Η κατασκευή του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) 1. Εισαγωγή - Περιεχόμενο της παρουσίασης Το υπό κατασκευή ΚΠΙΣΝ που υλοποιείται στο Φαληρικό Δέλτα αποτελεί μοναδική ευκαιρία να μιλήσουμε για «υποδομές, έργα και ανάπτυξη», όχι με θεωρητικούς και γενικούς περιγραφικούς όρους, αλλά με όρους συγκεκριμένους, τεχνικούς και πρακτικούς όπως ακριβώς εφαρμόζονται την περίοδο αυτή στην κατασκευή του έργου ΚΠΙΣΝ. Συνεπώς, έχει νόημα στο άρθρο αυτό να παρουσιάσουμε αναλυτικότερα τα εργοταξιακά, κατασκευαστικά, περιβαλλοντικά και διαχειριστικά χαρακτηριστικά του έργου αυτού μέσα από τις συγκεκριμένες μεθοδολογίες και εφαρμογές που έχουν υιοθετηθεί, και οι οποίες υλοποιούνται και αποσκοπούν σε ένα αποτέλεσμα βιώσιμο και πολύπλευρα αναπτυξιακό. Με την έννοια αυτή το άρθρο, μετά από ένα σύντομο ιστορικό, επικεντρώνεται σε τρεις ενότητες όπως αναλύονται στην συνέχεια και συγκεκριμένα: στην ποιότητα του έργου (υλικών και εργασίας), στην περιβαλλοντική προστασία και το σεβασμό στην κοινότητα και στις νέες τεχνολογίες αναπτυξιακού χαρακτήρα. Στις ενότητες συμπεριλαμβάνονται, χωρίς να εξαντλούνται, και διάφορες καινοτόμες προσεγγίσεις, που ήδη καθιερώνονται διεθνώς και ευελπιστούμε να αποτελέσουν έμπρακτα παραδείγματα που η υιοθέτησή τους θα συνεισφέρει σε μια νέα σύγχρονη αναπτυξιακή αντίληψη στην ανάπλαση και στην παραγωγή του κτιστού περιβάλλοντος στην χώρα μας. 2. Σύντομο ιστορικό του έργου Το 2006, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (www.snf.org) ανακοίνωσε τα σχέδιά του για τη χρηματοδότηση της δημιουργίας του ΚΠΙΣΝ, έργο που περιλαμβάνει την κατασκευή και τον πλήρη εξοπλισμό των νέων κτιριακών εγκαταστάσεων για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) και την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), καθώς και τη δημιουργία του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος, συνολικής έκτασης 170.000 μ². Η ανάθεση του έργου τον Σεπτέμβριο του 2012 υπήρξε η ευτυχής κατάληξη μακρών και επίπονων διαδικασιών για την ολοκλήρωση των νομοθετικών ρυθμίσεων, την εκπόνηση των μελετών, την προετοιμασία και την διενέργεια του σχετικού διαγωνισμού. Η αρχιτεκτονική μελέτη φέρει την υπογραφή του διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Renzo Piano, ο οποίος είχε και την γενική ευθύνη του συντονισμού ενός πλήθους ειδικευμένων μελετητικών γραφείων από την Ελλάδα και το εξωτερικό, που εργάστηκαν για την ολοκλήρωση των υπόλοιπων μελετών του πολυσύνθετου έργου. Από το αρχικό στάδιο των μελετών, η διεθνώς αναγνωρισμένη εταιρία τεχνικών συμβούλων Faithful+Gould ανέλαβε την γενική διαχείριση του έργου προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι η πολιτική και οι στόχοι του Ιδρύματος θα υλοποιηθούν με ακρίβεια στη πράξη. Page 1 of 34
3. Βασικές Αρχές υλοποίησης των έργων από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) Η καθιερωμένη φιλοσοφία και πολιτική του ΙΣΝ, η οποία εφαρμόζεται σε όλες τις δωρεές με τεχνικό αντικείμενο, είναι αυστηρά προσανατολισμένη προς την επίτευξη τριών βασικών στόχων, η εκπλήρωση των οποίων αποτελεί και τo τελικό κριτήριο επιτυχίας. Ο πρώτος στόχος είναι η ολοκλήρωση του έργου με απόλυτη τήρηση του αρχικού προγραμματισμού (χρονικού-οικονομικού) και των ποιοτικών και λειτουργικών απαιτήσεων βάσει των οποίων πραγματοποιήθηκε η αρχική αξιολόγηση και έγκριση της δωρεάς από την Διοίκηση του Ιδρύματος. Ο δεύτερος στόχος, εξίσου σημαντικός με τον πρώτο, είναι η όλη διαδικασία της υλοποίησης του έργου (σχεδιασμός, ανάθεση, κατασκευή και αρχική λειτουργία) να πραγματοποιηθεί με απόλυτη διαφάνεια, αποτελεσματικότητα, συνέργεια και αυστηρές δεσμεύσεις για όλους τους εμπλεκομένους: ΙΣΝ, δωρεοδόχο, μελετητές, ανάδοχο της κατασκευής και τελικούς χρήστες. Ο τρίτος στόχος είναι η προώθηση εργοταξιακών αρχών και καινοτόμων μεθόδων κατά την εκτέλεση των έργων που συνεισφέρουν έμπρακτα στην σύγχρονη και ορθολογική ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος. Αυτές οι βασικές αρχές διασφαλίζουν την διαχρονική αξία και αποδοτικότητα των τεχνικών δωρεών του Ιδρύματος και αποτελούν την έμπρακτη ένδειξη σεβασμού προς τους χρήστες. Το έργο εκτελείται σύμφωνα με την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία και τους κανονισμούς, σε πλαίσιο υψηλών τεχνικών και περιβαλλοντικών προδιαγραφών, περιλαμβανομένης και της ένταξής του στο πρόγραμμα πιστοποίησης πρασίνων κτιρίων LEED. Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα είναι μία από τις βασικές αξίες του ΚΠΙΣΝ. Η δημιουργία μίας περιβαλλοντικά φιλικής και βιώσιμης υποδομής για τα κτίρια και το Πάρκο αποτελεί σημαντικό στόχο του σχεδιασμού και της κατασκευής του ΚΠΙΣΝ. Μέσω των περιβαλλοντικά καινοτόμων σχεδίων και πρακτικών, το έργο αποσκοπεί να αποκτήσει την χρυσή τουλάχιστον και ιδανικά την πλατινένια «πράσινη» πιστοποίηση κτιρίων LEED, την πρώτη διάκριση αυτού του είδους στην Ελλάδα, καθώς και την πρώτη για έργο τέτοιας κλίμακας στην Ευρώπη. Η αξιολόγηση LEED είναι σύστημα πιστοποίησης κτιριακών εγκαταστάσεων που αναπτύχθηκε από το Αμερικανικό Συμβούλιο για «Πράσινες» Κτιριακές Εγκαταστάσεις (U.S. Green Building Council USGBC). Το σύστημα παρέχει πιστοποίηση ότι ένα κτίριο έχει σχεδιαστεί και κατασκευαστεί με χρήση στρατηγικών που αποσκοπούν στη βελτίωση της εξοικονόμησης ενέργειας και της αποδοτικότητας του νερού, στη μείωση των εκπομπών CO2, στη βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος, στην ορθολογική διαχείριση των πόρων και στην αντιμετώπιση των επιπτώσεών τους. Ως εκ τούτου ακολουθούνται αυστηρές διαδικασίες και προγράμματα ελέγχου ποιότητας, τόσο στην επιλογή υλικών, όσο και στις κατασκευαστικές μεθόδους εφαρμογής και ενσωμάτωσής τους στο έργο όπως αναλύεται παρακάτω. Page 2 of 34
4. Διασφάλιση της ποιότητας κατασκευής ως ένας από τους πρωταρχικούς παράγοντες βιωσιμότητας του έργου Η ποιότητα της κατασκευής είναι ο κρίσιμος παράγοντας που εξασφαλίζει την μακροβιότητα των υποδομών, την λειτουργική αποδοτικότητα των εγκαταστάσεων και την ελαχιστοποίηση των αναγκών συντήρησης, καθώς και o βασικός συντελεστής για την ανάδειξη και την διατήρηση της μοναδικής αισθητικής του έργου. H βασική μας προσέγγιση στηρίζεται στις ακόλουθες εφαρμογές: Γενικό Σχέδιο Διαχείρισης Ποιότητας, το οποίο προσδιορίζει την γενική οργάνωση, την ιεραρχία, τις αρμοδιότητες, τις γραμμές επικοινωνίας και τις αναλυτικές διαδικασίες που ακολουθούνται από όλους τους εμπλεκομένους (φορείς και άτομα) σε κάθε δραστηριότητα εκτέλεσης του έργου. Έγκριση Υλικών και Υπεργολάβων. Η έγκριση, από τους Συμβούλους του ΚΠΙΣΝ, των προτεινόμενων υπεργολάβων/προμηθευτών, υλικών και εξοπλισμού, απαιτείται υποχρεωτικά πριν ο Ανάδοχος προχωρήσει σε ανάθεση οποιασδήποτε υπεργολαβίας ή προμήθειας. Έγκριση των Σχεδίων Κατασκευής και των Μεθόδων Εργασίας. Η έγκαιρη υποβολή από τον Ανάδοχο και η έγκριση τους από τους Συμβούλους του ΚΠΙΣΝ αποτελεί απαρέγκλιτη προϋπόθεση για την έναρξη οποιασδήποτε κατασκευαστικής δραστηριότητας. Οι Μέθοδοι Εργασίας περιγράφουν κάθε βήμα της μεθοδολογίας κατασκευής, που εφαρμόζεται από τον Ανάδοχο, και καθορίζουν με λεπτομέρεια τις σχετικές διαδικασίες ποιοτικών ελέγχων και δοκιμών, που διασφαλίζουν ότι η κατασκευή είναι σύμφωνη με τις απαιτήσεις και τα πρότυπα των προδιαγραφών του έργου. Οι βασικοί συντελεστές στην παραπάνω διαδικασία είναι οι ειδικευμένοι σύμβουλοι του ΚΠΙΣΝ, οι υπεύθυνοι των τομέων μελετών, κατασκευής και ποιότητας του Αναδόχου, και κατά περίπτωση, ανεξάρτητοι φορείς ποιοτικών ελέγχων. Εκατοντάδες ιχνηλάσιμα αρχεία ποιότητας παράγονται καθημερινά και αποθηκεύονται σε «πραγματικό χρόνο» απευθείας σε ηλεκτρονική Τράπεζα Ποιοτικών Δεδομένων, η οποία είναι άμεσα προσβάσιμη από όλους τους εξουσιοδοτημένους συμμετέχοντες. Ανάλογες διαδικασίες εφαρμόζονται και κατά τον έλεγχο ποιότητας και τις ειδικές δοκιμές, που εκτελούνται εκτός του εργοταξίου, είτε στους χώρους της εργοστασιακής παράγωγης είτε σε πανεπιστημιακά ιδρύματα εντός η εκτός Ελλάδας. Οι διαδικασίες ποιοτικού ελέγχου υποστηρίζονται συνεχώς από πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο, που λειτουργεί μέσα στο χώρο του εργοταξίου υπό την ευθύνη πιστοποιημένου ανεξάρτητου εξειδικευμένου φορέα. Ενδεικτικά παραδείγματα διασφάλισης της ποιότητας ακολουθούν. Page 3 of 34
4.1 Εργαστήριο του Εργοταξίου Το εργαστήριο διαθέτει επαρκή στελέχωση και εξοπλισμό με δυνατότητα να εκτελεί και να αξιολογεί, στην παρούσα φάση, δοκιμές και ελέγχους, που σχετίζονται με τις γεωτεχνικές κατασκευές και τις κατασκευές από σκυρόδεμα. Είναι εγκατεστημένο στην ΒΑ περιοχή του εργοταξίου και υποστηρίζει καθημερινά κατασκευαστικές εργασίες όπως: Χωματουργικές Εργασίες: (κοκκομετρική ανάλυση, όρια Atterberg, τροποποιημένο πρότυπο συμπύκνωσης Proctor, επί τόπου δοκιμές με πυρηνικές μεθόδους κ.λπ.) Σκυρόδεμα Φερο-σεμεντ: (έλεγχος αδρανών, δειγματοληψία, ωρίμανση, δοκιμές αντοχής κ.λπ.) Page 4 of 34
4.2 Δοκιμαστικές φορτίσεις πασσάλων Εκτελέστηκαν δοκιμαστικές φορτίσεις μη λειτουργικών πασσάλων σε αντιπροσωπευτικές περιοχές όλων των κτιρίων, που θεμελιώνονται σε πασσάλους έγχυτου σκυροδέματος (Λυρική Σκηνή, Βιβλιοθήκη και Χώρος Στάθμευσης Αυτοκινήτων). Όλες οι δοκιμές ήταν επιτυχείς και τα αποτελέσματά τους έχουν χρησιμοποιηθεί για την επιβεβαίωση των παραδοχών της μελέτης και την οριστικοποίηση του τελικού μήκους των πασσάλων. 4.3 Έλεγχοι ακεραιότητας των πασσάλων Το σύνολο των πασσάλων σκυροδέματος και των διαφραγματικών τοίχων, που κατασκευάσθηκαν, έχουν υποβληθεί επιτυχώς σε ελέγχους συνέχειας-ακεραιότητας (ακουστικές μέθοδοι), προκειμένου να εντοπισθούν τυχόν ελαττώματα ή διακυμάνσεις στην συνέχεια του σκυροδέματος ή αλλαγές διαστάσεων διατομής κατά μήκος του στοιχείου. Page 5 of 34
Page 6 of 34
4.4 Έλεγχος παραλαβής έτοιμου σκυροδέματος Κάθε παραλαβή έτοιμου σκυροδέματος συνοδεύεται από τα απαραίτητα έγγραφα ποιότητας εργοστασιακής παραγωγής, τα οποία υποβάλλονται σε ενδελεχή έλεγχο κατά την άφιξη του οχήματος μείκτη, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η συμμόρφωσή τους με τη μελέτη σύνθεσης και τα ειδικά πρόσμικτα και να ελεγχθεί ο χρόνος παραγωγής του σκυροδέματος. 4.5 Έλεγχος αντοχής έτοιμου σκυροδέματος Κάθε νέα παρτίδα ετοίμου σκυροδέματος υποβάλλεται σε δοκιμές εργασιμότητας και θερμοκρασίας. Συλλέγονται δείγματα και μεταφέρονται στο εργαστήριο του εργοταξίου για ωρίμανση και δοκιμές αντοχής σε θλίψη του σκληρυμένου σκυροδέματος, με συχνότητα που υπερβαίνει κατά πολύ τις απαιτήσεις των εθνικών πρότυπων. Page 7 of 34
4.6 Παρακολούθηση του υπεδάφους κατά την κατασκευή του Λόφου Η μηχανική συμπεριφορά του τεχνητού Λόφου και του υπεδάφους ελέγχεται συνεχώς μέσω εκτεταμένου δικτύου συσκευών μέτρησης των καθιζήσεων, των οριζόντιων παραμορφώσεων και των πιέσεων πόρων. Ο ρυθμός της κατασκευής του Λόφου ρυθμίζεται ώστε να διασφαλισθεί η φέρουσα ικανότητα του υπεδάφους και να αποτραπούν μακροχρόνιες καθιζήσεις με επιβλαβείς επιπτώσεις στον τελικά διαμορφωμένο χώρο του πάρκου που θα καλύπτει το Λόφο και στα όμορα κτίρια. Το σύστημα παρακολούθησης θα συνεχίσει να λειτουργεί και για προκαθορισμένο διάστημα μετά το πέρας της κατασκευής του Λόφου. 4.7 Έλεγχος συμπύκνωσης του επιχώματος του Λόφου Ο τεχνητός Λόφος, τελικού ύψους 14 μέτρων, διαμορφώνεται με την προσθήκη επάλληλων κεκλιμένων στρώσεων εδάφους, πάχους 40 εκ. Το υλικό της επίχωσης προέρχεται κυρίως από τις εκσκαφές της θεμελίωσης των κτιρίων του έργου. Η κάθε στρώση ελέγχεται συστηματικά για την ποιότητα του υλικού και τον απαιτούμενο βαθμό συμπύκνωσης. Page 8 of 34
4.8 Δοκιμές φόρτισης των σεισμικών μονωτήρων Οι σεισμικοί μονωτήρες είναι από τα πλέον σημαντικά στοιχεία του συστήματος σεισμικής προστασίας των κτιρίων της Λυρικής Σκηνής και της Βιβλιοθήκης. Πρόκειται για υπερσύγχρονο μηχανικό εξοπλισμό, ο οποίος τοποθετείται στην βάση των κατακόρυφων φερόντων στοιχείων των κτιρίων για την απορρόφηση της σεισμικής ενέργειας. Κάθε τύπος-μέγεθος μονωτήρα υποβλήθηκε σε δυναμική δοκιμή στις ειδικές εργαστηριακές εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου της Παβίας. Οι δοκιμές αυτές αποτελούν προϋπόθεση για τη διασφάλιση της πιστοποίησης CE από ανεξάρτητη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι δοκιμές έχουν ήδη ολοκληρωθεί με επιτυχή αποτελέσματα. 4.9 Δοκιμές αντοχής μικρο-πασσάλων Το δάπεδο του κεντρικού φρεατίου της σκηνής του κτιρίου της Όπερας κατασκευάζεται με πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος πάχους 60 εκ. σε βάθος 14 μ. Η αντοχή σε άνωση του δαπέδου υπό τις σημαντικές πιέσεις των υπογείων υδάτων εξασφαλίζεται με την εγκατάσταση μεταλλικών μικρο-πασσάλων αγκύρωσης σε όλη την έκταση της πλάκας. Δοκιμές εξόλκευσης με επιτυχή αποτελέσματα εκτελέσθηκαν αρχικά σε δοκιμαστικούς μικρο-πασσάλους για την επιβεβαίωση των παραδοχών της μελέτης και στη συνέχεια σε λειτουργικούς μικρο-πασσάλους. Page 9 of 34
4.10 Μεταλλικές κατασκευές Το βασικό δομικό υλικό του έργου είναι το οπλισμένο σκυρόδεμα. Ο δομικός χάλυβας χρησιμοποιείται επίσης σε συγκεκριμένες κατασκευές του έργου όπως π.χ. στα μεταλλικά υποστυλώματα ύψους έως και 26μ στους χώρους υποδοχής της Όπερας και της Βιβλιοθήκης, στην υποστήριξη των μηχανισμών σκηνής, στο εσωτερικό περίβλημα της πειραματικής σκηνής, στην διαχωριστική ζώνη μεταξύ κτιρίων και τεχνητού λόφου, κ.λπ. Η όλη διαδικασία παραγωγής αλλά και ενσωμάτωσης στο έργο των μεταλλικών στοιχείων ακολουθεί όλα τα ενδεδειγμένα βήματα πιστοποίησης και ελέγχων με εφαρμογή αυστηρών πρωτοκόλλων διασφάλισης ποιότητας τόσο εντός όσο και εκτός εργοταξίου. Page 10 of 34
4.11 Δείγματα (Mock ups) Δείγματα σε φυσικό μέγεθος παράγονται για τα κύρια αρχιτεκτονικά στοιχεία του έργου πριν από την έναρξη της αντίστοιχης τελικής κατασκευής. Τα δείγματα αυτά διευκολύνουν τον Ανάδοχο στην επιλογή της καταλληλότερης μεθοδολογίας κατασκευής και ταυτόχρονα επιτρέπουν στους αρχιτέκτονες του έργου να υποδείξουν ενδεχόμενες προσαρμογές, με σκοπό την επίτευξη του βέλτιστου τελικού αποτελέσματος. Τοιχώματα από εμφανές σκυρόδεμα (δείγματα) Χώροι φύτευσης εξωτερικές διαμορφώσεις (δείγματα) Page 11 of 34
Περίφραξη (δείγμα) Στέγαστρο Όπερας (δείγματα) Page 12 of 34
Οροφή οπλισμένου σκυροδέματος και Όψη (δείγμα) Page 13 of 34
4.12 Επιλογή και Σήμανση Δέντρων Περισσότερα από 1.100 τεμάχια από διάφορα είδη δέντρων έχουν επιλεγεί προσεκτικά από διάφορα φυτώρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με βάση την σχετική μελέτη φύτευσης. Τα δέντρα αυτά έχουν επισημανθεί με χρήση αναγνωριστικών ετικετών, και έχουν μεταφερθεί σε ειδικά διαμορφωμένη μονάδα διαχείρισης δέντρων στην Τραγάνα Βοιωτίας, όπου θα παραμείνουν και θα εγκλιματισθούν πριν τη μεταφορά και τη φύτευσή τους στην τελική τους θέση στο χώρο του έργου. Page 14 of 34
5. Προστασία του περιβάλλοντος και σεβασμός στην περιβάλλουσα κοινότητα Ο συνολικός σχεδιασμός του έργου διέπεται από υψηλούς περιβαλλοντικούς στόχους, που περιλαμβάνουν: α) Αυστηρή Συμμόρφωση με τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και τους σχετικούς περιβαλλοντικούς όρους, που έχουν εγκριθεί από τις αρμόδιες Ελληνικές Αρχές, β) Επίτευξη της υψηλότερης δυνατής πιστοποίησης LEED Platinum και γ) Συμμόρφωση με τα πλέον απαιτητικά διεθνή περιβαλλοντικά πρότυπα. Οι ίδιες αρχές, οι οποίες έχουν ήδη εφαρμοστεί στο σχεδιασμό του έργου, ακολουθούνται και στις υπό εξέλιξη κατασκευαστικές δραστηριότητες. Η προσέγγισή μας βασίζεται σε ολοκληρωμένο Περιβαλλοντικό Σχέδιο Έργου, το οποίο συνδυάζεται με το αντίστοιχο Στρατηγικό Σχέδιο LEED και περιγράφει την οργάνωση, τις αρμοδιότητες και τις αναλυτικές διαδικασίες, που ακολουθούνται για την αξιολόγηση των κινδύνων, για την εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης η/και μετριασμού ενδεχομένων προβλημάτων και για την τεκμηρίωση των περιβαλλοντικών στόχων του έργου. Οι βασικοί συμμετέχοντες στην υλοποίηση του Σχεδίου είναι οι Σύμβουλοι του ΚΠΙΣΝ, στους οποίους περιλαμβάνονται μηχανικοί με πιστοποίηση LEED και ανεξάρτητοι περιβαλλοντικοί επιθεωρητές, καθώς και το ειδικευμένο προσωπικό του Εργολάβου. Τα αποτελέσματα της συνεχούς περιβαλλοντικής εποπτείας καταγράφονται μέσω συστηματικής διαδικασίας τήρησης αρχείων. Η κατάσταση των περιβαλλοντικών συνθηκών στο χώρο του έργου ελέγχεται και αξιολογείται συνεχώς μέσω περιοδικών και ειδικών επιθεωρήσεων και καταγράφεται σε μηνιαίες εκθέσεις. Ενδεικτικά: Page 15 of 34
5.1 Αρχικός καθαρισμός της έκτασης Το στάδιο των προκαταρκτικών εργασιών περιελάμβανε τον καθαρισμό - και την απομάκρυνση από τον χώρο του μελλοντικού εργοταξίου- μεγάλης ποσότητας οικιακών απορριμμάτων, που είχαν αποτεθεί κατά τις περασμένες δεκαετίες. Κατά την ίδια περίοδο, πραγματοποιήθηκε και η κατεδάφιση των παλαιών εγκαταστάσεων του ιππικού κέντρου, που προϋπήρχε στο χώρο. Όλα τα υλικά από τις εκσκαφές και τις κατεδαφίσεις, που ήταν δυνατό να επαναχρησιμοποιηθούν στις νέες κατασκευές, έχουν περισωθεί με κατάλληλη διαλογή και επί τόπου εφαρμογή τεχνικών θραύσης και κόσκινων και διατηρούνται αποθηκευμένα στο χώρο του έργου. 5.2 Διαχείριση κατασκευαστικών απορριμμάτων Βάσει και των σχετικών απαιτήσεων LEED, εφαρμόζεται ειδικό σχέδιο διαχείρισης απορριμμάτων, το οποίο καλύπτει τα ακόλουθα: Πρόληψη υπέρμετρης παραγωγής Διαλογή και επιλεκτική αποθήκευση ανακυκλώσιμων απορριμμάτων και οδηγίες για επαναχρησιμοποίηση Συλλογή και απομάκρυνση επικίνδυνων υλικών από εξειδικευμένους υπεργολάβους Παρακολούθηση και καταγραφή διαδικασιών ανακύκλωσης Συνεχιζόμενη εκπαίδευση προσωπικού και εργατικού δυναμικού Page 16 of 34
Έλεγχος διάβρωσης, ιζημάτων και σκόνης Έχει εγκατασταθεί και εφαρμόζεται μία σειρά από μέτρα με σκοπό: 5.3.α Την προστασία των δημοσίων δικτύων όμβριων και όμορων περιοχών από την εναπόθεση ιζημάτων με: Φραγμούς ιζημάτων και προστασία των φρεατίων όμβριων Δεξαμενές καθίζησης για τον καθαρισμό των υδάτων του χώρου πριν την διοχέτευση τους στα δημόσιο δίκτυα Page 17 of 34
5.3.β Πρόληψη της ρύπανσης του αέρα από σκόνη, μέσω: Ψεκασμού των σωρών από προϊόντα εκσκαφών με υγρά ελέγχου σκόνης Διαβροχής και σκουπίσματος των οδών του χώρου 5.3.γ Διατήρηση της καθαριότητας του δημόσιου οδικού δικτύου, μέσω: Εγκαταστάσεων καθαρισμού για εξερχόμενα οχήματα Εγκαταστάσεων πλύσης αναμεικτήρων σκυροδέματος Page 18 of 34
5.3 Έλεγχος του θορύβου Εφαρμόζονται αυστηρές διαδικασίες για την ελαχιστοποίηση της όχλησης θορύβου στη γειτονική περιοχή από τις δραστηριότητες του εργοταξίου, με την εφαρμογή μέτρων όπως: Απαίτηση πιστοποίησης μέγιστου ηχητικού ορίου ΕΕ για όλο τα μηχανήματα της κατασκευής Συστηματικές μετρήσεις θορύβου στη γειτονιά του εργοταξίου για τον έλεγχο πιθανών υπερβάσεων 5.4 Προστασία υφιστάμενων δέντρων Εκτεταμένοι χώροι εκατοντάδων στρεμμάτων πρασίνου με χιλιάδες δένδρα και θάμνους προβλέπεται να δημιουργηθούν στην μεγαλύτερη έκταση του έργου. Page 19 of 34
Τα δέντρα που προϋπήρχαν στο χώρο προστατεύονται με κατάλληλα μέσα από τις επιπτώσεις των κατασκευαστικών εργασιών. 5.5 Κέντρο Επισκεπτών Το Κέντρο Επισκεπτών είναι μια προσωρινή ελαφριά κατασκευή στο ανατολικό όριο του εργοταξίου του ΚΠΙΣΝ πάνω στο κατάστρωμα της Εσπλανάδας. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του κτιρίου είναι το αποτέλεσμα πανελλήνιου διαγωνισμού για προπτυχιακούς σπουδαστές αρχιτεκτονικής των Πανεπιστημίων της χώρας. Ο Αρχιτέκτων του έργου, Ρέντσο Πιάνο επέλεξε το νικητήριο σχέδιο από τις δέκα επικρατέστερες προτάσεις του διαγωνισμού. Το πρώτο βραβείο έλαβε το σχέδιο της ομάδας των φοιτητών Άγι-Παναγιώτη Μουρελάτου και Σπυρίδωνα Γιωτάκη, το οποίο και υλοποιήθηκε. Η κατασκευή έχει ολοκληρωθεί και το Κέντρο Επισκεπτών λειτουργεί ήδη εδώ και 6 μήνες. Το Κέντρο Επισκεπτών είναι μία ελαφριά, προσωρινή κατασκευή, η οποία θα λειτουργήσει μέχρι την ολοκλήρωση του ΚΠΙΣΝ. Μέσα από το Κέντρο Επισκεπτών, το κοινό έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί το εργοτάξιο και να ενημερωθεί για τις τεχνικές λεπτομέρειες της κατασκευής του έργου καθώς και για την αποστολή και το όραμα του ΚΠΙΣΝ. Παράλληλα, το Κέντρο Επισκεπτών προσφέρει μια «πρώτη γεύση» των μελλοντικών προγραμμάτων του ΚΠΙΣΝ για μικρούς και μεγάλους, μέσω εκθέσεων και άλλων πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Page 20 of 34
Το ΚΠΙΣΝ σχεδιάστηκε ως ένα φιλικό προς το περιβάλλον, τις τέχνες, την εκπαίδευση και την αναψυχή συγκρότημα, με σκοπό να προσελκύσει επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και όλο τον κόσμο. Οι γειτονικές κοινότητες του ΚΠΙΣΝ, ωστόσο, είναι εκείνες που πρόκειται να γίνουν ο κύριος χρήστης του σε καθημερινή βάση και πρόκειται να επωφεληθούν περισσότερο από την παρουσία του. Το ΚΠΙΣΝ αντιλαμβάνεται ότι η εμπλοκή της κοινότητας, η ένταξη, και η συμμετοχή της είναι παράμετροι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία του έργου, και τις έχει κάνει αναπόσπαστο μέρος του οράματός του για το μέλλον. Δεδομένου ότι το κοινό τείνει να αγκαλιάζει ένα έργο και να παρέχει υποστήριξη όταν ενημερώνεται και συμμετέχει, η ενσωμάτωση και η συμμετοχή της κοινότητας αποτελούν βασικό στρατηγικό στοιχείο του έργου. 5.6 Πεζογέφυρα Οι κατασκευαστικές εργασίες εκτείνονται και καταλαμβάνουν τμήμα της υφιστάμενης υπέργειας σύνδεσης της αστικής περιοχής με το θαλάσσιο μέτωπο (Εσπλανάδα). Για Page 21 of 34
την καλύτερη εξυπηρέτηση των κατοίκων της περιοχής και των επισκεπτών, κατασκευάστηκε παράλληλη πεζογέφυρα, που αποκαθιστά την ομαλή πρόσβαση στη θάλασσα των κατοίκων κατά την περίοδο της κατασκευής του έργου. 6. Νέες αναπτυξιακές τεχνολογίες 6.1 Ηλεκτρονική Διαχείριση Εγγράφων Πριν από την έναρξη οποιασδήποτε κατασκευαστικής δραστηριότητας, όλα τα σχετικά τεχνικά έγγραφα, που παράγονται από τον Ανάδοχο (σχέδια κατασκευής τεύχη υπολογισμών, μεθοδολογίες Εργασιών, υποβολές υλικών) υποβάλλονται για έλεγχο και έγκριση από τους ειδικούς μελετητές του ΚΠΙΣΝ. Η εν λόγω διαδικασία, σε συνδυασμό με την καθημερινή γενική και συμβατική αλληλογραφία, καθιστά αναγκαία την ανταλλαγή τεράστιου αριθμού εγγράφων μεταξύ των τριών βασικών συντελεστών του έργου, δηλαδή (α) των Μελετητών, (β) του Εργοδότη και των Εκπροσώπων του και (γ) του Αναδόχου και των Συμβούλων/Υπεργολάβων του. Η παραπάνω επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσω ενός διαδικτυακού ηλεκτρονικού συστήματος με λογισμικό προσαρμοσμένο ειδικά στις ανάγκες του έργου, το οποίο συνδέει, σε πραγματικό χρόνο, περίπου 18 οργανισμούς και 145 μηχανικούς και Page 22 of 34
ειδικούς συμβούλους, στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Το σύστημα επιτρέπει την επίσημη αυθεντική αποστολή και παραλαβή χιλιάδων ηλεκτρονικών εγγράφων μηνιαίως, χωρίς τη χρήση και αποθήκευση έντυπου υλικού. Το σύστημα καθοδηγεί αυτόματα την «πορεία» κάθε τύπου εγγράφου σύμφωνα με προγραμματισμένη εκ των προτέρων διαδικαστική ροή και παράλληλα δημιουργεί αξιόπιστα και εύχρηστα πολυπαραμετρικά αρχεία προσφέροντας ευκολία, αξιοπιστία, εγγυημένη εμπιστευτικότητα και ουδετερότητα για όλους τους συμμετέχοντες. Παραδοσιακή διαχείριση Διαχείριση ηλεκτρονική (WEB) Page 23 of 34
6.2 Μοντελοποίηση Κτιριακής Πληροφορίας (BIM) Η σύγχρονη τεχνολογία Μοντελοποίησης Κτιριακής Πληροφορίας (Building Information Modeling BIM), που χρησιμοποιήθηκε ήδη από τα αρχικά στάδια της εκπόνησης των μελετών του έργου επεκτείνεται και στην παραγωγή των σχεδίων κατασκευής. Η «έξυπνη» τρισδιάστατη μοντελοποίηση συνεχίζει να εφαρμόζεται, εξυπηρετώντας τώρα τους σκοπούς της τελικής μελέτης και των κατασκευαστικών λεπτομερειών του έργου. Διευκολύνει, μεταξύ άλλων, τον αποτελεσματικό συντονισμό των διαφορετικών εργασιών, την ένταξη των διαφόρων στοιχείων, που προστίθενται από εξειδικευμένους υπεργολάβους, και την ακριβή λεπτομερή καταγραφή των σύνθετων μηχανολογικών συστημάτων. Τα τελικά «όπως κατασκευαστήκαν» (As Built) σχέδια που θα δημιουργηθούν με την τεχνολογία BIM θα αποτυπώνουν την ακριβή και λεπτομερή τελική εικόνα του έργου και θα προσφέρουν ένα πολυχρηστικό υπόβαθρο για το επόμενο στάδιο, το οποίο είναι η διαχείριση των εγκαταστάσεων, δηλαδή η λειτουργία και η συντήρηση του έργου. Page 24 of 34
6.3 Η κατασκευή του Λόφου Παρ ότι μοιάζει με μία απλή διαδικασία προσθήκης διαδοχικών στρώσεων εδάφους, στην πραγματικότητα η κατασκευή του τεχνητού Λόφου, ύφους 14 μέτρων, είναι από τις πλέον ευαίσθητες και πολύπλοκες κατασκευαστικές εργασίες. Καθώς υψώνεται σταδιακά η ανωδομή, η κατασκευή παρακολουθείται συνεχώς, με στόχο την καταγραφή τριών κρίσιμων παραμέτρων: της πίεσης των υπόγειων υδάτων, του ρυθμού καθίζησης του υπεδάφους και του βαθμού συμπύκνωσης του επιχώματος. Ο κεκλιμένος χώρος του Λόφου θα αναπτυχθεί, τελικά, σε ένα μεγάλο πάρκο, έναν από τους μεγαλύτερους φυτεμένους χώρους πρασίνου στην πόλη, ο οποίος θα εκτείνεται σε όλη την έκταση του Λόφου και πάνω από τις στέγες από σκυρόδεμα των όμορων κτιρίων, οι οποίες θα κατασκευαστούν σε συνέχεια του πάρκου και με την ίδια κλίση. Page 25 of 34
Για το περιμετρικό σύστημα αντιστήριξης των επιχωμάτων γύρω από το Λόφο χρησιμοποιείται σύγχρονη, οικολογική τεχνολογία, γνωστή ως «οπλισμένη γη» (reinforced earth), δηλαδή ένα φυσικό τοίχωμα από διαδοχικές στρώσεις αδρανών λατομείου με την παρεμβολή συνθετικών πλεγμάτων. Στην βάση του τοιχώματος από οπλισμένη γη έχουν κατασκευασθεί 3.500 χαλικοπάσσαλοι, οι οποίοι έχουν σχεδιαστεί να λειτουργούν ως θεμελίωση για την οπλισμένη γη και να αποτρέπουν τη ρευστοποίηση του υπεδάφους κατά τη διάρκεια ισχυρής σεισμικής δραστηριότητας. 6.4 Σεισμική Μόνωση Τα κτίρια της Λυρικής Σκηνής και της Βιβλιοθήκης εδράζονται πάνω σε σεισμικούς μονωτήρες. Πρόκειται για πρωτοποριακό εξοπλισμό, ειδικά σχεδιασμένο για τα συγκεκριμένα κτίρια, που εγκαθίσταται ανάμεσα στα κατακόρυφα φέροντα στοιχεία και τα θεμέλια των κτιρίων και απορροφά μεγάλο μέρος της σεισμικής ενέργειας πριν μεταφερθεί στην ανωδομή. Η σεισμική μόνωση, εκτός του ότι προσφέρει αυξημένη ασφάλεια στο φέροντα οργανισμό, μειώνει επίσης τις μετακινήσεις λόγω σεισμού, προστατεύοντας από ζημιές και τα μη φέροντα τμήματα, όπως τα ευαίσθητα αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα ηλεκτρομηχανολογικά δίκτυα και τον εξοπλισμό των κτιρίων. Page 26 of 34
6.5 Οικοδομικοί Γερανοί αποτροπή ατυχημάτων και έλεγχος περιοχών λειτουργίας Στην παρούσα φάση του έργου, οι ανάγκες της κατασκευής εξυπηρετούνται από περισσότερα από 100 ειδικά μηχανήματα, ανυψωτικά, εκσκαφείς και ειδικά οχήματα συμπεριλαμβανομένων και 11 οικοδομικών γερανών με επικαλυπτόμενες ακτίνες δράσης. Ο όγκος και η πολυπλοκότητα των καθημερινών εργασιών καθιστούν το ΚΠΙΣΝ το πλέον απαιτητικό εργοτάξιο στην Ελλάδα. Το απασχολούμενο προσωπικό προσεγγίζει επί του παρόντος τα 700 άτομα και σύντομα θα υπερβεί τα 1.500. Οι συνθήκες αυτές επέβαλλαν, για λόγους ασφαλείας, την εγκατάσταση ηλεκτρονικού συστήματος με ειδικό λογισμικό για το έργο, που ελέγχει και καταγράφει όλες τις κινήσεις των οικοδομικών γερανών, με σκοπό την αποτροπή μέσω αυτόματης πέδησης ενδεχομένων συγκρούσεων ή άλλων ατυχημάτων. Αυτή θα είναι η πρώτη φορά που το συγκεκριμένο σύστημα εγκαθίσταται σε ελληνικό εργοτάξιο. Page 27 of 34
6.6 Σύστημα Ρύθμισης Απορροής Ομβρίων Η μελέτη απορροής ομβρίων του έργου αποσκοπεί στην εκπλήρωση των ακόλουθων βασικών κριτηρίων στόχων: Την αποφυγή της επιβάρυνσης των δημόσιων δικτύων από υπέρογκες παροχές ομβρίων με εδαφικά ιζήματα προερχόμενες από το έργο Την αποτελεσματική προστασία των εγκαταστάσεων στο εσωτερικό του έργου από πλημμυρικά φαινόμενα. Ένα από τα βασικά μέσα για την επίτευξη των παραπάνω είναι η εγκατάσταση ειδικών συστημάτων (SUDS Sustainable Urban Drainage Systems), που εξασφαλίζουν ελεγχόμενη απορροή ομβρίων τόσο στο εσωτερικό του έργου άλλα και προς τα δημόσια δίκτυα. Τα συστήματα αυτά καλύπτουν και τις συγκεκριμένες απαιτήσεις στον συγκεκριμένο τομέα για τη εκπλήρωση των κριτηρίων σχεδιασμού κατά LEED. Τα βασικά στοιχεία των συστημάτων SUDS είναι οι παραδοσιακές τάφροι ανάσχεσης ομβρίων σε συνδυασμό με υπόγειες δεξαμενές αναρρύθμισης, τελευταίας τεχνολογίας, που αποτελούνται από ειδικά κυψελωτά συνθετικά κιβώτια βιομηχανικής παραγωγής. Τα κιβώτια αυτά λειτουργούν ως προσωρινές δεξαμενές αποθήκευσης και καθαρισμού των ομβρίων πριν την τελική τους απόρριψη, με ελεγχόμενη παροχή και ποιότητα, στα δημόσια δίκτυα. Page 28 of 34
6.7 Στέγαστρο από Φεροτσιμέντο Το κτίριο της Όπερας επικαλύπτεται από στέγαστρο διαστάσεων 100μΧ100μ. Πρόκειται για το σημαντικότερο από αρχιτεκτονικής και στατικής πλευράς στοιχείο του έργου. Ο αρχιτέκτονας το έχει οραματιστεί σαν ένα σύννεφο που αιωρείται πάνω από το κτίριο παραμένοντας όμως διαχωρισμένο από αυτό. Συνεπώς το στέγαστρο πρέπει να είναι ελαφρό αλλά συμπαγές με μία απόλυτα ομαλή και συνεχή επιφάνεια. Το βασικό υλικό που επιλέχθηκε για το στέγαστρο είναι το φεροτσιμέντο. Πρόκειται για ένα λεπτό, σύνθετο υλικό που μπορεί εύκολα να καμπυλωθεί για ελαφριές κατασκευές. Έχοντας χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν κυρίως σε κατασκευές πλοίων είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως που χρησιμοποιείται σε κτιριακό έργο αυτής της κλίμακας. Σχηματίζεται από λεπτόρρευστη τσιμεντοκονία και επάλληλα στρώματα λεπτών σιδηροπλεγμάτων Το στέγαστρο του ΚΠΙΣΝ αποτελείται από δύο επιφάνειες φεροτσιμέντου την κάτω και την άνω- που συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικά στοιχεία, μη ορατά εξωτερικά. Το μέγιστο πάχος του στεγάστρου είναι 4,5μ στο κέντρο του, και καταλήγει σε λεπτότερη διατομή 30 εκ στην περίμετρο που περιλαμβάνει και το κανάλι απορροής ομβρίων. Η όλη κατασκευή στηρίζεται σε ένα σύστημα μεταλλικών στύλων που εδράζονται στον φέροντα οργανισμό από σκυρόδεμα του κτιρίου της όπερας. Page 29 of 34
7. Πρόοδος των κατασκευών (Απρίλιος 2014) 7.1 Όπερα 7.2 Βιβλιοθήκη Page 30 of 34
7.3 Κτίριο Χώρων Στάθμευσης 7.4 Πάρκο Σταύρος Νιάρχος - Λόφος Page 31 of 34
7.5 Ενεργειακό Στέγαστρο Page 32 of 34
8. ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΡΓΟΥ Αρχιτεκτονική Μελέτη / Αρχιτέκτονας Έργου RENZO PIANO BUILDING WORKSHOP Συνεργάτης Αρχιτέκτονας BETAPLAN Σύμβουλος Προσόψεων FRONT Μελέτη Περιβάλλοντος Χώρου DEBORAH NEVINS and Associates, Inc. Συνεργάτης Μελέτης Περιβάλλοντος Χώρου H. PANGALOU AND ASSOCIATES Στατική Μελέτη EXPEDITION Συνεργάτης Στατικής Μελέτης OMETE Μελέτη Η/Μ Εγκαταστάσεων ARUP Συνεργάτης Μελέτης Η/Μ Εγκαταστάσεων LDK Σύμβουλος Θεατρικού Σχεδιασμού THEATRE PROJECTS CONSULTANTS Ακουστική Μελέτη ARUP Acoustics Σύμβουλος Σχεδιασμού Βιβλιοθήκης Βρετανική Βιβλιοθήκη / AMA Alexi Marmot Associates Μελέτη Σήμανσης C&G PARTNERS Σύμβουλος Χώρων Εστίασης SefronHornWinch Κυκλοφοριακή Μελέτη DENCO Page 33 of 34
Μελέτη Άρδευσης ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΜΑΥΡΑΓΑΝΗΣ Περιβαλλοντική Μελέτη HPC PASECO Διαχείριση Έργου / Σύμβουλος Κοστολόγησης FAITHFUL+GOULD Page 34 of 34