Newsletter Συμμετοχή των πηγών ρύπανσης στην ποιότητα του αέρα των πόλεων λιμένων στην Ελλάδα και την Ιταλία www.cesapo.upatras.gr Newsletter ΙI Ιούνιος 2013 Εισαγωγή To 2o Newsletter του έργου «CESAPO Συμμετοχή των πηγών ρύπανσης στην ποιότητα του αέρα των» έχει ως στόχο να παρουσιάσει τις εξελίξεις σε ότι αφορά τις δράσεις του έργου στο χρονικό διάστημα που ακολούθησαν την πρώτη έκδοση Newsletter έως και σήμερα. Το έργο υλοποιείται στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος INTERREG Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδας Ιταλίας 2007 2013, έχει προϋπολογισμό 816.250, διάρκεια 24 μήνες και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και από Εθνικούς Πόρους της Ελλάδας και της Ιταλίας. Ενημέρωση & δημοσιότητα Στα πλαίσια υλοποίησης του έργου δημιουργήθηκε ένα τρίπτυχο ενημερωτικό φυλλάδιο στην αγγλική και ιταλική γλώσσα και αναμένεται αντίστοιχο πολυσέλιδο στην ελληνική γλώσσα, όπου αναλύονται οι λεπτομέρειες του έργου, οι λόγοι που οδήγησαν στην υλοποίησή του, οι στόχοι που είναι επιθυμητό να επιτευχθούν καθώς και η μεθοδολογία που ακολουθείται. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε συνάντηση για την πρόοδο και την εξέλιξη του έργου στο Μπρίντιζι στις 26/11/2012, την οποία ακολούθησε συνέντευξη τύπου και δελτίο τύπου. Σημαντική αναφορά στο έργο έγινε στην 8 η έκθεση ISPRA για το Αστικό Περιβάλλον καθώς με επιτυχία ολοκληρώθηκε και το επιστημονικό σεμινάριο στο Λέτσε της Ιταλίας στις 15 Μαΐου 2013. Όσον αφορά στον τύπο, ελληνικό και ιταλικό, έχουν γίνει πολλές αναφορές στην σπουδαιότητα του έργου με τελευταία αναφορά στο Enet.gr της εφημερίδας Ελευθεροτυπία. Πανεπιστήμιο Πατρών Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Πανεπιστήμιο του Σαλέντο Ινστιτούτο Ατμοσφαιρικών Επιστημών και Κλίματος Περιφερειακός Περιβαλλοντικός Οργανισμός Πρόληψης & Προστασίας Απουλίας
Εξοπλισμός μετρήσεων Προκαταρκτική καταγραφή εκπομπών Στο Μπρίντιζι, λόγω της μεγάλης δραστηριότητάς του ως ένα πολυσύχναστο λιμάνι με επιβατηγά και οχηματαγωγά πλοία, έχουν τοποθετηθεί από παλαιότερα όργανα μέτρησης της ποιότητας του αέρα και ιδιαίτερα στην περιοχή του λιμανιού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί μία αρχική βάση δεδομένων για τις εκπομπές των αέριων ρύπων που παράγονται από τις δραστηριότητες εντός του λιμανιού, για τα έτη 2005 και 2007. Εικόνα 1. χάρτης της περιοχής μελέτης που δείχνει τα σημεία παρακολούθησης του περιφερειακού δικτύου (ARPA Puglia, με κόκκινο χρώμα), και τα δύο επιπλέον σημεία που εγκαταστάθηκαν από το ISAC-CNR (μπλε χρώμα). Στα πλαίσια του έργου CESAPO, αυτή η βάση εμπλουτίστηκε με συνεχόμενες μετρήσεις πέντε μηνών (Ιούνιος Οκτώβριος 2012, Εντατική Περίοδος Παρακολούθησης IOP) με όργανα υψηλής τεχνολογίας από δώδεκα διαφορετικές τοποθεσίες. Οι δέκα τοποθεσίες μετρήσεων είναι οι ίδιες που είχαν επιλεχθεί και για τις παλαιότερες μετρήσεις σε περιφερειακό επίπεδο όπου σε αυτή την περίπτωση οι δειγματοληψίες λήφθηκαν από την ARPA Puglia, ενώ από τις δύο νέες τοποθεσίες, που επιλέχθηκαν ειδικά για το έργο, οι δειγματοληψίες λήφθηκαν από το ινστιτούτο ISAC CNR (εικόνα 1). Όσον αφορά τις δύο νέες τοποθεσίες, ο εξοπλισμός που χρησιμοποιήθηκε για την πρώτη ήταν δύο διαδοχικοί χαμηλού όγκου δειγματολήπτες οι Zambelli Explorer και FH95SEQ Thermo ESM Andersen για τα PM2.5 και δύο υψηλού όγκου δειγματολήπτες ολικών αιωρούμενων σωματιδίων (TSP), Analitica Strumenti και Tisch Environment, για το προσδιορισμό των συγκεντρώσεων PAH (εικόνα 2). Για τη δεύτερη τοποθεσία χρησιμοποιήθηκε το Κινητό Εργαστήριο του ISAC CNR το οποίο τοποθετήθηκε στον επιβατικό σταθμό του λιμανιού σε απόσταση 30 μέτρων από τον ελλιμενισμό των τουριστικών πλοίων. Σε αυτό το σημείο έγιναν δειγματοληψίες για συγκεντρώσεις σωματιδίων μεγέθους 0,01μm, 1 μm και PM2,5 καθώς και μετρήσεις μέσω τηλεπισκόπισης για το διοξείδιο του αζώτου και για το διοξείδιο του Urban influence Port and industrial influence Εικόνα 2. Δειγματολήπτες σε οροφή κτιρίου αριστερά, χάρτης της πρώτης εκ των νέων τοποθεσιών για τη δειγματοληψία των PAH δεξιά Site 1
Η επιλογή των τοποθεσιών και οι ταυτόχρονες δειγματοληψίες σχεδιάστηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να βελτιώσουν την πιθανότητα του διαχωρισμού των πηγών ρύπανσης που επιδρούν στην περιοχή. Απώτερος σκοπός είναι η χρησιμοποίησή τους σε μαθηματικά μοντέλα και προσομοιώσεις για συνεχή έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, λαμβάνοντας υπόψη την διεύθυνση του ανέμου και την κίνηση των πλοίων εντός του λιμανιού, μέσω υπέρυθρης βιντεοκάμερας για την εκτίμηση των δραστηριοτήτων, όπως της κίνησης των πλοίων και της κίνησης των οχημάτων για την φόρτωση/εκφόρτωση των πλοίων. Εικόνα 3. Το Κινητό Εργαστήριο ISAC CNR τοποθετημένο στον επιβατικό σταθμό αριστερά, Δεξιά: αισθητήρες τοποθετημένοι στην οροφή του Κινητού Εργαστηρίου Στην περίπτωση της Πάτρας αναμένεται να τοποθετηθεί σύγχρονος εξοπλισμός σε καίρια σημεία του λιμανιού ώστε να πραγματοποιούνται συνεχείς μετρήσεις με απώτερο σκοπό μία πλήρη και επικαιροποιημένη βάση δεδομένων (υπάρχουν μετρήσεις από τα έτη 2007 και 2009), οι μετρήσεις θα πραγματοποιηθούν σε δύο περιόδους, εαρινή και χειμερινή του 2013. Η απογραφή των εκπομπών για την περιοχή της Πάτρας περιλαμβάνει τους παρακάτω τομείς ανθρωπογενών δραστηριοτήτων: Βιομηχανίες, Κεντρική θέρμανση, Χρήση διαλυτών και άλλων προϊόντων, Εξόρυξη και διανομή ορυκτών καυσίμων και γεωθερμικής ενέργειας, Οδικές μεταφορές, Άλλες κινητές πηγές και μηχανήματα (εκτός των θαλάσσιων μεταφορών/δραστηριοτήτων), Θαλάσσιες μεταφορές/ δραστηριότητες, Επεξεργασία και διάθεση αποβλήτων και Γεωργία. Τα δεδομένα εκπομπών βασίζονται στη βάση δεδομένων εκπομπών του Ολλανδικού Οργανισμού TNO (Kuenen et al., 2011) για το έτος 2007, με εξαίρεση τον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών/ δραστηριοτήτων του οποίου οι εκπομπές εκτιμήθηκαν ποσοτικά με τη χρήση μεθοδολογιών και συντελεστών εκπομπής (Cooper and Gustafsson, 2004; ΕΕΑ 2006). Mε τη βοήθεια του μοντέλου εκπομπών MOSESS (computer model for the construction of model ready emission inventories) (Markakis et al., 2013), οι εκπομπές των ρύπων CO, NOx, SO2, NH3, NMVOC, PM10 και PM2.5 υπολογίστηκαν σε πλέγμα με χωρική ανάλυση 2km και αναλύθηκαν χρονικά. Για την κατηγορία των θαλάσσιων μεταφορών/ δραστηριοτήτων υπολογίστηκαν εκπομπές ρύπων με χρήση των πιο πρόσφατων διαθέσιμων δεδομένων δραστηριότητας που αφορούσαν έτος στο 2010. Οι εκπομπές που προέρχονται από φυσικές πηγές (σκόνη από το έδαφος, θαλασσινό αλάτι και βιογενείς) υπολογίζονται με τη χρήση του μοντέλου εκπομπών ΝΕΜΟ (Natural Emission MOdel) (Markakis et al., 2009; Poupkou et al., 2010).
Στο Σχήμα 1 και στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται ενδεικτικά αποτελέσματα σχετικά με τις εκπομπές ρύπων στην ευρύτερη περιοχή της Πάτρας Σχήμα 1. Συνεισφορά των ανθρωπογενών πηγών στις εκπομπές ρύπων στην περιοχή της Πάτρας. ΝΟx CO SO2 NMVO Cs NH 3 PM10 PM2.5 Επιβατηγά πλοία Φορτηγά πλοία Σκάφη αναψυχής Αλιευτικά σκάφη 5078.89 6126.93 1775.07 1253.41 1.16 218.09 218.09 232.80 283.48 72.50 67.71 0.04 13.27 13.27 302.47 111.29 39.80 0.10 31.52 29.68 1357.52 127.15 47.63 23.10 0.52 23.24 23.24 Ρυμουλκά 0.29 0.06 0.01 0.01 0.00 0.01 0.01 Δραστηριότητες εντός του λιμανιού - - - - - 0.98 0.19 Πίνακας 1. Εκπομπές ρύπων (σε tn/έτος) από τις επιμέρους πηγές του τομέα των θαλάσσιων μεταφορών και δραστηριοτήτων στην περιοχή της Πάτρας (έτος αναφοράς 2010)
Ο συνδυασμός των παλαιοτέρων δεδομένων που υπάρχουν ως σημείο αναφοράς και των νεότερων θα χρησιμοποιηθούν σε μαθηματικά μοντέλα και προσομοιώσεις αντίστοιχα με αυτά του Μπρίντιζι με αποτέλεσμα τη σύγκριση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης των δύο πόλεων λιμανιών και την διεξαγωγή πολύτιμων συμπερασμάτων για την ποιότητα του αέρα των συγκεκριμένων πόλεων. Τα συμπεράσματα αυτά θα οδηγήσουν στην δημιουργία υποστηρικτικής βάσης για την λήψη αποφάσεων σχετικά με τις πολιτικές αειφόρου ανάπτυξης, αλλά και στη δημιουργία ενός Οδηγού Ορθών Πρακτικών. Επιπλέον, θα προωθηθούν στρατηγικές συμφωνίες μεταξύ των λιμενικών αρχών και των αρχών περιβαλλοντικής πολιτικής με βάση την ορθολογική πρακτική που να αφορούν γενικότερα στις ευρωπαϊκές πόλεις λιμάνια που αντιμετωπίζουν αντίστοιχα περιβαλλοντικά προβλήματα από τα εισερχόμενα πλοία. Συναντήσεις έργου Στα πλαίσια του έργου CESAPO προβλέπονται 4 συναντήσεις της Οργανωτικής Επιτροπής του έργου στην οποία εκπροσωπούνται όλοι οι εταίροι του έργου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δύο συναντήσεις στη Πάτρα και από μια στο Μπρίντιζι και στο Λέτσε αντίστοιχα. Η δεύτερη συνάντηση του έργου πραγματοποιήθηκε Δευτέρα, 26 Νοεμβρίου 2012 στο Μπρίντιζι της Ιταλίας. Διοργανώθηκε από το ARPA Puglia και έλαβε χώρα στο λιμάνι του Μπρίντιζι με πραγματοποίηση ανάλυσης των επιστημονικών μεθόδων που χρησιμοποιούν οι εταίροι του έργου για τη διεξαγωγή μετρήσεων και αναλύσεων της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στη περιοχή ευθύνης τους. Η συνολική αποτίμηση ως προς την εξέλιξη του έργου ήταν θετική και επαναεπιβεβαιώθηκε η καλή συνεργασία και η προσήλωση στους στόχους του έργου και του προγράμματος. Εικόνα 4. Αριστερά: Φωτογραφία από τη συνάντηση για την πρόοδο του έργου στο Μπρίντιζι.. Δεξιά: Φωτογραφία από τη συνέντευξη Τύπου στο Μπρίντιζι. Βιβλιογραφία 1. Cooper, DA., Gustafsson, T., 2004. Methodology for calculating emissions from ships: 1. Update of emission factors, Report series SMED and SMED & SLU 4. 2. EEA (European Environment Agency), 2006. EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook 2006. (EEA Technical Report no.30). Available at http://reports.eea.europe.eu/emepcorinair4. 3. Kuenen, J., van der Gon, H. D., Visschedijk, Α., van der Brugh, H., van Gijlswijk, R., 2011. MACC European Emission Inventory Database for the years 2003 2007, TNO 060 UT 2011 00588. 4. Markakis, K., Giannaros, T., Poupkou, A., Liora, N., Melas, D., Sofiev, M. and Soares, J., 2009. Evaluating the impact of particle emissions from natural sources in the Balkan region, European Aerosol Conference 2009, 6 9 September 2009, Karlsruhe, Germany. 5. Markakis, K., Katragkou, E., Poupkou, A., Melas, D., 2013. MOSESS: A new emission model for the compilation of model ready emission inventories. Application in a coal mining area in Northern Greece, Environmental Modeling & Assessment (accepted). 6. Poupkou, A, Giannaros, T., Markakis, K., Kioutsioukis, I., Curci, G., Melas, D. and Zerefos, C., 2010. Development of a model for the calculation of biogenic NMVOCs emissions in Europe, Environmental Modeling and Software, 25, 1845 1856.