χρυσων λιρων τά όποία εισήχ' θησαν εις την χώραν μας OnQ των Υερμανων, συνεπει", ι ''Ορα; Μέρος ΓΌ 'ΈΥΥραφα υπό οrοιχείο\l 3. :! ''Ορα: fνίέpoς Γ', 'Έγγραφα υπό οτοιχείον 4. 3 ''Ορα : Μέρος Γ.. 'Έγγραφα ύπό στοιχε.ίον 5.
και μόνον των πιέσιών μας, εάν "λειπον αί διαμαρτυριαι μας δεν θά εισήυοντο ώς ημείς Ισχυριζόμεθα ; 'Εάν επανέφερον εις την ενέρυειαν τους δια πολι τικους λόυους άπομακρυνθέ _τας ταύτης άξιωματικους τοο κινήματος 1935 καί αλλους ΠΡΟΥενέστερον άπομακρυν θέντας δια πολιτικους παντοτε λόυους, μήπως τοοτο επρα ξα διά νά όπλισω πολιτας πρός εμφύλιον σπαραυμόν!j δια να βοηθήσω τους εχθρους της ' Ελλάδο!; ; 'Ή μήπως προκαλέσας δια τοοτο ηιν όρυην των κατακτητων κατ' εμοϋ, τό Επραξα άδιαφορήσας εκ λόυων πολιτικης άνωτερότητας ώς πρός τά κατ' έμοϋ αισθήματα της σχεδόν όλότητος των άξιωματικων αύτων, με την ελπιδα δη ου τω τό μέν θά επανήρχετο ή τόσον ποθηηι Υαλήνη εις τό στράτευμα, τό δε θα παρειχοντο εν ήμέραις δυστυχιας εις αυτούς, αλλοτε μευάλας ώς επί τό πολυ προσενευκόν τας ύπηρεσίας εις τό εθνος, ώς καί εις τάς οικογενειας των τα μέσα 'ίνα μήν άποθάνοιιν της πεινης ; 19 ν Δεν έδέχί}ημεν ποτε καμμίαν άξίωσιν τής κατοχης Ι}ίγουσαν Έλληνικον δι>ιαίωμα και έβοηt!ήσαμεν κά&ε 'Et!'vιotiJv Όργάνωσιν, Δεν άπετέλει λοιπόν κέρδος διά τόν λαόν ή υπαρξις ενταοθα κυβερνήσεως εξ 'Ελλήνων πρός ους ηδύναντο ελευθέρως να προσέρχωνται οί πολίται καί να ύποβάλ λωσι τας α[τήσεις καί τάς διαμαρτυρίας των και τα παράπονά των ;'Ή θα εισηκούοντο καλλιτερον α! δ ιαμαρ. τυριαι αυτων έάν άντι 'Ελλήνων ύπουρυων υπηρχον όρ Υανα ενός ΥερμανοΟ Κομμισαρίου!j ένός Πρώσσου στρατηυοϋ ;- Δεν ητο λοιπόν προστασια διά τόν λαόν να ύπάρ' 'xn κυβέρνησις έλλήνων, υπ' αυτων τούτων των άρχων κατοχης άνευνωρισμένον εχόντων τό δικαίωμα της δια μαρτυρίας δια τα δεινοπαθήματα. των συμπολιτων των ; 'Άς μας εξηυήσουν ΟΙ κατήυοροι μας διατι ΟΙ μέν εις
20 Κάιρον fj άλλαχοο της οικουμένης δυνηθέντες νά άναχω ρήσουν όλιγοι προνομιοοχοι πολιτικοι έδικαιοοντο νά ζή σουν, ή δ' άπομεlνασα υποχρεωτικως έν -Ελλάδι σχεδόν όλότης τοο πληθυσμοο ώφειλε νά άποθάνη ένταοθα κσι άδιαμαρτυρήτως έκ διώξεων, πεινης, βασανιστηριων ; τι λοιπόν, έπρεπε νά χορτάσουν οι "Ελληνες της Έλλάδος, τ ά 7 έκατομμύρια των δυστuxων αυτων Έλλήνων, έκ τfjς κνισσης των μαγειρευομένων κρεάτων εις τά διεθνη ξενο δοχεία υπερπολυτελειας εις α εύωχοόντο και διητωντο Ιλληνές τινες πολιτικοί εις τά δάκτυλα τfjς μιας χειρός μετρούμενοι ; Ή πρέπει νά πιστεύσωμεν τόν κ. n. Κανελλόπουλον, ό όποίος, άφοο έθεσε 111ν χείρα έπί τοο ΊεροΟ Εύαγγε λιου, μας έβεβαιωσεν, άπαντων εις έρώτησιν μου, δτι άπό άπόψεως δεινοπαθημάτων υπηρχε μεταξυ των υπό κατο χην έν Έλλάδι έθνομαρτύρων καί των έκτός αυτης άνα πνεόντων τόν άέρα της έλευθεριας..... ΙσοτιμΙα ; Ό Έλληνικός λαός δλος και σχεδόν δλα τά στελέχη τοο έλληνικοο στρατοο ετχον μεινη ένταοθα, έλαχιστων δντων των εύτυχών οι όποίοι κατ' έξαιρεσιν ήδυνήθησαν νά φύγουν. Δέν άποτελοον την Έλλάδα οι έξ άπορρώ γων βράχοι των όρέων!j τών παραλιων της, ούτε αι θά λασσαι και τά πελάγη της, ουδέ τά δάση καί ο Ι έλαιωνες της, ουδέ οι άμπελωνες της και οι άγροι της, ούδέ αι τυ χόν έρημωμέναι πόλεις της και τά εις νεκροταφεία τυχόν μεταβληθέντα χωρια της. την Έλλάδα άποτελεί ή υπέ ροχος έλληνικη φυλή. ΝαΙ αύτη ή όθάνατος φυλή, ή όποια διασωθείσα, έγνώρισε πάντοτε νά δημιουργήση την εκ της τέφρας άναγέννησιν τοο ΈλληνικοΟ Κράτους. Άλλά μόνη ερημος και άπρoστάτεuτoς επρεπε νά παραμεινη έν ταοθα ή έλληνικη φυλη και κλαιουσα την μοίραν της να άποθάνη, ένω εξω της Έλλάδος "Ελληνές τινες λεγόμε νοι ήσχολοοντο εις τό νά δημιουργήσουν την ταξικην έπα νάστασιν εις τόν έλληνικόν στρατό ν και τόν στόλον έν τη άλλοδαπfj, έξ ης όλίγου δείν νά όδηγηθfj ή Έλλάς εις την όριστικην καταστροφήν ;.
Να πολεμήσουν οι εντασθα αοπλοι "Ελληνες κατα των στρατευμάτων των txepgiv μας δεν ητο τοσ λοιποσ δυνατόν. Δια τοστο δ' ανεχώρησαν έντεσθεν και ό Βασιλεύς μας και τα πολεμικα μας πλοία και τα όλιυα διαφυυόντα στρατιωτικά μας τμήματα και οι Υενναίοι σύμ' μαχοι ήμων. Ή συνέχεια τοο πολέμου μετεφέρετο μακραν της έλληνικης Υης εις άλλα πεδια. 'Όλον τό έν 'Ελλάδι πολεμικόν ύλικόν ετχε κατα στραφη ii άρπαυn υπό των έχθρων μας. Να καταφύγουν δοπλοι οι "Ελληνες δλοι εις τα δρη ητο έπισης άδύνατον, διότι οικτρόν θα εύρισκον έκεί θάνατον σύν γυναιξι και' τέκνοις. "Επρεπε λοιπόν να ζήσουν δια να διασωθη ή φυλή μας, άναμένουσα n)ν CJPav της απελευθερώοεώς της ή όποια θαττο-ν fj βραδύτερον ητο βέβαιον δτι θα. ηρχετο. Μήπως ή τύχη τοσ παγκοσμιου πολέμου έξηρτατο τοσ λοιποσ άπό τους άόπλους κατοικους της Χώρας μας; Μήπως παν δ, τι ητο δυνατόν να έπιδειξπ η 'Ελλας εις πατριωτισμόν και ήρω'(σμόν δεν τό ετχεν έπιδειξπ; Μή πως παν δ,τι ετχε να προσφέρπ ή μικρα αλλα εντιμος πα τρις μας εις τους μεγάλους συμμάχους της δεν τό ετχε προσφέρπ; Αύτό τό ετναι μας δεν ειχομεν θυσιάση εις τόν βωμόν της πατριδος, άλλα και των συμμάχων ; ΚαΙ αυται ' λοιπόν αι σκέψεις έrτέδρασαν εφ' ήμων πρό.ς άνάληψιν των εύθυνων της κυβερνήσεως τοσ ύrτό έχθρικων στρατευμάτων κατεχομένου Κράτους μας. Ή διάσωσις των 'Ελλήνων, ή διάσωσις της φυλης, δεδομένου δντος δτι δια των ΙδΙων μας δυνάμεων δεν ήδυνάμεθα πλέον να έλ πισωμεν η)ν άπελευθέρωσι ν ήμων και επρεπε να άναμένωμεν την Ι.)ραν ην θα έξέλευον οι σύμμαχοι μας δια να μας άπελευθερώσουν. Άπ()τελεί ή έκ των σκέψεων τούτων ληφθείσα άπόφασις, άπόφασιν παροχης βοη 'θειας εις τους έχθρούς ; Άποτελοϋν βοήθειαν των έχθρων οι πρός αύτους 'άυωνες μας πρός υπεράσπισιν των έλληνικων δικαιων; 'Εδέχθημεν ποτ ε ώς θεμιτας τας άξιώσεις των δυνά- 21