Παραδοτέο 1.1.1 AΣΠΙΔΑ

Παραδοτέο 1.1.1 AΣΠΙΔΑ ΈΚΘΕΣΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: ΑΡΕΤΗ ΠΛΕΣΣΑ, MSc ΔΡ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΚΑΝΑΣ 1 P a g e

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΡΓΑΝΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 3 2.1 Ιστορικοί σεισμοί... 3 2.2 Ενόργανη σεισμικότητα... 4 3. ΣΕΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΑΙΓΙΟΥ, ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ... 5 3.1 Σεισμική προϊστορία Αιγίου... 5 3.1.1 Κατάλογος ιστορικών σεισμών... 5 3.2ΣΕΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ... 18 3.2.1 Κατάλογος ιστορικών σεισμών... 18 3.3 Σεισμική προϊστορία Ηρακλείου... 26 3.3.1 Κατάλογος ιστορικών σεισμών... 26 3.3.2 Κατάλογος ενόργανων σεισμών... 32 4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 33 2 P a g e

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υψηλή σεισμικότητα των περιοχών ενδιαφέροντος, δηλαδή του Αιγίου, της Καλαμάτας και του Ηρακλείου Κρήτης, παρέχει πλούσιο υλικό παρατήρησης και πληθώρα σεισμολογικών δεδομένων. Στην παρούσα έρευνα γίνεται ανασκόπηση της ιστορικής και ενόργανης σεισμικότητας των τριών αυτών περιοχών, καθώς η καταγραφή της σεισμικής προϊστορίας αποτελεί μια σεισμολογική βάση δεδομένων απαραίτητη για οποιαδήποτε περαιτέρω μελέτη σεισμικής επικινδυνότητας. 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΡΓΑΝΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 Ιστορικοί σεισμοί Οι γνώσεις που έχουμε για τους σεισμούς που έλαβαν χώρα πριν την χρονική περίοδο κατά την οποία υπήρχαν ενόργανες καταγραφές προέρχονται από ιστορικές πηγές, όπως σύγχρονες των σεισμών ιστορικές μαρτυρίες, ταξιδιωτικές περιγραφές, εκκλησιαστικά συναξάρια, ενθυμήσεις μονών, εφημερίδες. Σε αυτές τις πηγές, που για τον ελλαδικό χώρο εντοπίζονται μετά τον 6 ο π.χ. αιώνα, αναφέρονται σεισμοί και περιγράφονται τα αποτελέσματα αυτών. Ο Julius Schmidt, ο πρώτος διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών συγκέντρωσε πληροφορίες για σεισμούς του ελληνικού χώρου και έφτιαξε τον πρώτο κατάλογο σεισμών (Schmidt, 1875;1879a). Επιπλέον, οργάνωσε ένα δίκτυο παρατηρητών σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Βάσει των μακροσεισμικών παρατηρήσεων που έδιναν οι παρατηρητές για κάθε αισθητό σεισμό δημοσιεύτηκαν τα Δελτία Annales de l Observatoire National d Athenes για τη χρονική περίοδο 1893-1926. Διάφοροι μελετητές δημοσίευσαν καταλόγους ιστορικών σεισμών κατά τον 19 ο αιώνα (Barbiani and Barbiani, 1864; Mallet, 1853; Perrey, 1848) και στις αρχές του 20 ου (Sieberg, 1932a) ενώ νεότεροι κατάλογοι σεισμών που εμπεριέχουν σεισμικές παραμέτρους, όπως η ένταση και το μέγεθος του σεισμού, δημοσιεύτηκαν μετά τα μέσα του 20 ου αιώνα (π.χ. Galanopoulos, 1953; 1960;1961; Karnik, 1971; Shebalin et al. 1974; Papazachos and Papazachou; 1989;1997,2003). 3 P a g e

2.2 Ενόργανη σεισμικότητα Η ενόργανη περίοδος στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1897 όταν εγκαταστάθηκαν από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο πέντε σταθμοί με όργανα μηχανικής αναγραφής, ενώ το 1898 εγκαταστάθηκε ο πρώτος σεισμογράφος τύπου Agamemnon, ο οποίος λειτούργησε μέχρι το 1910 και στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από ένα οριζόντιο σεισμόμετρο Mainka, δύο συνιστωσών, με το οποίο λήφθηκαν οι πρώτες κατάλληλες παρατηρήσεις για σύγχρονη επιστημονική έρευνα. Το δίκτυο των σταθμών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου εκσυγχρονίστηκε κατά τη δεκαετία του 1960 με ηλεκτρομαγνητικά όργανα. Κατά τη δεκαετία του 1980 το δίκτυο μετατράπηκε σε θερμογραφικό με καταγραφές σε πραγματικό χρόνο και την δεκαετία του 1990 μετατράπηκε σε ψηφιακό για να φτάσει την σημερινή του μορφή, με 45 μόνιμους σεισμολογικούς σταθμούς ψηφιακής τεχνολογίας και σεισμόμετρα ευρέως φάσματος. Αρκετοί είναι οι διαθέσιμοι κατάλογοι για τον ελλαδικό χώρο που καλύπτουν διάφορα χρονικά διαστήματα (Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003; Comninakis and Papazachos, 1986; Makropoulos et al., 1989; Makropoulos et al., 2012; Papazachos et al., 2000; Papazachos et al., 2010). Για το χρονικό διάστημα μετά το 1964 ο κατάλογος του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, αποτελεί τον πιο λεπτομερή διαθέσιμο κατάλογο ενόργανης σεισμικότητας για τον ελληνικό χώρο. 4 P a g e

3. ΣΕΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΑΙΓΙΟΥ, ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Για την παρούσα έρευνα έχουν δημιουργηθεί δύο κατάλογοι για κάθε μια από τις τρεις περιοχές ενδιαφέροντος: 1) κατάλογος ιστορικών σεισμών, δηλαδή σεισμών μέχρι το 1900 και 2) κατάλογος ενόργανων σεισμών, από το 1900 έως σήμερα, δηλαδή έως 31/12/2013. Για τον κατάλογο των ιστορικών σεισμών τα δεδομένα αντλήθηκαν από καταλόγους ιστορικών σεισμών (Papazachos et al., 2000; Papazachos et al., 2010) και ειδικότερες μελέτες για τις συγκεκριμένες περιοχές ενδιαφέροντος (Ambraseys and Jackson, 1997; Papadopoulos et al., 2000; Papadopoulos, 2011; Papadopoulos et al., 2014). Για το χρονικό διάστημα 1900-1964 χρησιμοποιήθηκαν διάφοροι κατάλογοι (Makropoulos et al., 2012; Papazachos et al., 2000; Papazachos et al., 2010). Ειδικότερα για το χρονικό διάστημα από το 1964 έως σήμερα έχει χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά ο κατάλογος του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου. 3.1 Σεισμική προϊστορία Αιγίου 3.1.1 Κατάλογος ιστορικών σεισμών Στον Πίνακα 1 δίνεται ο κατάλογος όλων των σεισμών που έλαβαν χώρα πριν το 1900 στην ευρύτερη περιοχή του Αιγίου και συγκεκριμένα σε ακτίνα 50 km γύρω από την πόλη του Αιγίου (Σχήμα 1). 5 P a g e

No Year Mo Da Hr Mn Sec Lat Lon h Ι M Ref 1-373 38.2 22.2 0 6.8 AUTH -373 winter night 38.2 22.2 15(-) 9(+- 1) 6.6(+) PAP00 2-347 38.4 22.5 0 6 AUTH -347 38.4 22.5 6(+) PAP00 3-279 38.4 22.4 0 6.4 AUTH -279 autumnwinter 38.5 22.5 5(+) 5.5(+) PAP00 4 23 38.3 22.1 0 6.3 AUTH 23 38.3 22 6(+) PAP00 5 61 38.2 22 0 6.3 AUTH 6 551 38.3 21.7 0 6.5 AUTH 552 5 Corinth Gulf 7(+) PAP00 7 996 38.3 22.4 0 6.8 AUTH 996 38.3 22.4 PAP00 8 1147 38.3 22.5 0 6.5 AUTH 1147 38.5 22.5 7(+) PAP00 9 1402 6 38.15 22.45 0 6.8 AUTH 1402 6 38.1 22.4 9+- 1 6.8 PAP00 10 1580 38.45 22.31 0 6.8 AUTH 1580 38.5 22.5 8(+) 6.7 PAP00 11 1660 3 38.3 22.5 0 6.4 AUTH 1660 5 6 dawning 38.5 22.5 7(+) 6.4 PAP00 12 1703 2 38.4 21.8 0 6.1 AUTH 1703 2 2 38.4 21.8 7 6.0(+) PAP00 1703 2 38.4 21.8 n 7 6 AJ97 13 1714 8 7 38.4 21.7 0 6.3 AUTH 1714 7 28 10 38.2 21.7 8 6.3 PAP00 1714 7 29 12 38.3 21.8 n 8 6.2 AJ97 14 1748 5 25 15 38.2 22.2 0 6.6 AUTH 1748 5 25 15 38.2 22.2 9 6.6 PAP00 1748 5 14 15 38.2 22.2 7 6.6 AJ97 15 1753 3 6 38.1 22.5 0 6.1 AUTH 1753 3 6 38.1 22.5 8 PAP00 1753 3 6 38.1 22.4 6 AJ97 16 1754 6 15 37.8 22.5 61 7 AUTH 1754 6 15 38.4 21.9 9 6 PAP00 1754 6 15 38.4 21.9 n 9 6 AJ97 17 1756 10 20 38.4 21.9 0 6.8 AUTH 1756 10 20 38.4 21.83 7(+) 6.8 PAP00 1756 10 20 38.4 22 n 8 6.8 AJ97 6 P a g e

No Year Mo Da Hr Min Sec Lat Lon h Ι M Ref 18 1769 0 0 38.4 22 0 6.8 AUTH 1769 38.4 22 7 6.5 PAP00 1769 38.4 22.2 7 6.5 AJ97 19 1785 2 9 20 38.2 21.7 0 6 AUTH 1785 2 9 20 38.2 21.6 n 8 6 AJ97 20 1785 2 10 4 38.2 21.7 0 6.4 AUTH 1785 2 10 3 38.2 21.7 8-9 6.4 PAP00 1785 2 10 3 38.3 21.6 i 8 7 AJ97 21 1794 6 11 0 38.3 22.4 0 6.7 AUTH 1794 6 11 3 38.3 22.3 6(+) PAP00 22 1804 6 8 3 38.1 21.7 0 6.4 AUTH 1804 6 7 22 38.2 21.7 9 6.4 PAP00 1804 6 8 3 38.3 21.6 n 7 6.2 AJ97 23 1806 1 23 38.3 21.8 0 6.2 AUTH 1806 1 23 38.2 21.8 7-8 6.2 PAP00 1806 1 24 38.3 21.9 7 6.2 24 1817 8 23 8 38.3 22.1 0 6.6 AUTH 1817 8 23 8 38.3 22.1 9 6.5 PAP00 1817 8 23 8 38.3 22.1 n 9 6.5 AJ97 25 1831 11 6 38.4 21.8 0 6 AUTH 26 1861 12 26 6 30 38.25 22.16 0 6.7 AUTH 1861 12 26 6 28 38.25 22.16 15(-) 10 6.6(+) PAP00 1861 12 26 6 30 38.2 22.2 n 8 6.6 AJ97 27 1888 9 9 38.23 22.11 0 6.3 AUTH 1888 9 9 15 4 38.2 22.1 8-9 6.1 PAP00 1888 9 9 38.2 22.1 9 6.1 AJ97 28 1889 8 25 38.4 22 80 7 AUTH 1889 8 25 19 26 38.3 22.1 n 8 6.8(+) PAP00 Πίνακας 1. Κατάλογος ιστορικών σεισμών της περιοχής του Αιγίου για το χρονικό διάστημα 550 π.χ. έως 1900. (h:εστιακό βάθος σε km, I: μέγιστη ένταση σε Modified Mercalli) Βιβλιογραφία: Ambraseys and Jackson, 1990 AJ90 Ambraseys and Jackson, 1997 AJ97 Makropoulos et al., 2012 MKK http://www.geophysics.geol.uoa.gr/ Papazachos et al., 2000; Papazachos et al., 2010 - AUTH http://geophysics.geo.auth.gr/ss/ Papadopoulos et al. (2000) PAP00 http://www.gein.noa.gr/el/istorikos-katalogos-seismwn-korinthiakoukolpou 7 P a g e

Σχήμα 1. Ιστορικοί σεισμοί που έλαβαν χώρα σε ακτίνα 50 km γύρω από το Αίγιο για το χρονικό διάστημα 550 π.χ. έως 1900. Στον πίνακα 1α παρατίθενται κάποιοι ασθενέστεροι σεισμοί που έχουν αναφερθεί με μέγιστη ένταση στην πόλη του Αιγίου, για τους οποίους υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες (Papadopoulos et al., 2000). No Year Mo Da Hr Min Sec Lat Lon h Ι M Ref 1 1859 09 night (38.25) (22.08) 4-5 PAP00, SM75 2 1895 01 12 15 45 (38.25) (38.30) (22.08) (21.78) 5-6 PAP00 Α, AOA 3 1896 05 18 22 13 (38.25) (22.08) 4-5 PAP00 Α, AOA 4 1896 07 01 08 47 (38.25) (22.08) 4-5 PAP00 Α, AOA 5 1899 08 10 18 17 (38.25) (22.08) 4-5 PAP00 Α, AOA 6 1899 09 15 17 08 (38.25) (22.08) 4-5 PAP00 Α, AOA Πίνακας 1α. Σεισμοί που αναφέρονται με μέγιστη ένταση στην περιοχή του Αιγίου, για τους οποίους υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες. Οι συντεταγμένες σε παρένθεση υποδεικνύουν την περιοχή της μέγιστης έντασης (Papadopoulos et al., 2000). Βιβλιογραφία: SM75- Schmidt (1875), A-Ανώνυμος, 1893-1901, AOA-Annales de l Observatoire National d Athenes (1899). 8 P a g e

3.1.1.1 Περιγραφή των ιστορικών σεισμών 1. 373 π.χ. - M=6.8 - Ελίκη Από ιστορικές αναφορές (Στράβωνας, Παυσανίας, Αριστοτέλης,Διόδωρος ο Σικελιώτης, Αιλιανός) γνωρίζουμε για τον ισχυρό αυτό σεισμό και το θαλάσσιο κύμα που τον συνόδευσε, στην περιοχή της Ελίκης, μια παραθαλάσσια πόλη που βρισκόταν λίγο ανατολικότερα των εκβολών του ποταμού Σελινούντα, περίπου 7 km ανατολικά του Αιγίου. Καταστράφηκε επίσης η Βούρα, μια περιοχή ευρισκόμενη ανατολικότερα πάνω σε λόφο. Το θαλάσσιο κύμα που ακολούθησε κάλυψε όλη την Ελίκη και το άλσος του Ποσειδώνα ώστε μόνο οι κορυφές των δέντρων προεξέιχαν και το κύμα παρέσυρε ολόκληρη την πόλη με τους κατοίκους της και τη σκέπασε οριστικά. Οι έρευνες για τον εντοπισμό της αρχαίας Ελίκης συνεχίζονται μέχρι σήμερα. (Schmidt, 1867;1875; Γεωργιάδης 1904; Galanopoulos, 1955;1961; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003) 2. 347 π.χ. Μ=6 Δελφοί Σύμφωνα με μαρτυρία από τον Διόδωρο, όταν ο Φάλαικος ήταν στρατηγός των Φωκέων και προετοιμάζονταν οι στρατιώτες να σκάψουν γύρω από τον τρίποδα στους Δελφούς για να βρουν τους θησαυρούς του ναού του Απόλλωνα, έγιναν μεγάλοι σεισμοί που τρομοκράτησαν τους Φωκείς. Αυτό θεωρήθηκε σαν ένα καθαρό σημάδι των Θεών ότι θα τιμωρούσαν τους ιερόσυλους. Γι αυτό σταμάτησαν τα έργα. Ο Στράβων αναφέρει τα ίδια αλλά αποδίδει το γεγονός στην εποχή που στρατηγός των Φωκέων ήταν ο Ονόμαρχος, δηλαδή μερικά χρόνια νωρίτερα (-355 π. Χ.) (Γεωργιάδης 1904,Guidoboni et al. 1994; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 3. 279 π.χ. Μ=6.4 Δελφοί Σύμφωνα με μαρτυρίες από τους Ιουστίνο, Παυσανία και Αππιανό κατά την επιδρομή του Βρέννου και της στρατιάς των Γαλατών στην περιοχή του Παρνασσού, μέρος του βουνού σχίστηκε από σεισμό και έπεσε στο Γαλατικό στρατό. Φοβερή βροχή από κοφτερές πέτρες κατρακύλησαν ανάμεσα τους προκαλώντας καταστροφές. Όλη η περιοχή που κατείχε η στρατιά των Γαλατών δονούνταν βιαίως κατά το πλείστον μέρος της ημέρας (Hoff 1840, Γεωργιάδης 1904, Guidoboni et al.1994; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 4. 23 μ. Χ. M= 6.3 Αίγιο Το Αίγιο υπέστη σοβαρή καταστροφή. Οι κάτοικοι έχασαν τα πάντα και στράφηκαν για βοήθεια στη Ρώμη. Ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων Τιβέριος, σύμφωνα με τον Τάκιτο, εισηγήθηκε στη σύγκλητο να απαλλάξει το Αίγιο για τρία χρόνια από τις υποχρεώσεις τους προς τη Ρώμη γιατί είχε υποστεί σοβαρή καταστροφή από το σεισμό. (Ξινόπουλος, 1912; Guidoboni et al.1994; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 5. 61 M= 6.3 Ο Σενέκας αναφέρει ότι σεισμός προκάλεσε κατάρρευση πόλεων στην Αχαία και Μακεδονία (Schmidt, 1867; Guidoboni et al.1994; Papazachos and Papazachou, 2003) 6. 551- M=6.5 Από τον Προκόπιο τον Καισαρέα και άλλους συγγραφείς προκύπτει ότι μεγάλοι σεισμοί κατέσεισαν τη Βοιωτία, την Αχαϊα και την περιοχή γύρω από τον Κρισαίο κόλπο (κόλπο Ιτέας). Καταστράφηκαν οκτώ πόλεις μεταξύτων οποίων η Χαιρώνεια, η Κορώνεια, η Πάτρα και η Ναύπακτος. Αναφέρεται επίσης ότι σε πολλά μέρη η γη άνοιξε, ενώ σωροί γης έφραξαν τους δρόμους και ότι η θάλασσα αποσύρθηκε και καταπόντισε τα γύρω μέρη. Η Ευαγγελάτου-Νοταρά (1987-88) αναφέρει ότι η Κόρινθος ήταν μια από τις οκτώ πόλεις 9 P a g e

που καταστράφηκαν από το σεισμό. Ο Τιγκαράκης (1987) αναφέρει ότι από το σεισμό αυτό κατέρρευσε ένας παμμεγέθης ναός (90Χ120m) στο Λέχαιον της Κορίνθου (Mallet, 1853; Schmidt, 1867;1875; Γεωργιάδης 1904;Galanopoulos, 1961; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003) 7. 996 M=6.8 Γαλαξείδι Σύμφωνα με ενθύμηση της μονής Σωτήρος, ο σεισμός αυτός έσεισε το Γαλαξείδι κατά τη διάρκεια επιδρομής πειρατών και η καταστροφή ανάγκασε τους κατοίκους να αφήσουν την πόλη τους και τις γύρω περιοχές για 50 χρόνια. Μετά ξαναγύρισαν και ξανάχτισαν από την αρχή την πόλη. (Σάθας, 1865; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 8. 1147 M=6.5 Γαλαξείδι Από το σεισμό αυτό, σύμφωνα με σχετική ενθύμιση, έπεσαν εκκλησίες στο Γαλαξείδι. (Σάθας, 1865; Schmidt, 1875; Papadopoulos et al. 2000; Papazachos and Papazachou, 2003) 9. 1402 M= 6.8 Οι πληροφορίες για αυτόν το σεισμό προέρχονται από μια επιστολή του Ενετού Zuane Contarini, που εστάλη στη Δαμασκό και εξιστορεί αναφορά του καπετάνιου του κόλπου βασιζόμενη σε μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων. Η επιστολή θεωρείται αξιόπιστη, καθώς περιγράφονται με ακρίβεια τοπωνύμια και άλλα γεγονότα που πράγματι συνέβησαν. Αναφέρεται καταστροφή του φρουρίου και της περιοχής La Gustiga (Βοστίτσα, σημερινή περιοχή Αίγιο). Περιγράφονται ολοκληρωτικές καταστροφές επίσης στο Διακοφτό, στη Ζάχολη και στο Ξυλόκαστρο, όπου αναφέρεται και θαλάσσιο κυμα (Ευαγγελάτου- Νοταρά, 1986). 10. 1580 M=6.8 Από ένα χειρόγραφο του Ιερομονάχου Ευθυμίου που δημοσιεύει ο Σάθας (1865) προκύπτει ότι από το σεισμό υπέφεραν το Λιδωρίκι, η Άμφισσα, η Ναύπακτος και το Γαλαξείδι με τα περίχωρα. Στο μοναστήρι του Σωτήρος γκρεμίστηκαν τα κελιά και πλακώθηκαν 3 καλόγεροι. Το χωριό Μυνιά (Αγία Ευθυμία) καταστράφηκε τελείως και ξαναχτίστηκε. Βλάβες υπέστησαν τα χωριά Καλοπετρίτζα (Καλοπορίτσα), Βουνοχώρα (Βουνιχώρα), Πέντε Όρνια (Πεντεόρια) και άλλα της Άμφισσας, ενώ ο σεισμός έγινε βίαια αισθητός στην Πελοπόννησο και τα Επτάννησα (Σάθας, 1865; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 11. 1660, 6 Μαίου-Μ=6.4- Γαλαξείδι Ο σεισμός, όπως προκύπτει από την ενθύμιση της μονής Σωτήρος έλαβε χώρα την Κυριακή του Πάσχα κατά τη διάρκεια επιδρομής πειρατών στο Γαλαξείδι: «... και ετότες εγίνηκε μεγάλος σεισμός και έπεσε η εκκλησία και εσκότωσε πέντε κουρσάρους.» (Σάθας, 1865). 12. 1703 Μ=6.1-Ναύπακτος Η πληροφορία για το σεισμό προέρχεται από αρχεία που εξέτασαν οι Ambraseys and Finkel (1992). Συγκεκριμένα, μία εντολή με ημερομηνία 27 Απριλίου 1703 αναφέρει ότι το κάστρο της Ναυπάκτου είναι ένα παλιό κτήριο και στους επαναλαμβανόμενους σεισμούς του μήνα Ramadan o προμαχώνας στο μεσαίο επίπεδο έπεσαν και διαρρήχθησαν κάποια τοιχεία. Η ημερομηνία του σεισμού (19 Ιανουαρίου-16 Φεβρουαρίου) 10 P a g e

επιβεβαιώνεται από ένα άλλο έγγραφο που αφορά τις διαδικασίες για τις επισκευές του κάστρου. (Ambraseys and Jackson, 1997;Papazachos and Papazachou, 2003) 13. 1714, 27(29) Ιουλίου Μ= 6.3- Πάτρα Ο σεισμός έπληξε το δυτικό τμήμα του Κορινθιακού κόλπου. Προκλήθηκαν καταστροφές στη Ναύπακτο, όπου κατέρρευσαν σπίτια και λιγότερες στην Πάτρα. (Mallet, 1853; Barbiani and Barbiani, 1864; Τριανταφύλλου, 1959; Ambraseys and Jackson, 1997; Ambraseys and Finkel, 1999; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 14. 1748, 25 Μαίου-Μ=6.6-Αίγιο Ο σεισμός κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά το μεγαλύτερο μέρος του Αιγίου. Σοβαρές ζημιές προκλήθηκαν και στο βόρειο τμήμα του Κορινθιακού. Μετά το σεισμό ακολούθησε θαλάσσιο κύμα, το οποίο περιγράφεται με λεπτομέρεια σε μια έκθεση του προξένου της Βενετίας στην Πάτρα και δημισιεύτηκε απο τον Δε Βιάζη (1891). Παρασύρθηκαν σπίτια, αποθήκες, το τελωνείο και το κύμα έφτασε μέχρι την εξοχή όπου άνθρωποι και κοπάδια χάθηκαν. Στο λιμάνι καταστράφηκαν πλοία, καίκια και βάρκες. (Pouqueville, 1826; Δε Βιάζης, 1891; Ξινόπουλος, 1912; Σταυρόπουλος, 1954; Ambraseys and Jackson, 1997; Evagelatou-Notara, 1999; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 15. 1753, 6 Μαρτίου Μ=6 Ζάχολη Η πληροφορία για το σεισμό προέρχεται από ένα σημειώμα της Μονής του Προφήτη Ηλία κοντά στη Ζάχολη (Ευρωστίνη). Το μοναστήρι κατέρρευσε ενώ άνθρωποι και ζώα σκοτώθηκαν. Στη Ζάχολη έπεσαν σπίτια και υπήρξαν βλάβες (Κούστας, 1958; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 16. 1754, 15 Ιουνίου Μ=6.0 Κορινθιακός κόλπος Οι Ambraseys and Jackson (1997) βασιζόμενοι σε εφημερίδες της εποχής αναφέρουν ένα σεισμό που προκάλεσε καταστροφές σε εννέα χωριά της Πελοποννήσου, οι ονομασίες των οποίων δε δίνονται. Αναφέρονται επίσης απώλειες ανθρώπων και ζώων. Στη Ναύπακτο καταπλακώθηκαν δύο χωριά από κατολισθήσεις. (Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003) 17. 1756, 20 Oκτωβρίου Μ=6.8 Κορινθιακός κόλπος Ο σεισμός προκάλεσε καταστροφές στη Ναύπακτο, όπου πύργοι, προμαχώνες και τείχη καταστράφηκαν και βλάβες σε άλλες περιοχές όπως το Αντίρριο, το Λιδορίκι, η Άμφισα και το Αίγιο. Ο Perrey (1848) αναφέρει ότι ο σεισμός έγινε αισθητός και στη Σικελία καθώς και ότι εμφανίστηκαν νέα νησάκια στον Κορινθιακό. (Schmidt, 1867; Ambraseys and Jackson, 1997; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003) 18. 1769 M=6.5 Δεσφίνα Σύμφωνα με τους Ambraseys and Jackson (1997) σε ένα σημείωμα που γράφτηκε στη Δεσφίνα αναφέρεται σεισμός που προκάλεσε μεγάλες βλάβες στη Δεσφίνα. Ως αποτέλεσμα του σεισμού αναφέρεται η απόσυρση της θάλασσας που άφησε πολλά νεκρά ψάρια στην ξηρά. Βλάβες αναφέρονται και στην περιοχή της Άμφισας χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Ο σεισμός αυτός ήταν η αιτία εκτεταμένων επισκευών στο κάστρο της Ναυπάκτου αλλά και στα γειτονικά κάστρα του Ρίου και Αντίρριου (Χρηστομάνος, 1870; Ambraseys and Jackson, 1997; Papazachos an Papazachou, 2003). 19. 1785, 9 Φεβρουαρίου, Μ=6.0 Πάτρα Πρόκειται για προσεισμό του σεισμού ης 10 ης Φεβρουαρίου. Αναφέρθηκαν βλάβες στα τείχη της πόλης, σε σχεδόν όλο το οχυρό, στα περισσότερα δημόσια κτήρια και σε πολλά σπίτια. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για άλλες περιοχές (Ambraseys and Jackson,1997; Papazachos an Papazachou, 2003). 11 P a g e

20. 1785, 10 Φεβρουαρίου, Μ=6.0 Πάτρα Ο σεισμός προκάλεσε βλάβες σε αρκετές περιοχές αλλά κυρίως στην Πάτρα, όπου χάθηκαν 38 χριστιανοί. Βλάβες αναφέρονται και στο Αγρίνιο, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες (Μallet, 1853; Barbiani and Barbiani, 1864; Schmidt, 1867; Milne, 1912; Μουρίκης,1934; Τριανταφύλλου, 1959; Ambraseys and Jackson, 1997; Papazachos an Papazachou, 2003). 21. 1794 - M=6.7- Γαλαξείδι Βασιζόμενος σε ένα χειρόγραφο του 18 ου αιώνα ο Χριστόπουλος (1971/72) αναφέρει ένα σεισμό στον Κορινθιακό κόλπο, που συνοδεύτηκε από θαλάσσιο σεισμικό κύμα. Η γη άνοιξε κοντά στη θάλασσα σε μια τοποθεσία του Γαλαξειδίου. (Papazachos and Papazachou, 1997;2003; Papadopoulos et al.,2000) 22. 1804, 8 Ιουνίου M=6.4 Πάτρα Προηγήθηκαν δύο σεισμοί που έγιναν αισθητοί στη Ζάκυνθο, όπου ανετράπησαν έπιπλα. Η τρίτη δόνηση προκάλεσε καταστροφές στην Πάτρα και στα κοντινα χωριά κατά μήκος της ακτής και έχασαν τη ζωή τους αρκετοί κάτοικοι (Mallet, 1854; Barbiani and Barbiani, 1864; Ambraseys and Jackson, 1997; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 23. 1806, 23 Ιανουαρίου Μ=6.2 Πάτρα O Τριανταφύλλου (1959) βασιζόμενος σε ενθύμιση της μονής Γηροκομείου της Πάτρας, αναφέρει ότι φοβερός σεισμός κατέστρεψε το βυζαντινό ναό της μονής Γηροκομείου και το ναό του μετοχίου του Προφήτη Ηλία. Ζημιές έπαθε και ο ναός των Αγίων Πάντων και τα κελιά του μοναστηριού, καθώς και η μονή Ομπλού, στο όρος Παναχαϊκό. (Τριανταφύλλου, 1980; Ambraseys and Jackson, 1997; Papazachos and Papazachou, 1989; 1997; 2003) 24. 1817, 17 Αυγούστου- Μ=6.5 Αίγιο Ο σεισμός προκάλεσε πολλές καταστροφές στην πόλη του Αιγίου. Σύμφωνα με την περιγραφή του Pouqueville (1826) «μέσα σε 17 λεπτά η πόλη δεν παρουσίαζε τίποτε άλλο από ερείπια. Το κάτω μέρος της παραλίας και το ακρωτήρι Αλυκή, που ήταν κατεστραμένα καλύφθηκαν από τα νερά της θάλασσας που έγιναν ξαφνικά πολύ ζεστά», ενώ σύμφωνα με εφημερίδες της εποχής «...Η πόλις ήτις περιείχε 800 οικίας, δημόσια τινά κτίρια, εν τζαμίον και τινας εκκλησίας, κατεστράφη σχεδόν εντελώς...» (Σταυρόπουλος, 1954). Το θαλάσσιο κύμα που προκλήθηκε από το σεισμό και τα αποτελέσματα αυτού στην πόλη του Αιγίου περιγράφονται λεπτομερώς σε μαρτυρίες της εποχής. Μια λεπτομερής περιγραφή παρατίθεται στην αγγλική εφημερίδα «Πρωϊνός Χρονογράφος», στο φύλλο της 8 Σεπτεμβρίου 1817. Το κείμενο αναδημοσιεύτηκε από τον Σταυρόπουλο (1954): «...η θάλασσα απεσύρθη εις μεγάλη απόστασιν, αφήσασα επί ξηράς τα εν τω λιμάνι πλοία, επανήλθε δε εκ νέου μετά μεγάλης ορμής εις το πρότερον σημείον, ανυψώθη 15 πόδας (5 μέτρα) υπεράνω αυτού και εκάλυψε δια των κυμάτων της έκτασιν γης εκατόν περίπου βημάτων τέλος επανέστρεψε εις τη συνήθη αυτής γραμμή. Κατά τον σεισμόν τούτον το ακρωτήριο το αποτελούν μέρος του λιμένος ή του όρμου του Αιγίου, εκτινόμενον παρά τις εκβολάς του ποταμού Μεγανίτη, αφού εξέπεμψε πυκνότατον καπνόν, κατεβυθίσθη εις την θάλασσαν, ήτις έχει κατά το μέρος εκείνο μεγάλο βάθος. Η πόλις ήτις περιείχε 800 οικίας, δημόσια τινά κτίρια, εν τζαμίον και τινας εκκλησίας, κατεστράφη σχεδόν εντελώς. Μεγάλη δε έκτασις γης, εκτεινόμενη ημίσειαν περίπου λεύγαν εκ του Αιγίου εκαλύφθη υπό πυκνού και βορβορώδους ύδατος...». Ο Leake (1830) αναφέρει ότι στον κόλπο της Τροιζηνίας στην απέναντι ακτή, η θάλασσα εισχώρησε στην πεδίαδα 200 βήματα. Η θάλασσα κατέκλυσε επίσης την ακτή του Γαλαξειδίου, σύμφωνα 12 P a g e

με τους Ambraseys and Jackson (1997), αλλά δεν είναι γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες. (Pouqueville, 1826;Leake,1830; Perrey,1848; Mallet,1855; Schmidt,1867; Ξινόπουλος,1912; Σταυρόπουλος,1954; Papazachos and Papazachou,1989, 1997, 2003; Ambraseys and Jackson,1997). 25. 1831, 6 Νοεμβρίου Μ=6.0 Ναύπακτος Όπως προκύπτει από επιστολές προς τη Διοίκηση, ένας από τους σεισμούς που κράτησαν ένα μήνα, έγινε στις δυο και μισή τη νύχτα της 25 Οκτωβρίου (παλαιό ημερολόγιο) και ήταν τρομερός. Σε όλα σχεδόν τα σπίτια της Ναυπάκτου δημιουργήθηκαν ρωγμές μέχρι τα θεμέλια. Έπεσαν διάφοροι τοίχοι μεταξύ των οποίων είναι οι τοίχοι της φυλακής του νοσοκομείου (Τριανταφύλλου, 1980; Γιολδάσης και άλλοι 1986-87; Papazachos and Papazachou, 2003). 26. 1861, 26 Δεκεμβρίου Μ=6.7 Αίγιο Ο σεισμός αυτός ήταν πολύ ισχυρός και προκάλεσε σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή στην περιοχή των Βαλιμίτικων καθώς επίσης καταστροφές και βλάβες σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου και της Στερεάς. Από το σεισμό προκλήθηκαν πολλές εδαφικές αστοχίες, οι οποίες χαρτογραφήθηκαν και περιγράφηκαν αναλυτικά από τον Schmidt (1867). Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των εδαφικών διαρρήξεων που παρατηρήθηκαν στους πρόποδες των λόφων της ενδοχώρας, μεταξύ των περιοχών Τεμένη και Διακοφτίτικα, με συνολικό μήκος 13 km, πλάτος 0.5-2 m και μετατόπιση κατά μέσο όρο 2 m. Εδαφικές διαρρήξεις παρατηρήθηκαν και στη βόρεια πλευρά του κόλπου, καθώς και σε διάφορες θέσεις κοντά στην Ιτέα και τη Βιτρινίτσα. Ο Schmidt παρατήρησε επίσης τη διάνοιξη ρωγμών του εδάφους στο Καλαμάκι. Στην περιοχή Κίρρα το έδαφος καθίζησε (slumped) και στο Καλαμάκι βυθίστηκε ο μώλος. Πτώσεις βράχων παρατηρήθηκαν στα βουνά βόρεια και δυτικά της Βιτρινίτσας, στον Παρνασσό, στους Δελφούς και στο Χρυσό. Στην Παλαιά Κόρινθο αναφέρθηκε πτώση τεμάχους μαργών, ενώ νότια αυτής αναφέρθηκαν πτώσεις βράχων. Κατολισθήσεις προκλήθηκαν νότια του Αιγίου. Η θάλασσα εισχώρησε στην ενδοχώρα προκαλώντας μικρές ζημιές σε διάφορες περιοχές όπως στο Αίγιο και τη ΝΑ ακτή του Αιγίου, στην Ιτέα, στην Κίρρα, στους κόλπους Ποταμάκι και Χηρόλακα και στο λιμάνι της Βιτρινίτσας (Perrey, 1848; Mallet, 1854; Schmidt,1867; Ξινόπουλος, 1912; Σταυρόπουλος, 1954; Papazachos and Papazachou,1989, 1997, 2003; Ambraseys and Jackson,1997). 27. 1888, 9 Σεπτεμβρίου Μ=6.3 Αίγιο Σύμφωνα με τους Ambraseys and Jackson (1997) από τα 1300 σπίτια της πόλης του Αιγίου λίγα, κυρίως τα παλαιότερα, κατέρρευσαν, 325 κατέστησαν μη κατοικήσιμα και 650 έπαθαν σοβαρές ζημιές. Ζημιές υπέστησαν ο σιδηροσδρομικός σταθμός, κάποια δημόσια κτίρια και 5 από τις 6 εκκλησίες. Τα υπόλοιπα σπίτια γλίτωσαν με μικρές ρωγμές. Οι πηγές στέγνωσαν και η παροχή νερού στην πόλη διακόπηκε για αρκετές ώρες. Η θάλασσα στο Αίγιο που πριν το σεισμό ήταν αρκετά καθαρή, έγινε θολή και αναφέρθηκε κύμα στο Γαλαξείδι. Τα υποθαλάσσια τηλεγραφικά καλώδια μεταξύ Πάτρας και Αθήνας διαρρήχθηκαν από υποθαλάσσια κατολίσθηση έξω από το Αίγιο, 2 μίλια από την πόλη σε βάθος περίπου 200 οργιών. Το έδαφος άνοιξε στα Βαλιμίτικα, στα Σεληνιάτικα, στην Κουλούρα και την περιοχή της Φανερομένης. Ρευστοποιήσεις παρατηρήθηκαν στα Βαλιμίτικα και στα Σεληνιάτικα, ενώ στα Μουρλά αναφέρθηκαν ολισθήσεις. Στην Φανερομένη εντοπίστηκαν οι περισσότερες βλάβες και το έδαφος καθίζησε κατά τόπους μέσα στη θάλασσα. Μεγάλες καταστροφές παρατηρήθηκαν στα Κρόκοβα, στην Τεμένη 13 P a g e

στον Άγιο Αθανάσιο, στα Αγριδεϊκα, στα Μασουριώτικα, στα Διακοφτίτικα, στα Βαλιμίτικα. Στις Καμάρες και το Λαμπίρι οι ζημιές ήταν λιγότερο σοβαρές. (Galanopoulos, 1953; Galanopoulos, 1960; Papazachos and Papazachou 1989, 1997, 2003; Ambraseys and Jackson,1997). 28. 1889, 25 Αυγούστου Μ=7 Αίγιο Πιθανώς πρόκειται για σεισμό ενδιαμέσου βάθους καθώς ο σεισμός έγινε αισθητός στο Δελβίνο, Αργυρόκαστρο, Οτράντο, και στη ΝΑ Σικελία (Philipson, 1889; Galanopoulos, 1953; Mihailovic, 1951). Μερικά σπίτια κατέρρευσαν στα χωριά Φτέρη και Βέλλα και προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές στο Αίγιο, Αιτωλικό και Διακοφτό. Βλάβες παρατηρήθηκαν επίσης στην Πάτρα, στο Μεσολόγγι, στο Αγρίνιο, στο Αιτωλικό και στον Αστακό. Λιγότερες βλάβες παρατηρήθηκαν σε περιοχές όπως τα Καλάβρυτα, ο Καραβασαράς και η Άμφισα. Τα υποθαλάσσια τηλεγραφικά καλώδια στον Κορινθιακό κόλπο και συγκεκριμένα στη Ναύπακτο και στο Ξυλόκαστρο, διαρρήχθηκαν εξαιτίας υποθαλάσσιων κατολισθήσεων (Galanopoulos,1953; Galanopoulos, 1960; Papazachos and Papazachou,1989, 1997, 2003; Ambraseys and Jackson, 1997) 14 P a g e

3.1.2 Κατάλογος ενόργανης σεισμικότητας Στο παράρτημα 1 παρατίθεται ο κατάλογος ενόργανων σεισμών της περιοχής του Αιγίου για το χρονικό διάστημα 1900-2013. Στον κατάλογο συμπεριλαμβάνονται όλοι οι σεισμοί που έχουν λάβει χώρα στην ευρύτερη περιοχή και συγκεκριμένα σε ακτίνα 30 km γύρω από την πόλη του Αιγίου. Για το χρονικό διάστημα 1900-1963 χρησιμοποιήθηκαν οι κατάλογοι Makropoulos et al. (2012) -MKK και Papazachos et al., (2000), Papazachos et al. (2010) AUTH. Τα επίκεντρα των σεισμών αυτών απεικονίζονται στο σχήμα 2. Τα μεγέθη του καταλόγου ΜΚΚ δίνονται σε κλίμακα επιφανειακού μεγέθους Ms και μεγέθους ροπής Mw. Τα μεγέθη των σεισμών από τον κατάλογο AUTH δίνονται στην κλίμακα του μεγέθους ροπής. Για το χρονικό διάστημα από το 1964 έως σήμερα τα δεδομένα αντλήθηκαν από τον κατάλογο του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου (ΝΟΑ) και στους σεισμούς με μέγεθος Μ>6 έχουν συμπληρωθεί οι σεισμικές παράμετροι από τον κατάλογο Makropoulos et al. (2012), στον οποίο δίνεται και μέγεθος ροπής Mw. Τα μεγέθη του καταλόγου ΝΟΑ δίνονται σε κλίμακα τοπικού μεγέθους Μl. Τα επίκεντρα των σεισμών αυτών απεικονίζονται στο σχήμα 2. Σχήμα 2. Ενόργανοι σεισμοί που έλαβαν χώρα σε ακτίνα 30 km γύρω από το Αίγιο. Για το χρονικό διάστημα 1900 έως 1964, τα επίκεντρα αντλήθηκαν από κατάλογο AUTH και για το χρονικό διάστημα 1964 έως 2014 από κατάλογο ΝΟΑ. 15 P a g e

3.1.2.1 Περιγραφή ισχυρών σεισμών (Μ>6.0) στην περιοχή του Αιγίου 1. 1909, 30 Μαίου Μw=5.9 Φωκίδα Ο σεισμός προκάλεσε σοβαρές βλάβες στο Δαφνοχώρι και ρωγμές στους τοίχους και ανατροπή καμινάδων στο Αίγιο και την Ιτέα. Παρατηρήθηκαν ρωγμές στους τοίχους και ανατροπή των προς τη Δύση τοίχων τριων σπιτιών στην Αγία Ευθυμία. Έγινε έντονα αισθητός στην Πάτρα, Άμφισα και Λαμία και ελαφρά σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, Αθήνα και Ζάκυνθο. Η Ντουβιά καταστράφηκε τελείως κυρίως λόγω κατολισθήσεων και ολίσθησης του εδάφους, ενώ κατά μήκος του Κορινθιακού κόλπου έσπασαν τα υποθαλάσσια τηλεγραφικά καλώδια έξω από την Ακράτα, πιθανώς λόγω υποθαλάσσιας κατολίσθησης, ενώ δεν αναφέρεται θαλάσσιο κύμα. Κατολισθήσεις και ρευστοποιήσεις αναφέρονται ΒΔ του Αιγίου (Papazachos and Papazachou,1989, 1997, 2003; Ambraseys and Jackson, 1990). 2. 15 Ιουνίου 1995 - Μw=6.3 Αίγιο Ο ισχυρός αυτός σεισμός σημειώθηκε στις 00:15 (UTC) και προκάλεσε σοβαρές καταστροφές σε περιοχές της Αχαϊας και της Φωκίδας, ενώ 26 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Ο ισχυρότερος μετασεισμός ακολούθησε 15 λεπτά αργότερα και είχε μέγεθος Μ=5.7. Οι μεγαλύτερες βλάβες παρατηρήθηκαν στο νότιο τμήμα του Κορινθιακού κόλπου, γύρω από την περιοχή του Αιγίου, όπου σύμφωνα με τους Papazachos and Papazachou (1997, 2003) παρατηρήθηκε η μέγιστη ένταση (Ι=8ΜΜ), καθώς 3 κτήρια κατέρρευσαν. Από τα 4367 κτήρια του Αιγίου που ελέγχθηκαν, τα 1071 υπέστησαν μεγάλες και τα 996 μικρές βλάβες, ενώ από τα 2651, που ελέγχθηκαν στη γύρω περιοχή, τα 778 υπέστησαν μεγάλες και τα 760 μικρές βλάβες (Papazachos and Papazachou, 1997). Σύμφωνα με τους Bernard et al. (1997) ο μηχανισμός γένεσης του σεισμού (φ=277, δ=33, λ=-76) υποδεικνύει κανονική διάρρηξη, ενώ με τη χρήση γεωδαιτικών μετρήσεων προσδιορίστηκε ότι το επίπεδο του ρήγματος κλίνει προς βορά και η διάρρηξη έγινε από βορά προς νότο. Μετά το σεισμό παρατηρήθηκαν επιφανειακές ρωγμές κυρίως στη Βόρεια Πελοπόννησο αλλά και στη Στερεά Ελλάδα. Οι σημαντικότερες εξ αυτών παρατηρήθηκαν πλησίον του ρήγματος του Αιγίου, ενώ σε τμήμητα αυτού παρατηρήθηκε μετάθεση της τάξεως μερικών εκατοστών (Koukouvelas and Doutsos, 1996; Bernard et al. 1997; Lekkas et al. 1998). Παρατηρήθηκαν επίσης έντονα φαινόμενα ρευστοποίησης αλλά και μεταβολή της ακτογραμμής (Lekkas et al. 1996). Η συνολική έκταση ρευστοποιήσεων στη νότια ακτή του κόλπου (Βόρεια Πελοπόννησος) εντοπίστηκε σε έκταση περίπου 1 km 2, ενώ στη βόρεια ακτή (περιοχή Ερατεινής), η συνολική έκταση δεν ξεπέρασε τα 0.5 km 2.(Lekkas et al. 1996). Σύμφωνα με τους Παπαθεοδώρου και συνεργάτες (1998), θαλάσσια γεωφυσική διασκόπηση κατά μήκος των ακτών της περιοχής Ερατεινής-Τολοφώνα έδειξε την ύπαρξη κατολισθητικών φαινομένων σε δελταϊκές αποθέσεις, που προκλήθηκαν από το σεισμό. Στην ξηρά σημειώθηκαν ελάχιστες πτώσεις βράχων κατά μήκος του οδικού δικτύου γύρω από την Ερατεινή (Lekkas et al. 1998), ενώ στους ορεινούς όγκους νότια του Αγίου 16 P a g e

Κωνσταντίνου και στην κοιλάδα του Βουραϊκού, αναφέρθηκαν επίσης μικρής έκτασης κατολισθήσεις και πτώσεις βράχων (Παπαναστασίου και Γάκη-Παπαναστασίου, 1998). Τέλος,υπήρξε επίσημη αναφορά θαλάσσιου σεισμικού κύματος (τσουνάμι) στην Ερατεινή. Το κύμα παρατηρήθηκε αμέσως μετά το σεισμό και το μέγιστο κατακόρυφο ύψος ήταν περίπου 0.4-0.5 μέτρα, ενώ λίγα λεπτά μετά το σεισμό το νερό αποσύρθηκε 1 μέτρο. Η διαταραχή των νερών είχε διάρκεια 12 ώρες (Papadopoulos, 1996). Στον πίνακα 2 συνοψίζονται οι σεισμικές παράμετροι του σεισμού σύμφωνα με τον CMT global catalog ( www.globalcmt.org). Epicentre Latitude: 38.10 S Longitude: 22.46 E Magnitude: 6.5Mw Depth: 15 km Event Date: 15 Jun 1995 17:24:34.6 GMT Fault Geometry Strike 1: 265 o Dip 1: 43 o rake 1: -103 o Strike 2: 102 o Dip 2: 48 o rake 2: -78 o Πίνακας 2. Σεισμικές παράμετροι του σεισμού του Αιγίου στις 15/6/1995. 17 P a g e

3.2 ΣΕΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 3.2.1 Κατάλογος ιστορικών σεισμών Στον Πίνακα 3 δίνεται ο κατάλογος όλων των σεισμών που έλαβαν χώρα πριν το 1900 στην ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας και συγκεκριμένα σε ακτίνα 60 km γύρω από την πόλη της Καλαμάτας (Σχήμα 3). No Year Mo Da Hr Min Secs Lat Lon h M I Ref 1-550 0 0 0 0 0 36.9 22.4 0 6.8 AUTH 2-464 0 0 0 0 0 37 22.5 0 6.8 AUTH 3-413 0 0 0 0 0 37 22.4 0 6 AUTH 4 1428 5 P 5 1642 5 30 0 0 0 36.8 21.7 0 6.8 AUTH 1642 5 30 36.42 22 n P 6 1684 9 P 7 1736 P 8 1796 8 0 0 0 0 36.9 21.7 0 6.6 AUTH 1796 8 P 9 1805 4 18 19 30 37.03 22.3 n P 10 1838 11 18 P 11 1842 4 18 0 0 0 36.7 22.3 0 6.7 AUTH 1842 4 18 37.06 22.12 n 6.3 9 P 12 1846 6 10 2 0 0 37.15 22 0 6.6 AUTH 1846 6 10 2 37.12 22 n 6.2 9 P 13 1867 9 20 0 0 0 36.73 22.6 0 6.8 AUTH 14 1885 3 28 0 0 0 37.1 22 0 6 AUTH 1885 3 28 18 23 37.09 21.54 6 8-9 P 15 1899 1 22 9 56 0 37.2 21.6 0 6.5 AUTH 1899 1 22 7 50 37.12 21.42 n 6.1 9 P Πίνακας 2. Κατάλογος ιστορικών σεισμών της περιοχής της Καλαμάτας για το χρονικό διάστημα 550 π.χ. έως 1900 (h:εστιακό βάθος σε km, I: μέγιστη ένταση σε Modified Mercalli) Βιβλιογραφία: Papazachos et al., 2000; Papazachos et al., 2010 - AUTH http://geophysics.geo.auth.gr/ss/ Papadopoulos et al., 2013 -P 18 P a g e

Σχήμα 3. Ιστορικοί σεισμοί που έλαβαν χώρα σε ακτίνα 60 km γύρω από την Καλαμάτα για το χρονικό διάστημα 550 π.χ. έως 1900. Τα επίκεντρα που προβάλλονται ως κύκλοι αντλήθηκαν από τον κατάλογο AUTH, ενώ ως ρόμβοι από P. 3.2.1.1 Περιγραφή των ιστορικών σεισμών 1. 550 π.χ. Σπάρτη Ο Κικέρων, στο έργο του De Divinatione, γράφει ότι αυτός ο σεισμός μετέτρεψε όλη τη Σπάρτη σε ερείπια και ότι ένα κομμάτι από την κορυφή του Ταϋγέτου κατέρρευσε. (Hoff, 1840; Mallet, 1853; Guidononi et al., 1994; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 2. 464 π.χ. Σπάρτη Αυτός είναι ο καταστρεπτικότερος γνωστός σεισμός που έγινε στη Σπάρτη. Ο Διόδωρος αναφέρει ότι προκλήθηκε μεγάλη και παράδοξη συμφορά στους Λακεδαιμονίους γιατί έγιναν στη Σπάρτη μεγάλοι σεισμοί που έριξαν τα σπίτια μέχρι τα θεμέλια και φόνευσαν πάνω από 20000 Λακεδαιμονίους. Ο Πλούταρχος γράφει ότι κατά το τέταρτο έτος της βασιλείας του Αρχιδάμου έγινε στη Σπάρτη σεισμός μεγαλύτερος των προηγούμενων. Στη χώρα των Λακεδαιμονίων δημιουργήθηκαν πολλά χάσματα, τινάχθηκαν στον αέρα ορισμένες κορυφές του Ταϋγέτου και γκρεμίστηκαν όλα τα σπίτια της Σπάρτης εκτός από πέντε. Αναφέρει επίσης ότι το γυμναστήριο, όπου γυμνάζονταν νεανίσκοι κατέρρευσε από το σεισμό και τους σκότωσε όλους. Για το σεισμό αυτό γράφουν επίσης ο Θουκυδίδης και 19 P a g e

ο Αιλιανός ( Hoff, 1840; Γεωργιάδης, 1904; Μουγιάρης, 1994; Guidoboni et al., 1994; Σπυρόπουλος, 1997; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003 ). 3. 413 π.χ. Σπάρτη Ο σεισμός αναφέρεται από τον Θουκυδίδη, τον Πλούταρχο και τον Ξενοφώντα (Λάμπρος, 1881; Γεωργιάδης, 1904; Guidoboni et al., 1994; Papazachos and Papazachou, 1989;1997;2003). 4. 1428, 05 Μεθώνη- Κορώνη Σε ένα ενετικό χειρόγραφο χρονικό αναφέρεται καταστροφικός σεισμός στην περιοχή Μεθώνης-Κορώνης κάποια μέρα του Μαΐου του 1428. (Guidoboni and Comastri, 2005; Papadopoulos et al., 2014). 5. 1642, 30 Μαϊου Όπως προκύπτει από ένα Οθωμανικό έγγραφο ο σεισμός ήταν μεγάλος και προκάλεσε την κατάρρευση τμημάτων του κάστρου της Κορώνης (Ambraseys and Finkel, 1999; Papazachos and Papazachou, 2003 ; Ambraseys and Finkel, 2009; Papadopoulos et al., 2014). 6. 1684, 09 Καλαμάτα Σε οθωμανικές πηγές αναφέρεται ότι πριν τις 26 Σεπτεμβρίου 1684 η Καλαμάτα επλήγη από σεισμό. (Ambraseys and Finkel, 1999; Ambraseys, 2009; Papadopoulos et al., 2014). 7. 1736 - Κορώνη Από οθωμανικές πηγές προκύπτει ότι πριν τον Ιούνιο του 1736 στην Κορώνη υπήρξαν βλάβες από σεισμό (Ambraseys and Finkel, 1999; Ambraseys, 2009; Papadopoulos et al., 2014). 8. 1796, 08- Nαυαρίνο Ο σεισμός κατέστρεψε μέρος του καναλιού ύδρευσης στο Ναυαρίνο (Ambraseys and Finkel, 1999; Papazachos and Papazachou, 2003; Ambraseys, 2009; Papadopoulos et al., 2014). 9. 1805, 04 18 Καλαμάτα Αναφέρεται από τον Leake (1835) μικρός σεισμός στην Καλαμάτα. (Papadopoulos et al., 2014). 10. 1838, 11 18 -Καλαμάτα Αναφέρεται σεισμός στην Καλαμάτα (Ambraseys, 2009; Papadopoulos et al., 2014). 11. 1842, 04 18 Μάνη 20 P a g e