Περιεχόμενα Αγαπητοί φίλοι και φίλες, Να μαστε και πάλι φέτος! Δεν πιστεύουμε να μας ξεχάσατε; Η παρουσία μας στον σχολικό Τύπο είναι συνεχής εδώ και έξι χρόνια, και περιλαμβάνει και μια βράβευση, ας μην το ξεχνάμε! Το 4ο τεύχος του περιοδικού μας πήρε το πρώτο βραβείο στην επιλογή των θεμάτων από την εφημερίδα Τα Νέα, που διοργανώνει κάθε χρόνο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Μαθητικού Τύπου. Λέτε να βραβευτεί κι αυτό εδώ, το 7ο; Τα θέματα που θα διαβάσετε προέκυψαν από την ενασχόληση της συντακτικής ομάδας του σχολείου μας με την Ιστορία, την αρχαία και τη σύγχρονη, με τα προβλήματα των νέων, την Τέχνη, τα ερωτήματα που θέτουν επιστήμες όπως η Ρομποτική, κ.ά. Παρουσιάζονται επίσης οι σχολικές μας δραστηριότητες, όπως η καθιερωμένη πλέον επίσκεψη ενός/μιας συγγραφέα/έως στο σχολείο μας και το σύντομο αλλά τόσο γεμάτο ταξίδι των μαθητών της Γ τάξης στην Αθήνα και η επίσκεψή τους στο Μουσείο της Ακρόπολης. Είμαστε σίγουροι ότι θα τα βρείτε όλα ενδιαφέροντα. Σας ευχόμαστε καλή ανάγνωση! Σπύρος Καγιαλές 1-3 Οι μετακινήσεις στην αρχαία Ελλάδα 4-6 Ο μύθος της ωραίας Ελένης 7-12 Συνέντευξη με το γλύπτη Γιάννη Μαρκαντωνάκη 13-15 Οι γυναίκες του Ελευθερίου Βενιζέλου 16-17 Ο Τιτανικός της Κρήτης 18-19 Αλκοολισμός και Νέοι 20-22 Εθελοντισμός 23-25 Ρομποτική 26-28 Facebook 29 Life After People 30-33 Η περιβαλλοντική ομάδα στις Αρχάνες 34-35 Η τέχνη του δρόμου 36-37 Η ιστορία του τζιν 38-39 Μια απουσία γεμάτη...ουσία! 40-41 Μουσική παράδοση 42-43 Η Βούλα Μάστορη στο σχολείο μας 44-45 Σελίδες αγγλικών 46-48 Παγκόσμιο ποδόσφαιρο 49 Χωρίς τηλεόραση 50-51 Η ελληνική ροκ μουσική 52 Ποιήματα - στίχοι 53 Ήξερες ότι 54-55 Οπτικές πλάνες 56
ιστορία Ο επαναστάτης που έκανε το κορμί του κοντάρι Ο Σπύρος Καγιαλές Καγιαλεδάκης, ο «Θρύλος του Ακρωτηρίου», έγραψε με τον ηρωισμό του και την αυτοθυσία του μια από τις πιο ένδοξες στιγμές της Ελλάδος, κατά τον Αγώνα των Κρητών, το 1987, για ένωση με τη Μητέρα Πατρίδα. Ο Σπύρος Καγιαλές γεννήθηκε το 1872. Ο πατέρας του Δημήτρης καταγόταν από τη Γραμβούσα, ενώ η μητέρα του Μαρία, το γένος Ορνεράκη, ήταν από τα Σφακιά. Όλοι οι άνδρες της οικογένειας έλαβαν μέρος σε όλους τους αγώνες της εποχής τους για την Ελευθερία και την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Στο Ακρωτήρι ο Σπύρος Καγιαλές υπηρέτησε από την αρχή της Επανάστασης του 1897 μαζί με τους αδελφούς του. Επίσης, έλαβε μέρος στις μάχες του Δρίσκου κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913, όπου και πάλι διακρίθηκε για την ανδρεία του και τιμήθηκε με την απονομή ειδικών μεταλλίων και διπλώματος. Γενναίος πολεμιστής υπήρξε και ο μονάκριβος γιος του Γιώργος, που διακρίθηκε στα πεδία των μαχών στη Μακεδονία, όπου και έπεσε. Ο χαμός του αγαπημένου του γιου σημάδεψε την υπόλοιπη ζωή του και υπήρξε η πραγματική αιτία του θανάτου του, αργότερα. Από τη γυναίκα του Μαρία, το γένος Καπνισάκη, που ήταν από τα Κοντόπουλα των Κεραμειών, απόκτησε εκτός από τον Γιώργο και μία κόρη, την Ειρήνη, που δε ζει πλέον και την οποία είχε παντρέψει στις Η.Π.Α. με ένα άξιο Κρητικόπουλο, τον Παύλο Μαντά. Ξ ημέρωμα του 1897 η Κρήτη «βράζει» από τις θηριωδίες των Τούρκων. Στις 20 Ιανουαρίου 1897 οι Τούρκοι πυρπολούν πολλές συνοικίες και ιδιοκτησίες Χριστιανών στα περίχωρα των Χανίων. Οι Χριστιανοί αναλαμβάνουν δράση, δημιουργούν προγεφυρώματα και πολιορκούν περιοχές όπου κυριαρχούσε το τουρκικό στοιχείο. Στις 22 η κατάσταση χειροτερεύει και την επόμενη ημέρα και από τις 3.30 μ.μ. οι Τούρκοι πυροβολούν αδιάκριτα κατά παντός στόχου. Οι Χριστιανοί κλείνονται στα σπίτια και στα μαγαζιά τους που πυρπολούνται, ενώ προηγουμένως παραβιάζονται και λεηλατούνται «εν μέσω πάσης θηριωδίας». Η κατάσταση είναι φρικτή. Οι φλόγες φαίνονται από μίλια μακριά. Μόχθοι δεκαετιών εξαφανίζονται. Πυκνός καπνός σκεπάζει ολόκληρη την πόλη. Διάφορες εύφλεκτες ύλες προκαλούν ισχυρές εκρήξεις, που μαζί με τους κρότους των όπλων και τις «κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών δημιουργούν φρικώδες πανδαιμόνιο». Αυτό το σκηνικό κράτησε 3 περίπου μέρες. Τα Χανιά και η Χαλέπα ερημώθηκαν και όσοι Χριστιανοί διασώθηκαν, κατέφυγαν σε διάφορα σημεία της ελεύθερης Ελλάδας Οι Κρητικοί αποφασίζουν να κηρύξουν την Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Στον Προφήτη Ηλία του Ακρωτηρίου Χανίων οχυρώνονται οι επαναστάτες και υψώνουν την ελληνική σημαία, που τους παρέδωσε ο ύπαρχος του θωρηκτού «Ύδρα» Κωνσταντίνος Κανάρης, εγγονός του ναύαρχου Κανάρη. Εκτός από τους Τούρκους, έχουν να αντιμετωπίσουν και την αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων (Ιταλίας, Γαλλίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Αγγλίας και Ρωσίας), που στις 9 Φεβρουαρίου 1897, ξεκινούν σφοδρό βομβαρδισμό του Ακρωτηρίου. 1
Τρίτη οβίδα θρυμματίζει πια τον ιστό και ρίχνει κάτω τη σημαία. Τότε συνέβη κάτι το απίστευτο, κάτι ανεπανάληπτο: Ο Σπύρος Καγιαλές - Καγιαλεδάκης αρπάζει την σημαία και την ανυψώνει κάνοντας το ίδιο του το σώμα κοντάρι! Μόλις οι ναύαρχοι του ενωμένου στόλου είδαν με τα κιάλια ότι η σημαία και πάλι κυματίζει με κοντάρι έναν επαναστάτη, δεν πίστευαν στα μάτια τους και αμήχανοι διέταξαν παύση πυρός. Το στρατόπεδο δονείται από ζητωκραυγές και πανηγυρισμούς. Στο ελληνικό θωρηκτό "'Υδρα" ψέλνεται ο εθνικός ύμνος. Ζητωκραυγές και χειροκροτήματα ακούγονται πλέον όχι μόνο από τα ελληνικά, αλλά και από τα ιταλικά και γαλλικά πλοία!!! Ήταν τότε που ο Ελευθέριος Βενιζέλος, κλαίγοντας, αγκάλιασε τον ηγούμενο Ιερόθεο και του είπε: «Ιερόθεε, να για ποιον λαό αγωνιζόμαστε! Η νίκη και η Ένωση μετά από αυτά είναι βεβαία». Με αποτέλεσμα μετά από λίγους μήνες να κερδίσει η Κρήτη την αυτονομία της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, μια αυτονομία που προηγήθηκε της Ένωσής της με την Ελλάδα. Ο απόηχος της ηρωικής πράξης του Σπύρου Καγιαλέ Δεν προλαβαίνει όμως να ολοκληρώσει τη διαταγή του για βομβαρδισμό του Ακρωτηρίου ο ναύαρχος των Μεγάλων Δυνάμεων, και πετάγεται σαν ελατήριο από το ταμπούρι του ο ατρόμητος αγωνιστής Σπύρος Καγιαλές-Καγιαλεδάκης. Με μεγάλο κίνδυνο για τη ζωή του μέσα στην πύρινη κόλαση του βομβαρδισμού, έχοντας στα χείλη του -όπως ο ίδιος διηγούταν αργότερατους γνωστούς στίχους «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδας την ελευθερία», αρπάζει τον ιστό, αναδιπλώνει την τεράστια Σημαία γύρω από τον ώμο του, ξαναστήνει τον ιστό και απλώνει την Σημαία που κυματίζει και πάλι περήφανη, μέσα σε πανδαιμόνιο ενθουσιασμού των επαναστατών. Νέα οβίδα καταρρίπτει και πάλι τον ιστό. Και πάλι ο Σπύρος Καγιαλές- Καγιαλεδάκης πετάγεται και τον ξαναστήνει όπως πριν, ενώ το στρατόπεδο «σείεται από ουρανομήκεις ζητωκραυγές». Ο Ιταλός υποναύαρχος, Κανεβάρο, γράφει στα απομνημονεύματά του: «Μου έκανε βαθιά εντύπωση η ψυχραιμία των επαναστατών. Μου έφερε δάκρυα στα μάτια η στάση των. Μου συγκλονιζόταν η ψυχή όταν μετά από κάθε οβίδα ακουγόταν η ζητωκραυγή: Ζήτω η Ελλάς! Η ανύψωση της σημαίας με αυτόν τον τόσο ηρωικό τρόπο, αποτέλεσε μια στιγμή της ζωής μου που δεν θα λησμονήσω ποτέ. Η ψυχή μου ήταν απ αρχής μαζί τους, όπως και των πληρωμάτων μου, που βομβάρδιζαν με πόνο στην καρδιά και ζητωκραυγάζοντας τους γενναίους». (Εφημερίδα Ηνωμένος Τύπος Χανίων, 9 Φεβρουαρίου 1937). 2
Όπως διηγήθηκε αργότερα ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο ναύαρχος Κανεβάρο τού είχε πει τότε πως έμεινε άναυδος από θαυμασμό για την ωραία αυτή και κατ εξοχήν ηρωική πράξη του Σπύρου Καγιαλέ-Καγιαλεδάκη, που εκείνη ακριβώς την ημέρα νίκησε -στην κυριολεξία- την ευρωπαϊκή διπλωματία. Γιατί όχι μόνο προκάλεσε την άμεση παύση του βομβαρδισμού του Ακρωτηρίου, αλλά και την υποβολή, από τους ναυάρχους, ευνοϊκών εισηγήσεων προς τις κυβερνήσεις τους. Η είδηση για την ηρωική πράξη ταξίδευσε γρήγορα στα πέρατα του κόσμου και προκάλεσε θύελλα. Σ αυτό συνέβαλαν πολλοί ξένοι έγκριτοι δημοσιογράφοι και πολεμικοί ανταποκριτές. Ήταν αιτία να οργανωθούν πολλά συλλαλητήρια σε διάφορες χώρες, κατά τα οποία απαίτησαν οι ελεύθεροι λαοί να βοηθηθεί η Κρήτη και να ζήσει επιτέλους ελεύθερος ο λαός της. Η ηρωική πράξη του «Θρύλου του Ακρωτηρίου» προκάλεσε μετά από λίγους μήνες την παραχώρηση αυτονομίας στην Κρήτη (16/28 Οκτωβρίου 1897), που προηγήθηκε της Ένωσής της με την Ελλάδα (1/14 Νοεμβρίου 1913). Η εξέλιξη αυτή «προαναγγέλθηκε» δύο μέρες μετά την ηρωική και ανεπανάληπτη πράξη του Σπύρου Καγιαλέ-Καγιαλεδάκη, με την Προκήρυξη των Ναυάρχων του ενωμένου στόλου Ιταλίας, Γαλλίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Αγγλίας και Ρωσίας (11/23 Φεβρουαρίου 1897). Σ αυτήν υπογραμμιζόταν ότι κανένα άλλο σκοπό πια δεν είχε η παρουσία τους, παρά μόνο την εξασφάλιση της ησυχίας και της ειρήνης και την προστασία των κατοίκων της Κρήτης μέχρι να δοθεί ικανοποιητική λύση στο Κρητικό Ζήτημα, μετά από συνεννόηση των δυνάμεων, τις οποίες αντιπροσωπεύουν. Μετά το βομβαρδισμό του Ακρωτηρίου, οργανώθηκε και στην Αθήνα μεγάλο συλλαλητήριο, όπου χιλιάδες λαού απαίτησαν πλήρη ελευθερία για την Κρήτη. Έτσι, η απαράμιλλη ανδρεία και ο ηρωισμός του Σπύρου Καγιαλέ-Καγιαλεδάκη ήταν η πιο βροντερή «κανονιά» των Κρητικών επαναστατών, εναντίον εκείνων που προσπαθούσαν με τη βία, εμφανιζόμενοι ως αυτόκλητοι «προστάτες», να τους στερήσουν την ελευθερία. Πρώτος σημαντικός σταθμός για την τελική κατάκτηση της ελευθερίας της Κρήτης, ήταν η ανακήρυξη της αυτονομίας της Μεγαλονήσου υπό τον πρίγκιπα Γεώργιο με τριετή θητεία. Μέχρι το τέλος του 1897, η ηρωική πράξη του Σπύρου Καγιαλέ-Καγιαλεδάκη βοήθησε στην αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων και της τουρκικής χωροφυλακής από το νησί. Η ιστορία κατέγραψε στις χρυσές της σελίδες την πράξη του Σπύρου Καγιαλέ-Καγιαλεδάκη. Οι Κρήτες των ΗΠΑ (Παγκρητική Ένωση Αμερικής) χρηματοδότησαν την κατασκευή του μεγάλου αγάλματος του «Θρύλου του Ακρωτηρίου» Σπύρου Καγιαλέ Καγιαλεδάκη, που φιλοτέχνησε στα Χανιά ο γλύπτης Γιάννης Μαρκαντωνάκης και που τοποθετήθηκε στο σημείο εκείνο όπου έπεσε η Σημαία από τις οβίδες και την ύψωσε κάνοντας το ίδιο του το κορμί κοντάρι. Ο ανδριάντας του Σπύρου Καγιαλέ Καγιαλεδάκη βρίσκεται στον Προφήτη Ηλία, παράπλευρα από τους Τάφους των Βενιζέλων. Τα εγκαίνια του ανδριάντα έγιναν το 1997, στην επέτειο των 100 χρόνων από την ηρωϊκή πράξη του Σπύρου Καγιαλέ και τη μεγάλη Επανάσταση του 1897, σε μία λαμπρή τελετή. Αναστασία -Χριστίνα Λιοδάκη, Α1 3
ιστορία Οι μετακινήσεις στην αρχαία Ελλάδα Στην αρχαία Ελλάδα οι μετακινήσεις στην ξηρά ήταν πολλές και αφορούσαν όλες τις κοινωνικές τάξεις. Γαιοκτήμονες που πήγαιναν στα κτήματά τους, χωρικοί που μετακινούνταν από περιοχή σε περιοχή για να πουλήσουν τα προϊόντα τους, έμποροι που ταξίδευαν για δου - λειές. Πάρα πολλοί μετακινούνταν για να επισκεφτούν τα διάφορα ιερά, άλλοι για να παρακολουθήσουν θρησκευτικές γιορτές όπως τα Παναθήναια, τα Ελευσίνια και τους αγώνες στην Ολυμπία. Οι μετακινήσεις στην ξηρά ήταν δύσκολες, αφού οι αρχαίοι Έλληνες, συνηθισμένοι να ταξιδεύουν κυρίως στη θάλασσα, δε φρόντιζαν να βελτιώσουν το οδικό δίκτυο. Παρόλα αυτά οι αρχαίοι Έλληνες ήταν άξιοι στην πεζοπορία και ήταν ικανοί να διανύσουν μέχρι και 20 χιλιόμετρα την ημέρα. Σπάνια κυκλοφορούσαν με άλογα αφού αυτά τα προόριζαν για τον πόλεμο. Για τη μεταφορά των προϊόντων οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τετράτροχες άμαξες που τις έσερναν βόδια ή μουλάρια. Αν κάποιοι είχαν την οικονομική δυνατότητα, χρησιμοποιούσαν τα άλογα για μακρινές αποστάσεις. Ο κίνδυνος ληστρικών επιθέσεων ανάμεσα στις πόλεις έκανε τους ταξιδιώτες να αλλάζουν συχνά πορεία. Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχαν ξενοδοχεία και έτσι οι ταξιδιώτες, για να εξασφαλίσουν κατάλυμα και φαγητό, υπολόγιζαν στη φιλοξενία των κατοίκων των περιοχών που περνούσαν. Η έννοια της φιλοξενίας ήταν εξάλλου ιερή για τους Έλληνες. Αν ο ταξιδιώτης δεν έβρισκε οικοδεσπότη να τον φιλοξενήσει, κοιμόταν στην ύπαιθρο. Μόνο τα μεγάλα πανελλήνια ιερά διέθεταν μερικά αξιοπρεπή ξενοδοχεία για τους προσκυνητές, την ευθύνη των οποίων είχαν οι ιερείς. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν όμως και πολύ καλοί ναυτικοί και, παρά τις καταιγίδες και τους πειρατές, όργωναν τις θάλασσες με τα εμπορικά τους πλοία για να ανταλλάξουν προϊόντα με τους γειτονικούς λαούς στις ακτές της Μεσογείου. Συνήθως έπλεαν κοντά στις ακτές, κάποιοι όμως διέσχιζαν και τις ανοιχτές θάλασσες. Τα εμπορικά πλοία ήταν στρογγυλεμένα και βαριά, κατασκευασμένα από ξύλο έλατου, κυπαρισσιού και αγριόπευκου. Δεν διέθεταν πυξίδα ή εξάντα και έτσι μόνο η γνώση των ανέμων, των ρευμάτων ή η θέση του Ήλιου βοηθούσαν τους ναυτικούς στην πορεία τους στη θάλασσα. Πολλά πλοία ταξίδευαν χωρίς να απομακρύνονται καθόλου από την ακτή και γι αυτό έπλεαν μόνο κατά τη διάρκεια της μέρας. Όταν έπεφτε η νύχτα, έριχναν άγκυρα σε κάποιο λιμάνι ή σε κάποιο κολπίσκο. Οι ταξιδιώτες, επειδή δεν υπήρχαν επιβατικά πλοία, χρησιμοποιούσαν τα εμπορικά για τις μετακινήσεις τους. Μια ακατανίκητη διάθεση επέκτασης σπρώχνει τους αρχαίους Έλληνες όχι μόνο σε μετακινήσεις στον ελλαδικό χώρο, αλλά και σε ταξίδια στη Μεσόγειο και στην ίδρυση αποικιών από την Ισπανία μέχρι τον Εύξεινο Πόντο. Δεν είναι όμως αποκλειστικά και μόνο λόγοι επέκτασης που σπρώχνουν τους Έλληνες στο να μετακινούνται και να ιδρύουν αποικίες. Κάποιοι ωθούνται από την ανάγκη να καλυτερεύσουν τη ζωή τους, άλλοι αναγκάζονται να μετοικήσουν εξαιτίας ενός λοιμού. Συχνοί είναι επίσης και οι πολιτικοί λόγοι. Πιο φοβερή είναι η περίπτωση φυγής λόγω κατάκτησης της πόλης τους και προκειμένου να αποφευχθεί η δουλεία. Άλλοι, τέλος, μετοικούσαν απλά για να πλουτίσουν. Οι αρχαίοι Έλληνες επέλεγαν πάντα με προσοχή τον νέο τόπο: ένα ασφαλές φυσικό λιμάνι, μια περιοχή που μπορεί να διευκολύνει την άμυνα, ένα νησί ή μια χερσόνησο που μπορεί να απομονωθεί με τείχος. Ο αποικισμός στην αρχή είχε ως επίκεντρο τη Νότια Ιταλία και τη Σικελία. Μια απ τις πρώτες ελληνικές αποικίες ήταν οι Συρακούσες. Άλλες αποικίες ήταν ο Τάραντας, η Κύζικος στην Προποντίδα, η Σινώπη στον Εύξεινο Πόντο και η Ναύκρατη στην Αίγυπτο. 4
Το ταξίδι με πλοίο Εκείνη την εποχή όποιος ήθελε να ταξιδέψει με εμπορικά πλοία πλήρωνε ναύλο (κάτι σαν το σημερινό εισιτήριο). Όμως υπήρχαν πολλοί κίνδυνοι, π.χ. ναύτες που λήστευαν τους επιβάτες και πλοία που δέχονταν επιθέσεις από πειρατές. Η πειρατεία ήταν μόνιμος φόβος μέχρι τον 5ο αιώνα π.χ., οπότε στο Αιγαίο κυριάρχησαν τα αθηναϊκά πλοία και έκαναν λιγοστές τις πειρατικές επιθέσεις. Ένας μεγάλος κίνδυνος ήταν να ναυαγήσει το πλοίο λόγω ανέμων. Έχουν βρεθεί σε ελληνικές ακτές πολλά αντικείμενα από ναυάγια που ερεύνησαν αρχαιολόγοι. Στη θάλασσα που βρίσκεται κοντά στην Κυρήνεια της Κύπρου βρέθηκε το 1967 ένα εμπορικό πλοίο που είχε ναυαγήσει το 300 π.χ. Όταν το έβγαλαν στην επιφάνεια, το παρουσίασαν ως πλοίο της Κυρήνειας. Το πλοίο αυτό αποτελούνταν από το κατάρτι που ήταν φτιαγμένο από έλατο και το σκάφος που ήταν φτιαγμένο από πεύκο. Προμηθεύονταν ξύλα από τα δάση της Θράκης και της Μακεδονίας. Τα σχοινιά ήταν φτιαγμένα από λινάρι και κάναβη. Το ιστίο ήταν μεγάλο και τετράγωνο, φτιαγμένο από λινό πανί και τέλος είχε δύο μεγάλα κουπιά που κατεύθυναν το πλοίο. Οι Έλληνες τότε ήταν ικανοί θαλασσοπόροι. Ο Θαλής ο Μιλήσιος τον 6ο αιώνα π.χ. σπούδασε αστρονομία και μαθηματικά στην Αίγυπτο. Μετέφερε στην Ελλάδα τις γνώσεις του και ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε την τεχνική που επέτρεπε να μετρηθεί η απόσταση του πλοίου από την ξηρά. Ο Αλέξανδρος, ένας άλλος Έλληνας, ήταν αυτός που δημιούργησε τον πρώτο χάρτη του κόσμου, ο οποίος δεν έχει διασωθεί. Εκείνη την εποχή, καθώς δεν υπήρχαν αμάξια, οι άνθρωποι αναγκάζονταν να διανύουν μεγάλες αποστάσεις ώστε να φτάσουν στον προορισμό τους. Τα μεγάλα ταξίδια απαιτούσαν πολύ χρόνο, κάτι όχι τόσο εύκολο. Σε περίπτωση που οι δρόμοι ήταν σε καλή κατάσταση, πράγμα δύσκολο και σπάνιο, χρησιμοποιούσαν άμαξες. 5
Τα πολεμικά πλοία των αρχαίων Ελλήνων Τα πολεμικά πλοία τον αρχαίων Ελλήνων ήταν οι τριήρεις. Οι τριήρεις αποτελούνταν από τρεις σειρές με κουπιά, δύο ιστία και δύο πανιά. Είχαν 37 μέτρα μήκος και 5,5 πλάτος. Ως κύριο όπλο τους είχαν το έμβολο που βρισκόταν κάτω από την πλώρη τους. Η πρώτη τριήρης κατασκευάστηκε στην Κόρινθο τον 8ο αιώνα π.χ. Στην αρχαία εποχή η κατασκευή μιας τριήρους κόστιζε πολύ, έτσι μόνο οι πλούσιες πόλεις όπως ήταν η Κόρινθος και η Αθήνα μπορούσαν να τις κατασκευάσουν. Το 1985 μια ομάδα ερευνητών που λάτρευαν την κατασκευή πλοίων αποφάσισαν να ναυπηγήσουν ένα αντίγραφο τριήρους, που το ονόμασαν «Ολυμπιάδα». Η κατασκευή της τριήρους εμπλούτισε τις γνώσεις τους γύρω από την αρχαία πολεμική ναυπηγική. Κατά τη διάρκεια των δοκιμών στη θάλασσα, ανακάλυψαν πάρα πολλά πράγματα για τη συμπεριφορά του πλοίου και του πληρώματος. Η χρήση της τριήρους γενικεύτηκε από τον 8ο ως τον 5ο αιώνα π.χ., επειδή ήταν πλοίο ευκολοκίνητο. Ήταν εύκολο για τους κωπηλάτες να κάνουν το πλοίο να διασχίσει 14 χιλιόμετρα την ώρα. Τα πανιά πριν από τη μάχη ήταν πάντα διπλωμένα και τα ιστία χαμηλωμένα στο κατάστρωμα. Τα πανιά τα χρησιμοποιούσαν μόνο όταν ήταν να κάνουν μεγάλα ταξίδια. Οι τριήρεις ήταν εξοπλισμένες με ένα ξύλινο έμβολο που είχε δυο μέτρα μάκρος και ήταν καλυμμένο με μπρούντζο, ώστε να μπορεί να προκαλεί τρύπες στα εχθρικά καράβια. Χρησιμοποιούσαν το μεγάλο κατάστρωμα για μάχες κοντινών αποστάσεων και για να προστατεύονται οι κωπηλάτες από βέλη και λόγχες. Για πηδάλια χρησιμοποιούσαν δύο μεγάλα κουπιά. Το πλήρωμα της τριήρους αποτελούνταν από 200 άντρες, οι πιο πολλοί από τους οποίους ήταν κωπηλάτες. Οι υπόλοιποι ήταν αξιωματικοί, τοξότες, στρατιώτες και βοηθοί. Στην αρχή μιας μάχης, οι αντιμαχόμενοι παρατάσσονταν σε δύο μεγάλες σειρές ο ένας απέναντι από τον άλλον. Το ζητούμενο ήταν να αποφύγουν τον εμβολισμό του πλοίου που θα είχε ως αποτέλεσμα το βύθισμα ή την καταστροφή του. Το καλύτερο μέρος που μπορούσαν να χτυπήσουν ένα πλοίο ήταν στα πλάγια ή στο πίσω μέρος. Χρήστος Κλαριδόπουλος, Α1 Φιλιώ Μαρματάκη, Α1 6
ιστορία Ο μύθος της ωραίας Ελένης Ωραία Ελένη: Το σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς και η προσωποποίηση του πειρασμού. Αθάνατη έμεινε η Ελένη μέσα στα τραγούδια που ψάλλουν την ομορφιά και την περιπέτειά της. Ενέπνευσε εικαστικούς και λογοτέχνες. Ενέπνευσε και συγκίνησε τους απλούς ανθρώπους. Και έτσι αθάνατο έμεινε και το όνομά της που το φέρουν εφτά στις εκατό Ελληνίδες (δεύτερο μετά το Μαρία), και μέσω της ελληνικής μυθολογίας πέρασε και σε άλλες γλώσσες. Έχουν διατυπωθεί πολλές παρετυμολογικές εξηγήσεις για την προέλευση του ονόματος, όπως η σύνδεση με τη λέξη σελήνη που δηλώνει το φως, μα δε στέκουν. Πιθανές είναι οι εξής: Fελένα < Fενένα που συνδέεται με το λατινικό Venus «Αφροδίτη» ή από το ελένη ή ελάνη (= λαμπάδα) η λάμπουσα ή από τη ρίζα ελε- που σημαίνει κυριεύω, κατακτώ. Ο μύθος: «Τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο (...) για μια Ελένη» Αχ, αυτή η Ελένη, η πολυθρύλητη για την ομορφιά της που την έβαλε από μικρή σε μπελάδες! Αχ, αυτή η Ελένη, που η αρπαγή της από το ερωτόπληκτο βασιλοπαίδι Πάρη έγινε η αιτία του Τρωικού Πολέμου! «Άχαρη μοίρα ο Δίας» της «έγραψε πολυτραγουδημένο μες στους ανθρώπους τους μελλούμενους να μείνει το όνομά της». Αχ, αυτή η Ελένη, «Τι φοβερά με τις αθάνατες θεές στην όψη μοιάζει». «Οχι! για πλάσμα σαν κι αυτή δεν είναι κατηγόρια/ τόσον καιρό που σφάζονται οι Δαναοί κι οι Τρώες». «Τόσες ψυχές/ δοσμένες στις μυλόπετρες σαν το σιτάρι (...) τόσος πόνος τόση ζωή/ πήγαν στην άβυσσο/ για ένα πουκάμισο αδειανό για μια Ελένη». Τέτοια σφαγή, τόσο κακό για τα κάλλη της ομορφότερης των γυναικών; Αυτή η τεράστια υπερπόντια εκστρατεία εξαιτίας της αρπαγής μιας γυναίκας; (Στο κάτω κάτω, η βίαιη αρπαγή γυναικών από άλλη φυλή εκείνη την εποχή δεν ήταν κάτι άγνωστο - και η μοιχεία όχι μόνο θεϊκό προνόμιο). Εκατό χιλιάδες στρατός και 1.200 πλοία για να αποκαταστήσουν την τιμή του Μενελάου; Σχεδόν όλοι οι διογενείς βασιλιάδες της αρχαίας Ελλάδας, 29 το σύνολο, για το ξέπλυμα της ντροπής του απατημένου; Πενήντα χιλιάδες Τρώες και σύμμαχοι, κομπάρσοι μιας ερωτικής ιστορίας; Τόσοι πολλοί εκστράτευσαν τόσο μακριά γιατί, λέει ο μύθος, έτσι θα ασφάλιζαν και τις δικές τους γυναίκες! Με αρχιστράτηγο τον Αγαμέμνονα, έναν Α-τρείδη, που πάει να πει άτρωτος! Ενάντια στην... τρωτή Τροία με τα ισχυρά τείχη (έπεσε η Τροία στα χέρια του Αγαμέμνονα και η γυναίκα του, η Κλυταιμνήστρα, στην αγκαλιά του Αιγίσθου ). Έτσι λέει ο μύθος που η αχλή του καλύπτει την ιστορική πραγματικότητα. Ποια είναι η πραγματικότητα; Η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη ήταν η αφορμή. Αποικιακά - οικονομικά ήταν τα αίτια του πολέμου. 7
Η ωραία Ελένη (μυθολογία) Η αποκαλούμενη και Ωραία Ελένη, περίφημη για την ομορφιά της, στην ελληνική μυθολογία ήταν κόρη του Τυνδάρεω και σύζυγος του Μενέλαου, του βασιλέα της Σπάρτης. Η αρπαγή της από τον Πάρη και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με το μύθο, του Τρωικού Πολέμου. Ο Όμηρος την ονομάζει κόρη του Δία και φαίνεται ότι γεννήθηκε από την επαφή του με τη Λήδα, την οποία ο θεός επεσκέφθη μεταμορφωμένος σε κύκνο. Είναι δηλαδή αδελφή των Διόσκουρων Κάστορα και Πολυδεύκη. Ο θρύλος της ομορφιάς της είχε εξαπλωθεί σ' όλη την Ελλάδα. Πολύ μικρή την έκλεψε ο Θησέας με τη βοήθεια του Πειρίθου, ενώ χόρευε στο ναό της Αρτέμιδος, και την μετέφερε στην Αττική, όπου την έκρυψε στις Αφίδνες για να τη φροντίζει η μητέρα του, η Αίθρα. Από εκεί την ελευθέρωσαν οι αδελφοί της οι Διόσκουροι.. Γύρισε στο Άργος και ήταν η πιο περιζήτητη νύφη όλης της Ελλάδας. Τελικά ο επίσημος πατέρας της, ο Τυνδάρεως, διάλεξε το Μενέλαο για να την παντρέψει. Η Αφροδίτη, σύμφωνα με την υπόσχεση που είχε δώσει στον Πάρη, κανόνισε να νιώσουν δυνατό αμοιβαίο έρωτα κι έτσι ο Πάρις την πήρε με τη θέλησή της στην Τροία. Τρωικός πόλεμος και διαφορετικές εκδοχές Μετά το θάνατο του Πάρη παντρεύτηκε τον αδελφό του Δηίφοβο. Ύστερα από την πτώση της Τροίας ακολούθησε το Μενέλαο στη Σπάρτη, όπου έφτασαν μετά από περιπέτειες οχτώ χρόνων. Από τότε έζησαν ήσυχοι την υπόλοιπη ζωή τους. Ωστόσο, ένας άλλος μύθος θέλει το Μενέλαο να καταπλέει στην Αίγυπτο και να συναντά την πραγματική Ελένη, που του εκμυστηρεύεται ότι η Ελένη για την οποία πολεμούσαν στην Τροία ήταν ένα ψεύτικο όραμα. Στο μύθο αυτό αναφέρεται ο ποιητής Στησίχορος στην περίφημη παλινωδία του, η οποία διασώζεται μες στο Φαίδρο του Πλάτωνα, ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης στο αντιπολεμικό δράμα του Ελένη, καθώς και ο σύγχρονος ποιητής Γιώργος Σεφέρης στο ποίημά του "Ελένη". Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Πρώτη εκτέλεση: Στέλιος Μαρκετάκης Άλλες ερμηνείες: Μαρία Δημητριάδη Είκοσι χρόνια με ρωτάς ποιος πήρε την Ελένη μα εκείνη μόνη στο σχολειό τον Πάρη περιμένει Είκοσι χρόνια με ρωτάς ποιον αγαπά η Ελένη είναι στη Σπάρτη, στα νησιά στην Τροία παντρεμένη Με ρωτούν για την Ελένη - αχ Ελένη που ναι εικόνα δακρυσμένη - αχ Ελένη μα εγώ δεν απαντώ την καρδιά μου τη σφραγίζω και την πίκρα μου κεντώ Είκοσι χρόνια με ρωτάς πού θα βρεθεί η Ελένη σαν ζωγραφιά στην εκκλησιά ή σαν κερί αναμμένη Είκοσι χρόνια με ρωτάς πού θάψαν την Ελένη μπορεί στο Άργος στους αγρούς μπορεί στην οικουμένη Με ρωτούν για την Ελένη - αχ Ελένη που ναι εικόνα δακρυσμένη - αχ Ελένη μα εγώ δεν απαντώ την καρδιά μου τη σφραγίζω και την πίκρα μου κεντώ 8
Η Ελένη στον Όμηρο Ο Όμηρος στην Ιλιάδα παρουσιάζει την Ελένη ως πλάσμα ανθρώπινο με θεϊκή καταγωγή, αποφεύγει την κατάκριση και την καταδίκη, αλλά την παρουσιάζει συχνά να αυτοκαταδικάζεται μεταχειριζόμενη το επίθετο «κυνώπις» για τον εαυτό της. Αν και αγαπάει τον Πάρη, τον παρατηρεί, γιατί δεν είναι γενναίος. Ο Όμηρος την χαρακτηρίζει καλλίκομον (ομορφομαλλούσα), καλλιπάρηον (ομορφοπρόσωπη), λευκώλενον (ασπροχέρα), τανύπεπλον (ομορφοντυμένη) κ.α. αλλά και ριγεδανήν (φρικτή), γιατί προκάλεσε τον αφανισμό πολλών ηρώων. Για τον ίδιο λόγο, ο Αισχύλος παρετυμολογεί το όνομά της και την αποκαλεί ελεύναν, έλανδρον, ελέπτολιν (καταστροφή για τα καράβια, τους άνδρες και τις πολιτείες). Μερικές φορές μετανιώνει και νοσταλγεί την πατρίδα της, τη Σπάρτη, τον άντρα της και την κόρη της Ερμιόνη. Ο Αισχύλος παρετυμολογώντας το όνομά της την αποκαλεί «Ελέναυς», «Ελέπτολις» και «Έλανδρος» Στον Ευριπίδη, παρουσιάζεται περισσότερο ως θύμα, παρά ως πρόξενος κακών. Η ωραία Ελένη Στίχοι: Κώστας Καλδάρας Μουσική: Κώστας Καλδάρας Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φωτίου Η ωραία Ελένη μέσα μου ξαγρυπνά με γεμίζει με πέπλα και με φορτηγά να 'χα τώρα δυο άντρες να τους βάλω φωτιά να γυρίζουν τα βράδια με καμένη καρδιά Η ωραία Ελένη στα στενά της Ερμού μηχανές καβαλάει πάει του σκοτωμού να 'ναι τάχα σημάδι μιας φυγής που θα γίνει να 'ναι τάχα η αλήθεια που ένας μύθος τη σβήνει Και πάλι απέναντι στο φως θα σε κοιτάζω μέλι και όπιο μες στο μυαλό μου στάζω Η ωραία Ελένη στον καθρέφτη μπροστά με κοιτάζει στα μάτια και το σκάει κρυφά κι εγώ μπήγω τα νύχια στο γυμνό της το βλέμμα αχ να σ' είχα αγάπη να ζηλεύω εσένα Και πάλι απέναντι στο φως θα σε κοιτάζω μέλι και όπιο μες στο μυαλό μου στάζω 9
Η Ελένη του Ευριπίδη Υπόθεση Ο Μενέλαος μετά από την άλωση της Τροίας κατέπλευσε στην Αίγυπτο όπου συνάντησε την Ελένη και έμαθε με κατάπληξη ότι η «εν Τροία» Ελένη ήταν φάσμα ψευδές. Η πραγματική του σύζυγος ήταν κρυμμένη στην Αίγυπτο καθόλη τη διάρκεια του πολέμου και ο καταστροφικός πόλεμος της Τροίας είχε βασιστεί σε ένα ψέμα. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου Θεοκλύμενος θέλει να νυμφευθεί την Ελένη αλλά εκείνη με τον Μενέλαο καταφέρνουν και διαφεύγουν κρυφά. Η Έξοδος στο έργο αυτό μοιάζει πολύ με εκείνη στην τραγωδία Ιφιγένεια εν Ταύροις. Το έργο χαρακτηρίζεται σαν αντιπολεμικό δράμα. Ο μύθος Έτσι η Ελένη στην τραγωδία του Ευριπίδη βρίσκεται από χρόνια στην Αίγυπτο, στο παλάτι του Πρωτέα, μετά το θάνατο του οποίου ο γιος και διάδοχός του Θεοκλύμενος επιμένει, παρά την άρνησή της, να την παντρευτεί. Στον Πρόλογο, η Ελένη, που καθόταν ικέτιδα στο μνήμα του Πρωτέα, σηκώνεται και παρουσιάζεται στους θεατές, για να εξηγήσει το λόγο της παρουσίας της στην Αίγυπτο και της καταφυγής της στον τάφο του Πρωτέα. Οι συμφορές της λοιπόν αρχίζουν από τη νίκη της Αφροδίτης κατά «την κρίσιν περί κάλλους», όταν η θεά, για να εξασφαλίσει την εκλογή της από τον Πάρη, υποσχέθηκε ως ανταμοιβή του τον γάμο του με την Ελένη. Η Ήρα όμως, οργισμένη για την ήττα της, δημιουργεί από σύννεφο ένα ομοίωμα (είδωλον), το οποίο θα πάρει μαζί του ο Πάρις, νομίζοντας ότι απαγάγει την Ελένη. Την Ελένη την έστειλε ο Δίας μέσω του Ερμή στην Αίγυπτο, για να ζήσει στο παλάτι του Πρωτέα, περιμένοντας τον άνδρα της Μενέλαο να επιστρέψει από τον πόλεμο. Η τραγωδία αρχίζει με την Ελένη ικέτιδα στο μνήμα του Πρωτέα να εξιστορεί τα δεινά της και να προσπαθεί να αποφύγει το Θεοκλύμενο που την πιέζει να τον παντρευτεί. Εκεί την συναντά ο Τεύκρος, αδελφός του Αίαντα του Τελαμώνιου, ο οποίος της δίνει πληροφορίες σχετικά με την οικογένειά της και το Μενέλαο. Της λέει μάλιστα ότι πληθαίνουν οι φήμες ότι ο άνδρας έχει πεθάνει. Έτσι η ηρωίδα θρηνεί για την τύχη της. Σ αυτό το σημείο εμφανίζεται ρακένδυτος και ναυαγός ο Μενέλαος, ο οποίος διεκτραγωδεί τη συμφορά του μετά την άλωση της Τροίας, απαριθμεί τα δεινά του και αποκαλύπτει ότι τη γυναίκα του την έκρυψε στο βάθος μιας σπηλιάς μαζί με άλλους ναυαγούς. Η γριά θυρωρός που τον υποδέχεται τον προτρέπει να φύγει, καθώς ο Θεοκλύμενος έχει βγάλει εντολή ότι θα σκοτώνεται όποιος Έλληνας φτάσει τη χώρα του, εξηγώντας ότι μισεί τους Έλληνες εξαιτίας της Ελένης. Φυσικά εκείνος ταράζεται στο άκουσμα του ονόματος της Ελένης και προβληματίζεται για τη σχέση αυτής της γυναίκας που είναι στην Αίγυπτο και της «δικής» του που είναι κρυμμένη στην σπηλιά. Οι γυναίκες του Χορού αναγγέλλουν χαρμόσυνα ότι ο Μενέλαος ζει και ότι μάλιστα βρίσκεται ναυαγός στις όχθες του Νείλου. Στη συνέχεια έχουμε την πρώτη συνάντηση του ζευγαριού, όπου η Ελένη τρομάζει στην παρουσία του «άγνωστου» άνδρα και σπεύδει να κρυφτεί στο μνήμα του Πρωτέα. Ο Μενέλαος διαπιστώνει την ομοιότητα αυτής της γυναίκας με την Ελένη στην σπηλιά και σαστίζει. Ακολουθεί η αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη, η οποία προσπαθεί να τον πείσει ότι αυτή είναι η πραγματική του γυναίκα και ότι αυτός μαζί του έχει απλώς το είδωλο που δημιούργησε η Ήρα. Η δυσπιστία του Μενέλαου διαλύεται όταν ένας πιστός του σύντροφος και φύλακας της Ελένης στη σπηλιά, έρχεται να αναγγείλει ότι η «ψεύτικη Ελένη» χάθηκε στον ουρανό οικτίροντας Έλληνες και Τρώες που πολεμούσαν τόσα 10
χρόνια για κάτι το άυλο. Έτσι έχουμε την αναγνώριση της Ελένης από το Μενέλαο. Η Ελένη εξηγεί στη συνέχεια ότι ο μόνος τρόπος για φύγουν ζωντανοί από την Αίγυπτο είναι να παρακαλέσουν τη Θεονόη, την αδερφή του Θεοκλύμενου, να κρατήσει μυστικό τον ερχομό του Μενέλαου, γιατί διαφορετικά κινδυνεύει από το Θεοκλύμενο. Αφού εξασφαλίσουν τη σιωπή της Θεονόης, καταστρώνουν το σχέδιο της διαφυγής τους και καταφέρνουν να δραπετεύσουν. Όταν το μαθαίνει ο Θεοκλύμενος είναι έτοιμος να σκοτώσει τη Θεονόη, εμφανίζονται όμως οι Διόσκουροι, οι αδελφοί της Ελένης, και ως «από μηχανής θεοί» τον μεταπείθουν και το δράμα κλείνει ειρηνικά. Η Ωραία Ελένη Εκτελεστής: ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ ΜΑΡΙΑ 'Αλμπουμ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ - 2007 Δε μας χωράει η γειτονιά πρέπει να ανοίξουμε πανιά τι ήταν αυτό το ξαφνικό Ποιος να το περιμένει... ήτανε παντρεμένη η ωραία Ελένη. Θα το πληρώσουνε ακριβά τελειώσανε τα χωρατά. Συγνώμη θα παρακαλάν Θα δούμε τι σημαίνει... Η αναθεματισμένη η ωραία Ελένη. Τι κι αν ακούστηκε παντού πως πήγε με δικό της νου. Θα λέμε εμείς σαν συγγενείς, σαν εραστές θιγμένοι. Δεν ήθελε η καημένη η ωραία Ελένη. Η Ελένη του Σεφέρη [...] Αηδόνι ποιητάρη, σαν και μια τέτοια νύχτα στ' ακροθαλάσσι του Πρωτέα σ' άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο, κι ανάμεσό τους-ποιος θα το 'λεγε-η Ελένη! Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο. Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου την άγγιξα, μου μίλησε: "Δεν είν' αλήθεια, δεν είν' αλήθεια" φώναζε. "Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι. Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία". Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα ίσκιοι και χαμόγελα παντού στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα ζωντανό δέρμα, και τα μάτια με τα μεγάλα βλέφαρα, ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα. Και στην Τροία; Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο. Έτσι το θέλαν οι θεοί. Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα ατόφιο κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια. Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα. Τόσα κορμιά ριγμένα στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης τόσες ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι. Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη. [...] 11
Η Ελένη του Ρίτσου Γιάννης Ρίτσος Αποσπάσματα από την «ΕΛΕΝΗ» Έκδ. ΧΑΝΙΑ 2002 ΚΑΜ Πέρασε πιὰ ὁ καιρὸς τῶν ἀνταγωνισμῶν, στερέψανε οἱ ἐπιθυμίες ἴσως μποροῦμε τώρα νὰ κοιτάξουμε μαζὶ τὸ ἴδιο σημεῖο τῆς ματαιότητας ὅπου, θαρρῶ, πραγματοποιοῦνται οἱ μόνες σωστὲς συναντήσεις - ἔστω ἀδιάφορες, μὰ πάντα πραϋντικὲς -ἡ νέα κοινότητά μας, ἔρημη, ἥσυχη, ἄδεια, χωρὶς μετακινήσεις κι ἀντιθέσεις,- ν' ἀναδεύουμε μόνο τὴ στάχτη στὸ τζάκι, φτιάχνοντας πότε-πότε μὲ τὴ στάχτη ψηλόλιγνες, ὡραῖες τεφροδόχες, ἤ, καθισμένοι κατάχαμα, νὰ χτυπᾶμε τὸ χῶμα μὲ ἄηχες παλάμες. Λίγο-λίγο τὰ πράγματα χάσαν τὴ σημασία τους, ἀδειάσαν ἄλλωστε μήπως εἶχαν ποτὲ τους καμμιὰ σημασία; -χαλαρωμένα, κούφια ἐμεῖς τὰ γεμίζαμε μὲ ἄχυρο ἤ πίτουρο, νὰ πάρουν σχῆμα, νὰ πυκνώσουν, νὰ στεριώσουν, νὰ σταθοῦν, - τὰ τραπέζια, οἱ καρέκλες, τὰ κρεββάτια ποὺ πάνω τους πλαγιάζαμε, τὰ λογία - πάντοτε κούφια σὰν τὰ πανένια σακκούλια, σὰν τὶς λινάτσες τῶν ἐμπόρων- ἀπ' ὄξω κιόλας ξεχωρίζεις τὰ προϊόντα ποὺ περιέχουν πατάτες ἤ κρεμμύδια, στάρι, καλαμπόκι, μύγδαλα ἤ ἀλεῦρι. Οἱ λέξεις τώρα δὲ μοὔρχονται ἀπὸ μόνες τους -τὶς ψάχνω, σὰ νὰ μεταφράζω ἀπὸ μιὰ γλώσσα ποὺ δὲν ξέρω,- ὡστόσο μεταφράζω. Ἀνάμεσα στὶς λέξεις, ἤ καὶ μέσα στὶς λέξεις, μένουν τρύπες βαθειές κοιτάω μὲς ἀπ' αὐτὲς τὶς τρύπες σὰ νὰ κοιτάω μὲς ἀπ' τοὺς ρόζους ποὺ ἔχουν πέσει ἀπ' τὰ σανίδια μιᾶς πόρτας κατάκλειστης, καρφωμένης ἐδῶ καὶ αἰῶνες. Τίποτα δὲ βλέπω... Ὤ, αὐτὴ ἡ ξενητειά μας μέσα στὰ ἴδια μας τὰ ροῦχα ποὺ παλιώνουν, μὲς στὸ ἴδιο μας τὸ δέρμα ποὺ ζαρώνει ἐνῷ τὰ δάχτυλά μας δὲν μποροῦν πιὰ νὰ σφίξουν, νὰ κρατήσουν τριγύρω στὸ κορμί μας οὔτε κὰν τὴν κουβέρτα, ποὺ ἀνυψώνεται μόνη, διαλύεται, φεύγει, ἀφήνοντάς μας ἀκάλυπτους μπροστὰ στὸ κενό. Καὶ τότε ἡ κιθάρα, κρεμασμένη στὸν τοῖχο, ξεχασμένη ἀπὸ χρόνια, μὲ χορδὲς σκουριασμένες, ἀρχίζει νὰ τρέμει ἔτσι ποὺ τρέμει τὸ σαγόνι μιᾶς γριᾶς ἀπ' τὸ κρύο ἢ ἀπ' τὸ φόβο, καὶ πρέπει νὰ βάλεις πάνω στὶς χορδὲς τὴν παλάμη σου, νὰ σταματήσεις τὸ μεταδοτικό τους ρίγος. Μὰ δὲ βρίσκεις τὸ χέρι σου, δὲν ἔχεις χέρι, κι ἀκοῦς μὲς στὸ στομάχι σου πὼς εἶναι τὸ δικό σου σαγόνι ποὺ τρέμει. Ἀλήθεια, πόσα πράγματα ἄχρηστα, μὲ πόση ἀπληστία συναγμένα - φράζαν τὸ χῶρο- δὲν μπορούσαμε νὰ σαλέψουμε τὰ γόνατά μας χτυποῦσαν σὲ ξύλινα, πέτρινα, μετάλλινα γόνατα. Ὤ, βέβαια, θὰ πρέπει πολὺ νὰ γεράσουμε, πολύ, ὥσπου νὰ γίνουμε δίκαιοι, νὰ φτάσουμε ἐκείνη τὴν ἥμερη ἀμεροληψία, τὴ γλυκειὰ ἀνιδιοτέλεια στὶς συγκρίσεις, στὶς κρίσεις, ὅταν δικό μας πιὰ μερτικὸ δὲν ὑπάρχει σὲ τίποτα πάρεξ σ' αὐτὴ τὴν ἡσυχία. Ἅ, ναί, πόσες ἀνόητες μάχες, ἡρωϊσμοί, φιλοδοξίες, ὑπεροψίες, θυσίες καὶ ἧττες καὶ ἧττες, κι ἄλλες μάχες, γιὰ πράγματα ποὺ κιόλας εἴταν ἀπὸ ἄλλους ἀποφασισμένα, ὅταν λείπαμε ἐμεῖς... Κωνσταντίνος Πρασάκης, Β3 12
τέχνη Συνέντευξη με τον γλύπτη Γιάννη Μαρκαντωνάκη Πολυτάλαντος, ευγενέστατος, πρόσχαρος και αξιόλογος είναι μόνο λίγα απ τα χαρακτηριστικά με τα οποία θα μπορούσε κανείς να περιγράψει τον κύριο Γιάννη Μαρκαντωνάκη, ο οποίος έχει δημιουργήσει προσεγμένα και εκλεπτυσμένα γλυπτά που κοσμούν την πόλη μας και της προσδίδουν κύρος, κομψότητα και αναμφισβήτητη ομορφιά και καλαισθησία. Δημιουργούν έτσι σε κάθε Χανιώτη την αίσθηση της περηφάνιας για τον σπουδαίο αυτόν καλλιτέχνη που το έργο του και η συνεισφορά του στην πόλη μας είναι πραγματικά αξιέπαινα. Η γλυπτική αποτελεί την επαγγελματική του απασχόληση του κ. Μαρκαντωνάκη, ο οποίος παράλληλα διδάσκει σε μικρούς και μεγάλους σχέδιο και ζωγραφική, ασχολίες που λατρεύει και θέλει να μεταδώσει στις επόμενες γενιές. Ο ίδιος δέχτηκε να μας παραχωρήσει μία πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην οποία θίγονται πολυποίκιλα θέματα που αφορούν στον χώρο της γλυπτικής και της Τέχνης. Βιογραφικό - λίγα λόγια γι αυτόν Γεννήθηκε στα Χανιά όπου και κατοικεί μόνιμα από το 1982. Φοίτησε στο 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Χανίων. Υπήρξε μέτριος έως κακός μαθητής, διότι στην εφηβεία του ασχολήθηκε κυρίως με τον πρωταθλητισμό στο στίβο καθώς επίσης και με τη ζωγραφική, παραμελώντας έτσι το διάβασμα και γενικότερα το σχολείο, αφήνοντας όμως παράλληλα με αυτόν τον τρόπο πολλά κενά που συσχετίζονται με τη λογοτεχνία, τη μυθολογία και την ποίηση, τα οποία, όπως ο ίδιος βεβαιώνει, προσπαθεί ακατάπαυστα, καταβάλλοντας μεγάλη προσπάθεια, να καλύψει τώρα. Σπούδασε γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών (1974-1980). Επίσης σπούδασε Γραφικές Τέχνες και Σύγχρονο Χορό στο Κ.Ε.Ρ (1985-1986). Δίδαξε εικαστικά στην Ανώτατη Σχολή Νηπιαγωγών Χανίων (1989-1996). Δημιούργησε, διηύθυνε και δίδαξε στο Σπουδαστήριο Εικαστικών Τεχνών «Χώρος» (1990-1994). Υπήρξε εμπνευστής και καλλιτεχνικός Διευθυντής στο Διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονου Εκφραστικού Χορού (Φιρκάς Χανίων 1998-1999). Δίδαξε επίσης σχέδιο- γλυπτική στο Πολυτεχνείο Κρήτης (1996). Σήμερα είναι καλλιτεχνικός Διευθυντής στο Εικαστικό Εργαστήρι του Δήμου Χανίων. 13
Συνέντευξη Είχατε από μικρός την κλίση στη γλυπτική ή σας παρότρυνε κάποιος άλλος να εξασκήσετε την τέχνη αυτή; Ποιος σας ώθησε και ποια ήταν η πηγή της έμπνευσής σας; Το καλλιτεχνικό γονίδιο είναι ενισχυμένο στην οικογένειά μου αλλά αυτό δημιουργεί μια αλληλοεπίδραση. Δεν επέλεξα εγώ να ζωγραφίζω, με επέλεξε η ζωγραφική. Αρχικά έκανα γλυπτά στο Δημοτικό από πυρόλιθο. Ο δάσκαλος μου στην Στ Δημοτικού Γιάννης Κυριακάκης έλεγε στη μητέρα μου: «Δεν είναι καλός μαθητής αλλά είναι χρυσοχέρης και θα πετύχει στη ζωή του». Επίσης δεν τον ενοχλούσε την ώρα του μαθήματος που ήμουν συνεχώς αφηρημένος. Σεβάστηκε το ταλέντο μου. Αντιθέτως στο Γυμνάσιο με καταπίεσαν οι περισσότεροι καθηγητές, εκτός από φωτεινές εξαιρέσεις: ο καθηγητής των καλλιτεχνικών σπουδαίος ζωγράφος Βασίλης Κελαϊδής και η φιλόλογος Αρχόντισσα Παπαδερού στο 1ο Γ.Χ., και στην Παλαιόχωρα όπου τελείωσα το Λύκειο η αείμνηστη φιλόλογος Μαρία Κατσαδενάκη. Ασχοληθήκατε στο σχολείο σας με τη ζωγραφική και θελήσατε να τη σπουδάσετε η γλυπτική πώς προέκυψε; Οι εξετάσεις στη Σχολή Καλών Τεχνών είναι πολύ δύσκολες. Στην Παλαιόχωρα δεν μπορούσα να κάνω την απαραίτητη προετοιμασία. Γι αυτό, όταν δεν πέρασα με την πρώτη, σπούδασα Γραφικές Τέχνες κάνοντας παράλληλα φροντιστήρια στην Αθήνα. Βρέθηκα μέσα στη δίνη ενός πολιτικού ορόσημου, των γεγονότων της 17ης Νοεμβρίου 1973, και ελάχιστους μήνες μετά, όντας φοιτητής στη Σχολή Καλών Τεχνών που λειτουργούσε τότε στο χώρο του Πολυτεχνείου, άρχισε να επιδρά το βάρος της ιστορίας διαφορετικά στην ψυχοσύνθεση και στον προσανατολισμό μου. Μέσα στα εργαστήρια της Σχολής Καλών Τεχνών γοητεύτηκα από τη γλυπτική και αποφάσισα να γίνω γλύπτης. Η μεταπολίτευση, εποχή αφυπνιστικών ουσιαστικών διεκδικήσεων, με έκανε να σκεφτώ ότι εκτός από την Τέχνη που λάτρευα και ήθελα να υπηρετήσω, ήθελα να γίνω και δάσκαλος των Εικαστικών Τεχνών για να μπορέσω να βοηθήσω τα νέα παιδιά κυρίως, σαν μια ουσιαστική διαφοροποίηση στα τρομερά βιωματικά ελλείμματα της εφηβείας μου. Είστε ικανοποιημένος με την επαγγελματική σας αποκατάσταση; Είμαι ικανοποιημένος, επειδή έκανα και συνεχίζω να κάνω μια δουλειά δημιουργική που τη λάτρευα, που μου δίνει έντονες χαρές και στεναχώριες, κυρίως γιατί ζούμε σε ένα κόσμο που οι περισσότεροι άνθρωποι είτε δεν γνωρίζουν τη τέχνη είτε την προσεγγίζουν προσχηματικά ή επιδερμικά γι αυτό όταν συναντώ συμπολίτες μου που δείχνουν ουσιαστικό ενδιαφέρον για την τέχνη και έχουν άποψη για τα έργα μου, χαίρομαι ιδιαίτερα. Το επάγγελμα του γλύπτη είναι κερδοφόρο; Εκτός από τα έργα επιφάνειας τοίχου, δηλαδή ζωγραφική, φωτογραφία, χαρακτικά κλπ., υπάρχει η μνημειακή γλυπτική με τα μεγάλα έργα σε δημόσιους χώρους, που αυτά γίνονται με παραγγελίες ή διαγωνισμούς και ο γλύπτης πληρώνεται, βγάζει, τέλος πάντων, ένα καλό μεροκάματο. Εκτός από τα πολλαπλά μικρά γλυπτά, που πουλιούνται στα καταστήματα (gallery) και αφήνουν κάποια έσοδα στον γλύπτη, υπάρχει και μια σύγχρονη εκφραστική δυνατότητα στους γλύπτες παγκοσμίως να φτιάχνουν έργα χώρου, τις «εγκαταστάσεις», συνήθως με συσσωρεύσεις υλικών τα οποία δεν αφορούν τους μικροσυλλέκτες (σπίτια, γραφεία κτλ) αλλά Μουσεία Τέχνης του κόσμου. Επειδή στην Ελλάδα δεν έχουμε τέτοιο μουσείο, αυτά τα έργα που κάνει ο καλλιτέχνης, και μάλιστα στην Κρήτη, μετά την έκθεση πάνε στις αποθήκες. 14
Δυστυχώς, είμαι ο πρώτος που εξέθεσα εγκαταστάσεις στα Χανιά και συνεχίζω να το κάνω συστηματικά. Τώρα, όπως είδατε στην έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων με τους ντόπιους καλλιτέχνες, η μοναδική εγκατάσταση ήταν δικό μου έργο, γεγονός που με έκανε να νιώσω μια απίστευτη δημιουργική μοναξιά, αν σκεφτείτε, παιδιά μου, πως οι εγκαταστάσεις παγκοσμίως αποτελούν το 50% της παγκόσμιας εκθεσιακής δραστηριότητας. Τι θα παροτρύνατε έναν έφηβο και από τι θα τον αποτρέπατε; Θα τον παρότρυνα να είναι ευγενικός, να σέβεται τους καθηγητές του, να απαιτεί διακριτικά από αυτούς να τον σέβονται εξίσου, αφού ο ίδιος ο μαθητής θα πρέπει να κάνει τη μικρή δημιουργική υπέρβασή του από το μαθητικό πρόγραμμα. Να! Αυτό που κάνετε εσείς τώρα. Εγώ δεν βρήκα από τον πατέρα μου ούτε ένα εξωσχολικό βιβλίο, μας αγαπούσε και νοιαζότανε για μας, αλλά ήταν ένας απλός αγρότης, και τώρα είμαι περήφανος για την βιβλιοθήκη μου που έχει πάνω από 4.000 βιβλία, επίσης χιλιάδες καλλιτεχνικούς καταλόγους και πάνω από 4000 χιλιάδες βιντεοταινίες γραμμένες από εμένα μία μία σε ένα πολιτιστικό αρχείο, όπου η γνώση γίνεται εργαλείο στην παιδαγωγική και δημιουργική ζωή. Εγώ, παιδιά μου, δεν έχω κινητό και μόλις τώρα αναγκάστηκα να αποκτήσω e-mail. Δεν είναι ότι δεν θέλω να έχω καλή σχέση με την τεχνολογία, την κόρη του μεγάλου θεού Ήφαιστου, αλλά με έχει τρομοκρατήσει υποβάλλοντας τις αδυναμίες μου η αλόγιστη χρήση της. Γι αυτό σας συμβουλεύει ένας γνωστός καλλιτέχνης που δεν έχει facebook να κάνετε καλή χρήση του σύγχρονου απαραίτητου αυτού εργαλείου γνώσης και επικοινωνίας, αλλά να μην ξεχνάτε ότι το χαρτί έχει μια διαχρονική γοητεία. Απ ό,τι βλέπουμε στο βιογραφικό σας, έχετε πάρει πρώτα πανελλήνια βραβεία για την υλοποίηση γλυπτικών συνθέσεων σε δημόσιους χώρους και μερικά από αυτά τα συναντάμε στην πόλη μας. Ποιο είναι το έργο που σας έδωσε τη μεγαλύτερη ικανοποίηση; Όλα τα έργα που έχω στήσει σε δημόσιο χώρο, τα ευχαριστήθηκα και όταν τα έφτιαχνα και όταν τα είδα τοποθετημένα. Από το άγαλμα του κρητικού αίγαγρου (κρι- κρι), το πρώτο έργο που έστησα στην πόλη (1984), μέχρι το τελευταίο και μεγαλύτερο, το μνημειακό «πεσόντων αεροπόρων» (πτώση του Ικάρου), που μόλις τοποθετήσαμε έξω από το Εικαστικό Εργαστήρι του Δήμου Χανίων στη Βίλα Κούνδουρου, όπου έχω την τύχη να διευθύνω το καλλιτεχνικό σχολείο. Είστε οι πρώτες που έχετε τη δημόσια άποψή μου για το έργο αυτό, αφού μόλις τοποθετήθηκε. Συνοπτικά, θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα έργο παραστατικό, υφολογικά κινείται σε ένα κλίμα νεομπαρόκ, με αντιστοιχίες στην αρχαία ελληνιστική περίοδο. Ένα έργο με αμφισημίες στην ανάγνωση του θέματος, όπου η πτώση γίνεται ταυτόχρονα και σύμβολο ανάδειξης των πολιτισμικών αξιών του τόπου. Υπάρχει ένα σπουδαίο βιβλίο του Ζακ Λακαριέρ, γνωστού ελληνιστή, με το θέμα αυτό. Σας ευχαριστούμε ιδιαίτερα που μας παραχωρήσατε τη συνέντευξη αυτή και δώσατε στους συμμαθητές μας και σε εμάς την ευκαιρία να ενημερωθούμε για αυτό το ιδιαίτερο είδος τέχνης, τη γλυπτική και ευελπιστούμε να μας ξαναδοθεί η ευκαιρία στο άμεσο μέλλον να μας ξαναμιλήσετε γι αυτή. Και εγώ σας ευχαριστώ για την όμορφη και εποικοδομητική συνεργασία που είχαμε. Σας εύχομαι και καλή πρόοδο ταυτόχρονα με τη χαρά και τη νιότη σας. «Γιάννης Μαρκαντωνάκης: ένας καλλιτέχνης που αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για όλους εμάς τους νέους. Γιατί μπορεί η οικογένειά του να μην είχε την οικονομική δυνατότητα να του παρέχει όλα τα απαιτούμενα εφόδια, όμως ο ίδιος κατάφερε να ανταπεξέλθει στις αντίξοες συνθήκες και να διαπρέψει». Άννα Κεραμιανάκη, Β2 Μαρία Κοκκινάκη, Β2 15
ιστορία Οι γυναίκες του Ελευθερίου Βενιζέλου Πρώτα ως Έλληνας και έπειτα ως κρητικός, θεωρώ τον εαυτό μου υπερήφανο που μου δόθηκε η ευκαιρία να γράψω δύο λόγια για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αυτόν τον μεγάλο εθνάρχη που πέτυχε να διπλασιάσει την έκταση και τον πληθυσμό της Ελλάδας. Το θέμα μας όμως δεν είναι αυτό, αλλά οι γυναίκες που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή αυτού του τόσο σπουδαίου ηγέτη. Παρόλο που στα χρόνια της μεγάλης του δράσης ο Βενιζέλος δεν ήταν παντρεμένος, τρεις γυναίκες σημάδεψαν τη ζωή του. Ο Βενιζέλος σπούδασε στην Αθήνα όπου εκεί γνώρισε μια κρητικιά συμφοιτήτριά του, της οποίας το επώνυμο δεν έχει διασωθεί. Μόνο το μικρό της όνομα γνωρίζουμε: Μαρία. Αυτή η άγνωστη σ εμάς Μαρία έγινε ο πρώτος έρωτας του νεαρού φοιτητή. Μια άλλη Μαρία όμως τον σημάδεψε κι έγινε η μητέρα των παιδιών του. Ήταν η Μαρία Κατελούζου Ελευθερίου, η οποία προερχόταν από εξέχουσα οικογένεια των Χανίων. Γνωρίστηκαν το 1887. Εκείνος ήταν 23 χρόνων κι εκείνη λίγο πριν τα 18. Λέγεται ότι ο νεαρός δικηγόρος περνούσε κάτω από το παράθυρο της Μαρίας περιμένοντας να του ρίξει μία ματιά και να τη χαιρετήσει, ενώ το πρώτο τους ραντεβού έγινε στο Ακρωτήρι, εκεί δηλαδή που ξέσπασε η κρητική επανάσταση κι εκεί που θάφτηκε ο Βενιζέλος. Το ειδύλλιο μπορεί να πλέχτηκε γρήγορα, αλλά τα εμπόδια ήταν πολλά. Ο πατέρας της Μαρίας ήθελε να παντρέψει την κόρη του με τον Ανδρέα Κοπάση, έναν ανώτερο υπάλληλο της Γενικής Διοίκησης Κρήτης. Στην πρώτη προσπάθεια του Βενιζέλου να παντρευτεί τη Μαρία, ο Σοφοκλής Κατελούζος επικαλέστηκε το νεαρό της ηλικίας της κόρης του (δεν είχε κλείσει τα 18). Τον επόμενο χρόνο ο πατέρας δεν μπόρεσε να βρει άλλη δικαιολογία. Κι αντί να σπάσει το κεφάλι του, προτίμησε να πει το ναι. Δύο χρόνια μετά, ο Λευτέρης και η Μαρία ανέβηκαν τα σκαλιά της Αγίας Φωτεινής στα Χανιά. Ο γάμος τους ήταν το γεγονός της εποχής. Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στη Χαλέπα, σε ένα σπίτι που θα ονειρευόταν κάθε ερωτευμένο ζευγάρι. Το 1893 γεννήθηκε ο Κυριάκος, το πρώτο 16
τους παιδί. Δύο χρόνια αργότερα η Μαρία ήταν πάλι έγκυος. Γέννησε τον Σοφοκλή αλλά πέθανε στον τοκετό. Το πλήγμα ήταν τεράστιο για το νεαρό δικηγόρο. Μάλιστα λέγεται ότι για χρόνια αντιμετώπιζε σκληρά το μικρό του γιο θεωρώντας τον κατά κάποιο τρόπο υπεύθυνο για το θάνατο της μητέρας του. Ο Θανάσης Μπλούμ ήταν δικηγόρος στα Χανιά, από τους πιο γνωστούς φίλους του Βενιζέλου. Όταν παντρεύτηκε την Παρασκευούλα ήταν μεγάλος, με αποτέλεσμα να την αφήσει γρήγορα χήρα. Η φιλία του ζεύγους με το Βενιζέλο έγινε έρωτας της νεαρής χήρας και ίσως του πολιτικού. Πέρασαν τέσσερα ευτυχισμένα χρόνια. Το ειδύλλιο διακόπηκε επειδή ο Βενιζέλος έφυγε από τα Χανιά για να γίνει πρωθυπουργός στην Αθήνα. Η Παρασκευούλα πήγε και αυτή στην Αθήνα, αλλά κατάλαβε γρήγορα ότι η πολιτική είχε τυλίξει για τα καλά τον καλό της, γι αυτό τα μάζεψε και γύρισε πίσω στα Χανιά. Το 1920 το κόμμα του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές. Ο ίδιος είχε διαχειριστεί τεράστια κονδύλια, αλλά χωρίς να βάλει ποτέ χέρι στο μέλι, μέχρι και την πατρική του περιουσία είχε εξανεμίσει. Αντιμετώπιζε τρομερές οικονομικές δυσκολίες, μέχρι που δανειζόταν από φίλους του για να βγάλει το μήνα. Ένας πλούσιος γάμος αυτή την εποχή θα ήταν κάποια λύση του προβλήματός του. Σε ηλικία 57 ετών συναρπάζει με την προσωπικότητά του την Έλενα Σκυλίτση, που είχε καταγωγή από τη Χίο. Η Έλενα είχε μεγαλώσει με κουβερνάντες από τη Γερμανία, τη Σουηδία και την Αγγλία, αλλά μέσα της ένοιωθε βέρα Ελληνίδα και ας μη μπορούσε να εκφραστεί καλά στη γλώσσα μας. Γι αυτό κι όταν αποφάσισε να αφηγηθεί το ρομάντζο της με τον Βενιζέλο, προτίμησε τα γαλλικά. Παντρεύτηκαν στις 15 Σεπτεμβρίου 1921 στο χάι γκέιτ του Βόρειου Λονδίνου με τη λαμπρότητα που ταίριαζε στο γεγονός. Ακολούθησε ένα ταξίδι του μέλιτος στις Η.Π.Α. το οποίο ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1921 και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 1922. Γρήγορα ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Ελλάδα και στην πολιτική. Η Έλενα έκτισε το σπίτι που περίμενε να αποτελέσει το λιμάνι τους σε μία ταραγμένη ζωή. Στην οδό Λουκιανού 2, σε σχέδια του Ανδρέα Μεταξά, δημιούργησε ένα νεοκλασικό που ταίριαζε στο επίπεδο του Βενιζέλου κι ανοικοδόμησε το πατρικό του σπίτι στη Χαλέπα, στα Χανιά. Το σπίτι της Αθήνας όμως αποδείχτηκε κακότυχο. Κατασκευάστηκε σε δύο χρόνια αλλά οι ιδιοκτήτες του έμειναν ελάχιστα. Εκεί γνώρισαν την εκλογική ήττα τού 1932, την απόπειρα δολοφονίας τού 1933 και το αποτυχημένο κίνημα του 1935, που υποχρέωσε το ζεύγος να αυτοεξοριστεί και πάλι. Ο χρόνος είχε ήδη αρχίσει να μετρά αντίστροφα. Στις 18 Μαρτίου 1936 ο Βενιζέλος έκλεισε τα μάτια του έπειτα από εγκεφαλικό. Η Έλενα έζησε στο εξωτερικό, στη Γαλλία και στην Ελβετία, μέχρι το θάνατό της. Όσο για το σπίτι, πουλήθηκε από την ίδια στο Αγγλικό δημόσιο και έγινε κατοικία του εκάστοτε πρέσβη της Μεγάλης Βρετανίας στην Ελλάδα. Η Έλενα Βενιζέλου, τόσο πριν το γάμο της όσο και μετά, ανέπτυξε πλούσια φιλανθρωπική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Πρόσφερε πολλά χρήματα για υποτροφίες σε νέους που ήθελαν να σπουδάσουν στην Ευρώπη και ίδρυσε στη μνήμη της φίλης της Μαρίκας Ηλιάδη το γνωστό πρότυπο μαιευτήριο στην Αθήνα. Με δαπάνες της εξάλλου χτίστηκε και στάδιο στα Χανιά της Κρήτης. Το 1955 εξέδωσε την αυτοβιογραφία της γραμμένη στη γαλλική γλώσσα: Υπό τη σκιά του Βενιζέλου. Στάθης Τσουράκης Α3 17
Ο Τιτανικός της Κρήτης... 8 Δεκεμβρίου 1966: 247 άνθρωποι χάθηκαν στα νερά της Φαλκονέρας Η μεγαλύτερη τραγωδία των μεταπολεμικών ετών που είδαν οι ελληνικές θάλασσες εκτυλίχτηκε στα ανοιχτά του Αιγαίου, κοντά στη βραχονησίδα Φαλκονέρα, για να βυθίσει στην οδύνη τα Χανιά, που θρήνησαν το χαμό δεκάδων ανθρώπων. Διακόσιοι σαράντα επτά άνθρωποι χάθηκαν στην παγωμένη θάλασσα, ενώ μόλις 47 ανασύρθηκαν ζωντανοί. Tο πλοίο "Ηράκλειον" επρόκειτο να αποπλεύσει στις 7 μ.μ. της 8ης Δεκεμβρίου 1966 από το λιμάνι της Σούδας με προορισμό τον Πειραιά, ωστόσο καθυστέρησε περίπου 20 λεπτά εξαιτίας σύσκεψης η οποία πραγματοποιήθηκε στο Λιμεναρχείο Χανίων. Αφορμή στάθηκε η καθυστέρηση της άφιξης στο λιμάνι τού "μοιραίου" φορτηγού ψυγείου, βάρους 25 τόνων, το οποίο μετέφερε εσπεριδοειδή. Αιτία ήταν η ολισθηρότητα του δρόμου, ως αποτέλεσμα των δυσμενών καιρικών συνθηκών. Ο τότε λιμενάρχης Χανίων είχε εκφράσει αντιρρήσεις για την είσοδο του φορτηγού στο πλοίο, επειδή το βάρος θα αυξανόταν. Η συνεννόηση μεταξύ υπηρεσιακών παραγόντων είχε ως αποτέλεσμα οι αντιρρήσεις να αρθούν και έτσι δόθηκε άδεια απόπλου περίπου στις 7:20 το βράδυ. Στις 8 το βράδυ, και λίγα λεπτά μετά τον απόπλου, φτάνει στο Λιμεναρχείο Χανίων σήμα το οποίο προειδοποιεί για ισχυρούς ανέμους εντάσεως 8 έως 9 μποφόρ, που απαγόρευε να αποπλεύσει το πλοίο. Στη βραχονησίδα Φαλκονέρα, στο μέσο περίπου της διαδρομής από τη Σούδα προς τον Πειραιά, στα όρια του Κρητικού με το Μυρτώο Πέλαγος, η σφοδρή θαλασσοταραχή αρχίζει να προμηνύει την καταστροφή. Το "Ηράκλειο" κλυδωνίζεται πλέον επικίνδυνα. Το φορτηγό ψυγείο προσκρούει με δύναμη στα πλαϊνά του πλοίου, καθώς έχει τοποθετηθεί εγκάρσια στο γκαράζ, και χωρίς - όπως κατέθεσαν εκ των υστέρων και μέλη του πληρώματος - να έχουν 18