Ψηµµένος 1995 1998, Cavounidis 2002, Baldwin-Edwards 2005, Arapoglou 2006, Rovolis και Tragaki 2006, Maloutas 2007, Arvanitidis και Skouras 2008).

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Γ' Πανελλήνιο Συνέδριο ιεθνούς Πολιτικής Οικονοµίας 16-18 Μαΐου 2008 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟ Π.Σ. ΑΘΗΝΩΝ Πασχάλης Αρβανιτίδης και ηµήτριος Σκούρας Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Περίληψη Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει γίνει προορισµός µεγάλου αριθµού µεταναστών πυροδοτώντας µια σειρά µελετών ως προς τις δηµογραφικές, κοινωνικές, και οικονοµικές συνέπειες του φαινοµένου στη χώρα µας. Η έρευνα ωστόσο έχει επικεντρωθεί, κυρίως, σε ζητήµατα που αφορούν την αγορά εργασίας, και λιγότερο σε ζητήµατα χωροθέτησης των µεταναστών σε ενδοαστικό επίπεδο, τους παράγοντες που καθορίζουν τέτοιες αποφάσεις και τις απορρέουσες επιδράσεις στην αστική δοµή. Η παρούσα εργασία προσεγγίζοντας την παραπάνω θεµατολογία, αναλύει την ενδοαστική κατανοµή των µεταναστών στην ελληνική πρωτεύουσα, εξετάζοντας τόσο την επιρροή της εθνικότητας τους στις αποφάσεις εγκατάστασης, όσο και την εν γένει κατανοµή των στις διάφορες περιοχές της πόλης. Παράλληλα, προσδιορίζονται οι τάσεις που παρουσιάσθηκαν στην οικιστική κινητικότητα των µεταναστών κατά την εξαετία 1995-2001, ενώ δίνεται ιδιαίτερη έµφαση τόσο στην κατεύθυνση των εν λόγω τάσεων (από/προς το κέντρο), όσο και στην επίδραση της εθνικότητας. Η εργασία καταλήγει επιβεβαιώνοντας τη διεθνώς παρατηρούµενη ροπή των µεταναστών να συγκεντρώνονται στο κέντρο και τις λοιπές υποβαθµισµένες περιοχές των πόλεων και επισηµαίνοντας τρία επιπλέον στοιχεία. Πρώτον, η εξέταση των προτύπων χωροθέτησης σε επίπεδο εθνικοτήτων αποκαλύπτει ότι οι πλειονότητα των µεταναστών παρουσιάζει διαχρονικά τάσεις µετεγκατάστασης σε άλλες, εκτός του κέντρου, περιοχές της πόλης. εύτερον, το πρότυπο χωροθέτησης που προκύπτει αποτελεί αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης τόσο οικονοµικών όσο και πολιτιστικών παραγόντων. Τρίτον, άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν σηµαντικά τη χωροθέτηση των διαφόρων οµάδων µεταναστών είναι: οι συνθήκες στην αγορά κατοικίας, και θεσµικό πλαίσιο της χώρας εγκατάστασης.

1. Εισαγωγή Την τελευταία περίπου δεκαπενταετία, η Ελλάδα έχει γίνει ο προορισµός (ενδιάµεσος ή τελικός) ενός µεγάλου αριθµού µεταναστών κατά κύριο λόγο από τις ηµοκρατίες της πρώην ΕΣΣ, την Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, την Ασία και κυρίως την Αλβανία.. Σήµερα, σύµφωνα µε επίσηµες εκτιµήσεις, περίπου ένα εκατοµµύριο µετανάστες ζουν στη χώρα 1, σε αντίθεση µε τους περίπου πενήντα χιλιάδες το 1991 (Arvanitidis και Skouras 2008). Το παραπάνω γεγονός έχει προσελκύσει την προσοχή της επιστηµονικής κοινότητας, πυροδοτώντας µια σειρά ερευνητικών εργασιών αναφορικά µε τις κοινωνικές, οικονοµικές, δηµογραφικές και χωρικές συνέπειες του φαινοµένου στη χώρα µας (Lazaridis 1996, Ψηµµένος 1995 1998, Cavounidis 2002, Baldwin-Edwards 2005, Arapoglou 2006, Rovolis και Tragaki 2006, Maloutas 2007, Arvanitidis και Skouras 2008). Όσον αφορά τη χωρική διάσταση της µετανάστευσης, έχει επισηµανθεί η γενική τάση των µεταναστών να συγκεντρώνονται σε µητροπολιτικές και εν γένει αστικές περιοχές, στις οποίες υπάρχουν αυξηµένες ευκαιρίες απασχόλησης (Rovolis και Tragaki 2006). Επιπρόσθετα, σε πιο µίκρο-επίπεδο, παρατηρείται συγκέντρωση των µεταναστών στα κέντρα των πόλεων, τα οποία εξυπηρετούνται από πυκνό δίκτυο συγκοινωνιών και όπου υπάρχει διαθέσιµο στεγαστικό απόθεµα χαµηλού κόστους (λόγω παλαιότητας) (Arvanitidis και Skouras 2007, Maloutas 2007). Σκοπός της εργασίας είναι η ανάλυση της χωρικής κατανοµής των µεταναστών στην ελληνική πρωτεύουσα. Πιο συγκεκριµένα διερευνάται ο βαθµός συγκέντρωσης µεταναστών τόσο στο κέντρο της πόλης όσο και στις επιµέρους περιοχές, η επιρροή της εθνικότητας στις αποφάσεις χωροθέτησης και το πρότυπο χωροθέτησης που επιδεικνύουν διάφορες εθνικότητες, και ο βαθµός οικιστικής κινητικότητας των µεταναστών. Για την προσέγγιση των παραπάνω θεµάτων χρησιµοποιούνται στοιχεία από τις εθνικές απογραφές των ετών 1991 και 2001, ενώ η µονάδα χωρικής ανάλυσης είναι αυτή του απογραφικού τοµέα. Η εργασία είναι δοµηµένη όπως εξής. Το επόµενο τµήµα παρουσιάζει συνοπτικά τα διάφορα θεωρητικά και εµπειρικά µοντέλα τα οποία αναπτύχθηκαν για τη µελέτη της χωρικής συµπεριφοράς οµάδων ατόµων. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η διεθνή εµπειρία αναφορικά µε τα πρότυπα χωροθέτησης των µεταναστών σε Ευρώπη και Αµερική. Το τέταρτο τµήµα αναφέρεται στα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν καθώς και στη µεθοδολογία 1 Από την απογραφή του 2001, προέκυψε ότι ο πληθυσµός των µεταναστών ανέρχεται σε 797.000 ανθρώπους (περίπου το 7,3% του συνολικού πληθυσµού), ενώ το 2003, ο αριθµός των µαθητών που προέρχονταν από οικογένειες µεταναστών στο εκπαιδευτικό σύστηµα της χώρας εκτιµήθηκε περίπου στις 130.000, αποτελώντας το 11% του συνόλου των µαθητών της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης και το 8% του συνόλου των µαθητών της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης (Baldwin-Edwards 2005).

που ακολουθήθηκε για τη διερεύνηση των στόχων της εργασίας, ενώ το πέµπτο στην ανάλυση των στοιχείων και την παρουσίαση των ευρηµάτων. Τέλος, η εργασία ολοκληρώνεται µε την επισήµανση των βασικών συµπερασµάτων που προκύπτουν. 2. Θεωρητικό πλαίσιο Οι διαδικασίες µέσω των οποίων, διαφορετικές πληθυσµιακές οµάδες αναπτύσσουν διαφορετικά (σε όρους κοινωνικών συνθηκών) περιβάλλοντα και οι απορρέουσες χωρικές συµπεριφορές έχουν σε µεγάλο βαθµό αποτελέσει αντικείµενο επιστηµονικής µελέτης υπό τον ευρύτερο τίτλο του κοινωνικού, εθνικού ή φυλετικού διαχωρισµού (segregation). Οι αρχικές προσεγγίσεις αντιµετώπισαν το χώρο ως µία επουσιώδη µεταβλητή, εξοµοιώνοντας το κοινωνικό περιβάλλον µε τις υφιστάµενες οργανωτικές δοµές, οι οποίες διαθέτουν και χωρική διάσταση (π.χ. γειτονία, σχολείο, κ.α.). Αυτές οι προσεγγίσεις, αποτέλεσαν κατ επανάληψη αντικείµενο έντονης κριτικής, λόγω αδυναµίας τους να αποτυπώσουν ευκρινώς το φαινόµενο του διαχωρισµού (και συγκεκριµένα του οικιστικού διαχωρισµού) στο χώρο (Openshaw και Taylor 1979, White 1983, Massey και Denton 1988, Morrill 1991, Wong 1993 1997 2002). Το παραπάνω γεγονός οδήγησε στην ανάπτυξη, από τους Massey και Denton (1988) προσεγγίσεων οι οποίες εστίαζαν στη χωρική διάσταση του φαινοµένου του διαχωρισµού. Συγκεκριµένα, επισηµάνθηκαν πέντε διακριτές µεταξύ τους διαστάσεις, ικανές να περιγράψουν µε ακρίβεια τα υφιστάµενα φαινόµενα χωρικού διαχωρισµού. Οι εν λόγω διαστάσεις αναφέρονται, στην ανοµοιοµορφία της χωρικής κατανοµής των εξεταζόµενων πληθυσµιακών οµάδων (unevenness), στο βαθµό εµφάνισης υψηλών συγκεντρώσεων µίας πληθυσµιακής οµάδας στον αστικό χώρο γενικότερα (concentration) ή στις περιοχές του αστικού ιστού που χαρακτηρίζονται ως κέντρα πόλης (centralization), στο βαθµό χωρικής αποµόνωσης από τις λοιπές πληθυσµιακές οµάδες που είναι εγκατεστηµένες σε µία περιοχή (isolation) και τέλος, στο βαθµό συγκέντρωσης σε συγκεκριµένες περιοχές (clustering/ghettoization). Πρόσφατα, άλλοι ερευνητές (Reardon και O Sullivan 2004) συνδύασαν τις παραπάνω διαστάσεις σε ένα σύστηµα δύο αξόνων, εκ των οποίων ο ένας απεικονίζει τη χωρική αποµόνωση ή τη χωρική έκθεση (isolation - exposure) της εξεταζόµενης πληθυσµιακής οµάδας σε σχέση µε κάποια άλλη, και ο άλλος την οµοιόµορφη ή ανοµοιόµορφη κατανοµή µίας πληθυσµιακής οµάδας στο χώρο (evenness - clustering) (Σχήµα 1). Η χωρική αποµόνωση (έκθεση) αναφέρεται στο βαθµό κατά τον οποίο άνθρωποι που ανήκουν σε µία συγκεκριµένη οµάδα έχουν την τάση να παραµένουν αποµονωµένοι (ή αντίστοιχα να

αναµιγνύονται) από ανθρώπους που ανήκουν σε άλλες πληθυσµιακές οµάδες. Η χωρική οµοιοµορφία αποδίδει την κατανοµή µίας πληθυσµιακής οµάδας στο χώρο, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην έκταση κατά την οποία τα µέλη της προτιµούν να χωροθετούνται το ένα κοντά στο άλλο (δηλ. να συγκεντρώνονται µαζί). Σχήµα 1: ιαστάσεις χωρικού διαχωρισµού µελών δύο πληθυσµιακών οµάδων Πηγή: Βασίζεται στο Reardon και O Sullivan (2004) Από το συνδυασµό των δύο παραπάνω εννοιών προκύπτουν τέσσερις γενικές µορφές χωρικής κατανοµής, όπως φαίνονται στο Σχήµα 1. Η πρώτη, που απεικονίζεται στο πάνω δεξιά τεταρτηµόριο, χαρακτηρίζεται από οµοιόµορφη χωροθέτηση των µελών της εξεταζόµενης πληθυσµιακής οµάδας και παράλληλα από τον αυξηµένο βαθµό χωρικής έκθεσης τους µε τα µέλη της άλλης πληθυσµιακής οµάδας που είναι εγκατεστηµένα στην ίδια περιοχή. Αντίστοιχα, στο πάνω αριστερό τεταρτηµόριο, η µορφή χωρικού διαχωρισµού διαφοροποιείται αναφορικά µε το βαθµό χωρικής έκθεσης των µελών της εξεταζόµενης πληθυσµιακής οµάδας, τα οποία φέρονται να προτιµούν την εγκατάσταση τους σε συνθήκες χωρικής αποµόνωσης. Αντίθετα, τα δύο κάτω τεταρτηµόρια απεικονίζουν µορφές χωρικού διαχωρισµού, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η ανοµοιόµορφη κατανοµή των µελών της εξεταζόµενης πληθυσµιακής οµάδας στον χώρο. Η διαφοροποίηση µεταξύ των δύο κάτω τεταρτηµορίων έγκειται στην έκταση της χωρικής έκθεσης (ή αποµόνωσης), εφόσον τα µέλη της εξεταζόµενης οµάδας που απεικονίζεται στο αριστερό τµήµα προτιµούν να εγκαθίστανται αποµονωµένα από τα µέλη της άλλης πληθυσµιακής οµάδας, σε αντίθεση µε την τάση χωρικής έκθεσης που απεικονίζεται στο δεξιό τµήµα. Οι λόγοι που προκαλούν τις προαναφερθείσες διαφοροποιήσεις στη χωρική κατανοµή µεταξύ πληθυσµιακών οµάδων (όπως γηγενείς και µετανάστες), µπορούν να ενταχθούν σε δύο γενικές κατηγορίες: τους πολιτιστικούς και τους οικονοµικούς. Σύµφωνα µε την

αιτιολόγηση που στηρίζεται σε πολιτιστικούς λόγους, οι µετανάστες έχουν την τάση να εγκαθίστανται ο ένας κοντά στον άλλο, σε µία προσπάθεια αφενός να καρπωθούν τα οφέλη που προκύπτουν από τα κοινωνικά δίκτυα που έχουν αναπτυχθεί, αφετέρου να διατηρήσουν τα στοιχεία της πολιτιστικής τους κληρονοµιάς, όπως η γλώσσα και η θρησκεία (Boal 1976, Hugo 1996, Dunn 1998). Από την άλλη πλευρά η οικονοµική αιτιολόγηση δίνει έµφαση στη λειτουργία των αγορών εργασίας και κατοικίας, υποστηρίζοντας ότι οι νεοεισερχόµενοι υποχρεώνονται λόγω της συνήθως δεινής οικονοµικής τους κατάστασης να χωροθετηθούν στις φθηνότερες περιοχές της πόλης (Massey 1985, Boal 1996, Kempen και Ozuekren 1998). Αυτό συµβαίνει τόσο γιατί οι µετανάστες ανήκουν συνήθως στις οµάδες των χαµηλά αµειβοµένων εργαζοµένων (Tripier 1990, Ulrich 1994), όσο και γιατί δεν διαθέτουν πρόσβαση στις αγορές χρηµατοπιστωτικών προϊόντων (κυρίως στεγαστικά δάνεια) είτε λόγω ελλιπούς πληροφόρησης είτε λόγω θεσµικών ατελειών στην κοινωνία υποδοχής (Kesteloot 1995, Petsimeris 1995, Pacione 1996). Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να επισηµανθεί ότι η οικονοµική αιτιολόγηση θεωρεί την ενδοαστική διαφοροποίηση των τιµών κατοικίας ως τον πλέον καθοριστικό παράγοντα της χωρικής συγκέντρωσης των µεταναστών, ενώ αντιθέτως η πολιτιστική αιτιολόγηση αντιµετωπίζει τη διαφοροποίηση αυτή ως αιτιατό, ως παρενέργεια δηλαδή που προκαλείται από την προτίµηση των γηγενών να µην εγκατασταθούν σε µία περιοχή στην οποία έχει συγκεντρωθεί µεγάλος αριθµός µεταναστών. Όσων αφορά στην προσπάθεια επεξήγησης των διαδικασιών χωρικής κατανοµής των µεταναστών, έχουν αναπτυχθεί τρία θεωρητικά µοντέλα (Freeman 2000). Το Μοντέλο της Χωρικής Αφοµοίωσης (spatial assimilation), το Μοντέλο της Χωρικής ιαστρωµάτωσης ή Ιεραρχίας του Χώρου (spatial stratification) και το Μοντέλο των Οικιστικών Προτιµήσεων (residential preference), τα οποία αναλύονται στη συνέχεια. Το Μοντέλο Χωρικής Αφοµοίωσης, αναπτύχθηκε από εκπροσώπους της Σχολής Αστικής Οικολογίας του Σικάγο και υποστηρίζει την διαχρονικά αυξανόµενη διασπορά των αρχικά συγκεντρωµένων οµάδων µεταναστών (Dunn 1998). Η αρχική συγκέντρωση έχει τις ρίζες της στα πολιτισµικά χαρακτηριστικά των µεταναστών, ενώ ενισχύεται και από οικονοµικούς παράγοντες. Πιο αναλυτικά, σε πρώτο στάδιο αναµένεται συγκέντρωση των νεοεισερχοµένων σε µια προσπάθεια εκµετάλλευσης των συγγενικών δεσµών και κοινωνικών δικτύων των οµοεθνών τους, τα οποία εκτός των άλλων παρέχουν κοινωνική υποστήριξη, πληροφόρηση αλλά και ευκαιρίες απασχόλησης. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι µετανάστες βελτιώνουν το επίπεδο γνώσης της γλώσσας της χώρας υποδοχής και εξοικειώνονται µε τις αξίες και τα πρότυπα κοινωνικής συµπεριφοράς της (µία διαδικασία που ονοµάζεται πολιτιστική εξοµοίωση - acculturation), τείνουν να διασπείρονται εντός του

αστικού ιστού εγκαταλείποντας της περιοχές στις οποίες είχαν αρχικά συγκεντρωθεί (Freeman 2000). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όσο η διαδικασία της πολιτιστικής εξοµοίωσης εξελίσσεται και η κοινωνικοοικονοµική κατάσταση των µεταναστών βελτιώνεται, οι κοινωνικές αποστάσεις ή διαφορές µεταξύ των µεταναστών και των γηγενών µειώνονται, οδηγώντας αντίστοιχα και σε µείωση των χωρικών αποστάσεων µεταξύ τους (Park 1926, Hawley 1950). Συνεπώς οι µετανάστες µετακινούνται από τις υποβαθµισµένες περιοχές του κέντρου των πόλεων προς τα προάστια, ενεργοποιώντας µε αυτόν τον τρόπο µία διαδικασία χωρικής ενσωµάτωσης στις πληθυσµιακές οµάδες των γηγενών (Massey 1985, Kempen και Ozuekren 1998). Παρά το γεγονός ότι το Μοντέλο Χωρικής Αφοµοίωσης περιγράφει ικανοποιητικά τη διαδικασία χωροθέτησης µεταναστών (βλέπε Peach 1991, Grimes 1993, Hugo 1996), αντιµετώπισε σοβαρά προβλήµατα στην προσπάθεια του να ερµηνεύσει τη χωρική διάσταση της εγκατάστασης συγκεκριµένων πληθυσµιακών οµάδων µε Αφρικανικές πολιτιστικές καταβολές, όπως οι Αφροαµερικάνοι και οι Πορτορικανοί (Freeman 2000). Η παραπάνω αδυναµία οδήγησε στην ανάπτυξη του Μοντέλου της Χωρικής ιαστρωµάτωσης. Το Μοντέλο της Χωρικής ιαστρωµάτωσης θεωρεί τον αστικό χώρο στρωµατοποιηµένο, µε τις επιµέρους περιοχές του να ιεραρχούνται βάση της ποιότητας ζωής που παρέχουν στους κατοίκους τους (Logan 1978). Οι γηγενείς καταλαµβάνουν τις πιο ποιοτικές περιοχές, κρατώντας τους µετανάστες, αλλά και γενικότερα τις εθνικές και φυλετικές µειονότητες, σε απόσταση. Η εν λόγω κατάσταση σε χωρικό επίπεδο αντανακλά ουσιαστικά την άποψη των γηγενών για τη θέση των µεταναστών µέσα στην κοινωνία. Οι µετανάστες διαθέτοντας χαµηλή κοινωνική υπόσταση παραµένουν διαχωρισµένοι, ακόµα αν η οικονοµική τους κατάσταση είναι τέτοια ώστε να τους επιτρέπει να αγοράσουν ή ενοικιάσουν κατοικία σε περιοχές οι οποίες καταλαµβάνονται κυρίως από γηγενείς (Alba και Logan 1993, Freeman 2000). Η προαναφερθείσα ιεραρχία των διαφόρων περιοχών συντηρείται και τροφοδοτείται περαιτέρω µέσω θεσµικών µηχανισµών καθώς και άλλων κοινωνικο-πολιτικών ενεργειών που προωθούν το διαχωρισµό (διακρίσεις στην αγορά εργασίας και στο εκπαιδευτικό σύστηµα, βία εναντίον των µειονοτήτων κ.α.). Σε περιπτώσεις δε κατά τις οποίες η εφαρµογή των παραπάνω µέτρων δεν επιφέρει το επιθυµητό αποτέλεσµα του διαχωρισµού, οδηγώντας στη διαταραχή της ιεραρχίας, οι γηγενείς είναι δυνατό να εγκαταλείψουν την περιοχή, αφήνοντας τους µετανάστες να αποτελέσουν µε αργό αλλά σταθερό ρυθµό την πληθυσµιακή πλειονότητα στην περιοχή. Ενώ το Μοντέλο της Χωρικής ιαστρωµάτωσης αντιλαµβάνεται το χωρικό διαχωρισµό ως επιβαλλόµενο στους µετανάστες από τις άλλες πληθυσµιακές οµάδες, το Μοντέλο των

Οικιστικών Προτιµήσεων θεωρεί ότι ο διαχωρισµός προκύπτει κυρίως λόγω αποφάσεων που λαµβάνονται από τους ίδιους τους µετανάστες. Με άλλα λόγια, τα µέλη των οµάδων των µεταναστών, ακόµη και όταν διαθέτουν την οικονοµική ευχέρεια ή το κοινωνικοεπαγγελµατικό προφίλ που θα τους επέτρεπε να ενσωµατωθούν µε τους γηγενείς, δεν το πράττουν αλλά αντιθέτως επιθυµούν να παραµείνουν χωρικά διαχωρισµένοι συνεχίζοντας να διαβίουν σε περιοχές όπου η πλειονότητα των κατοίκων είναι οµοεθνείς τους ή άτοµα µε κοινό πολιτιστικό και θρησκευτικό υπόβαθρο (Freeman 2000). Τα πλεονεκτήµατα που προκύπτουν από αυτή τη συµπεριφορά δεν εξαντλούνται µόνο στο γεγονός ότι τα νεοεισερχόµενα µέλη βρίσκουν ένα κοινωνικό δίκτυο που τους παρέχει οικονοµική, κοινωνική, πολιτιστική και συναισθηµατική στήριξη, καθώς και πρόσβαση στην αγορά κατοικίας, αλλά επεκτείνονται και στο γεγονός ότι για το σύνολο των µελών της οµάδας, η υπό εξέταση περιοχή αποτελεί έναν θύλακα διατήρησης της πολιτιστικής τους ταυτότητας που τους παρέχει τη δυνατότητα να αυτοπροσδιορίζονται µε βάση το πλαίσιο αξιών της κοινωνίας από την οποία προέρχονται. Το τελευταίο αυτό στοιχείο, αποτελεί και τη βασική διαφοροποίηση µεταξύ του Μοντέλου της Χωρικής Αφοµοίωσης και αυτού των Οικιστικών Προτιµήσεων, η οποία έγκειται στην άρνηση των µεταναστών να αφοµοιωθούν πολιτιστικά και να υιοθετήσουν το πλαίσιο αξιών της κοινωνίας υποδοχής επιθυµώντας να διατηρήσουν τη ιδιαίτερή τους πολιτισµική ταυτότητα. 3. ιεθνής εµπειρία Κατόπιν των παραπάνω είναι σαφές ότι οι αποφάσεις των µεταναστών αναφορικά µε την εγκατάσταση τους σε ενδοαστικό επίπεδο εξαρτώνται τόσο από πολιτιστικούς όσο και από οικονοµικούς παράγοντες. Όταν οι πολιτιστικοί παράγοντες επικρατούν έναντι των οικονοµικών, υψηλές συγκεντρώσεις µεταναστών είναι αναµενόµενες, οι οποίες τείνουν να παραµένουν σταθερές ή και να ενισχύονται διαχρονικά. Αντιθέτως, η επικράτηση των οικονοµικών έναντι των πολιτιστικών παραγόντων, αναµένεται να οδηγήσει µακροχρόνια σε περισσότερο οµοιόµορφη κατανοµή των µεταναστών, η οποία θα χαρακτηρίζεται από την απουσία αυξηµένων συγκεντρώσεων των οµάδων αυτών στο χώρο. Ένας σηµαντικός αριθµός ερευνητικών εργασιών έχουν επιδιώξει να διερευνήσουν τα παραπάνω ζητήµατα, µε έµφαση στη βαρύτητα που είχε ο εκάστοτε παράγοντας κατά τη διαµόρφωση των υφισταµένων αστικών οικιστικών δοµών. Για παράδειγµα, µελέτες που διενεργήθηκαν στο Όσλο (Djuve και Hagen 1995, Blom 1999), σχετικά µε τις αποφάσεις εγκατάστασης των µεταναστών, καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι οι οικονοµικοί παράγοντες (και κυρίως το κόστος κάλυψης των στεγαστικών

αναγκών) διαδραµατίζουν το σηµαντικότερο ρόλο κατά τη χωροθέτηση, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζεται και η µικρότερου-βαθµού σηµασία των πολιτιστικών παραγόντων. Αυτό µεταφράζεται ως µία ροπή των µεταναστών για πολιτισµική εξοµοίωση τους µε τη φιλοξενούσα κοινωνία και τη συνεπαγόµενη, µετά την παρέλευση µίας χρονικής περιόδου από την αρχική εγκατάσταση, χωρική διασπορά και ενσωµάτωση τους σε περιοχές, οι οποίες κατά κύριο λόγο χαρακτηρίζονται από υψηλή παρουσία των γηγενών. Η σπουδαιότητα των οικονοµικών παραγόντων αναδεικνύεται και από τις έρευνες που αφορούν τη χωρική συµπεριφορά των Ασιατών µεταναστών στις µητροπόλεις της Αυστραλίας (Zang και Hassan 1996, Lan-Hung και Jung-Chung 2005). Σε αυτή την περίπτωση παρά το γεγονός ότι οι µετανάστες δηλώνουν ότι επιθυµούν να εγκατασταθούν στη γειτνίαση συγγενών και εν γένει οµοεθνών τους, οι τελικές αποφάσεις χωροθέτησης εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από το εισόδηµα, τη συνεπαγόµενη δυνατότητα κάλυψης των στεγαστικών τους αναγκών, τη διαθεσιµότητα των στοιχειωδών υπηρεσιών και δικτύων κοινής ωφελείας καθώς και από την απόσταση έως προς τον τόπο εργασίας. Πρόσφατη µελέτη σχετικά µε την έκταση και τη χωρική διάσταση της µετανάστευσης στις τέσσερις µεγαλύτερες πόλεις της Ολλανδίας (Άµστερνταµ, Ρότερνταµ, Χάγη και Ουτρέχτη) κατέληξε στο συµπέρασµα ότι µία διαδικασία µετακίνησης πληθυσµιακών οµάδων βρίσκεται σε εξέλιξη (Bontje και Latten 2005): οι γηγενείς εµφανίζουν µία ολοένα και αυξανόµενη τάση να εγκαταλείπουν συγκεκριµένες περιοχές των πόλεων, οι οποίες αποτελούν δηµοφιλείς προορισµούς νεοεισερχόµενων µεταναστών. Οι εν λόγω περιοχές αποτελούν πλέον τη βάση των κοινοτήτων των µεταναστών, οι οποίες αυξάνονται µε γοργούς ρυθµούς λόγω της επανένωσης των οικογενειών των µεταναστών αλλά και της δηµιουργίας νέων οικογενειών. Η παρουσία των µεταναστών σε ορισµένες από τις περιπτώσεις είναι τόσο έντονη ώστε το ποσοστό τους να ανέρχεται στο 70% ή ακόµη και στο 80% του συνολικού πληθυσµού (Bontje και Latten 2005). Η εν λόγω περίπτωση θεωρείται ως ένα παράδειγµα συνδυασµένης επίδρασης τόσο των οικονοµικών όσο και των πολιτιστικών παραγόντων, όπου οι επίδραση των πρώτων ευθύνεται για την αρχικές φάσεις των συγκεντρώσεων των µεταναστών ενώ η επίδραση των δεύτερων ερµηνεύει τη διαχρονική διατήρηση αλλά και ενίσχυσή τους. Μέσω ανάλυσης της χωρικής κατανοµής των διαφόρων εισοδηµατικών και εθνικών οµάδων οι Bolt και άλλοι (2002) καταλήγουν σε παρόµοια συµπεράσµατα σχετικά µε την περαιτέρω αύξηση του διαχωρισµού και της συγκέντρωσης των µεταναστών στις Ολλανδικές πόλεις. Ωστόσο οι Deurloo και Musterd (1998) και οι Musterd και Deurloo (2002) υποστηρίζουν ότι οι υφιστάµενες συγκεντρώσεις µεταναστών χαρακτηρίζονται από

έντονη αστάθεια και γι αυτό το λόγο αναµένεται χωρική ενσωµάτωση των µεταναστών στο προσεχές µέλλον. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η κατάσταση φαίνεται να είναι περισσότερο πολύπλοκη. Τα ευρήµατα των ερευνών καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι βρίσκονται σε εξέλιξη διαδικασίες χωρικού διαχωρισµού των µεταναστών στο εσωτερικό των µητροπόλεων των ΗΠΑ, παρόµοιες µε αυτές που εντοπίστηκαν στην Ευρώπη (οι οποίες ερµηνεύονται από τη συνδυασµένη επίδραση των οικονοµικών και πολιτιστικών παραγόντων), µε τη διαφορά ότι αυτές οι διαδικασίες αφορούν µόνο ορισµένες οµάδες µεταναστών (Freeman 2000). Συγκεκριµένα, οι µετανάστες που προέρχονται από την Ασία και την Κεντρική Αµερική, εγκαθίστανται αρχικά σε υποβαθµισµένες περιοχές στα παραδοσιακά κέντρα των πόλεων (inner city) λόγω οικονοµικών κυρίως λόγων, ενώ στις ίδιες περιοχές εγκαθίστανται και οι µεταγενέστερα εισερχόµενοι µετανάστες για πολιτιστικούς κυρίως λόγους. Με την πάροδο όµως του χρόνου και την βελτίωση της κοινωνικο-οικονοµικής τους θέσης, οι Ασιάτες και Ισπανόφωνοι φαίνεται να εγκαταλείπουν τις περιοχές αυτές και να εγκαθίστανται σε άλλες όπου το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού αποτελείται από γηγενείς. ιαφορετική χωρική συµπεριφορά σε σχέση µε τους Ασιάτες και τους Ισπανόφωνους, τόσο αναφορικά µε τη µορφή όσο και την ένταση, επιδεικνύουν οι Αφροαµερικάνοι (Massey και Denton 1985 1987, Harrison και Weinberg 1992, Alba και Logan 1993, Logan και άλλοι 1996, Clark και Ware 1997, Denton και Massey 1998, Freeman 2000). Η συγκεκριµένη πληθυσµιακή οµάδα, φαίνεται να δίνει µεγαλύτερη βαρύτητα στους πολιτιστικούς παράγοντες κατά την επιλογή της θέσης κατοικίας και γι αυτό το λόγο εµφανίζεται περισσότερο συγκεντρωµένη σε ενδοαστικό επίπεδο. Ανάλογες χωρικές συµπεριφορές οµάδων µεταναστών έχουν ωστόσο παρατηρηθεί και στην Ευρώπη, και συγκεκριµένα στη Λισσαβόνα. Σύµφωνα µε τους Malheiros και Vala (2004), οι αφρικανικής καταγωγής µετανάστες χαρακτηρίζονται από διαχρονικά υψηλότερους βαθµούς συγκέντρωσης, σε αντίθεση µε τις άλλες οµάδες µεταναστών (που προέρχονται κυρίως από την Ανατολική Ευρώπη και τη Βραζιλία) οι οποίες µετά την αρχική εγκατάσταση τους στη γειτνίαση των οµοεθνών τους, και καθώς η κοινωνικοοικονοµική τους κατάσταση βελτιώνεται, µετεγκαθίστανται σε περιοχές όπου το ποσοστό των γηγενών Πορτογάλων είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η ανάλυση της χωρικής κατανοµής των διαφόρων εθνικών οµάδων στην περίπτωση της Λισσαβόνας, αναδεικνύει τη σπουδαιότητα που διαδραµατίζει η αγορά κατοικίας, κατά τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων εγκατάστασης. Ειδικότερα, η προαναφερθείσα συµπεριφορά αποδίδεται κατά µεγάλο µέρος στη λειτουργία της αγοράς ακινήτων µέσω των µηχανισµών της οποίας οι µετανάστες που προέρχονται από

την Αφρική καταλήγουν σε υποβαθµισµένες αστικές περιοχές µε χαµηλής ποιότητας οικιστικό απόθεµα, ενώ ταυτόχρονα οι µη Αφρικανοί εγκαθίστανται σε περιοχές µε οικιστικό απόθεµα καλύτερης ποιότητας (Malheiros 2000). Συµπερασµατικά, από τη µέχρι τώρα ανάλυση, προκύπτει ότι η διαδικασία χωροθέτησης των µεταναστών εξαρτάται από παράγοντες όπως, η οικονοµική τους κατάσταση, η καταγωγή τους, το πολιτιστικό τους υπόβαθρο, τα χαρακτηριστικά και θεσµικό πλαίσιο της κοινωνίας υποδοχής και το χρονικό διάστηµα που έχει παρέλθει από την αρχική εγκατάσταση τους. 4. Μεθοδολογία Σκοπός της εργασίας είναι η ανάλυση της χωρικής κατανοµής των µεταναστών στο Π.Σ. Αθηνών (Νοµός Αττικής). Πιο συγκεκριµένα διερευνάται ο βαθµός συγκέντρωσης µεταναστών τόσο στο κέντρο της πόλης όσο και στις επιµέρους περιοχές, η επιρροή της εθνικότητας στις αποφάσεις χωροθέτησης, και ο βαθµός οικιστικής κινητικότητας των µεταναστών. Για την προσέγγιση των παραπάνω θεµάτων χρησιµοποιούνται στοιχεία από τις εθνικές απογραφές των ετών 1991 και 2001, ενώ η µονάδα χωρικής ανάλυσης είναι αυτή του απογραφικού τοµέα. Οι πληθυσµοί που εξετάζονται αφορούν τόσο το σύνολο όσο και επιµέρους οµάδες µεταναστών από 12 χώρες προέλευσης: Αλβανία, Βουλγαρία, Πολωνία, Ρουµανία, Ρωσική Οµοσπονδία, Ουκρανία, Ιράκ, Φιλιππίνες, Μπαγκλαντές, Πακιστάν, Συρία, Αίγυπτος. Το κριτήριο επιλογής των οµάδων αυτών είναι το πληθυσµιακό µέγεθος, αποτελώντας στο σύνολό τους περίπου το 88% των µεταναστών που διαµένουν στην περιοχή µελέτης. Η προαναφερθείσα ανάλυση των προτύπων χωροθέτησης γίνεται µέσω χαρτογραφικής απεικόνισης των διαθεσίµων στοιχείων, αλλά και µε τη χρήση ενός δείκτη οικιστικού διαχωρισµού (residential segregation). Όσων αφορά στην χαρτογραφική απεικόνιση, αποτυπώνουµε ανά απογραφικό τοµέα το ποσοστό των µεταναστών που βρίσκονται στην περιοχή. Όσο πιο έντονο είναι το χρώµα τόσο µεγαλύτερο είναι το ποσοστό των µεταναστών (ως προς το σύνολό τους) που διαµένουν στην εν λόγω περιοχή. Για την εκτίµηση του βαθµού ανοµοιογένειας της κατανοµής των εξεταζόµενων πληθυσµιακών οµάδων (γηγενείς και µετανάστες), χρησιµοποιείται ο είκτης Ανοµοιοµορφίας D (Dissimilarity Index) (Duncan και Duncan 1955), ο οποίος µετρά το πόσο οµοιόµορφη είναι η πληθυσµιακή σύνθεση µια περιοχής µετά την εγκατάσταση µίας συγκεκριµένης πληθυσµιακής οµάδας (προσδιοριζόµενης µε φυλετικά, εθνολογικά, οικονοµικά, κοινωνικά ή άλλα κριτήρια) σύµφωνα µε τον τύπο:

D = 1 2 i= 1 N N im m N N όπου τα N im και N in αναφέρονται στον αριθµό των µεταναστών (m) και γηγενών (n) σε µία περιοχή, ενώ τα N m και N n στο σύνολο του πληθυσµού των εν λόγω οµάδων σε όλη την πόλη αντίστοιχα. Ο παραπάνω δείκτης λαµβάνει τιµές από -1 έως 1, µε -1 να δηλώνει πλήρη ανυπαρξία µεταναστών σε µια περιοχή και 1 πλήρη ανυπαρξία γηγενών, ενώ η τιµή 0 φανερώνει την ύπαρξη οµοιόµορφης πληθυσµιακής κατανοµής. Η ανάλυση της χωρικής κατανοµής των µεταναστών γίνεται σε δύο στάδια. Αρχικά, εξετάζεται η κατανοµή των µεταναστών (τόσο στο σύνολο τους όσο και των διαφόρων εθνικοτήτων προέλευσης) µεταξύ δύο χωρικών ενοτήτων: του κέντρου ( ήµος Αθηνών) και της περιφέρειας (υπόλοιποι ήµοι), ώστε να διερευνηθεί κατά πόσο υπάρχει υπέρεκπροσώπηση µίας συγκεκριµένης πληθυσµιακής οµάδας στο κέντρο της πρωτεύουσας. Στη συνέχεια, εξετάζεται η κατανοµή των µεταναστών στους επιµέρους ήµους της περιοχής µελέτης, συγκρίνοντας το ποσοστό των αλλοδαπών γενικά ή των αλλοδαπών που προέρχονται από µία συγκεκριµένη χώρα και διαµένουν σε ένα συγκεκριµένο ήµο µε το αντίστοιχο ποσοστό των γηγενών, ώστε να προσδιορισθούν οι ήµοι στους οποίους υφίσταται υπέρ-εκπροσώπηση της συγκεκριµένης πληθυσµιακής οµάδας. Τέλος, µελετάµε το βαθµό οικιστικής κινητικότητας των µεταναστών που εισήλθαν στη χώρα έως το έτος 1995, µέσω της εξέτασης των αλλαγών στον τόπο κατοικίας τους κατά τα έτη 1995 και 2000 2. Οι πληθυσµιακές οµάδες που εξετάζονται προσδιορίζονται µε κριτήριο τη χώρα ή την ευρύτερη περιοχή προέλευσης, ενώ το κριτήριο επιλογής είναι το πληθυσµιακό µέγεθος των οµάδων αυτών. Έτσι επιλέγηκαν οι µετανάστες που προέρχονται από την Αλβανία, την Ανατολική Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική, τη υτική Ασία, την Κεντρική-Νότια Ασία, και τη Νότια-Ανατολική Ασία. in n 5. Ανάλυση Με τη βοήθεια της χαρτογραφικής απεικόνισης και του είκτη D, αποτιµήθηκε ο βαθµός εκπροσώπησης τόσο του συνόλου όσο και των διαφόρων εθνικών οµάδων µεταναστών στην κεντρική και τις υπόλοιπες περιοχές της πόλης, ενώ στη συνεχεία αξιολογήθηκε ο εν λόγω βαθµός εκπροσώπησης στους επιµέρους ήµους της περιοχής µελέτης. Οι τιµές του δείκτη παρουσιάζονται στους Πίνακες 1 και 2, ενώ η χαρτογραφική ανά περίπτωση απεικόνιση της χωροθέτησης των µεταναστών γίνεται στους Χάρτες 1 έως 13. 2 Τα στοιχεία προέρχονται από την απογραφή του 2001.

Πίνακας 1: είκτης Ανοµοιοµορφίας D ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΛΟΙΠΟΙ ΗΜΟΙ Αλβανοί 0,16554-0,16554 Πολωνοί 0,19105-0,58756 Ρώσοι -0,05754-0,09188 Βούλγαροι 0,13976-0,48543 Ρουµάνοι 0,12147-0,44903 Πακιστάν -0,03138-0,14410 Ουκρανία 0,11134-0,42885 Αίγυπτος 0,10679-0,41998 Ιρακινοί -0,00026-0,20625 Φιλιππινέζοι 0,19732-0,60071 Μπαγκλαντέσιοι 0,39641 0,08655 Σύριοι 0,15785-0,52211 Σύνολο 0,18042-0,17806 Πηγή : Ιδία Επεξεργασία Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 1 στο κέντρο της Αθήνας παρουσιάζονται οι υψηλότεροι βαθµοί υπερ-εκπροσώπησης των διαφόρων οµάδων µεταναστών, γεγονός το οποίο αποτελεί ένδειξη ότι η τάση των µεταναστών παγκοσµίως να συγκεντρώνονται στις κεντρικές περιοχές των πόλεων υποδοχής βρίσκει εφαρµογή και στην περίπτωση της Αθήνας. Από τις δώδεκα εθνότητες µεταναστών που εξετάσθηκαν, οι προερχόµενοι από τη Ρωσική Οµοσπονδία, το Πακιστάν και το Ιράκ αποτελούν τις µόνες οµάδες µεταναστών οι οποίες δεν υπέρ-εκπροσωπούνται στο ήµο Αθηναίων, όπως θα αναλυθεί και πιο κάτω. Αντιθέτως, ο βαθµός υπέρ-εκπροσώπησης είναι αυξηµένος για του µετανάστες που προέρχονται από το Μπαγκλαντές (0,396), τις Φιλιππίνες (0,197), την Πολωνία (0,191) κα την Αλβανία (0,180). Η περαιτέρω εξέταση των χαρτογραφικών δεδοµένων αποκαλύπτει ότι η εν λόγω τάση υπέρ-εκπροσώπησης των µεταναστών επεκτείνεται χωρικά προς το ήµο Πειραιώς συµπεριλαµβάνοντας όµως και τους ενδιάµεσους ήµους (. Αγίου Ιωάννου Ρέντη), ενώ παράλληλα, οι οµάδες των µεταναστών υπέρ-εκπροσωπούνται και στη γειτνίαση των ήµων Μεταµορφώσεως, Αχαρνών και Κηφισίας.

ήµος Σύνολο Αλβανία Πολωνία Πίνακας 2 : είκτης Ανοµοιοµορφίας D ανά ήµο Ρωσική Οµοσπ. Βουλγαρία Ρουµανία Πακιστάν Ουκρανία Αίγυπτος Ιράκ Φιλιππίνες Μπαγκλαντές Συρία ΑΘΗΝΑΙΩΝ 0,18042 0,16554 0,19105-0,05754 0,13976 0,12146-0,03138 0,11134 0,10679-0,00026 0,19732 0,39641 0,15785 ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ -0,00405-0,00393-0,00723 0,01141-0,00669-0,00561-0,00134-0,00590-0,00631 0,00383-0,00840 0,00148-0,00768 ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ -0,00506-0,00882-0,01213-0,01253-0,00869-0,01330-0,01350-0,00924-0,01127-0,01547-0,01451-0,00146-0,01489 ΑΓΙΟΥ ΗΜΗΤΡΙΟΥ -0,00655-0,00529-0,00962-0,00808-0,01308-0,01359-0,01257-0,01161-0,01183 0,03576-0,01771-0,00170-0,00728 ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΡΕΝΤΗ 0,00201 0,00104-0,00355 0,00066-0,00261 0,00329 0,03435-0,00271 0,00525 0,00827-0,00352 0,00596-0,00092 ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ 0,00234 0,00548-0,00219-0,00232-0,00104-0,00127-0,00068-0,00199-0,00162-0,00262-0,00233-0,00026-0,00031 ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ -0,00094 0,00288-0,00735-0,00416-0,00715-0,00404 0,00998-0,00507-0,00746-0,00778-0,00848 0,00840-0,00711 ΑΙΓΑΛΕΩ -0,00668-0,00708-0,01825-0,01164-0,01560-0,00784 0,01621-0,01656-0,01625 0,13330-0,02014 0,00247-0,01288 ΑΛΙΜΟΥ -0,00240-0,00688-0,00699-0,00410-0,00587-0,00704-0,01044-0,00343-0,00613-0,00400-0,00955 0,00090-0,00531 ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ -0,00709-0,00934-0,01586-0,01486-0,01225-0,01341-0,01897-0,01314-0,01568-0,01883-0,01669-0,00133-0,01551 ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΝ -0,00100-0,00058-0,00185-0,00143-0,00159-0,00101-0,00196-0,00167-0,00136-0,00195-0,00186-0,00020-0,00155 ΑΝΩ ΛΙΟΣΙΩΝ -0,00275-0,00268-0,00641 0,01020-0,00591-0,00299-0,00163-0,00483-0,00478-0,00686-0,00507 0,00674-0,00491 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ -0,00348-0,00383-0,00626-0,00550-0,00607-0,00673-0,00819-0,00563-0,00620-0,00891-0,00861-0,00093-0,00520 ΑΡΤΕΜΙ ΟΣ 0,00215 0,00579 0,00156-0,00309-0,00301-0,00288-0,00475 0,00009-0,00284-0,00483-0,00435-0,00036-0,00388 ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 0,00231 0,00514-0,00739 0,02651-0,00595-0,00132 0,02194-0,00526-0,00725-0,00578-0,00764 0,00009-0,00750 ΑΥΛΩΝΟΣ 0,00098 0,00173-0,00116-0,00082-0,00118-0,00042 0,00692-0,00114 0,00017 0,00082-0,00133 0,00047-0,00129 ΑΧΑΡΝΩΝ -0,00386-0,00826-0,01859 0,09826-0,01736 0,00971 0,04067-0,01292-0,01937-0,02011-0,01981 0,00699-0,01976 ΒΑΡΗΣ 0,00145 0,00157-0,00023 0,00089-0,00220-0,00217-0,00305 0,00160-0,00215-0,00280-0,00190 0,00153-0,00006 ΒΟΥΛΑΣ 0,00220-0,00282-0,00399-0,00236-0,00203-0,00424-0,00578-0,00024-0,00335-0,00526 0,00193 0,00002-0,00427 ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 0,00244 0,00002-0,00073-0,00006-0,00034-0,00079-0,00070 0,00137-0,00120-0,00179 0,00354 0,00092 0,00011 ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ -0,00334-0,00581-0,00607-0,00383-0,00347-0,00657-0,00715-0,00393-0,00574-0,00723-0,00599-0,00072-0,00682 ΒΥΡΩΝΟΣ -0,00469-0,00080-0,01159-0,00739-0,00991-0,00589-0,01497-0,01060-0,01259-0,01668-0,01477-0,00097-0,01135 ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ -0,00670-0,00358-0,01034-0,01143-0,01012-0,01168-0,01577-0,01028-0,01320-0,01518-0,01560-0,00100-0,00803 ΓΕΡΑΚΑ -0,00143-0,00037-0,00286-0,00282-0,00266-0,00347-0,00371-0,00310-0,00357-0,00350-0,00387-0,00039-0,00333 ΓΛΥΚΩΝ ΝΕΡΩΝ -0,00058-0,00003-0,00168-0,00124-0,00099-0,00144-0,00041-0,00170-0,00184-0,00184-0,00184-0,00018-0,00130 ΓΛΥΦΑ ΑΣ 0,00024-0,00711-0,01509-0,00043-0,01264-0,01318-0,02153-0,00614-0,01417-0,01891-0,01346-0,00078-0,01572 ΑΦΝΗΣ 0,00201 0,00508-0,00325-0,00463-0,00186-0,00350-0,00390-0,00407-0,00411 0,01383-0,00421 0,00081 0,00671 ΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ -0,00164-0,00132-0,00290 0,00254-0,00207-0,00089-0,00350-0,00289-0,00289-0,00346-0,00349 0,00013-0,00277 ΕΛΕΥΣΙΝΟΣ -0,00066-0,00085-0,00613 0,03383-0,00490-0,00196-0,00386-0,00377-0,00604-0,00676 0,00964 0,00063-0,00700

ήµος Σύνολο Αλβανία Πολωνία Ρωσική Οµοσπ. Βουλγαρία Ρουµανία Πακιστάν Ουκρανία Αίγυπτος Ιράκ Φιλιππίνες Μπαγκλαντές Συρία ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ -0,00104-0,00221-0,00326-0,00086-0,00295-0,00384-0,00321-0,00056-0,00305-0,00140-0,00388 0,00003-0,00301 ΖΕΦΥΡΙΟΥ -0,00194-0,00157-0,00235-0,00124-0,00221-0,00097-0,00246-0,00246-0,00235-0,00245-0,00245 0,00172-0,00232 ΖΩΓΡΑΦΟΥ -0,00200-0,00477-0,01486-0,01390-0,00800-0,01707-0,02057-0,01287-0,01069-0,01574-0,01102 0,00009-0,00344 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ -0,01067-0,00898-0,01695-0,01319-0,01374-0,01669-0,02036-0,01607-0,01622-0,01757-0,02023-0,00175-0,01127 ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ -0,00655-0,00538-0,01069-0,00949-0,00881-0,00884-0,00565-0,00895-0,01141-0,01268-0,01223-0,00091-0,01022 ΙΛΙΟΥ (ΝΕΩΝ ΛΙΟΣΙΩΝ) -0,00800-0,00078-0,01523-0,01738-0,01706-0,00979-0,00726-0,01837-0,02002-0,01590-0,02212 0,00241-0,01516 ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ 0,00018 0,00097-0,00414-0,00521-0,00375-0,00491-0,00733-0,00374-0,00146-0,00683-0,00437-0,00012-0,00569 ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ -0,00279-0,00832-0,02093 0,05045-0,01405-0,01374-0,01533-0,00314 0,04741-0,02189-0,02571 0,00651-0,00102 ΚΑΛΥΒΙΩΝ ΘΟΡΙΚΟΥ 0,00056 0,00212-0,00284-0,00217-0,00253-0,00250-0,00262-0,00126-0,00228-0,00312-0,00271-0,00021-0,00296 ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ -0,00343-0,00247-0,00470-0,00158-0,00553-0,00491-0,00468-0,00464-0,00569-0,00594-0,00609 0,00943-0,00551 ΚΕΡΑΤΕΑΣ -0,00110 0,00038-0,00346-0,00284-0,00276-0,00360-0,00367-0,00332-0,00347-0,00367-0,00367-0,00037-0,00367 ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ -0,01031-0,00627-0,01510-0,00638-0,01660-0,01468-0,01801-0,01186-0,01305-0,02007-0,01776 0,00082-0,01603 ΚΗΦΙΣΙΑΣ -0,00015-0,00711-0,01043-0,00742-0,00609-0,00844-0,00863 0,00032-0,00816-0,01208 0,00969-0,00062-0,00839 ΚΟΡΥ ΑΛΛΟΥ -0,00806-0,00658-0,01585 0,00399-0,01307-0,00727-0,01543-0,01084-0,01463-0,00139-0,01813 0,00401-0,01435 ΚΡΩΠΙΑΣ 0,00174 0,00461-0,00295-0,00140-0,00518-0,00350 0,00531-0,00369-0,00530-0,00699-0,00642-0,00070-0,00319 ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ -0,00140-0,00220-0,00289-0,00067-0,00252-0,00234-0,00294-0,00266-0,00165 0,00366-0,00284-0,00029-0,00267 ΛΥΚΟΒΡΥΣΕΩΣ -0,00080-0,00043-0,00200-0,00181-0,00172-0,00173 0,00212-0,00191-0,00226-0,00226-0,00226-0,00023-0,00226 ΜΑΝ ΡΑΣ -0,00119-0,00018-0,00261 0,00133-0,00279-0,00223-0,00031-0,00295-0,00301-0,00339-0,00332-0,00035-0,00351 ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 0,00160 0,00158-0,00211-0,00187-0,00126-0,00248 0,01126-0,00149 0,01561-0,00248-0,00248-0,00025-0,00234 ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ -0,00058 0,00156-0,00288-0,00379-0,00268-0,00391-0,00373-0,00326-0,00421-0,00431-0,00393-0,00043-0,00417 ΜΕΓΑΡΕΩΝ -0,00168 0,00197-0,00719-0,00770-0,00687-0,00623 0,00647-0,00672-0,00737-0,00777-0,00758-0,00078-0,00749 ΜΕΛΙΣΣΙΩΝ -0,00118-0,00226-0,00506-0,00427-0,00354-0,00373-0,00531-0,00330-0,00448-0,00535-0,00490-0,00055-0,00398 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ -0,00256-0,00137-0,00494-0,00429-0,00466-0,00382 0,01183-0,00542-0,00699-0,00738-0,00719 0,00012-0,00684 ΜΟΣΧΑΤΟΥ -0,00256-0,00280-0,00354 0,00035-0,00440-0,00397-0,00276-0,00253-0,00149-0,00646-0,00627 0,00217-0,00578 ΝΕΑΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ -0,00004-0,00069-0,00331-0,00326-0,00280-0,00385-0,00423-0,00157-0,00372-0,00419 0,00150 0,00067-0,00418 ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ -0,00262 0,00493-0,01500-0,01116-0,01040-0,01256 0,02684-0,01251-0,01516-0,01697-0,01729 0,00233-0,01643 ΝΕΑΣ ΜΑΚΡΗΣ 0,00175 0,00205 0,00325 0,00052 0,00027-0,00296-0,00140-0,00143-0,00092-0,00123-0,00324-0,00041-0,00369 ΝΕΑΣ ΠΕΡΑΜΟΥ -0,00053 0,00015-0,00206-0,00131-0,00067-0,00126-0,00122-0,00157-0,00127-0,00206-0,00206-0,00021-0,00165 ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ -0,00427-0,00940-0,01397-0,00358-0,00823-0,01442-0,01994-0,00464-0,00997-0,00964-0,01640-0,00145-0,01000 ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ -0,00189-0,00101-0,00434-0,00325-0,00436-0,00464 0,00608-0,00462-0,00583-0,00635-0,00625 0,00019-0,00577

ήµος Σύνολο Αλβανία Πολωνία Ρωσική Οµοσπ. Βουλγαρία Ρουµανία Πακιστάν Ουκρανία Αίγυπτος Ιράκ Φιλιππίνες Μπαγκλαντές Συρία ΝΕΑΣ ΧΑΛΚΗ ΟΝΟΣ 0,00022 0,00092-0,00091-0,00124-0,00137-0,00148 0,00594-0,00100-0,00213-0,00270-0,00244 0,00107-0,00133 ΝΕΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ -0,00122-0,00170-0,00224-0,00145-0,00134-0,00203-0,00295-0,00086-0,00284-0,00304-0,00084-0,00018-0,00290 ΝΙΚΑΙΑΣ -0,00960-0,00598-0,02209-0,00565-0,01845-0,01016 0,01031-0,01861-0,01988-0,01973-0,02498-0,00087-0,01619 ΠΑΙΑΝΙΑΣ -0,00095 0,00033-0,00270-0,00315-0,00220-0,00239-0,00352-0,00191-0,00270-0,00360-0,00341-0,00036-0,00183 ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ 0,00068-0,01011-0,01278-0,00036-0,00782-0,01087-0,01747-0,00119-0,00124-0,01577-0,00974-0,00132-0,00523 ΠΑΛΛΗΝΗΣ -0,00033 0,00071-0,00365-0,00375-0,00266-0,00230-0,00365-0,00361-0,00247-0,00466-0,00313-0,00034-0,00425 ΠΑΠΑΓΟΥ -0,00218-0,00340-0,00298-0,00251-0,00160-0,00332-0,00372-0,00246-0,00332-0,00372-0,00239-0,00025-0,00345 ΠΕΙΡΑΙΩΣ -0,00557-0,00006-0,03641-0,01725-0,02965-0,02323 0,00601-0,02194 0,01079-0,02040-0,03557 0,02036-0,02800 ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ -0,00323-0,00203-0,00494-0,00134-0,00547-0,00441-0,00523-0,00126-0,00369-0,00717-0,00488-0,00072-0,00486 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ -0,01114-0,00871-0,03197-0,02235-0,02737-0,02281 0,05898-0,02853-0,02221 0,15581-0,03658 0,00966-0,02543 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ -0,00911-0,00861-0,01035-0,00933-0,01130-0,00230-0,01298-0,01159-0,01298-0,01260-0,01319 0,00037-0,01184 ΠΕΥΚΗΣ -0,00317-0,00354-0,00470-0,00366-0,00385-0,00528-0,00530-0,00379-0,00455-0,00529-0,00497-0,00055-0,00541 ΡΑΦΗΝΑΣ 0,00136 0,00323 0,00016-0,00232 0,00199-0,00263-0,00305-0,00189-0,00221-0,00317-0,00263-0,00008-0,00289 ΣΠΑΤΩΝ-ΛΟΥΤΣΑΣ -0,00003 0,00188-0,00267-0,00253-0,00192-0,00243-0,00224-0,00199-0,00134-0,00283-0,00283-0,00028-0,00283 ΤΑΥΡΟΥ 0,00008 0,00007-0,00347 0,00455-0,00282-0,00140 0,00739-0,00205 0,00260-0,00391-0,00387 0,00804-0,00130 ΥΜΗΤΤΟΥ -0,00048 0,00039-0,00236-0,00197-0,00134-0,00216-0,00311-0,00198-0,00281-0,00086-0,00282-0,00031-0,00120 ΦΙΛΟΘΕΗΣ 0,00003-0,00197-0,00168-0,00039 0,00141-0,00179-0,00206 0,00294-0,00166-0,00205 0,00662-0,00008-0,00165 ΦΥΛΗΣ -0,00020 0,00021-0,00077-0,00059-0,00064-0,00042-0,00082-0,00068-0,00082-0,00057-0,00072-0,00008-0,00082 ΧΑΙ ΑΡΙΟΥ -0,00829-0,00788-0,01142-0,00905-0,01029-0,00981 0,00244-0,01065-0,01101-0,00891-0,01261-0,00068-0,01194 ΧΑΛΑΝ ΡΙΟΥ -0,00555-0,00678-0,01727-0,01401-0,00830-0,01320-0,01812-0,00663-0,01575-0,01701-0,01249 0,00608-0,01740 ΧΟΛΑΡΓΟΥ -0,00334-0,00416-0,00735-0,00711-0,00517-0,00691-0,00900-0,00414-0,00770-0,00886-0,00737-0,00090-0,00790 ΨΥΧΙΚΟΥ 0,00126-0,00297-0,00106 0,00820 0,00245 0,00083-0,00291 0,00037-0,00198-0,00283 0,01503-0,00006-0,00294 Πηγή : Ιδία Επεξεργασία

Χάρτης 1: Χωροθέτηση Μεταναστών στο Π.Σ. Αθηνών

Χάρτης 2: Χωροθέτηση Αλβανών Χάρτης 3: Χωροθέτηση Πολωνών Χάρτης 4: Χωροθέτηση Ρώσων Χάρτης 5: Χωροθέτηση Βουλγάρων Χάρτης 6: Χωροθέτηση Ρουµάνων Χάρτης 7: Χωροθέτηση Πακιστανών

Χάρτης 8: Χωροθέτηση Ουκρανών Χάρτης 9: Χωροθέτηση Αιγυπτίων Χάρτης 10: Χωροθέτηση Ιρακινών Χάρτης 11: Χωροθέτηση Φιλιππινέζων Χάρτης 12: Χωροθέτηση Μπαγκλαντέσιων Χάρτης 13: Χωροθέτηση Συρίων

Από την περαιτέρω ανάλυση της χωρικής κατανοµής των επιµέρους εθνικών οµάδων µεταναστών (Χάρτες 2 έως 13 και Πίνακας 2), προκύπτει ότι στο. Πειραιά υπέρεκπροσωπούνται οι µετανάστες που προέρχονται από το Μπαγκλαντές (0,020), την Αίγυπτο (0,011) και το Πακιστάν (0,006). Αντίστοιχα στο ήµο Αγίου Ιωάννου Ρέντη υπέρεκπροσωπούνται οι επτά από τις δώδεκα εθνικότητες µεταναστών που εξετάζονται, µε περισσότερο έντονη την παρουσία µεταναστών από το Πακιστάν (0,034), το Ιράκ (0,008), το Μπαγκλαντές (0,006) και την Αίγυπτο (0,005), ενώ υπό-εκπροσωπούνται οι µετανάστες που προέρχονται από την Βουλγαρία, την Πολωνία, την Ουκρανία, τις Φιλιππίνες και τη Συρία (οι οποίοι όµως υπερ-εκπροσωπούνται σε δήµους που βρίσκονται σε άµεση γειτνίαση της παραπάνω περιοχής, όπως αναλύεται παρακάτω). Άλλοι ήµοι στους οποίους παρατηρούνται υψηλοί βαθµοί υπέρ-εκπροσώπησης οµάδων µεταναστών είναι αυτοί του Αιγάλεω (Ιράκ), του Περιστερίου (Ιράκ) και των Αχαρνών (Ρωσική Οµοσπονδία). Επιπρόσθετα, στους ήµους Αχαρνών, Βάρης, Βουλιαγµένης, άφνης, Ταύρου και Ψυχικού έχουν εγκατασταθεί και υπέρ-εκπροσωπούνται µέλη πολλών (άνω των 5) µεταναστευτικών πληθυσµιακών οµάδων. Αντίθετα, ιδιαιτέρως µικρά είναι τα ποσοστά των µεταναστών όλων των εθνικοτήτων (µε αποτέλεσµα όλες οι οµάδες µεταναστών να υπό-εκπροσωπούνται), που έχουν εγκατασταθεί στους ήµους Αγ. Παρασκευής, Αµαρουσίου, Αργυρούπολης, Βριλησσίων, Βύρωνα, Γαλατσίου, Γέρακα, Ηλιούπολης, Ηρακλείου, Μελισσίων, Νέου Ψυχικού, Χολαργού, Παπάγου και Πεύκης. Σε επίπεδο εθνικοτήτων, οι Αλβανοί µετανάστες (οι οποίοι αποτελούν και την πολυπληθέστερη οµάδα) παρουσιάζουν τη µεγαλύτερη χωρική διασπορά, εφόσον η κατανοµή των Αλβανών µεταναστών στο χώρο έχει οδηγήσει στην υπέρ-εκπροσώπηση τους σε 28 ήµους της Αττικής, µε το ήµο Αθηναίων (0,166) να διαθέτει το µεγαλύτερο ποσοστό εγκατεστηµένων Αλβανών µεταναστών, ενώ ακολουθούν οι ήµοι Αγίου Στεφάνου (0,005), Ασπροπύργου (0,005), άφνης (0,005), Νέας Ιωνίας (0,005), Αγίων Αναργύρων (0,003), Αγίου Ιωάννου Ρέντη (0,001) καθώς και το σύνολο των ήµων Ανατολικής Αττικής (Ραφήνας, Κορωπίας, Μαραθώνα, Αρτέµιδος, Μαρκόπουλου, Καλυβίων Θωρικού κ.α.). Οκτώ εθνικότητες µεταναστών παρουσιάζουν ένα κοινό γενικό πρότυπο χωροθέτησης, σύµφωνα µε το οποίο το µεγαλύτερο ποσοστό των µεταναστών έχει εγκατασταθεί στο. Αθηναίων, ενώ µικρότερες -συγκριτικά- συγκεντρώσεις έχουν αναπτυχθεί σε άλλους ήµους της Αττικής. Συγκεκριµένα, τα πρότυπα χωροθέτησης των µεταναστών που προέρχονται από την Πολωνία και τη Βουλγαρία προσοµοιάζουν µεταξύ τους εφόσον το µεγαλύτερο µέρος και των µεταναστών και δύο εθνικοτήτων έχουν εγκατασταθεί στο. Αθηναίων, ενώ µικρότερες

συγκεντρώσεις αυτών έχουν αναπτυχθεί στους ήµους της Ανατολικής Αττικής (Αρτέµιδος, Μαραθώνα, Νέας Μάκρης κτλ.). Παρόµοια πρότυπα χωροθέτησης παρουσιάζουν οι Ρουµάνοι και οι Ουκρανοί µετανάστες, οι οποίοι επίσης εγκαθίστανται κατά κύριο λόγο στο. Αθηναίων, ενώ διαφοροποιούνται αναπτύσσοντας µικρότερες συγκεντρώσεις στους. Αχαρνών και Αγίου Ιωάννου Ρέντη (Ρουµάνοι) και στη γειτνίαση των. Αχαρνών, Κηφισίας και Μεταµόρφωσης (Ουκρανοί). Οι Σύριοι και οι Αιγύπτιοι µετανάστες, ακολουθώντας το γενικό πρότυπο χωρικής συµπεριφοράς έχουν επίσης σε µεγάλο ποσοστό εγκατασταθεί στο ήµο Αθηναίων, ενώ παράλληλα έχουν αναπτύξει δευτερεύουσες συγκεντρώσεις στους όµορους ήµους (Ταύρου, Καλλιθέας, Αγίου Ιωάννου Ρέντη, Πειραιώς). Οι µετανάστες που προέρχονται από το Μπαγκλαντές παρουσιάζουν το µεγαλύτερο βαθµό εκπροσώπησης στο ήµο Αθηναίων (διπλάσιο σε σχέση τους βαθµούς εκπροσώπησης των µεταναστών των λοιπών εθνικοτήτων), ενώ παρουσιάζοντας παρόµοιο, µε τους Σύριους και τους Αιγυπτίους µετανάστες, χωροθετικό πρότυπο, υπέρ-εκπροσωπούνται στους όµορους ήµους (Μοσχάτου, Καισαριανής, Καλλιθέας, Κορυδαλλού κτλ.). Τέλος, οι µετανάστες που προέρχονται από τις Φιλιππίνες συναντώνται τόσο στο ήµο Αθηναίων, όσο και σε άλλες τρεις περιοχές ( ήµος Κηφισίας και Ν. Ερυθραίας, ήµος Βούλας και Βουλιαγµένης και ήµος Ψυχικού και Φιλοθέης), παρουσιάζοντας ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά χωρικά πρότυπα, το οποίο σε µεγάλο βαθµό φαίνεται να οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην απασχόληση τους ως οικιακών βοηθών σε νοικοκυριά µε υψηλό εισόδηµα. Οι Ρώσοι, οι Ιρακινοί και οι Πακιστανοί αποτελούν τις τρεις εθνικότητες µεταναστών που εµφανίζουν διαφορετικό πρότυπο χωροθέτησης εφόσον δεν υπέρ-εκπροσωπούνται στο ήµο Αθηναίων. Από αυτούς, οι Ρώσοι υπέρ-εκπροσωπούνται στο ήµο Αχαρνών-Λιοσίων λόγω του προγράµµατος παραχώρησης γης µε ευνοϊκούς όρους που υλοποιήθηκε τη δεκαετία του 1990, ενώ οι Ιρακινοί υπέρ-εκπροσωπούνται στους όµορους του κέντρου ήµους, και ιδιαίτερα στους ήµους Αιγάλεω (0,13) και Περιστερίου (0,16). Τέλος, οι Πακιστανοί εµφανίζονται συγκεντρωµένοι στους ήµους που βρίσκονται κατά µήκος της Λεωφόρου Κηφισού (Λυκόβρυση, Αχαρνές, Ν. Ιωνία, Πειραιάς κτλ). Η εκτίµηση της οικιστικής κινητικότητας των µεταναστών γίνεται µέσω της συγκριτικής ανάλυσης των µεταβολών που παρουσιάστηκαν στον τόπο κατοικίας τους, κατά τα έτη αναφοράς 1995 και 2000. Η πληθυσµιακή οµάδα που εξετάζεται αποτελείται από µετανάστες που εισήλθαν στη χώρα έως και το έτος 1995. Με άλλα λόγια διερευνάται κατά