ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ»... 4 3. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ... 7 4. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ... 9 5. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 12 5.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ... 12 5.2. ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ... 14 6. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ... 15 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 16 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο χώρος της υγείας αποτελεί ένα χώρο όπου η κρατική παρέμβαση είναι ιδιαίτερα έντονη. Η κρατική παρέμβαση στο χώρο της υγείας μπορεί να πάρει ως συνήθως γίνεται τη μορφή της παραγωγής του αγαθού υπηρεσίες υγείας και της διανομής του στον πληθυσμό. Η παρέμβαση του κράτους στο χώρο της υγείας γίνεται κυρίως αισθητή με την ύπαρξη των δημοσίων δαπανών για την υγεία. Η παρέμβαση του κράτους στην υγεία αποτελεί το θεμέλιο λίθο της πολιτικής υγείας. Ένα από τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής πολιτικής και ειδικότερα της πολιτικής υγείας στην Ελλάδα είναι ο αποσπασματικός της χαρακτήρας. Σε αρκετές περιπτώσεις πάρθηκαν μέτρα τα οποία δεν ήταν ενταγμένα σ ένα ενιαίο πλαίσιο, αλλά είχαν επιμέρους στόχους. Στην ουσία εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, αλλά όχι του συνόλου των πολιτών. Τα τελευταία χρόνια έχει ενταθεί η συζήτηση αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της πολιτικής υγείας. Ο μέσος έλληνας πολίτης αισθάνεται δυσαρεστημένος από τις παρεχόμενες δημόσιες υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα. Αρκετοί πολίτες δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας ή και αν έχουν πρόσβαση σε αυτές, δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν άμεσα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ιδιωτικές δαπάνες για υγεία στην Ελλάδα είτε κατά κεφαλή, είτε ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι πολύ υψηλές σε σχέση με το τι ισχύει στις άλλες χώρες. Η πολιτική υγείας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα της κάθε εποχής. Σήμερα η άσχημη δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδας, αλλά και των άλλων χωρών της Ε.Ε. θέτει ως πρωταρχικής σημασίας αίτημα τον επανακαθορισμός της κοινωνικής πολιτικής και της πολιτικής υγείας. Η ανάγκη μείωσης των δημοσίων δαπανών επηρεάζει και το χώρο της υγείας. Η μείωση των δημοσίων δαπανών για την υγεία επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα σε αυτό τον χώρο. Η ελλειμματική κατάσταση των νοσοκομείων εδώ και αρκετά χρόνια έχει ως αποτέλεσμα να διογκώνουν ακόμη περισσότερο το οξυμένο δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας. Το κράτος αν προσπάθησε αρκετές φορές να περιορίσει σημαντικά τα δημοσιονομικά ελλείμματα στο χώρο της υγείας και ειδικότερα στα νοσοκομεία, εντούτοις οι προσπάθειες αυτές δεν τελεσφόρησαν. Τα νοσοκομεία γινόντουσαν εκ νέου ελλειμματικά μέσα σε ελάχιστο χρόνο. 3

Σήμερα τίθεται ως πρωταρχικής πολιτικής προτεραιότητας η ανάγκη μείωσης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων στο χώρο της υγείας που ευθύνονται σε σημαντικό βαθμό για την άσχημη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Στα πλαίσια αυτού του κεφαλαίου θα αναλύσουμε την έννοια της πολιτικής υγείας, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τη βασική φιλοσοφία της πολιτικής υγείας στην Ελλάδα και τις διαφαινόμενες τάσεις της. Έχοντας ολοκληρώσει τη μελέτη αυτού του κεφαλαίου θα πρέπει να είστε σε θέση να γνωρίζετε : τι είναι πολιτική υγείας ποια είναι η σχέση μεταξύ πολιτική υγείας και κοινωνικής πολιτικής ποιοι είναι οι λόγοι της παρέμβασης του κράτους στον τομέα της υγείας πως «γεννήθηκε» και «αναπτύχθηκε» η παρέμβαση του κράτους στον τομέα της υγείας ποια είναι η βασική φιλοσοφία πάνω στην οποία στηρίζεται η πολιτική υγείας με ποιον τρόπο προστατεύεται ο πληθυσμός απέναντι στους κοινωνικούς κινδύνους της ασθένειας / αρρώστιας, ατυχήματος και ανικανότητας ποια ήταν η ιστορική εξέλιξη της συγκρότησης πολιτικής υγείας στην Ελλάδα ποιος ήταν ο χαρακτήρας αυτής της πολιτικής υγείας στην Ελλάδα 2. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ» Όπως αναφέραμε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, η κοινωνική πολιτική ορίζεται η συλλογική κοινωνική πράξη η οποία είναι προσανατολισμένη στην από κοινού εξασφάλιση των συνθηκών διευρυμένης αναπαραγωγής της συνολικής κοινωνίας. Δηλαδή η κοινωνική πολιτική περιλαμβάνει τόσο παρεμβάσεις του κράτους είτε στον τομέα παραγωγής και διανομής αγαθών και υπηρεσιών, είτε σε νομοθετικό επίπεδο. Όλες αυτές οι δράσεις του κράτους έχουν ως σκοπό να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις και να συμβάλλουν στην αναπαραγωγή της ικανότητας του ανθρώπου προς εργασία. Η αναπαραγωγή της ικανότητας του ανθρώπου προς εργασία προϋποθέτει τόσο την ύπαρξη σωματικής, όσο και ψυχικής υγείας και ευεξίας. Η πολιτική υγείας αποτελεί εξειδίκευση της κοινωνικής πολιτικής στο χώρο της υγείας. Ως εκ τούτου μπορούμε να πούμε ότι η πολιτική υγείας αποτελεί το σύνολο των παρεμβάσεων και δράσεων του κράτους σε διοικητικό, νομοθετικό και οικονομικό επίπεδο που συμβάλλουν 4

στην ομαλή αναπαραγωγή του συνόλου της κοινωνίας αποσκοπώντας κυρίως στην εξασφάλιση καλής σωματικής και ψυχικής υγείας και ευεξίας. Το κράτος, πέρα από τις διοικητικές και νομοθετικές παρεμβάσεις, με τις οποίες προστατεύει και προάγει την υγεία των πολιτών, παρέχει σε αυτούς που έχουν ανάγκη παροχές σε είδος και σε χρήμα (π.χ. ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, επιδόματα ασθένειας κ.α). Τι είναι όμως στην ουσία η πολιτική υγείας ; Μπορούμε να ταυτίσουμε την πολιτική υγείας με ένα σύνολο κοινωνικών δαπανών ; Αν ταυτίσουμε την πολιτική υγείας απλά με τη δαπάνη χρημάτων, στην ουσία συγχέουμε μία έννοια (στην συγκεκριμένη περίπτωση την πολιτική υγείας) με τη μορφή που γίνεται κατανοητή από το μέσο πολίτη η πολιτική υγείας (δηλαδή με τη δαπάνη χρημάτων). Υπό αυτό το πρίσμα, η μόνη διαφοροποίηση που θα υπάρχει μεταξύ πολιτικής υγείας και άλλων κοινωνικών πολιτικών (π.χ. πολιτική απασχόλησης, πολιτική φτώχειας κλπ) είναι το που δαπανούνται τα χρήματα και ποιοι είναι οι επιδιωκόμενοι στόχοι από τη δαπάνη των χρημάτων. Όπως δεν μπορούμε να ταυτίσουμε το κράτος με τις δημόσιες δαπάνες, που είναι τρόπος παρέμβασης του κράτους, έτσι δεν μπορούμε να ταυτίσουμε την πολιτική υγείας με τις δαπάνες του κράτους στον τομέα της υγείας. Ποια ήταν όμως η αναγκαιότητα για την παρέμβαση του κράτους στον τομέα της υγείας ;Θα μπορούσαμε να απαντήσουμε στο εν λόγω ερώτημα έχοντας ως σημείο εκκίνησης την οικονομική επιστήμη, ή την ιστορία ή την κοινωνιολογία κλπ. Η κάθε επιστήμη θα μπορούσε να δώσει τη δική της απάντηση στο εν προαναφερόμενο ερώτημα. Αν ακολουθήσουμε την ιστορική προσέγγιση μπορούμε να κατανοήσουμε τόσο τι είναι η πολιτική υγείας, όσο και γιατί υπήρξε εκτεταμένη παρέμβαση του κράτους στον τομέα αυτό, ειδικά τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης του οικονομικού μας συστήματος. Ας σκεφτούμε ποιες ήταν οι σημαντικές αλλαγές που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση στην οικονομία και στην κοινωνία, πως επηρέασε τη ζωή των πολιτών και τι προβλήματα δημιούργησε. Η βιομηχανική επανάσταση προκάλεσε ριζικές αλλαγές στην οικονομία, στην κοινωνία και στον τρόπο ζωής των πολιτών. Για να λειτουργήσουν τα εργοστάσια όπου πλέον χρησιμοποιούν μηχανές στην παραγωγή των αγαθών - την περίοδο εκείνη, χρειάζονται ολοένα και περισσότερη μισθωτή εργασία. Οι πρώτοι εργάτες που καταφεύγουν στις μεγάλες πόλεις για να εργαστούν στα εργοστάσια είναι καταρχήν οι αγρότες που αναζητούν μία καλύτερη μοίρα. Η σημαντική αλλαγή που προκάλεσε η βιομηχανική επανάσταση ήταν η αστικοποίηση των αγροτών και η μετατροπή τους σε μισθωτούς εργάτες. Άλλαξε ριζικά τον 5

τρόπο ζωής τους, αφού πλέον προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους μέσα από την απόκτηση αγαθών και υπηρεσιών από την αγορά. Όμως οι συνθήκες διαβίωσης εκείνη την περίοδο ήταν άθλιες. Αν λάβουμε υπόψη μας και το μεγάλο αριθμό εργατικών ατυχημάτων που συνέβαιναν εξαιτίας της απειρίας των εργατών στη χρήση των μηχανών, κατανοούμε ότι οι πολίτες έπρεπε να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα υγείας και ανικανότητας εξαιτίας των εργατικών ατυχημάτων. Το εισόδημα που αποκτούσαν από την εργασία τους ήταν εντελώς ανεπαρκές για να αγοράσουν από την αγορά υπηρεσίες υγείας και να προστατέψουν με τον τρόπο αυτό την υγεία τους. Οι πρώτες απόπειρες αντιμετώπισης του προβλήματος της ασθένειας υγείας και του εργατικού ατυχήματος γίνονται στη βάση της φιλανθρωπίας. Οι επόμενες προσπάθειες αντιμετώπισης αυτών προβλημάτων γίνονται από τις επιχειρήσεις για τους εργαζόμενους σε αυτές. Η κύρια φιλοσοφία που επικρατούσε την περίοδο εκείνη ήταν ότι η αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας και ανικανότητας ήταν ατομική υπόθεση και ο κάθε πολίτης θα έπρεπε από μόνος του να βρει λύσεις. Όμως τόσο οι πολίτες, εξαιτίας του πολύ χαμηλού τους εισοδήματος, δεν μπορούσαν να βελτιώσουν από μόνοι τους την υγείας τους, αλλά και οι προσπάθειες των επιχειρήσεων που ατομικά προσέφεραν στους υπαλλήλους τους υπηρεσίες υγείας, έφτασαν στα όριά τους. Μία επιχείρηση όταν δαπανά κάποια χρήματα για τους υπαλλήλους της (π.χ. για θέματα υγείας, ή εκπαίδευσης κλπ) αποσκοπεί να αποσβέσει τα χρήματα που έχει δαπανήσει. Ως εκ τούτου η επιχείρηση από τη στιγμή που δαπανούσε χρήματα για κάποιον υπάλληλο της, απαιτούσε ο υπάλληλος αυτός να συνεχίσει να εργάζεται για την επιχείρηση ένα συγκεκριμένο διάστημα. Όμως η «δέσμευση» αυτή ερχόταν σε αντίθεση με τη βασική αρχή του καπιταλιστικού συστήματος, που ήταν η κινητικότητα της εργασίας (δηλαδή ο εργαζόμενος να εργάζεται για όποιον θέλει και για όσο χρονικό διάστημα θέλει). Η αντιμετώπιση του προβλήματος της υγείας ήταν άμεσης προτεραιότητας εκείνη την περίοδο, αφού η μη αντιμετώπισή του είχε ως συνέπεια να μειώνεται το εργατικό δυναμικό (εξαιτίας των θανάτων) και να χειροτερεύει η ποιότητα του υπολοίπου εργατικού δυναμικού εξαιτίας της υποβάθμισης της υγείας των εργαζομένων. Ήταν όμως εξίσου σαφή ότι : α) ο πολίτης από μόνος του δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα υγείας του και β) ούτε και η μεμονωμένη επιχείρηση μπορούσε να αντιμετωπίζει πλέον σε ατομική βάση το πρόβλημα της υγείας των υπαλλήλων της. Τα δεδομένα αυτά άρχισαν να δημιουργούν μία νέα αντίληψη για το πως ο άνθρωπος θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους προβλήματα, όπως είναι το πρόβλημα της υγείας του. Άρχιζε σιγά σιγά να δημιουργείται η αντίληψη ότι όλη κοινωνία ήταν υπεύθυνη 6

απέναντι στους πολίτες της να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους προβλήματα. Περνάμε στην ουσία από την ατομική αντιμετώπιση του κοινωνικού κινδύνου που απειλεί την υγεία στη συλλογική του αντιμετώπιση. Ως εκ τούτου μπορούμε να πούμε ότι η πολιτική υγείας αποτελεί τη συλλογική αντιμετώπιση του κοινωνικού κινδύνου που προκαλεί η ασθένεια και η αρρώστια. Ακόμη και στην περίπτωση των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών η προσφορά ενός συμβολαίου υγεία δεν στηρίζεται στην αντιμετώπιση του προβλήματος υγείας του εν λόγω ασφαλισμένου χωριστά από τους υπόλοιπους ασφαλισμένους. Η λογική των ιδιωτικών ασφαλιστικών προγραμμάτων είναι ότι υπάρχει ατομική σύμβαση μεταξύ της εταιρείας και του ατόμου το άτομο πληρώνει τα ασφάλιστρά του και η εταιρεία είναι υποχρεωμένη να του παρέχει υπηρεσίες υγείας ή επιδόματα όταν το άτομο τα χρειάζεται -, αλλά η εταιρεία «ενοποιεί» τα ασφαλιστικά συμβόλαια και τα διαχειρίζεται από κοινού ως ένα ενιαίο συμβόλαιο. Συνοψίζοντας αυτή την ενότητα θα πρέπει να γνωρίζετε ότι : η πολιτική υγείας είναι εξειδίκευση της κοινωνικής πολιτικής στον τομέα της υγείας η πολιτική υγείας αποτελεί το συλλογικό τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος της ασθένειας / αρρώστιας και της ανικανότητας 3. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Εκτός από την ιστορική προσέγγιση, η οποία μας ανέδειξε τους λόγους για τους οποίους συγκροτήθηκε η πολιτική υγείας, η οικονομική προσέγγιση μπορεί να μας εξηγήσει τους λόγους παρέμβασης του κράτους στον τομέα της υγείας. Στα πλαίσια αυτής της ενότητας θα αναφερθούμε εν συντομία στους βασικούς λόγους για τους οποίους μπορούμε να εξηγήσουμε την κρατική παρέμβαση στο χώρο της υγείας. Με βάση την αρχή των δημοσίων οικονομικών, το κράτος παρεμβαίνει στην οικονομία εξαιτίας των ατελειών και αδυναμιών της ανταγωνιστικής αγοράς. Συγκεκριμένα το κράτος παρεμβαίνει 1 για να : εφοδιάσει την οικονομία με δημόσια αγαθά στις επιθυμητές ποσότητες εφοδιάσει την οικονομία με αγαθά και υπηρεσίες στις επιθυμητές ποσότητες επεκτείνει τις δραστηριότητες εκείνες που δημιουργούν εξωτερικές οικονομίες 2 και να περιορίσει εκείνες τις δραστηριότητες που δημιουργούν εξωτερικές επιβαρύνσεις 1 βλ. Καράγιωργας (1979, σ.91-92) 7

βάλει φραγμό και να ελέγξει τα μονοπώλια αναδιανείμει το εισόδημα και τον πλούτο ώστε να επιτευχθεί η άριστη ή κοινωνικά επιθυμητή διανομή σταθεροποιήσει την οικονομία ανακατανείμει τα μέσα παραγωγής στην έκταση που απαιτεί η πραγματοποίηση της κοινωνικά επιθυμητής οικονομικής ανάπτυξης Τι συμβαίνει στο χώρο της υγείας ; Τι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε κρατική παρέμβαση και τα πάντα καθορίζονταν από την αγορά ; Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν θα ήταν ικανό να μπορέσει να αγοράσει υπηρεσίες υγείας ή θα αγόραζε υπηρεσίες υγείας σε πολύ μικρότερη ποσότητα από αυτή που χρειάζεται, με αποτέλεσμα τη χειροτέρευση της υγείας του. Οι λόγοι για τους οποίους το κράτος παρεμβαίνει στον τομέα της υγείας είναι αρκετοί. Ειδικότερα το κράτος παρεμβαίνει στον τομέα της υγείας : παράγοντας το αγαθό «υπηρεσίες υγείας» και παρέχοντάς το στους πολίτες σε σχετικά χαμηλή τιμή σε σχέση με αυτή που θα πλήρωναν αν το αγόραζαν από την αγορά προσδιορίζοντας την άριστη για την κοινωνία - ποσότητα του αγαθού αυτού. Οι ασφαλισμένοι δεν έχουν συμφέρον να αποκαλύψουν τις πραγματικές τους προτιμήσεις σε σχέση με την ποσότητα των ζητούμενων υπηρεσιών υγείας, ενώ οι ιατροί και οι άλλοι επαγγελματίες υγείας είναι ταυτόχρονα και αυτοί που προσφέρουν το αγαθό «υπηρεσίες υγείας», αλλά είναι και αυτοί που καθορίζουν τη ζήτηση υπηρεσιών υγείας, αφού λειτουργούν ως ενδιάμεσοι των ασθενών παράγοντας το αγαθό «υπηρεσίες υγείας» που έχει σημαντικές εξωτερικές οικονομίες (θετικές επιπτώσεις στο σύνολο της κοινωνίας) 2 Η παραγωγή ενός αγαθού έχει ένα όφελος και ένα κόστος για αυτόν που το παράγει. Για να παράγει ένα αγαθό θα πρέπει να δαπανήσει χρήματα, οπότε έχει ένα κόστος. Όταν πουλάει το αγαθό εισπράττει χρήματα, οπότε έχει όφελος. Υπάρχουν περιπτώσεις που η παραγωγή του αγαθού μπορεί να προκαλέσει όφελος ή κόστος όχι μόνο για τον παραγωγό που το παράγει, αλλά και για την υπόλοιπη κοινωνία. Για παράδειγμα η παραγωγή του αγαθού εκπαίδευση επιφέρει όφελος και σε όλη την κοινωνία πέρα από το όφελος που αποκομίζει αυτός που «καταναλώνει» την εκπαίδευση. Αντίστοιχα όταν ένα εργοστάσιο ρίχνει τα λήμματά του στη λίμνη, πέρα από το κόστος που έχει ο ιδιοκτήτης για να παράγει το αγαθό, κόστος έχει και όλη η κοινωνία απί τη στιγμή που μολύνεται η λύμνη. Όταν μία παραγωγική δραστηριότητα δημιουργεί εξωτερικές οικονομίες σημαίνει ότι δημιουργείται και όφελος για όλη την κοινωνία, πέρα του οφέλους που έχει το συγκεκριμένο άτομο. Αντίστοιχα όταν η παραγωγική δραστηριότητα δημιουργεί εξωτερική επιβάρυνση σημαίνει ότι δημιουργεί και πρόσθετο κόστος για όλη την κοινωνία, πέρα του ατομικού κόστους. 8

Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο το κράτος παρεμβαίνει στον τομέα της υγείας είναι για να εξασφαλίσει την ομαλή αναπαραγωγή της κοινωνίας προστατεύοντας τους πολίτες της από την έλευση του κινδύνου της ασθένειας αρρώστιας και ανικανότητας. Ακόμη και σε χώρες όπου ο ιδιωτικός τομέας της υγείας είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένος, στην ουσία αυτό που ο ιδιωτικός τομέας υγείας προσφέρει είναι οι «υπηρεσίες υγείας» που είναι το τελικό προϊόν. Για να παραχθεί αυτό το τελικό προϊόν (δηλαδή οι υπηρεσίες υγείας), πρέπει να υπάρξει μία πολύπλοκη παραγωγική διαδικασία την οποία ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί να εξασφαλίσει. Για παράδειγμα θα πρέπει να υπάρχουν γιατροί. Για να γίνουν κάποιοι πολίτες γιατροί, θα πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα. Η εκπαίδευση των γιατρών είναι μία πολυδάπανη και ιδιαίτερη πολύπονη διαδικασία και ως εκ τούτου δεν αποφέρει κέρδος σε κανένα ιδιώτη, ο οποίος απλώς θέλει κάποιους γιατρούς για το δικό του ιδιωτικό νοσοκομείο. Επιπλέον για την παραγωγή φαρμάκων απαιτείται έρευνα επί δεκάδες χρόνια και η δαπάνη πολλών χρημάτων για να φτάσουμε στο τελικό επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα απλά αυτά παραδείγματα αναδεικνύουν δύο βασικά στοιχεία : α) κανένας ιδιώτης δεν μπορεί από μόνος του να οργανώσει ολόκληρη την παραγωγική διαδικασία που απαιτείται για την παραγωγή του τελικού προϊόντος που είναι οι υπηρεσίες υγείας και β) κανένας καταναλωτής δεν μπορεί να «πληρώσει» από μόνος του ολόκληρο το κόστος της παραγωγικής διαδικασίας που απαιτείται για να αγοράσει στο τέλος το τελικό προϊόν που είναι οι υπηρεσίες υγείας. Δηλαδή τόσο ο παραγωγός, όσο και ο καταναλωτής μπορούν να παράγουν και να καταναλώνουν το τελικό προϊόν χρησιμοποιώντας, χωρίς να πληρώνουν άμεσα, την συνολική παραγωγική διαδικασία. Το αγαθό «υπηρεσίες υγείας» θεωρείται από το κράτος ότι είναι ένα αγαθό που θα πρέπει οι πολίτες να το καταναλώνουν, ανεξαρτήτως αν οι ίδιοι θέλουν ή όχι, για να διατηρούν την υγεία τους σε ικανοποιητικό επίπεδο. Σε κάθε άλλη περίπτωση, αν τα άτομα δεν καταναλώνουν υπηρεσίες υγείας και αρρωστήσουν, τότε το κόστος αποκατάστασης της υγείας τους επηρεάζει όχι μόνο τους ίδιους, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Για τους λόγους αυτούς το αγαθό «υπηρεσίες υγείας» θεωρείται «κοινωνικό αγαθό» και για το λόγο αυτό παράγεται άμεσα από το κράτος ή το κράτος ελέγχει την παραγωγική του διαδικασία, αν αυτή γίνεται από ιδιώτη. 4. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ Όπως ήδη αναφέραμε η κοινωνική πολιτική και στην περίπτωσή μας η πολιτική υγείας, θα πρέπει να αναδείξει τον τρόπο εκείνο με τον οποίο αντιμετωπίζεται συλλογικά ο 9

κοινωνικός κίνδυνος. Η πολιτική υγείας θα πρέπει να αναδεικνύει : α) τη φιλοσοφία του τομέα της υγείας και β) την οργάνωση και χρηματοδότηση του τομέα της υγείας. Ποιος είναι λοιπόν ο στόχος της πολιτικής υγείας ; Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο βασικός στόχος της πολιτικής υγείας είναι να προστατέψει τους πολίτες της χώρας από τον κοινωνικό κίνδυνο της ασθένειας / αρρώστιας, ανικανότητας και ατυχήματος, είτε αποτρέποντάς τον να συμβεί, είτε σε περίπτωση που συμβεί, συμβάλλοντας στην αποκατάσταση της υγείας του ατόμου. Ο τρόπος με τον οποίο η πολιτική υγείας προσπαθεί να επιτύχει τον συγκεκριμένο στόχο είναι η ανάπτυξη του συστήματος υγείας. Η ανάπτυξη του συστήματος υγείας θα πρέπει να γίνει στη βάση κάποιων υποθέσεων φιλοσοφικών παραδοχών. Υπάρχουν δύο βασικές υποθέσεις φιλοσοφικές παραδοχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η ανάπτυξη του συστήματος υγείας 3 : η επίτευξη του υψηλότερου δυνατού επιπέδου υγείας και ευεξίας είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, ανεξάρτητα από το χρώμα, την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο, την ηλικία, τις ικανότητες, την σεξουαλική επιλογή ή την τάξη η επίτευξη ισότιμης και καθολικής πρόσβασης όλων των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας Η πολιτική υγείας μπορεί να οργανωθεί είτε στη βάση της κοινωνικής ασφάλισης, είτε στη βάση της κοινωνικής βοήθειας, είτε στη βάση ενός μεικτού συστήματος υγείας (και κοινωνική ασφάλιση και κοινωνική βοήθεια). Υπάρχουν δύο βασικές διαφορές μεταξύ της κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής βοήθειας, ως μορφών κοινωνικής προστασίας. Η πρώτη διαφορά ευρίσκεται στον τρόπο που η κάθε μορφή κοινωνικής προστασίας αντιμετωπίζει τον κοινωνικό κίνδυνο. Η κοινωνική ασφάλιση αντιμετωπίζει τον κοινωνικό κίνδυνο στη βάση της ιδέας της ασφάλισης. Δηλαδή υπάρχει μία συμφωνία μεταξύ των ασφαλισμένων και του φορέα ασφάλισής τους, όπου ο ασφαλισμένος καταβάλλει ασφαλιστικές εισφορές και ο φορέας ασφάλισής του είναι υποχρεωμένος στην περίπτωση που επέλθει ο κοινωνικός κίνδυνος να φροντίσει να του παρέχει υπηρεσίες υγείας με σκοπό την αποκατάσταση της υγείας του και γενικότερα τη βελτίωση του επιπέδου υγείας του. Η έννοια του ασφαλισμένου, στα πλαίσια του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, συνδέεται με την έννοια της εργασίας, αφού μόνο οι εργαζόμενοι είναι οι ασφαλισμένοι. Το ύψος και το είδος των παροχών συνδέονται ως ένα βαθμό με το ύψος των ασφαλιστικών εισφορών. Η χρηματοδότηση του συστήματος υγείας, 3 Οι φιλοσοφικές αυτές παραδοχές αναφέρονται στη Χάρτα των λαών για την Υγεία 10

στα πλαίσια της κοινωνικής ασφάλισης, είναι είτε διμερής (εργαζόμενοι και εργοδότες), είτε τριμερής (εργαζόμενοι, εργοδότες και κράτος). Στα πλαίσια του συστήματος κοινωνικής βοήθειας, ο κοινωνικός κίνδυνος αντιμετωπίζεται στη βάση της φιλοσοφίας ότι όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να προστατευτούν από τον κοινωνικό κίνδυνο. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα κοινωνικής προστασίας παρέχει σε όλους τους πολίτες κοινωνική προστασία, στην περίπτωσή μας ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, για να βελτιώσουν το επίπεδο της υγείας του. Η ανάπτυξη της κοινωνικής προστασίας γίνεται στη βάση της αντίληψης περί δικαιωμάτων και υποχρεώσεων μεταξύ πολιτών και κράτους. Ως εκ τούτου ο πολίτης δικαιούται πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας ανεξάρτητα αν έχει πληρώσει προηγουμένως χρήματα ή όχι. Το ύψος των παροχών υγείας στα πλαίσια του συστήματος κοινωνικής βοήθειας είναι ίδιο προς όλους. Η χρηματοδότηση του συστήματος υγείας, στην περίπτωση αυτή, γίνεται κατά κύριο λόγο μέσα από την άμεση φορολογία (φορολογία εισοδήματος). Ανάμεσα σε αυτά τα δύο συστήματα υπάρχουν θετικά και αρνητικά στοιχεία. Το βασικό θετικό στοιχείο του συστήματος κοινωνικής βοήθειας είναι ότι παρέχει κοινωνική προστασία προς όλους και όχι μόνο προς τους εργαζόμενους. Το αρνητικό στοιχείο αυτού του συστήματος είναι ότι θεωρείται περισσότερο γενναιόδωρο σε σχέση με το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Τόσο στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, όσο και στο σύστημα κοινωνικής βοήθειας ο ρόλος του κράτους είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Η παρέμβαση του κράτους, ειδικά στις χώρες της Ε.Ε., εστιάζεται τόσο στην παραγωγή του αγαθού «υπηρεσίες υγείας», όσο και στη διανομή του. Υπάρχουν χώρες, όπως π.χ. οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο ρόλος του κράτους είναι περισσότερο στο επίπεδο του ελέγχου και λιγότερο στο επίπεδο της παραγωγής και διανομής του αγαθού «υπηρεσίες υγείας», αφήνοντας με αυτό τον τρόπο περισσότερο ελεύθερο χώρο για την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα της υγείας, μέσα από τα ιδιωτικά νοσοκομεία και κυρίως την ιδιωτική ασφάλιση υγείας. Σήμερα η πολιτική υγείας βρίσκεται αντιμέτωπη με δύο σημαντικές προκλήσεις, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους : α) τον έλεγχο των δαπανών υγείας και β) τη γήρανση του πληθυσμού. Τα περισσότερα συστήματα υγείας αντιμετωπίζουν σημαντικά δημοσιονομικά ελλείμματα που είναι απόρροια αφενός μεν των μειωμένων εσόδων χρηματοδότησης των, αφετέρου δε της αυξητικής τάσης των δαπανών υγείας. Η μείωση των εσόδων χρηματοδότησής των οφείλεται κυρίως στους χαμηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης που βιώνουν οι χώρες της Ε.Ε., τις τελευταίες δεκαετίες σε σχέση με την ανάπτυξη που είχαν την περίοδο μετά το 11

δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η αυξητική τάση των δαπανών για υγεία οφείλεται σε παράγοντες που σχετίζονται με την πρόοδο της ιατρικής (π.χ. χρήση ακριβών μηχανημάτων νέας τεχνολογίας, πολυδάπανες έρευνες για την ανακάλυψη φαρμάκων, αύξηση του αριθμού των ασθενειών που απαιτούν μεγάλη διάρκεια θεραπείας κλπ), αλλά και με τη γήρανση του πληθυσμού. Ο πληθυσμός στις χώρες της Ε.Ε. γηράσκει, δηλαδή αυξάνεται σημαντικά η αναλογία των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω στο σύνολο του πληθυσμού. Είναι αποδεδειγμένο ότι τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας κάνουν αναλογικά περισσότερη χρήση των υπηρεσιών υγείας, απ ότι κάνουν οι νέοι άνθρωποι. Ειδικά τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά και ολοένα και αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω, τα οποία στην πλειοψηφία τους χρήζουν ανάγκης εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας. Η πολιτική υγείας προσπαθεί να αντεπεξέλθει προσπαθώντας να βρει λύσει στα ακόλουθα επίπεδα : βελτίωση του επιπέδου υπηρεσιών υγείας και ισότιμη πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες του συστήματος υγείας εξορθολογισμός και περιορισμός των δαπανών για υγεία αποτελεσματική αντιμετώπιση της ζήτησης υπηρεσιών υγείας των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας Στα πλαίσια αναζήτησης λύσεων στα προαναφερόμενα προβλήματα, ο χαρακτήρας της πολιτικής υγείας αλλάζει. Σε αρκετές χώρες η πολιτική υγείας αρχίζει πλέον να «λαμβάνει» υπόψη της και τον ιδιωτικό τομέα υγείας. Ενισχύει την ιδιωτική ασφάλιση υγείας, ως συμπληρωματική της κοινωνικής ασφάλισης υγείας και τους συστήματος κοινωνικής βοήθειας, ώστε μέρος των υπηρεσιών υγείας να μπορούν να τις αποκτούν οι πολίτες μέσα από τον ιδιωτικό τομέα της υγείας. 5. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 5.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η πολιτική υγείας στην Ελλάδα εμφανίζει τα γενικότερα χαρακτηριστικά που εμφανίζει το σύνολο της κοινωνικής πολιτικής και είναι απόρροια της συγκεκριμένης δομής του κράτους πρόνοιας στην Ελλάδα. Ως εκ τούτου η πολιτική υγείας αναπτύχθηκε στη βάση μιας αποσπασματικής λογικής, καλύπτοντας συγκεκριμένα προβλήματα και όχι στη βάση της λογικής της κάλυψης των αναγκών του συνόλου του πληθυσμού σε υπηρεσίες υγείας. Η 12

πρώτη προσπάθεια παροχής υπηρεσιών υγείας γίνεται στα μέσα του 19 ου αιώνα με τη μετατροπή των Ταμείων αλληλοβοήθειας, που είχαν δημιουργηθεί, σε Ασφαλιστικά Ταμεία. Τα Ασφαλιστικά αυτά Ταμεία κάλυπταν κυρίως το εργατικό ατύχημα και την εργατική αναπηρία 4. Το 1922 θεσμοθετείται η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση για τους εργαζόμενους στις αστικές περιοχές. Το κύμα των προσφύγων εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής αναγκάζει την ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει στην ίδρυση αγροτικών ιατρείων στη Μακεδονία και στη Θράκη το 1925, για να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής αυτών των ανθρώπων. Οι υπηρεσίες υγείας εκείνη την περίοδο παρέχονταν κυρίως από προνοιακούς και εθελοντικούς φορείς και από την τοπική αυτοδιοίκηση. Ο βασικός χαρακτήρας αυτών των υπηρεσιών υγείας ήταν ιδρυματικός και τα νοσοκομεία ήταν κυρίως συγκεντρωμένα στις αστικές περιοχές. Το 1928, η ελληνική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να χαράξει μία υγειονομική πολιτική με αφορμή την ραγδαία εξάπλωση επιδημίας δαγκείου πυρετού. Την περίοδο από τον Οκτώβριο του 1927 έως τον Ιούλιο του 1928 η επιδημία αυτή έπληξε 1.320.000 άτομα 5. Το 1929 συγκροτήθηκε Επιτροπή Ξένων Εμπειρογνωμόνων για την αποτύπωση της κατάστασης της υγείας του πληθυσμού στην Αθήνα και στον Πειραιά, στη Μακεδονία, στη Θράκη, στην Πάτρα, στο νομό Ιωαννίνων, στη Κέρκυρα, στα Χανιά και στη δυτική Κρήτη. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν καταλυτικό. Η Ελλάδα θεωρήθηκε ως επικίνδυνη χώρα από πλευράς υγιεινής και υπήρξαν συστάσεις προς την ελληνική κυβέρνηση να λάβει τα μέτρα της σε αυτό το θέμα 6. Ένα από τα μέτρα που έλαβε η Ελληνική Κυβέρνηση ήταν η ίδρυση της Ελληνικής Υπηρεσίας Υγείας, ένας κεντρικός οργανισμός που θα συγκέντρωνε και θα συντόνιζε όλες τις διάσπαρτες υπηρεσίες καθώς και τις ιδιωτικές δραστηριότητες που θα αφορούσαν όλες τις πλευρές της υγείας του πληθυσμού. Πυρήνας του συστήματος ήταν το Κέντρο Υγείας που περιλάμβανε ένα ή περισσότερα ιατρεία για ελονοσία, φυματίωση και παιδικές ασθένειες και ομάδα επαγγελματιών της υγείας. Κέντρα Υγείας δημιουργήθηκαν σε όλη την Ελλάδα. Στην περιοχή της Αθήνας και του Πειραιά ιδρυόταν ειδική υπηρεσία, η Μητροπολιτική Υπηρεσία που θα είχε ως σκοπό την ενοποίηση όλων των διάσπαρτων υγειονομικών υπηρεσιών. Το 1932 καθιερώνεται ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα που παρέχει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και επιδόματα ασθενείας στους εργαζόμενους των αστικών περιοχών. Το 1934 ιδρύεται το ΙΚΑ (Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων). Με την ίδρυση του ΙΚΑ επεκτείνονται οι καλύψεις του πληθυσμού και σε άλλα θέματα που σχετίζονται με την υγεία, 4 βλ. Βενιέρης (1997, σ.151-153) 5 βλ. Λιάκος (1993, σ.315-316) 6 βλ. Λιάκος (1993, σ.327) 13

όπως καλύψεις μητρότητας, εξωνοσοκομειακή περίθαλψη κλπ. Το 1940 καθορίζεται η οργάνωση των υπηρεσιών ασφάλισης υγείας από το ΙΚΑ 7. Συγκεκριμένα η πρωτοβάθμια περίθαλψη θα παρέχεται από τις πολυκλινικές του ΙΚΑ και από τις κατ οίκον επισκέψεις. Η νοσοκομειακή περίθαλψη θα παρέχεται από τα νοσοκομεία και από τις κλινικές που είτε θα ανήκουν εξ ολοκλήρου στο ΙΚΑ, είτε θα έχουν συμβληθεί με το ΙΚΑ. Το 1955 αποφασίζεται η ίδρυση δικτύου αγροτικών ιατρείων και το 1961 ιδρύεται ο Οργανισμός Αγροτικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ). Το 1968 καθιερώνεται η υποχρεωτική αγροτική υπηρεσία για τους νέους ιατρούς, για να βελτιωθεί η κάλυψη των αγροτικών περιοχών σε ανάγκες υπηρεσιών υγείας. Το 1983 επιχειρείται πλέον η σημαντικότερη τομή στην πολιτική υγείας και στο σύστημα υγείας με την ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ). 5.2. ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας το 1983 με τον νόμο 1397 αποτελεί τομή στην πολιτική υγείας της Ελλάδας 8. Μέχρι την ίδρυση του ΕΣΥ, η Ελλάδα χαρακτηριζόταν από μία υγειονομική υπανάπτυξη (Ζηλίδης, 2005, σ.19). Οι κεντρικές πολιτικές επιλογές και οι βασικοί άξονες ανάπτυξης του ΕΣΥ ήταν : η αποκέντρωση του συστήματος υγείας και η ισόρροπή περιφερειακή ανάπτυξη των υπηρεσιών υγείας ώστε κανένας άρρωστος να μη χρειαστεί να αναζητήσει υπηρεσίες υγείας εκτός της περιφέρειάς του η ενιαία οργανωτική, διοικητική, λειτουργική και οικονομική διάρθρωση των νοσοκομείων η ανάπτυξη πρωτοβάθμιας περίθαλψης, που βρήκε την έκφρασή της στην ίδρυση ενός εκτεταμένου δικτύου Κέντρων υγείας στις μη αστικές περιοχές η εφαρμογή στο ΕΣΥ του θεσμού του ιατρού πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης Η ίδρυση του ΕΣΥ συνοδεύτηκε από ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ανάπτυξης των μονάδων υγείας σε όλα τα επίπεδα 9. Την πρώτη δεκαετία (1983 1993) το πρόγραμμα είχε τους ακόλουθους στόχους : 7 βλ. Βενιέρης (1997, σ.157) 8 βλ. Ζηλίδης (2005) Αρχές και Εφαρμογές Πολιτικής Υγείας. Η μεταρρύθμιση 2000 2004, εκδ. Mediforce 9 βλ. Ζηλίδης (2005. σ. 14

στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας περίθαλψης το πρόγραμμα περιλάμβανε στην αρχική φάση την ίδρυση 184 Κέντρων Υγείας στις μη αστικές περιοχές της χώρας, εκ των οποίων 165 αμιγή Κέντρα Υγείας και 19 Κέντρα Υγείας Νοσοκομεία στο επίπεδο της νοσοκομειακής περίθαλψης το πρόγραμμα έδωσε έμφαση στην περιφερειακή ανάπτυξη με στόχο την αύξηση του αριθμού των κλινών σε όλη τη χώρα και ειδικότερα την αύξηση του αριθμού των δημόσιων κλινών στην περιφέρεια Τη δεύτερη δεκαετία (1994 2004) οι βασικοί στόχοι του προγράμματος ήταν : επέκταση των κτιριακών υποδομών (νέα νοσοκομεία κλπ) ανάπτυξη σύγχρονης νοσοκομειακής τεχνολογίας ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού Η δημιουργία του ΕΣΥ στοχεύει να δημιουργήσει ένα σημαντικό δημόσιο μονοπώλιο στο χώρο της υγείας στα πρότυπα του βρετανικού υγειονομικού συστήματος με έντονα στοιχεία κοινωνικής ασφάλισης. Στη δεκαετία του 90 επιχειρείται η φιλελευθεροποίηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Γίνεται προσπάθεια ελέγχου των δημοσίων δαπανών υγείας, γίνεται μεταφορά σημαντικού μέρους της χρηματοδότησης των υπηρεσιών υγείας στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς και ενθάρρυνση της ιδιωτικοποίησης και αποκρατικοποίησης στο χώρο της Υγείας. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχει περιοριστεί αυτή η τάση για άμεση φιλελευθεροποίηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, εντούτοις αυτό που είναι πλέον δεδομένο και δεν φαίνεται ότι θα αλλάξει είναι η συνύπαρξη του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα της υγείας και η προσπάθεια λειτουργίας του δημόσιου τομέα υγείας με βάση ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια. 6. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Έχοντας ολοκληρώσει τη μελέτη αυτού του κεφαλαίου θα πρέπει να είστε σε θέση να γνωρίζετε : τι είναι πολιτική υγείας ποια είναι η σχέση μεταξύ πολιτική υγείας και κοινωνικής πολιτικής ποιοι είναι οι λόγοι της παρέμβασης του κράτους στον τομέα της υγείας πως «γεννήθηκε» και «αναπτύχθηκε» η παρέμβαση του κράτους στον τομέα της υγείας 15

ποια είναι η βασική φιλοσοφία πάνω στην οποία στηρίζεται η πολιτική υγείας με ποιον τρόπο προστατεύεται ο πληθυσμός απέναντι στους κοινωνικούς κινδύνους της ασθένειας / αρρώστιας, ατυχήματος και ανικανότητας ποια ήταν η ιστορική εξέλιξη της συγκρότησης πολιτικής υγείας στην Ελλάδα ποιος ήταν ο χαρακτήρας αυτής της πολιτικής υγείας στην Ελλάδα 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βενιέρης, Δ. (1997) «Η πολιτική υγείας στην Ελλάδα : Η ιστορία της μεταρρύθμισης», στο Κυριόπουλος και Σισσούρας (επ). Ενιαίος Φορέας Υγείας : Αναγκαιότητα και Αυταπάτη, εκδ. Θεμέλιο / Κοινωνία και Υγεία Ζηλίδης, Χ. 92005). Αρχές και Εφαρμογές Πολιτικής Υγείας. Η μεταρρύθμιση 2000 2004, εκδ. Mediforce Κυριόπουλος, Γ. (1995). (επ). Η πολιτική υγείας στην Ελλάδα : στο σταυροδρόμι των επιλογών, εκδ. Θεμέλιο Κυριόπουλος Γ. (1995). «Κράτος ή αγορά : Η κρίσιμη επιλογή στον υγειονομικό τομέα», στο Κυριόπουλος Γ (επ) Η πολιτική υγείας στην Ελλάδα : στο σταυροδρόμι των επιλογών, εκδ. Θεμέλιο Κυριόπουλος Γ., Σισσούρας Α. (1997). Ενιαίος Φορέας Υγείας : Αναγκαιότητα και Αυταπάτη, εκδ. Θεμέλιο Λιάκος, Α. (1993). Εργασία και Πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, εκδ. Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος. Σουλιώτης, Κ. (2000). Ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα στο ελληνικό σύστημα υγείας, εκδ. Παπαζήση Σουλιώτης, Κ. (2006). (επ). Πολιτική και Οικονομία της Υγείας, εκδ. Παπαζήση 16