Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης Το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης είναι το κεντρικό κρατικό μουσείο στο οποίο συγκεντρώνονται έργα της νεώτερης ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι πλούσιες συλλογές του, με αντιπροσωπευτικά δείγματα της νεοελληνικής λαϊκής τέχνης, αναδεικνύουν τα στοιχεία εκείνα που διαμόρφωσαν την πολιτισμική ταυτότητα του νεώτερου ελληνισμού, την περίοδο από τα μέσα του 17ου μέχρι και τον 20ο αιώνα. Οι μόνιμες εκθέσεις του με εξαιρετικά δείγματα κεντητικής, υφαντικής, ενδυμασιών, μεταμφιέσεων, θεάτρου σκιών, αργυροχοΐας, μεταλλοτεχνίας, κεραμικής, ξυλογλυπτικής, λαϊκής ζωγραφικής και λιθογλυπτικής αναπτύσσονται (ελλείψει ιδιόκτητου χώρου) στους διαμορφωμένους ορόφους ενός ενοικιαζόμενου τριώροφου κτιρίου της δεκαετίας του 70, στην Πλάκα. Το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, διαθέτει τέσσερα (4) παραρτήματα στα οποία παρουσιάζονται ειδικές συλλογές ή θεματικές εκθέσεις: Το Κεντρικό κτίριο στην οδό Κυδαθηναίων 17, όπου στεγάζονται οι κύριοι Εκθεσιακοί Χώροι το Τζαμί Τζισδαράκη, στην οδό Άρεως 1, όπου στεγάζεται η "Συλλογή Κεραμεικής του Β. Κυριαζόπουλου"
το "Λουτρό των Αέρηδων", στην οδό Κυρρήστου 8,στην Πλάκα, επισκέψιμο μνημείο των νεώτερων χρόνων το Κτίριο της οδού Πανός 22, όπου στεγάζεται η μόνιμη έκθεση του Μουσείου, "Άνθρωποι και Εργαλεία: Όψεις της Εργασίας στην Προβιομηχανική Κοινωνία", με αντικείμενα από τη δωρεά της Εταιρείας Λαογραφικών Μελετών. Οι συλλογές ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ-ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ Οι ελληνικές παραδοσιακές ενδυμασίες καθώς και τα εξαρτήματα ενδυμασιών εντυπωσιάζουν με τον πλούτο, την ομορφιά και την τυπολογική ιδιαιτερότητα τους, η οποία χαρακτηρίζεται με στοιχεία αρχαιοελληνικής και βυζαντινής παράδοσης. Η συλλογή ενδυμασιών και εξαρτημάτων του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, παρουσιάζει μια μεγάλη ποικιλία η οποία αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων: ιστορικών, γεωγραφικών, κοινωνικο- οικονομικών, ηλικίας, φύλου, κοινωνικής κατάστασης. Στις προθήκες του μουσείου παρουσιάζονται τα ενδυματολογικά σύνολα από όλο τον ελληνικό (ηπειρωτικό, νησιωτικό), αλλά και τον ερύτερο ελλαδικό χώρο (Μ. Ασία, Κύπρος, Β.Ήπειρος). Η συλλογή υφαντικής Η συλλογή υφαντικής αποτελεί μια από τις πλουσιότερες συλλογές του μουσείου. Προϊόντα της νεοελληνικής υφαντικής τέχνης, τα αντικείμενα της συλλογής αυτής διασώζουν γνώσεις, υλικά, τεχνικές καθώς και την αισθητική ιστορία αιώνων. Τα υφαντά της συλλογής του ΜΕΛΤ, γεωγραφικά καλύπτουν όλο τον ελλαδικό χώρο και εξυπηρετούν καθημερινές ανάγκες ένδυσης, στολισμού του σπιτιού και επαγγελματικών ασχολιών.
Δείγματα της νεοελληνικής κεντητικής Στη συλλογή κεντητικής του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης περιλαμβάνονται λαμπρά δείγματα της νεοελληνικής κεντητικής που προέρχονται από όλο τον ελλαδικό χώρο. Είναι πολύχρωμα κεντήματα, λευκοκεντήματα-δαντέλες και χρυσοκεντήματα που προορίζονταν κυρίως για τις ανάγκες της ενδυμασίας, του σπιτιού και της εκκλησίας. Κεντημένα με κλωστές μεταξωτές, βαμβακερές, μάλλινες ή μεταλλικά νήματα (χρυσά ή ασημένια) χαρακτηρίζονταν, ανάλογα με την τεχνική τους, σε γραφτά, μετρητά, τερζήδικα και συρμακέσικα. Η αργυροχοΐα Η αργυροχοΐα αποτελεί έναν από τους λαμπρότερους κλάδους της νεοελληνικής λαϊκής τέχνης, με ιδιαίτερη παράδοση και ανάπτυξη από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους. Η συλλογή αργυροχοΐας του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης αποτελεί μια από τις πιο άρτιες και αξιόλογες μουσειακές συλλογές του είδους της. Εμπλουτισμένη με έργα εκκλησιαστικής (ευαγγέλια, δίσκοι, δισκοπό τηρα, σταυροί, εξαπτέρυγα κ.ά) και κοσμικής αργυροχοϊας (κοσμήματα ανδρικής και γυναικείας ενδυμασίας, ασημικά σπιτιού κ.ά) η συλλογή του μουσείου καλύπτει όλη την αργυροχοϊκή παραγωγή κέντρων όπου έδρασε ο ελληνισμός (Συρράκο, Καλαρρύτες, Γιάννενα, Επτάνησα, Στεμνίτσα, Θράκη, Σαφράμπολη Μ. Ασίας, Πόντος, Κωνσταντινούπολη, Κύπρος κ.ά.) Η λαϊκή ξυλογλυπτική Η λαϊκή ξυλογλυπτική περιλαμβάνει έργα που συνδέονται με τις ανάγκες του σπιτιού (ξυλόγλυπτες επενδύσεις, έπιπλα, σκεύη), της εκκλησίας (τέμπλα, άμβωνες, προσκυνητάρια, μανουάλια, αναλόγια, δεσποτικοί θρόνοι) ή της επαγγελματικής ζωής (ακρόπρωρα πλοίων, γκλίτσες). Χαρακτηριστικά έργα ξυλογλυπτικής τέχνης υπάρχουν στη συλλογή του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Κατασκευασμένα τα αντικείμενα αυτά από μια μεγάλη ποικιλία ξύλου (καρυδιά, οξυά, λεύκα, σημύδα, κυπαρίσσι, μουριά, πυξάρι, κέδρος, αγριελιά) και διακοσμημένα με χαρακτή, ανάγλυφη ή ζωγραφιστή διακόσμηση ή ένθετα στοιχεία όπως σεντέφι, φίλτισι ή ασήμι, αποτελούν δείγματα σημαντικών κέντρων ξυλογλυπτικής που υπήρχαν στη Βορειοδυτική Ελλάδα, το Πήλιο, τη Σκύρο, την Κρήτη κ.ά. Η μεταλλοτεχνία Η μεταλλοτεχνία περιλαμβάνει αντικείμενα κατασκευασμένα από χαλκό (μπακίρι), ορείχαλκο (μπρούντζο) σίδερο, ατσάλι, καλάι (μίγμα από μολύβι και κασσίτερο), που η χρήση τους αναφέρεται σ ένα ευρύ φάσμα οικιακών αναγκών (τροφή, φωτισμός, θέρμανση, καθαριότητα) και αγροτικών ασχολιών (γεωργία, κτηνοτροφία). Τα αντικείμενα αυτά είναι σφυρήλατα ή χυτά και η διακόσμησή τους χαρακτή ή φουσκωτήανάγλυφη.
Οι μεταμφιέσεις Οι μεταμφιέσεις αποτελούν εκδηλώσεις με πανάρχαια καταγωγή και χαρακτήρα ευετηριακό, που έχουν σκοπό να εξασφαλίσουν την υγεία, τη βλάστηση και την καρποφορία της γης, όπως οι αρχαίες διονυσιακές γιορτές. Άλλες τελούνται το Δωδεκαήμερο (Αράπηδες στη Νικήσιανη Καβάλας, Μπαμπούγεροι στην Καλή Βρύση Δράμας) άλλες τις Απόκριες (Καρναβάλια Σοχού, Μπούλες Νάουσας, Γέρος και Κορέλα Σκύρου), άλλες την Πρωτομαγιά. Το Δωδεκαήμερο είναι όρος που αναφέρεται στις 12 ημέρες από την παραμονή των Χριστουγέννων ως τα Θεοφάνεια. Στο διάστημα των ημερών αυτών -που συμπίπτει με τις χειμερινές τροπές του ήλιου- παρατηρείται σύμφωνα με τις δοξασίες των λαών, μια κυριαρχία των κακών πνευμάτων στη γη. Οι μεταμφιεσμένοι του δωδεκαημέρου αλλά και της απόκριας, μιμούνται με την αμφίεση τους τις κακές δυνάμεις του χειμώνα και του σκοταδιού, με σκοπό να τις διώξουν μακριά από τις κατοικίες και τις καλλιέργειες των ανθρώπων και να εξασφαλίσουν τη βλάστηση και την καρποφορία της γης με τον ερχομό της άνοιξης. Στο σημερινό έθιμο των μεταμφιέσεων -έθιμο παγκόσμιο και διαχρονικό- έχουν διασωθεί πολλά λατρευτικά στοιχεία της ελληνικής αρχαιότητας, των ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων. Βασικά εξαρτήματα των μεταμφιέσεων αυτών είναι τα παλαιά ρούχα, δέρματα ζώων, προσωπεία ζωόμορφα ή άλλα και κυρίως πολλά ποιμενικά κουδούνια. Τόσο τα κουδούνια όσο και οι μορφές των μεταμφιεσμένων, χαρακτηρίζονται από τους μελετητές ως αποτρόπαια του κακού σύμβολα. Δείγματα κεραμικής Η συλλογή του Μουσείου περιλαμβάνει εξαιρετικά δείγματα κεραμικής που προέρχονται από όλο τον ελληνικό χώρο αλλά και τον ευρύτερο Ελληνισμό (Κύπρος, Μ. Ασία κ.ά.). Τα έργα της κεραμεικής προορίζονται να χρησιμεύσουν είτε ως αρχιτεκτονικά μέλη, που διακρίνονται σε λειτουργικά ή διακοσμητικά (ακροκέραμα, καπνοδόχοι, φουρούσια, ένθετα πλακίδια), είτε ως χρηστικά σκεύη (κανάτια, λαγίνια, πιθάρια, πιάτα, λύχνοι, θυμιατά). Τα υλικά κατασκευής τους είναι η τερακότα και η φαγεντιανή, τα οποία χρησιμοποιούνται γυμνά, εφυαλωμένα ή χρωματισμένα με διάφορες ύλες. Τέχνη κατεξοχήν εργαστηριακή, με μόνιμες ημιυπαίθριες εγκαταστάσεις, αναπτύχθηκε κυρίως στα ελληνικά νησιά, αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ιδιαίτερη ώθηση στην εφυαλωμένη και γενικότερα στη διάκοσμη κεραμική έδωσε η εγκατάσταση στην Ελλάδα μετά το 1922 Ελλήνων τεχνιτών από ονομαστά κέντρα κεραμικής της Μικράς Ασίας, τη Νίκαια, την Κιουτάχεια ή το Τσανάκ- Καλέ. Σπουδαίοι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς, όπως ο Μυγδαληνός, ο Αβραμίδης, ο Βαρδαξής, ο Γιασιράνης, ο Θεοδώρου κ.ά. αντιπροσω-πεύονται με μερικά από τα καλύτερα έργα τους στη Συλλογή του μουσείου (Δωρεά Β. Κυριαζόπουλου). ΛΙΘΟΓΛΥΠΤΙΚΗ Τα λαϊκά λιθόγλυπτα αποτελούν είτε αυτοτελή έργα (βρύσες, ταφικά μνημεία) ή αρχιτεκτονικά στοιχεία που διακρίνονται σε λειτουργικά
(περιθυρώματα, υπέρθυρα, φεγγίτες) και σε διακοσμητικά (εντοιχισμένες πλάκες). Έργα λιθογλυπτικής από τα σπουδαία εργαστήρια λιθογλυπτικής που υπήρχαν στη Τήνο εκτίθενται στο μουσείο μας. Το λαϊκό θέατρο σκιών Το λαϊκό θέατρο σκιών, γέννημα της Ανατολής, αντιπροσωπεύει μια ιδιότυπη μορφή της θεατρικής τέχνης. Ο ελληνικός Καραγκιόζης αποτελεί συμπύκνωση του λαϊκού πνεύματοςκαι εκφράζει εμπειρίες από την πολιτική και κοινωνική ζωή του λαού, με στόχο την ψυχαγωγία του. Με κύρια εκφραστικά μέσα τον μπερντέ, το λόγο, τη μουσική και το τραγούδι καθώς και τις φιγούρες που κατασκευάζο νται είτε από δέρμα είτε από χαρτόνι, ο καραγκιοζοπαίχτης δημιουργεί πίσω από τον περντέ έργα εμπνευσμένα από την ελληνική ιστορία και μυθολογία, τις λαϊκές μυθιστορίες και τη σύγχρονη καθημερινή ζωή. Η Συλλογή του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης είναι μια από τις σημαντικότερες και πλέον αντιπροσωπευτικές συλλογές έργων του Θεάτρου Σκιών. Η λαϊκή ζωγραφική Η λαϊκή ζωγραφική εκφράζεται μέσα από έργα κοσμικά (κασέλες) και εκκλησιαστικά (βυζαντινές εικόνες). Από τους επώνυμους λαϊκούς ζωγράφους ο αυτοδίδακτος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1868-1934) εικονίζει στα έργα του πρόσωπα και γεγονότα της μυθολογίας, της σύγχρονης, νεότερης και αρχαίας ιστορίας, συμβολικές παραστάσεις, τοπία, σκηνές από την καθημερινή ζωή και προσωπογραφίες. Αντλεί έμπνευση από το εθνικό ιστορικό παρελθόν, αντιγράφει ευρωπαϊκές καρτ-ποστάλ και εικονογραφημένες λαϊκές εκδόσεις ή παρατηρεί άμεσα τη φύση. Η ζωγραφική του, με δισδιάστατη αντίληψη του χώρου και της προοπτικής, προσωπική και ελεύθερη χρήση του χρώματος, συνοδεύεται από γραπτά σχόλια που προεκτείνουν και επεξηγούν την εικόνα. Η συλλογή του ΜΕΛΤ με έργα λαϊκής ζωγραφικής του Θεόφιλου, παρουσιάζεται με κινητά ζωγραφικά έργα του και μια αυτοτελή τοιχογραφημένη αίθουσα από σπίτι της Λέσβου που έχει μεταφερθεί στον εκθεσιακό χώρο του μουσείου. Η συλλογή χαρακτικών του Μουσείου περιλαμβάνει έργα περιηγητών που επισκέπτονται τον ελληνικό χώρο από τα μέσα του 18ου και τον 19ο αιώνα. Το ρεύμα του περιηγητισμού, επηρεασμένο από το κίνημα του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού, στρέφεται στην αποτύπωση μνημείων και αρχαιολογικών χώρων καθώς και στο τοπίο και τις εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής. Η συλλογή εργαλείων παραδοσιακών τεχνών Η συλλογή εργαλείων παραδοσιακών τεχνών του Μουσείου -Δωρεά της Εταιρείας Λαογραφικών Μελετών- θεωρείται μια από τις πλέον άρτιες συλλογές. Πρόκειται για εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν σε κάθε τομέα παραγωγής πριν την εκβιομηχάνιση-
αλλαγή που για τον Ελλαδικό χώρο συντελέστηκε στις δεκαετίες του 1950 και 60. Αγροτικά, οικιακά ή εργαλεία που καλύπτουν τις τεχνικές ανάγκες «παραδοσιακών εργαστηρίων» βιοτεχνικού χαρακτήρα, κατασκευάζονται με τη σοφία της εμπειρίας που συγκεντρώνεται από γενιά σε γενιά. Ξύλινα ή μεταλλικά κυρίως, έχουν φόρμες απλές και καθαρές, απόλυτα εναρμονισμένες με το λειτουργικό προορισμό τους. Παρότι τα βασικά σχήματα είναι σταθερά, τα εργαλεία διαφοροποιούνται από τόπο σε τόπο ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες, τις διαθέσιμες πρώτες ύλες, τους δρόμους επικοινωνίας, τον τρόπο ζωής. Δείγματα των κοπτικών υφασμάτων και άλλων αντικειμένων κοπτικής τέχνης Τα εκλεκτά δείγματα των κοπτικών υφασμάτων και άλλων αντικειμένων κοπτικής τέχνης (υφαντικά εργαλεία, πέδιλα) που ανήκουν στη συλλογή του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης - συνολικά 150 αντικείμενα- αποτελούσαν άλλοτε μέρος της πλούσιας Συλλογής Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών. Δωρεά (1880) του φιλότεχνου Λήμνιου ομογενούς Ιωάννη Δημητρίου από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και του επίσης ομογενούς (1904) από το Κάιρο Αλεξάνδρου Ρόστοβιτς- τα αντικείμενα αυτά παραχωρήθηκαν το 1923 στο ΜΕΛΤ, ως υλικό περισσότερο εναρμονιζόμενο προς τα νεότερα (λαϊκά) διάκοσμα υφάσματα των Συλλογών του. Έργα των Χριστιανικών λαών της κοιλάδας του Νείλου, των Κοπτών, τα κοπτικά έργα καλύπτουν χρονολογικά την ιστορική περίοδο της ύστερης αρχαιότητας, από τους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους μέχρι την αραβική κατάκτηση και μετά (2ος-12ος μ.χ. αιώνας). Βρέθηκαν σε τάφους ευγενών αξιωματούχων ή σε θησαυροφυλάκια μοναστηριών της Αιγύπτου. Η αμμώδης και ξερή αιγυπτιακή γη καθώς και ο τελετουργικός τρόπος ενταφιασμού των νεκρών με τα διάκοσμα κοπτικά υφάσματα, βοήθησαν στη διατήρηση τους μέχρι την ανασκαφική ανακάλυψη τους από αρχαιολόγους ή λαθρανασκαφείς. Έργα μιας τέχνης που παρόλο που έγινε στην Αίγυπτο, φέρει επάνω της διαχρονικά τα σημάδια του ελληνισμού: βλέμματα και μορφές ελληνικές, έργα μιας τέχνης που με τη σιωπή και την εκφραστικότητα των μορφών της, υφαίνει την εμπειρία ενός κοινού μεσογειακού κόσμου. Η συλλογή Έργων Κοπτικής Τέχνης του ΜΕΛΤ, θεωρείται από τις σημαντικότερες συλλογές κοπτικών υφασμάτων στον κόσμο. ΠΗΓΗ: ΜΟΥΣΕΙΟ Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης