Συνέντευξη με τον κύριο Κανιτάκη Γιώργο 9-9-98 στην Ιεράπετρα. ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά

Συνέντευξη με τον κύριο Κανιτάκη Γιώργο 9-9-98 στην Ιεράπετρα ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά Κύριε Γιώργο, γεννηθήκατε στο Καβούσι στην Ιεράπετρα; Ναι. Εκεί στο χωριό σας, μάλλον στην οικογένειά σας, υπήρχανε μουσικοί, άλλοι οργανοπαίχτες, είχατε στο σόι το δικό σας; Υπήρχανε. Κι ήταν του πατέρα μου ο πατέρας για λίγη μουσική, δεν έμαθε πολλά πράγματα. Ο ίδιος ο πατέρας μου έπαιζε κάτι, απ του πατέρα μου το σόι. Από της μάνας μου το σόι έπαιζε ένας θείος της μάνας μου και κάποιος ξάδερφος. Βιολί; Βιολί. Όλοι παίζανε βιολί δηλαδή; Ναι, όλοι. Κι απ τις δυο μεριές παίζανε. Ο πατέρας σας ήταν επαγγελματίας; Όχι, δεν ήταν επαγγελματίας. Έπαιζε ερασιτεχνικά; Έπαιζε λίγα πράγματα στις παρεούλες. Αυτό. Όπως κι ο γέρος και όλοι. Εσείς δηλαδή είχατε τα πρώτα σας ακούσματα απ τον πατέρα σας; Κι από τον πατέρα μου αλλά κι από χωριανούς, οι οποίοι ήτανε πιο παλιοί, πιο πεπειραμένοι. Ποιοι ήταν αυτοί οι παλιοί; Στο χωριό σας μέσα ήταν αυτοί; Ναι, ήτανε ο γέρος Λαποκωνσταντάκης ή Πεδουλαύτης, του Γιώργου ο πατέρας ήταν αυτός, ήτανε πάρα πολλοί, αλλά για τους πιο καλούς λέμε τώρα. Αλλά ήτανε το εξής, ότι έχω πάρει ακούσματα από ανθρώπους 1

που δεν παίζανε τίποτα, απλώς τραγουδάγανε, πλήρη ακούσματα από ανθρώπους που τραγουδάγανε απλώς δεν παίζανε τίποτα. Εκεί ήτανε στο χωριό σας; Βέβαια. Ήμουνα εγώ δέκα χρονών, δώδεκα, αυτοί ήτανε τότε εβδομήντα ή και παραπάνω. Σε τι ηλικία εσείς πιάσατε βιολί στα χέρια σας; Στα δέκα. Και ποιο ήταν το πρώτο ερέθισμα για να πιάσετε, δηλαδή υπήρχε στο σπίτι βιολί λόγω του πατέρα σας; Ο πατέρας μου έπαιζε βιολί, αλλά δεν είχε βιολί. Δανειζότανε; Δανειζότανε τότε, ξέρω γω, έπαιζε λίγο πράγμα, όχι πολύ. Ε, πήρα κι εγώ το μικρόβιο ως φαίνεται, μ άρεσε και τότε δεν είχαμε, το 50 ας το πούμε έτσι και πιο μπροστά ακόμη, δε είχαμε πού ν ακούσουμε τίποτα, δεν υπήρχαν μαγνητόφωνα. Είχε το χωριό ένα ράδιο σ ένα καφενείο, που εμείς οι πιο μικροί δεν μπαίναμε στο καφενείο μέσα. Βάζανε κανένα γλεντάκι οι παλιοί, γιατί κάνανε οι παλιοί πολλά γλέντια, αποκριές, κληδόνους, πράγματα, ένα σωρό πράγματα, πανηγύρια, από κει άκουγα κι εγώ παιδί τότε. Σιγά-σιγά πήρα ένα βιολί. Το αγοράσατε; Ναι, το αγόρασα. Κι έκατσα κι έπαιζα. Στην αρχή πήρα μια λύρα, μου δώσανε μια λύρα δώρο. Αλλά δεν μπορούσες να βγάλεις τη λύρα εκείνη την εποχή σε χορούς, εκείνη την εποχή είχε ταγκό πολλά και βαλς και άλλα πράγματα δεν μπορούσες να τα βγάλεις στη λύρα. Μου φάνηκε ημιτελές όργανο, έπρεπε να πάρω ένα βιολί, το καλύτερο, πιο τέλειο είναι κι έτσι άφησα τη λύρα κι έπαιζα βιολί. Αυτό πότε έγινε που σας χαρίσανε τη λύρα; Το 1948. Τότε είχε επικρατήσει η λύρα ή το βιολί στην Κρήτη; Και μιλάμε για ποιο μέρος της Κρήτης; 2

Εδώ σ όλη τη δική μας μεριά η ανατολική Κρήτη είχε επικρατήσει το βιολί. Εσείς που ήσασταν όταν σας χάρισαν τη λύρα; Στο χωριό μου, ανατολική Κρήτη, το Καβούσι είναι εδώ ανατολικά. Υπήρχαν και κάποιες λύρες, αλλά πάλι με χρώμα του νομού του δικού μας, όχι συρτά, πεντοζάλια, πηδηχτό, τέτοια πράγματα τότε. Περισσότερο ήταν σε χρήση η λύρα ή το βιολί; Το βιολί περισσότερο. Ποιος ήταν αυτός που σας έδειξε τα πρώτα πιασίματα στο βιολί; Ή μόνος σας τα μάθατε; Ο πατέρας μου μου έδειξε το κούρδισμα, μου είπε πώς να το κουρδίσω κι αυτός μου είπε τα πρώτα πατήματα δηλαδή αυτός δεν ήξερε και πολλά πράγματα, απλώς ξεκίνησε, μου πε μερικά πράγματα. Αλλά εκείνος ο καλός γέρος, ο καλός οργανοπαίχτης ο Λαποκωσταντάκης ή Πεδουλαύτης το παρατσούκλι είναι, πήγα κάποτε εγώ πάνω στα όρη, παιδί τότε εγώ εκείνη την εποχή είχα ένα βιολί, το είχα αγοράσει τότε. Μου λέει «έλα εδώ να δω τι παίζεις». Εγώ ντράπηκα φυσικά, τι να παίξω; Αλλά μου λέει «μη ντρέπεσαι, κάτσε εδώ χάμου». Πιάνω το βιολί, μου πε δυο πράγματα καλά «θα το κρατάς το βιολί εδώ, στο πηγούνι, όχι στο χέρι, γιατί άμα πιάνεται το χέρι σου δεν θα μπορείς ν ανεβοκατέβεις, να παίξεις, να βγάλεις κάτι καλό. Το τόξο θα το κρατάς από κει». Αυτά τα δυο μου δωσε αυτός ο άνθρωπος, γιατί ήτανε πολύ καλός καλλιτέχνης, τα οποία τα εφάρμοσα στην πορεία. Αν σας λέγαμε να πείτε ποιον θεωρείτε δάσκαλό σας στο βιολί, ποιον είχατε ως πρότυπο, ποιον θα λέγατε τον πατέρα σας, αυτόν; Όχι τον πατέρα μου, αυτόν τον γέρο θα λεγα και κάποιους άλλους γέρους που δεν παίζαν τίποτα, αλλά τραγουδάγανε τραγούδια πρωτότυπα και παράξενα και μένα μ αρέσανε. Όπως, ποιοι ήταν αυτοί; 3

Ήταν ένας Στέφανος Κασωτάκης, έχει πεθάνει χρόνια, προπαντός αυτός, ήταν και ψάλτης καλός, είχε ορθοφωνία. Και πολλοί άλλοι αλλά αυτός ήτανε πιο πολύ. Εγώ αυτόν τον έβρισκα, πήγαινα και τον έβρισκα εκεί που ήτανε μόνο και μόνο για να τον ακούσω να τραγουδάει, μ άρεσε. Υπήρχανε δάσκαλοι εκείνη την εποχή; Όχι. Δηλαδή ένας για να μάθει, κάποιος νέος βιολί τι έπρεπε να κάνει; Έπρεπε ν ακούσει τους πιο παλιούς που παίζανε βιολί είτε λίγο είτε πολύ και αυτούς που τραγουδάνε. Είπαμε ότι τότε είχε ένα ραδιόφωνο το χωριό, ήταν στο καφενείο, οπότε εμείς σαν παιδιά δεν μπορούσαμε να πάμε στο καφενείο εκείνη την εποχή, δεν ήταν όπως είναι τώρα. Και τι ν ακούσεις απ το ραδιόφωνο τώρα. Είχαμε πολύ λίγα ακούσματα, δεν είχαμε την ευχέρεια που έχουν τα παιδιά σήμερα ένα σωρό μαγνητόφωνα το βάζεις, το ξαναβάζεις, το ξαναβάζεις. Εμείς είχαμε πέντε ακούσματα και πώς μάθαμε απ αυτά τα λίγα κι εγώ απορώ. Δηλαδή μέσω της παρακολούθησης μάθαινε κανείς να παίζει; Ναι. Μετά σε κάναν και τα βιώματα και μάθαινες, που ήταν άλλοτε άσχημα κι άλλοτε ευχάριστα. Πιο πολύ ήταν άσχημα. Στη μουσική και τη χαρά και τη λύπη. Πηγαίνατε δηλαδή σε πανηγύρια, γιορτές, γάμους; Ναι, εκείνη την εποχή βέβαια. Κι εκεί ακούγατε διάφορους άλλους που παίζανε και κλέβατε τις μελωδίες; Ναι, τις εμπλουτίζαμε όμως δεν τις παίζαμε απλώς δηλαδή λέγαμε ποιο ταιριάζει, βάναμε κάτω κι εμείς ένα ψιχουλάκι. Αυτό έκανα τουλάχιστον εγώ. Όπως τ άκουσα και λέω μπορώ να βάλω κάτι καλό κι εγώ αν είναι κάτι καλό. Έβαλα κι εγώ πολλά κομμάτια. Έχετε παίξει σε γλέντι; Ναι. Έχετε βγάλει μόνος σας κάποιο γλέντι; 4

Σε συλλόγους τώρα έχω παίξει σε πολλούς συλλόγους εδώ πέρα στην περιφέρεια. Σε τι ηλικία αρχίσατε και νιώθατε; Α, για τότε λέτε; Ναι. Τότε στα δεκαπέντε μου, στα δεκαέξι έπαιζα καλύτερα από κάποιους άλλους γέρους που δεν ξέρανε και πολλά πράγματα. Οπότε μας προτιμούσανε. Καμιά φορά λέει «κουράστηκα έλα να παίξεις κι εσύ» πιτσιρίκος κι εγώ τώρα. Τώρα πώς έπαιζα κι εγώ δεν ξέρω, πάντως χορεύανε αυτοί τότε. Τότε τα γλέντια ήταν απλά, με ένα βιολί, μια κιθάρα ή ένα μαντολίνο, χωρίς μηχανήματα, χωρίς τίποτα. Αλλά σεβόταν τη μουσική όμως ο κόσμος, μπορούσε να είναι ένα μαγαζί μεγάλο να χορεύουν και να μην ακούς τίποτα, μόνο τα όργανα. Σήμερα δε... Μόνος σας βγάλατε δηλαδή κάποιο γλέντι μικρός; Όλο το γλέντι; Όχι. Να σας καλέσουνε να πούνε θέλουμε να παίξεις; Όχι. Πότε το κάνατε αυτό, σε τι ηλικία; Στα δεκαπέντε μέχρι τα είκοσι εκεί μέσα, αλλά όχι όλο το γλέντι μοναχός γιατί ήμουνα κι εγώ νέος κι ήθελα να χορέψω μετά Μετά τα είκοσι αρχίσατε μόνος σας να πηγαίνετε; Δυστυχώς μετά τα είκοσι μετά το στρατό, στα είκοσι δύο μου ήμουνα ανθρακωρύχος στο Βέλγιο κάποια χρόνια. Έπαιζα εκεί πέρα, αλλά πού να παίξεις εκεί τώρα Ευρώπη, να παίξεις τέτοια πράγματα. Ποια ήταν η αμοιβή σας, όταν παίζατε σε γλέντια, σε πανηγύρια. Άλλοτε βάναν στην κιθάρα κάτι κέρματα κι άλλοτε τίποτα, τα οποία κέρματα καμιά φορά όλα μαζί τα πίναμε πάλι ποτό εμείς. Δεν κανονίζατε δηλαδή από πριν πόσα και ποιος θα σας πληρώσει; Όχι, κάποιοι άλλοι το κάνανε, πιο μεγάλοι από μας βέβαια. Εγώ τουλάχιστον όχι. Είπα ότι έφυγα στο εξωτερικό νωρίς. 5

Όταν γυρίσατε μετά από το εξωτερικό ασχοληθήκατε ως επαγγελματίας; Όχι, επαγγελματικά ποτέ. Δηλαδή νομίζετε ότι είστε ερασιτέχνης; Μα είμαι ερασιτέχνης. Το αν με καλάνε σε ορισμένους συλλόγους και παίζω κάτι, όχι παίζουμε καλά, αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι επαγγελματίας. Δηλαδή εγώ για να παίξω όπως πρέπει, χρειάζομαι και πρόβες, δεν είναι έτσι άντε τώρα. Παίξαμε τώρα με το Γιάννη, άντε να ξαναβρεθούμε πάλι μετά από έξι μήνες μαζί, έτσι κάνει την εγγραφή... άλλο σκοπό έχει η εγγραφή. Έχει να βάλουμε ένα ψίχουλο κι εμείς στο καρβέλι που λέγεται παράδοση. Αυτό δεν κάνουμε. Απ τη μουσική δεν βγάλατε χρήματα; Όχι ποτέ. Κι ούτε θέλω να βγάλω. Ποιους σκοπούς παίζετε; Έτσι αν θέλαμε να τους δώσουμε ονόματα. Ένα καβουσανός λέγεται ο σκοπός, είναι κοντυλιές, είναι της νύχτας, αυτόν τον κάναμε καντάδα εμείς. Τον έχει τυπώσει εκεί πέρα άλλος, έχω βάλει κι εγώ το χέρι μου σε μερικά, τον έχουμε εμπλουτίσει λίγο ας πούμε, τον έχω εδώ μέσα τώρα. Είχαμε και κάτι άλλες κοντυλιές απ αυτούς που έλεγα ότι δεν παίζανε τίποτα, τραγουδάγανε, είχανε κάτι κοντυλιές πολύ όμορφες τότε. Έχουν ονόματα; Δυστυχώς δεν έχουν ονόματα. Βρίσκεις μαντινάδες μέσα, αν και πολύ πιο παλιά, άκουγα κι εγώ, κάποιοι σκοποί είχανε ολόκληρο τραγούδι μέσα με ομοιοκαταληξία πάντα. Δεν τα θυμάμαι κι εγώ αυτά. Δηλαδή εσύ όταν ήθελες να πεις ή κάποιος «παίξε μου αυτό το σκοπό» πώς στο δινε να καταλάβεις κι εσύ έπαιζες αυτό το σκοπό; Να, για παράδειγμα να πω ένα, ένα σκοπό που τον έπαιξα προηγουμένως, πολύ παλιός και είχε γίνει τραγούδι, το οποίο δεν το θυμάμαι δυστυχώς όλο, μπορεί να το βρω όμως. Η αρχή ήτανε «σιγάσιγά τον ποταμό / σιγά-σιγά το ρυάκι». Έτσι θ αρχινήσω τώρα εγώ. 6

Άμα το παίξω άμα θέλει κανείς μου λέει «παίξε μου το σιγά-σιγά τον ποταμό σιγά-σιγά το ρυάκι». Καταλαβαίνω εγώ ποιο είναι. Έχει κι άλλους τέτοιους σκοπούς που έχουν τέτοια ονόματα πάρει από τραγούδια; Όχι δεν έχει άλλους τέτοιους σκοπούς. Οι άλλες ήταν κοντυλιές συνηθισμένες από γενιά σε γενιά ας το πούμε και ανάλογα ο καθένας πώς την έβγαζε απ την ψυχή του, γιατί ο ερασιτέχνης ψυχή βγάζει, δεν βγάζει νότες, πού ξέρουμε νότες. Τώρα μέσα εδώ τι έπαιξες προηγουμένως; Εδώ έπαιξα, καντάδικα που λέγαμε, έπαιξα πηδηχτό στειακό, το παλιό αυτό κομμάτι που λεγα τώρα που έχει τ όνομα και μια σειρά του Καλογερίδη σε φα κι ένα άλλο κομμάτι κι αυτό πολύ παλιό, είχε λίγο ασκομαντούρα μέσα, ήταν απ την Βιάννο μεριά πολύ παλιό κι αυτό, το χορεύανε σαν πεντοζάλη τότε. Τώρα έχει χαθεί, δεν το βλέπω τώρα, δεν το ξανάκουσα. Είπες προηγουμένως ότι έπαιξες μια σειρά του Καλογερίδη στο φα. Γιατί είπες μια σειρά; Μπορεί να έκανα λάθος. Έπαιξα στο φα ένα, δυο κομμάτια, αλλά με ένα γύρισμα μέσα πάλι σε φα που νομίζω πως κάτι κάμω κι εγώ εκεί πέρα. Κάτι ήβαλα κι εγώ εκεί για να μην είναι μονότονο. Πάντα παίζατε τα ίδια κομμάτια σε κάθε γλέντι παίζατε, τα ίδια πράγματα; Εκείνη την εποχή τα γλέντια που κάνανε, μιλώ τώρα μετά από το πενήντα, επειδή ήταν απελευθέρωση ήταν Ιταλοί, Γερμανοί αφήσαν κι αυτοί τα βαλς κι αρχίσαμε εμείς να τα χορεύουμε, τα φοξ, τα βαλς, τα φοξ τρο, τα παίζαμε κι εμείς αφού τ αφήκαν εκεί πέρα. Αλλά τα κρητικά εγώ τουλάχιστον ποτέ δεν τα εγκατέλειψα γιατί μ αρέσανε. Αφού είναι η ταυτότητά μας. Πολύ πηδηχτό χορεύανε εκείνη την εποχή, πεντοζάλη πολύ, από τα κρητικά λέμε τώρα. Συρτά όχι πολλά, δεν χορεύανε πολλά 7

συρτά. Συρτά ήταν απ τα Χανιά, παίζαμε κάποια συρτά τα χορεύανε, αλλά όχι πολύ. Συρτά ξέρετε να παίζετε; Ε, βέβαια. Απ όλα ξέρω αλλά εν πάση περιπτώσει δεν είμαι τέλειος. Εσείς παίζατε στην περιοχή εδώ του χωριού σας ή παίζατε και σε άλλες περιοχές; Μα είπα ότι δεν έκανα ποτέ τον επαγγελματία εγώ, στα πανηγύρια μια παρέα... σε κάποιο γάμο, αλλά ποτέ επαγγελματικά. Και πάντα εδώ στην περιοχή της Ιεράπετρας; Τώρα; Όχι από παλιά που ξεκινήσατε. Είπαμε ότι εγώ έλειπα κάποια χρόνια. Και τώρα; Τώρα μόνο σε κάτι συλλόγους. Οι σύλλογοι πού είναι, είναι κοντά εδώ πέρα ή πιο μακριά; Έχω παίξει στην Κριτσά μια φορά, έχω παίξει εδώ στο Πάνω Χωριό, στην Παχιά Άμμο δυο βραδιές, στη Βασιλική μια βραδιά, στη Τουρλωτή εδώ στη Σητεία, δεν ξέρω αν ξέρετε τα χωριά εδώ, αν είστε από δω, μαζί με άλλους, συμμετοχή δηλαδή. Σε άλλη περιοχή της Κρήτης δεν έχετε παίξει; Κι αυτό το κάνω για να μη σβήσουνε, να τ ακούσουν κι οι νέοι, να μη σβήσουν τ ακούσματα, γιατί εμείς θα φύγουμε αύριο. Άμα δεν τ ακούσει κι ο νέος, πώς θα το κάνουμε. Κι εγώ από γέρους τα μαθα, γιατί να μην τ αφήσω στο νέο. Έτσι θα πα να φύγουμε. Σ άλλη περιοχή της Κρήτης έχετε παίξει; Όχι. Είπατε προηγουμένως για τον Καλογερίδη. Ο πατέρας σας έπαιζε κοντυλιές του Καλογερίδη; Ο πατέρας μου έπαιζε πολύ λίγο βιολί. Έπαιζε, αλλά δεν μπορούσε να χορέψει ο άλλος, πολύ λίγο. 8

Ακούγατε από τον πατέρα σας ή από φίλους του που ξέρανε; Πιο πολύ από φίλους του, ο πατέρας μου έπαιζε λίγο, γιατί μετά πήγε στον πόλεμο στην Αλβανία, τα παράτησε κι αυτός, παντρεύτηκε. Όχι, αυτό που θέλω να ρωτήσω είναι ότι, έχουν κάποιες ονομασίες οι κοντυλιές του Καλογερίδη, λέει κοντυλιές του ρε, κοντυλιές του ντο. Θυμάστε εσείς να είχε πει ποτέ ο πατέρας σας ότι αυτές τις ονομασίες τις έδωσε ο Καλογερίδης ή προϋπήρχαν; Ο πατέρας μου έλεγε ότι αυτές είναι του Καλογερίδη, παίζεται στο ντο, παίζεται στο φα οι κοντυλιές του Καλογερίδη, παίζεται στο ρε. Δεν θυμάστε δηλαδή κάπου να είπε ότι αυτή είναι κοντυλιά του ρε, αλλά δεν είναι του Καλογερίδη; Απ ό,τι ξέρω αλλά όχι απ τον πατέρα μου, πιο μπροστά έπαιζε ένας Φοραδάρης, έπαιζε πιο μπροστά απ τον Καλογερίδη, από κει είχε πάρει ο Καλογερίδης πολλές κοντυλιές, αλλά ο Φοραδάρης ήταν ένας άνθρωπος σε μια περιοχή με χωρίς δεν μπορούσε να τις προβάλλει, ενώ ο Καλογερίδης ήταν στο Ηράκλειο σε πόλη μέσα ήταν νομίζω κι ο πατέρας του στη μουσική του δήμου κι είχε να δώσει. Τις έγραψε μετά αυτός κανονικά και μείναν του Καλογερίδη. Αλλά εγώ νομίζω ότι είχε κι άλλος βγάλει πιο μπροστά. Για να το πω διαφορετικά ο Φοραδάρης είχε ορισμένους σκοπούς, θα έπαιζε κάποιος και θα λεγε «θα παίξω κοντυλιές του Φοραδάρη σε ρε»; Όχι. Τι θα λεγε, θα παίξω απλά κοντυλιές; Του Καλογερίδη, από την ώρα που τις ηχογράφησε ο Καλογερίδης μείναν εκεί. Παράδειγμα εγώ αυτά που παίζω τώρα αν ένας τα ηχογραφήσει αύριο σ ένα cd ας πούμε θα λένε ότι είναι αυτουνού. Εμένα δεν με ξέρει κανείς έτσι δεν είναι; Εσείς τώρα που είστε πιο νέοι θα λες τι είναι αυτό, α, ο τάδε παίζει εδώ μέσα. Το αν είναι δικά μου, δεν με ξέρει κανένας. Έτσι κι ο Φοραδάρης τα παιζε αλλά ο άνθρωπος δεν έχει βγάλει τίποτα. 9

Αλλά δίνανε τίτλο ότι αυτό είναι σε ρε; Κοντυλιές σε ντο, κοντυλιές σε σολ; Οπωσδήποτε. Και στην εποχή του Φοραδάρη; Στου Καλογερίδη την εποχή. Λίγο πιο παλιά δηλαδή; Δεν ξέρω. Αυτός τις ταξινόμησε, ο Καλογερίδης. Δεν είχατε ακούσει κάτι τι γινότανε στην εποχή του Φοραδάρη; Όχι. Μετά τον Καλογερίδη έχουμε τα ονόματα; Ναι, αυτός τις ταξινόμησε τις κοντυλιές αυτές σε ντο, σε φα, ο Καλογερίδης. Μια κοντυλιά από τι αποτελείται, τι μπορούμε να πούμε; Κοντυλιά λέγεται επειδή πιο παλιά παίζανε δεν ξέρω αν ξέρετε τη φλογέρα, τη μαντούρα που λέμε εμείς. Την κάναν εδώ με το καλάμι, το καλάμι το ξέρετε. Το καλάμι αποτελείται από κοντύλους, έτσι τους λέγανε, δηλαδή απ το ένα αυτό στο άλλο λέγεται κόντυλος κι από κει έμεινε η κοντυλιά. Παίζαν με την μαντούρα μπροστά κι έμεινε κοντυλιά, δηλαδή με τον κόντυλα. Κοντυλιά από τον κόντυλα, από τη φλογέρα. Και ποια σχέση έχει το καλάμι με τις κοντυλιές; Είπαμε όπως είναι το καλάμι χωρίζεται σε κομμάτια. Στην κοντυλιά δηλαδή αυτό πού το βλέπετε; Κοιτάξτε όπως είναι το καλάμι, ένα καλάμι αν πάρουμε, χωρίζεται σε δαχτύλιους, δεν χωρίζεται. Από τον ένα δαχτύλιο μέχρι τον άλλο λέγεται κόντυλας, λεγότανε πολύ παλιά. Αφού λοιπόν την κάνανε φλογέρα και παίζανε λέγανε κοντυλιά, δηλαδή παίξε με τον κόντυλα. Γι αυτό λέγεται κοντυλιά. Από κει πήρε τ όνομά της. Ναι, αλλά στο βιολί; Μα το βιολί παίζει αυτά τα πράγματα. Παίζει τα ίδια που έπαιζε η κόντυλα; 10

Ναι. Η κοντυλιά αποτελείται από μικρά κομματάκια όπως είπατε η φλογέρα παίζει κομματάκια; Ναι, από κομματάκια μουσικής σε διάφορα χρώματα συναρμολογημένα. Αυτά τα κομματάκια πώς τα λέτε; Κοντυλιές τις λέμε, έτσι μείνανε από τότε βαφτιστήκανε έτσι. Για να καταλάβουμε, λέτε κοντυλιές του ρε θα παίξω. Και αυτή η κοντυλιά του ρε περιέχει άλλες κοντυλιές; Ή αυτά τα λέτε αλλιώς; Έχει μέσα χρώματα, γυρίσματα έχει, αλλά ίδια νότα είναι. Το ρε. Δηλαδή αν παίζω στο ρε, παίζω στο ρε. Μπορεί να χει γυρίσματα μέσα, ν αλλάξει χρωματισμούς, αλλά είναι πάντα ρε. Όταν λέτε κοντυλιά του ρε συγκεκριμένα τι ακριβώς εννοείτε; Ότι γυρίζει η μελωδία γύρω από το ρε; Γύρω από τη συγχορδία ίσως του ρε; Από τι; Από το ρε γύρω γυρίζει. Δηλαδή όπου και να πάει πάλι στο ρε καταλήγεις και ξανά από την αρχή, δίνεις τα χρώματα που δίνεις και μετά πάλι στο ρε. Κάτι τέτοιο, είναι το βασικό. Χρησιμοποιείτε ποτέ γυρίσματα που υπάρχουν στην κοντυλιά του ρε και τα βάζετε στην κοντυλιά του φα; Τα χρησιμοποιείτε δηλαδή σε άλλη κοντυλιά; Όχι, γιατί είναι ολόκληρη ιστορία. Δηλαδή πάει άσχημα, είναι άλλη νότα αυτή οπότε δεν ταιριάζει. Δεν νομίζω. Δηλαδή η κάθε κοντυλιά έχει τα δικά της που τα παίζετε πάντα έτσι τα ίδια; Μπορεί να πας από φα να γυρίσεις ντο, γιατί είναι αυτά συγγενείς με το φα κάπως. Οι συγγενείς νότες μπορείς να τις γυρίσεις. Αλλά, ας πούμε, το ρε με λα μινόρε δεν μοιάζει, δεν είναι κοντά. Δηλαδή υπήρχαν φορές που πηγαίνατε από τη φα κοντυλιά στη ντο; Μεταπηδούσατε; 11

Μεταπηδάς αλλά δεν αξίζει, δεν έχει ακουστική, δεν έχει τίποτα. Ανάλατη που λέμε. Ο στειακός ο πηδηχτός είναι ένας χορός που έχει πάντοτε μια συγκεκριμένη μελωδία; Ναι. Δηλαδή κάποιος δεν μπορεί να παίξει τις κοντυλιές γρήγορα και να πει αυτός είναι πηδηχτός; Μπορεί. Άρα δεν έχει συγκεκριμένη μελωδία; Μάλλον, αλλά είναι παράδοση. Δηλαδή ο σωστός ο πηδηχτός για σας ποιος είναι; Εγώ δεν ψάχνω το σωστό, εγώ ψάχνω τον παραδοσιακό. Ο παραδοσιακός; Κοιτάχτε να δείτε, αν πάτε στα Χανιά, που θα χετε πάει, ή στο Ρέθυμνο, έχουνε το καστρινό που είναι πηδηχτό, είναι διαφορετικά χρώματα, αλλά πάντα πηδηχτός είναι βέβαια. Ο στειακός ο πηδηχτός για σας; Είναι ο καλύτερος. Είναι ο καλύτερος, αλλά πώς τον βλέπετε τον παραδοσιακό πηδηχτό; Ότι είναι γρήγορες κοντυλιές ή ότι είναι συγκεκριμένες; Το στειακό πηδηχτό σήμερα δεν χορεύεται σε καμιά σχολή δυστυχώς. Δεν μιλάμε για σχολή. Όπως τον θυμάστε παλιά που τον χορεύανε; Όταν παίζετε στειακό πηδηχτό εσείς τι παίζετε; Παίζετε γρήγορα τις κοντυλιές; Γρήγορα, όχι κοντυλιές, συγκεκριμένες κοντυλιές είναι. Παίζετε συγκεκριμένες κοντυλιές, δεν μπορείτε να βάλετε κοντυλιές του σολ γρήγορα; Όχι. Δηλαδή να το πούμε αλλιώς, ο πηδηχτός, όπως και οι κοντυλιές, έχει μέσα γυρίσματα, έτσι; 12

Ναι. Όταν γυρνάς μέσ στον πηδηχτό, μπορείς να βάλεις κι ένα γύρισμα της κοντυλιάς και να το παίξεις γρήγορα όπως παίζει ο πηδηχτός; Ε, βέβαια, πώς δεν μπορείς. Μπορείς να χώσεις μέσα και γύρισμα της κοντυλιάς; Μπορείς. Αυτό βέβαια, μπορείς να το χώσεις μέσα. Δηλαδή δεν θα μπορούσε κάποιος αυστηρός ακροατής να πει «μα τι κάνεις τώρα εκεί πέρα, ενώ παίζεις πηδηχτό έχεις ρίξει κοντυλιές μέσα»; Μα άμα τη φέρεις στο χρόνο του πηδηχτού πάλι και μοιάζει, δεν το καταλαβαίνει καθόλου ο άλλος. Αλλά εγώ δεν έκανα ποτέ τέτοιο πράγμα. Δηλαδή εσύ δεν το κάνεις αυτό; Δεν το κάνω, εγώ τον πηδηχτό τον αυτούσιο, όπως ήτανε τότε. Ίσως να ναι και λάθος, δεν ξέρω. Άλλοι το κάνουν όμως; Άλλοι μπορεί να το κάνουν ίσως. Δηλαδή εσύ ξέρεις κάποιον πηδηχτό που τον παίζεις κι αυτός δεν έχει μέσα κοντυλιές ή γυρίσματα από τις κοντυλιές; Όχι. Είναι ατόφιος; Ναι, ατόφιος. Γυρίσματα που ανήκουν μόνο στον πηδηχτό και δεν παίζονται στις κοντυλιές; Σωστά. Σιγανό παίζετε; Όλες οι κοντυλιές οι σιγανές είναι σιγανός. Ο σιγανός δεν υπήρχε απ τη μεριά τη δικιά μας. Σιγανός σκοπός που έχουμε τώρα, τώρα πρόσφατα, προ τριάντα χρόνια μπορώ να πω με τις λύρες που παίζουν το σιγανό. Αυτές είναι κοντυλιές όλες και λέμε παίξε σιγανό. Όταν λέμε σιγανό παίζουνε κοντυλιές. 13

Ποια είναι η πρώτη κοντυλιά που σας έρχεται στο μυαλό όταν λέτε σιγανό; Θα παίξω σιγανό, από τι το πιάνετε; Κι από ρε ματζόρε το πιάνεις κι από λα μινόρε το πιάνεις, παντού το πιάνεις. Σιγανές είναι όλες αυτές. Συνήθως; Συνήθως από το ρε ματζόρε. Υπάρχει συνήθεια στην περιοχή τη δικιά σας στο τέλος, εάν σας ζητήσουνε να παίξετε σιγανό χορό, στο τέλος ο σιγανός χορός να γρηγορεύει και να γίνεται πεντοζάλης; Στη μεριά τη δικιά μας δεν υπήρχε τέτοιο πράγμα, όχι σίγουρα. Δηλαδή παίζατε κοντυλιές και συνέχιζε να είναι κοντυλιές αυτές; Αν έπαιζε πεντοζάλη, έπαιζε πεντοζάλη. Δεν μου λες, απ αυτές τις κοντυλιές τώρα τις διάφορες που παίζεις του ντο, του φα, του σολ, του ρε, είναι κάποιες που είναι μόνο για τραγούδι ή είναι και κάποιες που είναι μόνο για χορό ή όλες είναι και για χορό και για τραγούδι; Όλες τραγουδιούνται και χορεύονται, ναι. Αλλά τώρα έχουνε σβήσει μερικές που τραγουδιούνται, είναι μερικές δύσκολες στο τραγούδι. Για να τραγουδήσει κανείς είναι καλές, αλλά δύσκολες. Πολύπλοκες στο τραγούδι. Ποιες είναι οι δύσκολες κοντυλιές; Εδώ στη μεριά τη δικιά μας είναι δύσκολες να τις τραγουδήσεις, στην ανατολική Κρήτη είναι πολύ δύσκολες. Υπάρχουν, δηλαδή, κάποιες κοντυλιές που δεν βγαίνει η φωνή εκεί; Βγαίνει, αλλά αυτοί που είναι επαγγελματίες τις αποφεύγουν αυτές τις δύσκολες. Σου λέει θα πω δυο μαντινάδες σ ένα σκοπό. Γιατί, πάει ψηλά, δεν τους βγαίνει ψηλά; Ψηλά, χαμηλά. Είναι πιο δύσκολες, πιο μελωδικές, αλλά δεν τραγουδάνε. Δηλαδή η δυσκολία είναι στη φωνή και όχι στο όργανο; 14

Στη φωνή. Στο όργανο είναι ευκολία, δεν υπάρχει θέμα. Ενώ οι παλιοί που λέμε τώρα τις τραγουδάγανε. Είχε στο χωριό μια γυναίκα, η οποία ήτανε αγρότισσα κι είχε φωνή περίφημη. Δηλαδή μπορώ να πω ορθοφωνία. Αυτές τραγουδάγανε οι παλιές πολύ όμορφα. Δεν μου λες, έχεις κάνει ποτέ το εξής κόλπο. Εάν κάποιος θέλει να τραγουδήσει κι εσύ παίζεις το βιολί, αλλά δεν μπορεί να τραγουδήσει ψηλά, έχεις κάνει το τέχνασμα να κατεβάσεις το βιολί, να ξεκουρδίσεις το βιολί να το πας πιο χαμηλά; Κι αυτό, αλλά κοιτάξτε να δείτε. Εγώ άμα παίζω κάτι και δεν τραγουδάει ο άλλος όπως παίζω, δεν παίζω καθόλου. Του λέω καλύτερα να μην τραγουδήσεις. Μπορεί να ναι καλλίφωνος όμως, αλλά να μην είναι η φωνή του να τραγουδήσει... Μα άμα είναι καλλίφωνος, ας πούμε για το βιολί, θα του παίξω μια κλίμακα αριστερά. Ας πούμε θα το πάρω από το λα να το πάω στο ρε. Το ίδιο πράγμα. Ή το ανάποδο, να τονε πιάσω στη φωνή. Δηλαδή κοντυλιές του λα, μπορείς να τις παίξεις στο ρε; Βέβαια, με ευκολία. Δεν είναι να το ξεκουρδίσω, αλίμονο. Και στο μι, αν τραγουδεί μια κοπέλα που έχει ψιλή φωνή και στο μι μπορείς να της παίξεις το ίδιο πράγμα. Αυτό ακριβώς ήθελα να σε ρωτήσω, όταν τραγουδάνε οι κοπέλες αν αλλάζεις; Βέβαια, όχι καθόλου, εγώ τουλάχιστον. Τραγουδάγανε οι γυναίκες τότε; Όλες αυτές οι παλιές. Σε γλέντια εννοείτε; Αυτές τραγουδάγανε σε κληδόνους που κάνανε. Ξέρετε τι είναι ο κλήδονας; Σε κληδόνους, στης νύφης το στόλισμα, τα προικιά. Με συνοδεία οργάνων εννοείτε; Βέβαια. 15

Στον κλήδονα είχανε συνοδεία οργάνων; Βεβαίως. Τι παίζατε στον κλήδονα; Ένα συγκεκριμένο σκοπό. Τον ξέρετε αυτό το σκοπό, τον παίξατε μέσα; Δεν τον έπαιξα μέσα όχι. Αυτός είναι μονότονος, ένα γύρισμα είναι όλοόλο. Το ξέρετε, το παίζετε; Το παίζω ναι. Καντάδες κάνατε; Πολλές, πάρα πολλές. Μ άρεσε, ήταν το είδος μου. Εκεί τι παίζατε; Έχω ένα σκοπό μέσα που είναι σκέτη καντάδα. Τον έχω παίξει απόψε. Αυτή είναι η καλύτερη καντάδα, ήταν πολύ όμορφος σκοπός. Κοντυλιά είναι; Είναι κοντυλιές από το χωριό μας βγαλμένες. Λέγονται καβουσανές, είναι από κει βγαλμένες, δεν τις παίζουνε πουθενά. Και μ αυτές κάνανε καντάδα; Μ αυτές ήταν να κάνουν καντάδα, ήταν οι καλύτερες. Δεν παίζονται πουθενά, ούτε στη Σητεία, ούτε πουθενά δεν παίζονται αυτές. Δηλαδή θα μπορούσαμε να πούμε οι καβουσανές κοντυλιές της καντάδας, αυτό είναι τ όνομά τους; Αυτό, της νύχτας. Έτσι τις βρίσκεις τώρα. Δηλαδή θα τις συναντούσατε σ ένα γλέντι τις καβουσανές, αν δεν κάνανε καντάδα; Όχι, εμείς τις παίζαμε μετά απ το γλέντι σε δρόμους, στις καντάδες τις παίζαμε. Κοντυλιές του ρε παίζατε; Η Σητεία έπαιζε πολλές τέτοιες. Σε καντάδα; 16

Ναι. Κοντυλιές του λα; Ναι, παίζαμε απ όλες. Δηλαδή όλες τις κοντυλιές τις παίζατε, αλλά στο Καβούσι παίζατε και καβουσανές; Αυτή ήταν η συγκεκριμένη καλύτερη. Αυτήν, δηλαδή, παίζαμε τις πιο πολλές φορές, όλες σχεδόν τις φορές. Ποια νομίζετε ότι είναι τα κριτήρια, το χαρακτηριστικό γνώρισμα για να πείτε κάποιον «α, αυτός είναι καλό βιολί, αυτός παίζει πολύ καλά». Τι πρέπει να χει ένας καλός μουσικός; Κοιτάξτε, εγώ δεν ξέρω από νότες, να διαβάζω. Αλλά ένας καλός φαίνεται απ το τόξο του βιολιού, το τόξο είναι όλη η ιστορία και απ την ακουστική που έχει. Όταν λέτε το τόξο για πείτε μας περισσότερα; Το τόξο είναι μεγάλη ιστορία. Στο βιολί το τόξο είναι μεγάλη ιστορία. Θέλει τεχνική μεγάλη το τόξο στις κοντυλιές. Δηλαδή; Δηλαδή για να μη φαλτσάρει και να μη βγάζει μισά κομμάτια, να βγάζει ολοκληρωμένα κομμάτια. Αλλά μετά απ το τόξο είναι και η ακουστική δηλαδή πώς βγαίνει το τέμπο. Γιατί μπορεί να παίξουνε δυο άτομα τον ίδιο σκοπό κανονικό αποτύπωμα και να ναι διαφορετικός ο ένας απ τον άλλο. Τι άλλο νομίζετε εκτός απ το τόξο. Δηλαδή αν ένας έχει καλό τόξο, αυτό αρκεί για να τον πούμε ότι είναι καλός μουσικός; Ναι, και ψυχή το βασικότερο. Το πρώτο αυτό είναι. Η ψυχή είναι το πρώτο. Δηλαδή να νιώθεις τη μουσική, να την αγαπάς, να την νιώθεις απ τη ψυχή και μετά ξεκινάν τα χέρια. Τα χέρια εκτελούνε, αλλά η ψυχή έχει τον πρώτο λόγο. Ποιους προτιμούσε ο κόσμος; 17

Ανάλογα τον κόσμο. Άμα ήτανε πολύ μερακλής αυτός ο άνθρωπος της εποχής και τον κάνανε τα βιώματα κι οι δυσκολίες, τα πονεμένα τραγούδια πιο πολύ. Άλλοι θέλανε άλλα. Ο κόσμος προτιμούσε ένα καλό οργανοπαίχτη, να χει μια καλή τεχνική ή προτιμούσε έναν ο οποίος ήταν ντόπιος απ το χωριό; Μα εκείνη την εποχή δεν είχε δεύτερη επιλογή. Αυτοί ήτανε δεν μπορούσε απ τ άλλο χωριό να ρθει ο άλλος, σπάνια. Απ αυτούς που παίζανε πάντα υπήρχανε και καλύτεροι βέβαια. Δεν ήταν το ίδιο όλοι. Για ν αποκτήσει κάποιος τη φήμη του καλού, τι έπρεπε να έχει; Πρέπει να ναι καλός. Τι σημαίνει ότι κάποιος είναι καλός; Ποια ήταν αυτά τα κριτήρια; Παίζει και πιο μελωδικά, πιο τεχνικά και πιο πολλά κομμάτια. Όλα μαζί. Μια και μιλάμε για τεχνικά θέματα ήθελα να σε ρωτήσω. Παλαιότερα, νομίζω το είπες προηγουμένως, έπαιζες χωρίς μεγαφωνικές συσκευές. Τώρα παίζεις με μεγάφωνα, έτσι δεν είναι; Αν τύχει σε κανά σύλλογο, μόνο τότε. Πώς αισθάνεσαι όταν παίζεις με μεγάφωνα, καλύτερα; Όχι καλύτερα. Γιατί; Σκέτα είναι καλύτερα. Η αρμονία, εκείνη η ομορφιά είναι απ το ατόφιο. Τα μεγάφωνα, εκτός να ναι πολύ καλά μηχανήματα. Αλλά εγώ νομίζω ότι η αρμονία που βγάζουν τα όργανα εκεί έτσι είναι καλύτερη, πιο όμορφη αρμονία, χωρίς τίποτα. Αλλά στη σημερινή εποχή τα γλέντια είναι με πολύ κόσμο που είναι αδύνατο να παίξεις έτσι σκέτα για ν ακουστεί. Αλλά για μένα μ αρέσει να παίζω χωρίς μηχανήματα. Είναι η αρμονία κατευθείαν. Είπατε προηγουμένως ότι σε μερικές περιπτώσεις παίζουνε λυπητερούς σκοπούς; Στις περισσότερες. Γιατί η ζωή έχει πιο πολύ λύπες παρά χαρές. Εγώ τις πάω εκατό και πέντε, εκατό στενοχώριες και πέντε χαρές. 18

Υπάρχουν δηλαδή κάποιοι σκοποί για σας που είναι λυπητεροί; Πολλοί. Ποιοι είναι αυτοί; Δεν έχουν ονόματα. Είναι κοντυλιές δηλαδή; Ναι, διάφορες κοντυλιές, διάφορα χρώματα, κομμάτια. Δηλαδή δεν μπορείτε να πείτε ότι η κοντυλιά του τάδε είναι λυπητερή; Όχι. Β. Πλευρά Στις απόκριες τι λέγατε; Τις απόκριες ήτανε ξεφάντωμα ας το πούμε. Για μας οι απόκριες ήταν κάποιες μέρες, δεν ήτανε μια μέρα. Ξεκινούσαμε απάνω στο σπίτι τις απόκριες. Είχαμε τις μεγάλες απόκριες όπως είναι η Καθαρά Δευτέρα, εμείς νηστεύαμε την Καθαρά Δευτέρα, αλλά πίναμε όλη μέρα. Εκείνη την εποχή αρχινάγαμε απ τις πέντε, τις δέκα η ώρα το πρωί έτσι και κουτσοπίναμε, το μεσημέρι είχε χορό, χοροεσπερίδα, μέχρι όλο το βράδυ, μέχρι τις δώδεκα, κάναμε την καντάδα μας κι έβγαινε ο ήλιος κι εμείς ακόμα τραγουδούσαμε, όλη νύχτα κι όλη μέρα μαζί. Λέγατε πάλι τα ίδια κομμάτια, πάλι κοντυλιές; Ναι. Ή είχατε κάποιο σκοπό που λέγατε ότι ήταν αποκριάτικος; Όχι, τα ίδια κομμάτια. Είναι κάμποσα, είναι πολλά κομμάτια, είχαμε εναλλαγές για να μην είναι μονοτονία. Εάν ακούσετε κάποιον Στειακό να παίζει κοντυλιές ή το στειακό τον πηδηχτό, μπορείτε να ξεχωρίσετε και να πείτε «ναι, αυτός είναι απ τη Σητεία»; Ναι, βέβαια. Δηλαδή από το παίξιμο καταλαβαίνετε από πού είναι αυτός; Με ευκολία, ναι. 19

Τι σας κάνει αυτό να το καταλαβαίνετε; Έχουνε ένα δικό τους χρώμα που το ξέρω, γιατί κοντά είμαστε. Παίζουν δηλαδή πιο σύνθετα, πιο απλά, πώς παίζουν; Δεν μπορεί να πει κανείς πιο απλά ή πιο σύνθετα. Μ ένα άλλο χρώμα, κάτι άλλα γυρίσματα, πάνω στα ίδια αχνάρια πάντως. Δηλαδή παίζετε εσείς κοντυλιές του ρε και παίζει κι ένας Στειακός κοντυλιές του ρε. Τι θα βάλει εκείνος; Σε λίγα πράγματα θ αλλάξουμε. Εσείς πώς θα το καταλάβετε και θα πείτε «α, αυτός είναι απ τη Σητεία, δεν είναι δικός μας αυτός»; Καταρχήν οι Στειακοί παίζουνε στο ρε ματζόρε τα πιο πολλά κομμάτια. Εμείς εδώ Ιεράπετρα και η περιοχή μας παίζουμε και στο λα μινόρε πολλά κομμάτια. Ας υποθέσουμε ότι παίζετε κι εσείς σε ρε και εκείνοι σε ρε, τι θα βάλουνε ή θα βγάλουνε; Παίζετε κοντυλιές του ρε και οι δύο, ή στειακό πηδηχτό; Ναι, κατάλαβα. Τον παίζετε κι εσείς τον παίζει κι ένας απ τη Σητεία; Στο στειακό πηδηχτό μπορεί ν αλλάξουμε μερικά πράγματα, στο ρε δεν αλλάζουμε. Δηλαδή, αν ακούσετε κοντυλιές του ρε δεν θα βρείτε διαφορά, δεν θα μπορέσετε να καταλάβετε ότι αυτός είναι απ τη Σητεία; Καταλαβαίνω. Από τι; Αυτοί είναι λίγο πιο χτυπητό, μ ένα άλλο στυλ βρε παιδί μου. Πιο χτυπητό τι εννοείτε; Όχι πολύ στρωτό. Δηλαδή νομίζετε ότι στην Ιεράπετρα παίζουν πιο... Πιο στρωτά, ναι. Ο ρυθμός είναι ο ίδιος; Ναι. 20

Για όλες τις κοντυλιές; Για όλες. Δηλαδή δεν παίζετε εσείς πιο γρήγορα ή πιο αργά; Όχι ο ρυθμός είναι ο ίδιος, ο χρόνος που λέμε. Τώρα ανάμεσα στις κοντυλιές στις κοντυλιές, ας φύγουμε απ την περίπτωση των Στειακών, έχουν όλες ένα ρυθμό; Δηλαδή στον ίδιο ρυθμό το ίδιο γρήγορα παίζετε τις κοντυλιές του ρε, του λα, του φα, του ντο; Το ίδιο παίζονται. Έχουμε διαφορά. Εμείς εδώ πέρα στην περιοχή τη δικιά μας, στην επαρχία μας, παίζουμε κοντυλιές που δεν τις παίζει η Σητεία. Ποιες είναι αυτές; Τις έχω παίξει από κει, τις άκουσε ο Νίκος. Οι καβουσανές; Και κάτι άλλα κομμάτια. Εμείς τα χουμε εδώ βγαλμένα αυτά τα πράγματα, από μένα οι πιο μπροστά κι εγώ έβαλα το χέρι μου και ούτω το κάθε εξής. Είπαμε ότι εκεί είναι όμορφα κάτι πρέπει να βάλουμε εδώ για να μορφήσει. Δηλαδή αν πάτε τώρα στη Σητεία, στη Σητεία πήγατε, δεν πήγατε στη Σητεία, άμα ακούσετε αυτά που έπαιξα εδώ πέρα, κάτι κοντυλιές. Είχα κι άλλα να παίξω, αλλά για να μη φάμε το χρόνο, για να δεις ότι δεν τις παίζουν στη Σητεία αυτές. Παίζατε πάντα με τον ίδιο τρόπο εσείς; Δηλαδή είτε ήσασταν στο σπίτι σας, είτε ήσασταν σ ένα γλέντι, είτε σ ένα γάμο, παίζατε πάντα με τον ίδιο τρόπο τις κοντυλιές; Ναι, αλλά έχει μια διαφορά. Ξέρετε ο κάθε άνθρωπος, ας το πούμε, έχει μια φόρμα. Κι εμείς το ίδιο έχουμε. Δηλαδή μπορώ εγώ τώρα ν αποδώσω εκατό τοις εκατό κάτι κι εγώ ο ίδιος μιαν άλλη ώρα να μη μπορώ να το αποδώσω όπως θέλω, ό,τι και να κάνω. Είναι που λέμε η φόρμα. Δηλαδή πώς βρίσκεσαι, η ψυχική κατάσταση, η φόρμα, πώς να την πω τώρα. 21