Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Transcript

1 Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι κλασικές προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα επίδρασης ορισμένων μεμονωμένων παραγόντων, οι οποίοι είναι ίδιοι σε όλες τις περιπτώσεις. Η κεντρική αντίληψη αυτών δέχεται τους λήπτες των αποφάσεων χωροθέτησης ως απόλυτα ορθολογικούς, που λαμβάνουν τις οικονομικές αποφάσεις με κριτήριο τη μεγιστοποίηση των κερδών της επιχείρησης. Η απόσταση ή εναλλακτικά το κόστος μεταφοράς, παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία επιλογής τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων, ανεξάρτητα εάν κάποιες από αυτές την εκτιμούν ως κυρίαρχο παράγοντα ή άλλες θεωρούν μικρότερη τη συνολική της επίδραση. Οι συμπεριφορικές προσεγγίσεις δημιούργησαν μια νέα διάσταση στο πρόβλημα της χωροθέτησης, αφού διαπίστωσαν στις εμπειρικές τους αναλύσεις ότι οι σχετικές αποφάσεις δεν είναι πάντοτε «ορθολογικές». Κατά τις προσεγγίσεις αυτές, η αντικειμενική πραγματικότητα δείχνει ότι, η έννοια του «ορθολογικού οικονομικού ανθρώπου» αποδίδει στην ανθρώπινη συμπεριφορά χαρακτηριστικά, τα οποία δεν συνυπολογίζουν την αλληλεπίδρασή του με το κοινωνικό σύνολο. Σελ. 1

2 Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Υπεισέρχεται, επίσης, στη διαδικασία χωροθέτησης το μέγεθος της επιχείρησης, αφού για τις μικρές επιχειρήσεις, η απόφαση του τόπου εγκατάστασης επηρεάζεται από τις συνήθειες και τις οικογενειακές συνθήκες του επιχειρηματία. Η αύξηση του μεγέθους της επιχείρησης, αυξάνει και το βαθμό έρευνας για την αναζήτηση της άριστης τοποθεσίας. Γενικά, οι θεωρίες που αναπτύχθηκαν από την δεκαετία του 60 και έπειτα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η χωροθέτηση μιας επιχείρησης είναι ένα σημαντικό γεγονός που προϋποθέτει αποφάσεις με ιδιαίτερη επιφύλαξη, ενώ ταυτόχρονα οι εμπειρικές έρευνες, θεωρούν το μέγεθος της επιχείρησης ως σημαντική παράμετρο για την λήψη της απόφασης χωροθέτησης. Οι μαρξιστικές προσεγγίσεις ικανοποιώντας την τάση για υιοθέτηση ευρύτερων απόψεων πέραν αυτών των κλασικών υποδειγμάτων, προσπάθησαν να τοποθετήσουν την απόφαση για χωροθέτηση στο πλαίσιο συγκεκριμένων χαρακτηριστικών της κοινωνίας. Έτσι, επιδίωξαν δια μέσου της απομόνωσης σημαντικών στοιχείων της κοινωνίας που παρουσιάζουν κάποια ενότητα και αυτόνομη δυναμική να εμφανίσουν το πρόβλημα της χωροθέτησης ως διαρθρωτικό πρόβλημα της οικονομίας και σχέσεων κεφαλαίου με την εργασία. Σελ. 2

3 Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Τα τελευταία χρόνια, στη διαδικασία χωροθέτησης η συζήτηση εμπλουτίζεται με άλλους παράγοντες, όπως οι οικονομίες συσπείρωσης, οι εξωτερικές οικονομίες, οικονομίες κλίμακας, ο τύπος των επιχειρήσεων, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών, η επίδραση της ασκούμενης κρατικής πολιτικής, κ.λπ.. Παράλληλα, μειώνεται η σημασία της απόστασης λόγω της ανάπτυξης νέων μεταφορικών υποδομών, ενώ η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών διαδραματίζει σημαντικό ρόλο κατά την επιλογή του τόπου εγκατάστασης, αφού οι επιχειρήσεις αποκτούν ευελιξία χωροθέτησης. Ο ρόλος του κράτους, μέσω της παροχής οικονομικών κινήτρων και τη ρύθμιση οικονομικών σχέσεων, συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό στη επιλογή της θέσης εγκατάστασης των επιχειρήσεων. Συνυπολογίζοντας και αυτούς τους προσδιοριστικούς παράγοντες μεταβάλλεται εντελώς η μορφολογία πρότυπο των θεωρητικών υποδειγμάτων. Σελ. 3

4 Παράγοντες χωροθέτησης Θα γίνει στη συνέχεια η συνοπτική περιγραφή βασικών παραγόντων χωροθέτησης. Ανάλογα με την «προέλευσή» τους μπορούμε να καταταγούν ως προς την εξεταζόμενη περιφέρεια σε δύο κατηγορίες: τους «εξωγενείς» και τους «ενδογενείς». Εξωγενείς είναι οι παράγοντες με προέλευση ανεξάρτητη των χαρακτηριστικών της εξεταζόμενης περιφέρειας. Δεν έχουν δηλαδή σχέση με τα πληθυσμιακά, οικονομικά και φυσικά της πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα, αλλά είναι κυρίως αποτέλεσμα της κρατικής πολιτικής ή των πληθυσμιακών και οικονομικών μεγεθών των περιφερειών που την περιβάλουν και των δυνατοτήτων σύνδεσης και επικοινωνίας με αυτές. Στην κατηγορία αυτή μπορούν να συμπεριληφθούν: To πληθυσμιακό ή οικονομικό δυναμικό (economic or population potential). Η χωροθέτηση, οργάνωση και λειτουργία Βιομηχανικών Περιοχών (ΒΙΠΕ). Η κρατική πολιτική με τη θεσμοθέτηση επενδυτικών κινήτρων. Η ανάπτυξη βασικών υποδομών (Αεροδρόμια-Λιμάνια). Η θέση του αστικού κέντρου, πρωτεύουσας του νομού ή της περιφέρειας στη διοικητική ιεραρχία της χώρας. Σελ. 4

5 Παράγοντες χωροθέτησης Ενδογενείς είναι οι παράγοντες, των οποίων η προέλευση οφείλεται σε αυτή την ίδια την περιφέρεια και έχουν σχέση με τα οικονομικά, κοινωνικά και χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος αυτής ή διαφορετικά με τη γενικότερη φυσιογνωμία της. Στην κατηγορία αυτή μπορούν να υπαχθούν για κάθε περιφέρεια: Τα πληθυσμιακά χαρακτηριστικά της. Τα χαρακτηριστικά του φυσικού της περιβάλλοντος και τους φυσικούς της πόρους. Η οικονομική ευημερία και η σχετική θέση της στον οικονομικό χάρτη της χώρας. Ο παραγωγικός δυναμισμός της, όπως αυτός εμφανίζεται στη συνολική διαχρονική εξέλιξη του παραγόμενου προϊόντος και της απασχόλησης. Από την παραπάνω ταξινόμηση προκύπτει, ότι ο διαχωρισμός σε εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες δεν είναι απόλυτα σαφής και διακριτός, δεδομένου ότι κάποιοι από αυτούς μπορούν να καταταγούν και στις δύο κατηγορίες. Έτσι, π.χ. η ύπαρξη ενός λιμένα σε μια περιφέρεια δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της κρατικής χρηματοδότησης για την κατασκευή του, αλλά και του φυσικού πλεονεκτήματος η περιφέρεια να είναι παραθαλάσσια. Πέραν τούτου, είναι προφανές ότι υπάρχει αλληλεξάρτηση μεταξύ των εξωγενών και ενδογενών παραγόντων. Οι οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές, είναι πολλές φορές αποτέλεσμα της κρατικής πολιτικής και των δημόσιων επιλογών. Π.χ. το ύψος των δημόσιων επενδύσεων και η μέσα από αυτές η «άδικη» ή «μεροληπτική» μεταχείριση περιφερειών μπορεί να μεταβάλει τα οικονομικά, δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους. Σελ. 5

6 Παράγοντες χωροθέτησης Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται τα αποτελέσματα εμπειρικών ερευνών σχετικών με την καταγραφή των βασικότερων παραγόντων που επηρέασαν τις επιχειρήσεις να επιλέξουν την περιοχή, όπου έχουν εγκατασταθεί. Οι έρευνες αυτές συνήθως αποτελούν ex post αναλύσεις πληροφοριών που συνελέγησαν με συνεντεύξεις ή άλλες μεθόδους από υφιστάμενες επιχειρήσεις. Μια χονδρική ταξινόμηση των παραγόντων που προέκυψαν από έρευνες στις ΗΠΑ περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες: (α) Τους παράγοντες ζήτησης. (β) Τους παράγοντες κόστους. (γ) Τους προσωπικούς παράγοντες. Αναλυτικότερα, κάθε μια από τις παραπάνω κατηγορίες περιλαμβάνει: Παράγοντες ζήτησης Το μέγεθος της ζήτησης του παραγόμενου προϊόντος στην περιοχή της επιχείρησης. Η εγγύτητα στο χώρο με τις αναγκαίες υπηρεσίες και η ταχύτητα παροχής τους. Η δυνατότητα προσωπικής επαφής της επιχείρησης με τους καταναλωτές και το προσδοκώμενο ύψος των πωλήσεων. Η βεβαιότητα ή αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει τις αποφάσεις της επιχείρησης για τα δεδομένα της περιοχής. Σελ. 6

7 Παράγοντες κόστους Παράγοντες χωροθέτησης Το κόστος γης, στο οποίο περιλαμβάνονται και γενικές δαπάνες που σχετίζονται με την περιοχή. Το κόστος κεφαλαίου, το κόστος των ασφάλιστρων και οι εξυπηρετήσεις που παρέχουν οι Τράπεζες. Το κόστος εργασίας, διοίκησης και διαβίωσης. Το κόστος των πρώτων υλών, καυσίμων και ενέργειας. Το μεταφορικό κόστος, το οποίο επηρεάζεται από την τοπογραφία της περιοχής, τα δίκτυα μεταφορών και τα ειδικά χαρακτηριστικά του προϊόντος. Προσωπικοί παράγοντες Η σημασία του φυσικού εισοδήματος. Οι περιβαλλοντικές προτιμήσεις. Η ύπαρξη ασφάλειας και ποιότητας ζωής στην περιοχή. Σελ. 7

8 Παράγοντες χωροθέτησης Σε άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ και αφορούσε τις μεγαλύτερες σε μέγεθος επιχειρήσεις, έδειξε ότι οι σπουδαιότεροι παράγοντες χωροθέτησης κατά τη δεκαετία του 70 ήταν οι εξής: Σε επίπεδο περιφέρειας Τι ευνοϊκό εργασιακό κλίμα και το περιβάλλον για τη διαβίωση των διοικητικών στελεχών. Η απόσταση από την αγορά, τους προμηθευτές, τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών και τις πρώτες ύλες. Το επίπεδο των ημερομισθίων. Το ευνοϊκό φυσικό περιβάλλον Σε επίπεδο τόπου εγκατάστασης Η πρόσβαση στο σιδηροδρομικό δίκτυο και τα μεταφορικά δίκτυα. Η ύπαρξη ειδικών διευκολύνσεων. Η αγροτική περιοχή. Το ευνοϊκό φυσικό περιβάλλον. Η διαθεσιμότητα γης και εγκαταστάσεων Διάφοροι άλλοι παράγοντες Σελ. 8

9 Ποσοτική ανάλυση χωροθέτησης Για τον υπολογισμό της «ελκυστικότητας» κάθε περιοχής στην «έλξη» επιχειρήσεων, μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα υποδείγματα: (α) Η εξίσωση Πολλαπλής Γραμμικής Παλινδρόμησης,: Υ r = α 0 + α 1 X 1 + α 2 X α n X n = a 0 + n i= 1 a i X i (β) Η εξίσωση Πολλαπλής μη Γραμμικής Παλινδρόμησης μετατρέπεται σε υπόδειγμα γραμμικής μορφής με λογαριθμοποίησή του Υ r = n a1 a 2 a 3 an ai 0 X1 X2 X3 Xn = a0 X i i= 1 a... (γ) Η διωνυμική λογιστική παλινδρόμηση: log it( Y) = α + β X + β X β P( Y k X k ή ( α + β Χ + Χ + + Χ ) = 1 1 β βκ κ e 1) = ( α + β X + β Χ β Χ ) 1+ e P(Y=1) = Η πιθανότητα ότι Y=1 (το Y μπορεί να είναι =1 or 1) X 1, X 2,...,X k = Οι ανεξάρτητες μεταβλητές α,β 1, β 2,... β k = Οι συντελεστές παλινδρόμησης που πρέπει να υπολογιστούν από τα δεδομένα k k Σελ. 9

10 Συμπεράσματα Η Αστική Ανάπτυξη είναι στενά συνδεδεμένη με την επιλογή του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων, αφού η χωροθέτηση δραστηριοτήτων εν γένει σχετίζεται άμεσα με τις συγκεντρώσεις πληθυσμού και ευκαιριών απασχόλησης, το επίπεδο ευημερίας και ανάπτυξης μιας περιοχής ή μιας πόλης. Η μελέτη των προβλημάτων χωροθέτησης αποτελεί βασική συνιστώσα της συνολικής ανάλυσης των χωρικών ανισοτήτων και της χωρικής ασυμμετρίας. Αναφέρθηκαν οι κυριότερες προσεγγίσεις που αφορούν τη χωροθέτηση των επιχειρήσεων, περιγράφηκαν οι βασικότεροι παράγοντες χωροθέτησης και δόθηκαν τα χαρακτηριστικά των κυριότερων αναπτυξιακών νόμων που θεσμοθετήθηκαν μεταπολεμικά στην Ελλάδα και αφορούν την προσέλκυση επενδύσεων στους νομούς. Συμπερασματικά, η εγκατάσταση των επιχειρήσεων στις διάφορες περιοχές μιας χώρας εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, η σπουδαιότητα των οποίων διαχρονικά μεταβάλλεται. Οι διαφορές στα γενικότερα χαρακτηριστικά των περιοχών, οικονομικά, κοινωνικά, γεωγραφικά διαφοροποιούν την ελκυστικότητά τους και επηρεάζουν ανάλογα τις προτιμήσεις των επιχειρήσεων για την εγκατάσταση στις περιοχές αυτές. Η γνώση της σπουδαιότητας των παραγόντων χωροθέτησης μπορεί να βοηθήσει την ασκούμενη περιφερειακή πολιτική για τη θεσμοθέτηση των ανάλογων κινήτρων προς τις επιχειρήσεις και τον προσανατολισμό τους για εγκατάσταση σε επιθυμητές περιοχές. Σελ. 10