ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ Dr.Κ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ-ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥΛΑΡΙΣΑΣ
ΟΡΙΣΜΟΙ Ρύπανση του περιβάλλοντος: Η παρουσία στο περιβάλλον ρβ ρύπων,, δηλαδή κάθε είδους ουσιών,, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας, σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και στο οικοσύστημα ή υλικές ζημιές και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του. Ν 1650/1986
Μόλυνση του περιβάλλοντος: Η μορφή ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στο περιβάλλον ή δεικτών που υποδηλώνουν την πιθανότητα παρουσίας τέτοιων μικροοργανισμών. Υποβάθμιση του περιβάλλοντος: Η πρόκληση από ανθρώπινες δραστηριότητες ρύπανσης ή οποιασδήποτε άλλης μεταβολής στο περιβάλλον, η οποία είναι πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα ζωής και στην υγεία των κατοίκων, στην ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και στις αισθητικές αξίες.
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αέρια ρύπανση αποτελεί μείζονα περιβαλλοντικό κίνδυνο για την υγεία και υπολογίζεται ότι προκαλεί περίπου 2 εκατ. πρόωρους θανάτους τον χρόνο σ ολόκληρο τον κόσμο. Κατά τον Π.Ο.Υ. το 5% των θανάτων και το 30-35% 35% των ασθενειών, μπορούν να αποδοθούν στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Η έκθεση σε ατμοσφαιρικούς ρύπους είναι σε μεγάλο βαθμό εκτός του ελέγχου των ατόμων και απαιτεί δράση από τις δημόσιες αρχές σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.
ΚΥΡΙΕΣ ΠΗΓΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης ενέργειας ανά άτομο παράλληλα με την αλματώδη αύξηση του πληθυσμού ακατάπαυστη παραγωγή και χρήση νέων χημικών ουσιών (περίπου χίλιες νέες οργανικές ουσίες το χρόνο - PNUE, 1983) και περίπου 5.000.000 οργανικές ουσίες να έχουν συντεθεί μέχρι τη δεκαετία του 90. Συγκοινωνία κεντρική θέρμανση αστικοποίηση και αστικές δραστηριότητες βιομηχανίες χημική βιομηχανία - Γεωργικές δραστηριότητες - ατυχήματα
Δραματικά επεισόδια αστικής ρύπανσης 1. Κοιλάδα Mause του Βελγίου (1930) 2. Donora της Πενσυλβανίας (1948) 3. Λονδίνο (1952) Ατυχήματα σε βιομηχανικά συγκροτήματα 1. Seveso (1976) 2. Μπόπαλ της Ινδίας (1984)
Έδειξαν ότι σε ακραίες περιπτώσεις η αέρια ρύπανση μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ασθένειες και απώλεια της ανθρώπινης ζωής. Παρόλα αυτά, ηακριβήςσχέσητης φύσης και έκτασης τωναερίωνρυπαντώνμετηνανθρώπινηυγείαδεν έχει καθοριστεί πλήρως.
Αγόρια καλυμμένα με σκόνη άνθρακα
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Οι επιπτώσεις στην υγεία από την αέρια ρύπανση βασίζονται σε στοιχεία που προκύπτουν από δύο ειδών έρευνες: Α. Τις επιδημιολογικές μελέτες Ασχολούνται με τα αποτελέσματα της ρύπανσης πάνω στον ανθρώπινο πληθυσμό καθώς και στην υγεία του. Β. Τις τοξικολογικές μελέτες Είναι συμπληρωματικές με την έννοια ότι διερευνούν τοξικολογικά τις ουσίες κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, δίνοντας έτσι την δυνατότητα να έχουμε γρήγορα και θετικά συμπεράσματα ως προς την αιτία της ρύπανσης. Επιπλέον βοηθούν τον καλύτερο σχεδιασμό των επιδημιολογικών μελετών.
ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Είναι πολλοί οι παράγοντες που καθορίζουν την ευαισθησία του πληθυσμού, όταν αυτός είναι εκτεθειμένος στην ρύπανση: η ηλικία, το φύλο, η γενετική κατάσταση της υγείας, η διατροφή, οι προϋπάρχουσες ρχ ασθένειες, καθώς και η θερμοκρασία και υγρασία που επικρατεί κατά τις μέρες της έκθεσης. Γενικά οι ηλικιωμένοι, τα πολύ νεαρά άτομα, οι εξασθενημένοι, οι καπνιστές, αυτοί που εκτίθενται σε ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, οι πάσχοντες από χρόνια βρογχίτιδα, καρδιοπάθεια ή άσθμα είναι πιο ευάλωτοι στην αέρια ρύπανση.
ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΕΡΙΑΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Τέτοιες σχέσεις έχουν βρεθεί μεταξύ: Των σοβαρών επιπτώσεων ρύπανσης και της νοσηρότητας ή θνησιμότητας του πληθυσμού. Των χρόνιων εκθέσεων σε χαμηλές συγκεντρώσεις αερίων ρύπων και της νοσηρότητας ή θνησιμότητας. Τωνεκθέσεωνσερύπουςκαι της χειροτέρευσης της απόδοσης και της λειτουργικότητας. Των εκθέσεων σε ρύπους και των συμπτωμάτων από τις επιπτώσεις στα αισθητήρια όργανα. Των εκθέσεων σε ρύπους και άλλων επιδράσεων στην καλή φυσική και πνευματική υγεία των ανθρώπων.
Πηγές ορισμένων σημαντικών ρύπων
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Α. ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ (ΝΟ 2 ) ΠΗΓΕΣ: κινητήρες αυτοκινήτων, σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, βιομηχανίες. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: 1. Βραχυπρόθεσμα: ρ μάτια,, μύτη, ερεθισμός του φάρυγγα, έξαρση κρίσεων άσθματος και βροχίτιδας. 2. Μακροπρόθεσμα: προοδευτική επιδείνωση της υγείας ευπαθών ατόμων (π.χ. ηλικιωμένοι, αναπνευστικά νοσήματα), μείωση της αντίστασης στις λοιμώξεις του αναπνευστικού (π.χ. γρίπη), αύξηση η του ποσοστού οξείας αναπνευστικής νόσου στα παιδιά.
Β. ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ (ΡΜ 10 ) ΠΗΓΕΣ: φυσικές (π.χ. γύρη, σπόρια μυκήτων, θαλασσινό αλάτι), ανθρώπινα παράγωγα (οδική κυκλοφορία-πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα, καύσεις, κατασκευές, λατομεία). ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: τα πιο μεγάλα δημιουργούν προβλήματα στο ανώτερο αναπνευστικό, ενώ τα μικρότερα διεισδύουν στα βρογχιόλια και τις κυψελίδες και προκαλούν φλεγμονές ή επιδεινώνουν ήδη υπάρχουσες καρδιοαναπνευστικές παθήσεις, καρκίνους πνεύμονα.
Γ. ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ (SO 2 ) ΠΗΓΕΣ: καύση ορυκτών καυσίμων που περιέχουν θείο (βιομηχανία, σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, οικιακή θέρμανση). ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: ισχυρό ερεθιστικό του αναπνευστικού προβλήματος, μειώνει την αναπνευστική λειτουργία στου ασθματικούς, σε υψηλά δε επίπεδα, προκαλεί σφίξιμο στο στήθος, βήχα και αναπνευστική δυσχέρεια.
Δ. ΜΟΝΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ (CO) ΠΗΓΕΣ: οδική κυκλοφορία-βενζινοκίνητα οχήματα, ατελής καύση ορυκτών καυσίμων. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: επηρεάζει την φυσιολογική μεταφορά του Ο 2 από το αίμα και υψηλά επίπεδα μειώνει την παροχή Ο 2 στην καρδιά με αποτέλεσμα να μειώνεται η συστολική ικανότητα του μυοκαρδίου και έτσι να μεταφέρεται μειωμένος όγκος αίματος στα διάφορα όργανα και μέρη μρητου οργανισμού.
Ε. ΒΕΝΖΟΛΙΟ ΚΑΙ 13-βουταδιένιο 1,3-βουταδιένιο ΠΗΓΕΣ: το βενζόλιο παράγεται κατά την εξάτμιση της βενζίνης και την καύση διάφορων συστατικών της, ενώ το 1,3-βουταδιένιο παράγεται από την διαδικασία καύσης του πετρελαίου. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: σε υψηλά επίπεδα προκαλούν καρκίνο, χρόνιες βλάβες του ΚΝΣ, των νεφρών και του ήπατος, αναπαραγωγικές διαταραχές καθώς και γενετικές ανωμαλίες.
ΣΤ. ΜΟΛΥΒΔΟΣ (Pb) ΠΗΓΕΣ: καύση ορυκτών καυσίμων, βιομηχανίες μετάλλων, αποτέφρωση αποβλήτων. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: τοξικές επιδράσεις, βλάβη στο νευρικό σύστημα, τα νεφρά, το έντερο, τις αρθρώσεις και αναπνευστικό σύστημα.
Ζ. ΟΖΟΝ (Ο 3 ) ΌΧΙ βέβαια της ατμόσφαιρας που μας προστατεύει από την υπεριώδη ακτινοβολία. ΠΗΓΕΣ: είναι δευτερογενής φωτοχημικός ρύπος που παράγεται α από την αντίδραση των υδρογονανθράκων δροοαθρά με τα οξείδια του αζώτου, παρουσία φωτός και θερμοκρασίας. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: προκαλεί οξειδώσεις και φλεγμονές στον πνεύμονα,, αυξάνει την διαπερατότητα των μεμβρανών μμβρ των κυττάρων του πνεύμονα και έτσι διευκολύνει την διέλευση άλλων ουσιών, όπως τα σωματίδια.
ΑΕΡΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ Οι γυναίκες που εισπνέουν κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης δύο από τις πιο κοινές ουσίες αέριας ρύπανσης (O 3 και CO), έχουν αυξημένες πιθανότητες να γεννήσουν παιδιά με σοβαρές ανατομικές καρδιακές ανωμαλίες (στα εσωτερικά τοιχώματα της καρδιάς, τις βαλβίδες, τις πνευμονικές αρτηρίες και την αορτή). Εκείνο που είναι αρκετά ανησυχητικό είναι ότι η έγκυος γυναίκα δεν έχει κανένα τρόπο να ελέγξει ή να αποφύγει τις τοξικές ουσίες που περιέχονται στον αέρα που αναπνέει, όπως μπορεί να κάνει για άλλους παράγοντες (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά).
ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ (ΗΜΑ) ΓΙΑΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΦΟΒΟ; Όταν ακούμε για την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, έρχονται στο μυαλό μας αρνητικές εικόνες, που σχετίζουν την ακτινοβολία με καταστροφικές για τον άνθρωπο επιδράσεις, ασθένειες και καρκίνο (έκρηξη πυρηνικής βόμβας στην Ιαπωνία, ατυχήματα σε σταθμούς πυρηνικής ενέργειας - Τσέρνομπιλ, διαγνωστικές εξετάσεις: Ακτινογραφίες, Αξονικές Τομογραφίες). Είναι φυσιολογικό, στο άκουσμα του όρου ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία να δημιουργείται ανησυχία, φόβος και κάποτε πανικός.
Η σύγχρονη όμως τεχνολογία που εισέβαλε στην ζωή μας (κινητή τηλεφωνία, κεραίες, δορυφόροι, ραδιοτηλεόραση) βασίζεται στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Έτσι, οποιαδήποτε εξέλιξη ή πρόοδος στον τομέα αυτό, συνοδεύεται από πολλές αντιδράσεις, δικαιολογημένες ή όχι, για την ασφάλεια των εφαρμογών αυτών.
ΕΙΔΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ Βασική προϋπόθεση για να γίνει αντιληπτός ο πραγματικός βαθμός κινδύνου είναι να γίνει πρώτα από όλα κατανοητό ότι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Α. ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Β. ΜΗ ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ
Α. ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Χαρακτηρίζεται από μικρό μήκος κύματος, ψηλή συχνότητα και μεγάλη ενέργεια. Περιλαμβάνει τις ακτίνες Χ, τις ακτίνες γ, την κοσμική ακτινοβολία και την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. Προκαλεί ιοντισμό του DNA των κυττάρων, που οδηγεί σε αλλοιώσεις του γενετικού κώδικα και αποτελεί ε αιτία α καρκίνου. Η υπεριώδης ακτινοβολία του ηλιακού φωτός, εξαιτίας του ιονισμού μπορεί να προκαλέσει αλλοιώσεις στα γονίδια των κυττάρων του δέρματος, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο για διάφορες μορφές καρκίνου του δέρματος.
Β. ΜΗ ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Χαρακτηρίζεται από χαμηλή συχνότητα και μικρή ενέργεια. Περιλαμβάνει το ορατό φως, την υπέρυθρη ακτινοβολία, τα μικροκύματα, τα ραδιοκύματα και τα πολύ χαμηλής συχνότητας πεδία που δημιουργούνται από τα ηλεκτροφόρα καλώδια, καθώς και τις συσκευές που λειτουργούν με ηλεκτρισμό. Δεν προκαλεί ιοντισμό και δεν μπορεί να διασπάσει χημικούς δεσμούς. Η κυριότερη βλαπτική της επίδραση είναι η αύξηση της θερμότητας των ιστών,, κάτω από ορισμένες συνθήκες, λόγω απορρόφησης της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας από το σώμα. Δεν έχει τεκμηριωθεί αιτιολογική συσχέτισή της με τον καρκίνο.
ΚΙΝΗΤΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΚΑΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΒΑΣΗΣ Όλα τα κινητά τηλέφωνα και οι σταθμοί βάσης εκπέμπουν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, που ανήκει στις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Δεν είναι ραδιενεργός ακτινοβολία. Υπάρχουν θεσμοθετημένα όρια για την προστασία του κοινού από τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία στην χώρα μας, που βασίστηκαν σ α σε σχετική Σύσταση της Ε.Ε. και υιοθετήθηκαν από την Διεθνή Επιτροπή για την Προστασία από Μη Ιοντίζουσες Ακτινοβολίες (ICNIRP) και τον Π.Ο.Υ.
ΤΑ ΚΙΝΗΤΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ; ΔΕΝ φαίνεται να την επηρεάζουν. ΔΕΝ φαίνεται να ασκούν κάποια επίδραση σε νοητικές και γνωσιακές λειτουργίες. ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ τις διαπροσωπικές σχέσεις των παιδιών στην καθημερινή ζωή τους, με πιθανό αντίκτυπο στην φιλία και την ψυχολογία τους. ΕΠΕΙΔΗ: 1. Η επίδραση της μακροχρόνιας χρήσης της κινητής τηλεφωνίας δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί και 2. Μια τέτοια γνώση υπερβαίνει τις δυνατότητες της σημερινής επιστήμης. ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ με σιγουριά την ασφάλεια της ευρείας χρήσης των κινητών. ΓΙ ΑΥΤΟ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ η εφαρμογή μιας προληπτικής στρατηγικής, όσον αφορά την χρήση των κινητών από τα παιδιά (ICNIRP και Π.Ο.Υ.)
ΤΑ ΚΙΝΗΤΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΚΟΗ; Δεν φαίνεται να υπάρχει σημαντικός κίνδυνος για τον άνθρωπο. Σε μακροχρόνια χρήση από συστηματικούς χρήστες (>1-2 ώρες ημερησίως), αναφέρθηκε μείωση της ακουστικής οξύτητας στο αυτί που χρησιμοποιούν το κινητό σε σχέση με το άλλο. Δεν τεκμηριώνεται όμως αν αυτό είναι αποτέλεσμα έκθεσης σε ραδιοκύματα ή βλάβη που οφείλεται στον ήχο του ακουστικού.
ΜΠΟΡΟΥΝ ΤΑ ΚΙΝΗΤΑ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΟΥΝ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ; Υπάρχουν κάποιες επιδημιολογικές μελέτες που αναφέρουν συσχέτιση της χρήσης κινητών με εμφάνιση μη ειδικών συμπτωμάτων (πονοκέφαλοι, αίσθημα κακουχίας, διαταραχές του ύπνου, δυσκολία στην συγκέντρωση, εξάψεις κ.ά.). Οι μελέτες αυτές όμως βασίζονται σε συμπτώματα που αναφέρουν οι ίδιοι οι ασθενείς. Από τα ψυχολογικά τέστ, που πραγματοποιήθηκαν ανάμεσα σε άτομα που αναφέρουν τέτοια συμπτώματα και από την σύγχρονη διενέργεια πειραμάτων ελεγχόμενης έκθεσης αυτών των ατόμων σε ραδιοσυχνότητες κινητής τηλεφωνίας, δεν τεκμηριώνεται η άποψη ότι είναι δυνατόν μια τέτοια έκθεση να προκαλεί συμπτώματα σαν αυτά που προαναφέρθηκαν. Χρειάζεται περισσότερη έρευνα η φύση μιας τέτοιας συμπτωματολογίας.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΚΕΡΑΙΩΝ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Ο τρόπος που ακτινοβολούν διάφορες διατάξεις κεραιών είναι διαφορετικός. Άρα, δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί μία απόσταση ασφαλείας, κοινή για όλα τα είδη κεραιών. Η απόσταση ασφαλείας προκύπτει σαν παράγωγο μέγεθος κατά την θέσπιση των ορίων έκθεσης για την ΗΜΑ (μεγάλη η για γα κεραίες ες που ακτινοβολούν ού ισχυρά, μικρή για κεραίες ασθενούς ακτινοβολίας). Κατεύθυνση κεραίας ακτινοβολίας. Σε συνδυασμούς διατάξεων κεραιών που ακτινοβολούν από διαφορετικές θέσεις, ένα όριο απόστασης δεν θα μπορούσε να προστατεύσει από την συμβολή της ΗΜΑ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι προφυλάξεις που συστήνονται από τους Διεθνείς Οργανισμούς όπως ο ΠΟΥ και η Διεθνής Επιτροπή Προστασίας από μη Ιοντίζουσες Ακτινοβολίες, για την εφαρμογή στάνταρτ για την μέγιστη δυνατή προστασία των ανθρώπων από την έκθεση σε μη ιοντίζουσα ακτινοβολία, παρέχουν πολύ μεγάλα περιθώρια ασφαλείας. Τα περιθώρια ρ ασφαλείας είναι πολύ μεγάλα μγ ακριβώς ρβ για να καλύπτεται όσο το δυνατό περισσότερο το άγνωστο στις γνώσεις μας σήμερα. Γι αυτό τα διεθνή στάνταρτ πρέπει να εφαρμόζονται με αυστηρότητα.