ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ. Παρουσιάσεις από το βιβλίο Σύγχρονη Εργονοµία

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ Παρουσιάσεις από το βιβλίο Σύγχρονη Εργονοµία ρ. Λάµπρου Λάϊου ρ. Μαρίας Γιαννακοπούλου Σιουτάρη Εισηγητής: ρ. Γεώργιος Σκρουµπέλος 1

ΚΕΦ.5.5-H H OΠTIKH O O ΟΣO & Η ΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Σύγχρονη Εργονοµία Σεπτέµβριος 2006 2 2

ΤΟ ΟΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Παρέχει πληροφορίες για αντικείµενα που δεν βρίσκονται σε άµεση επαφή µε το σώµα Είναι ο κύριος δίαυλος µετάδοσης πληροφοριών από το περιβάλλ λλον Τα αισθητήρια είναι δύο ώστε: να λειτουργεί η όραση ακόµα και εάν το ένα τραυµατιστεί ή αρρωστήσει να εξασφαλίζεται ευρύ οπτικό πεδίο να εξασφαλίζεται στερεοσκοπική όραση Σεπτέµβριος 2006 3 Κεφ.5.1 & 5.2, σελ.123-124 3

Η ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ Η όραση δεν είναι εξίσου ευαίσθητη σε όλα τα µήκη κύµατος του φάσµατος παρά µόνο στο µικρό εύρος των 380 nm- 760 nm (ερυθρά ιώδη) Η ευαισθησία είναι µεγαλύτερη: σε µήκη 555 nm (πράσινο κίτρινο) όταν τα επίπεδα φωτισµού είναι υψηλά σε µήκη 505 nm (µπλε πράσινο) όταν τα επίπεδα φωτισµού είναι χαµηλά Σεπτέµβριος 2006 4 Κεφ.5.2, σελ.124 4

ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ Η/Μ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ & ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΜΑΤΙΟΥ Σεπτέµβριος 2006 5 5

ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ Η/Μ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ & ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΜΑΤΙΟΥ Σεπτέµβριος 2006 6 6

Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΜΑΤΙΟΥ Αποτελείται από 3 στιβάδες (χιτώνες) η διάταξη των οποίων θυµίζει το φλοιό του κρεµµυδιού: 1. Ο κερατοειδής είναι λευκός εξωτερικός σκληρός χιτώνας ο οποίος παρέχει τη στήριξη στους άλλους δύο χιτώνες 2. Ο χοριοειδής είναι ο µεσαίος µε πολυπληθή αγγεία για τη θρέψη 3. Ο αµφιβληστροειδής είναι ο εσωτερικός φωτοευαίσθητος χιτώνας (το φιλµ του µατιού), ο οποίος βρίσκεται στο εσωτερικό του οφθαλµικού βολβού απέναντι από την κόρη Σεπτέµβριος 2006 7 Στον αµφιβληστροειδή πέφτουν τα φωτόνια και εστιασµένα σχηµατίζουν το είδωλο του αντικειµένου ανάποδα. 7

ΤΟ ΟΠΤΙΚΟ ΧΙΑΣΜΑ Το οπτικό σύστηµα δέχεται το µεγαλύτερο πληροφοριακό φορτίο Αποτελείται: Από 2 αισθητήρια (µάτια) Οπτικά νεύρα Οπτικό φλοιό (στον ινιακό λοβό) Ο αµφιβληστροειδής χωρίζει το οπτικό πεδίο σε δεξιά και αριστερή περιοχή (ρινική και κροταφική) η οποία γίνεται αντιληπτή από διαφορετική οµάδα οπτικών νεύρων σε κάθε µάτι. Τα οπτικά νεύρα διασταυρώνονται στο οπτικό χίασµα (πίσω από τη ρίζα της µύτης), και στέλνουν το σήµα στο αντίστοιχα δεξί και αριστερό έξω γονατώδες σώµα του εγκεφάλου. Από εκεί το σήµα µεταφέρεται στην αντίστοιχα δεξιά και αριστερή πλευρά του πρωτογενούς οπτικού φλοιού του ινιακού λοβού και στις ανώτερες περιοχές του εγκεφάλου για επεξεργασία. Αυτό το κύκλωµα επιτρέπει να βλέπουµε τα αντικείµενα και µε το ένα µάτι. Σεπτέµβριος 2006 8 Κεφ.5.2.1, σελ.124 8

ΤΟ ΟΠΤΙΚΟ ΧΙΑΣΜΑ Άρα η µεταφορά του οπτικού ερεθίσµατος γίνεται ως εξής: ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΟΠΤΙΚΟ ΠΕ ΙΟ ερεθίζει ΕΞΙΑ ΟΜΑ Α ΟΠΤΙΚΩΝ ΝΕΥΡΩΝ ΜΑΤΙΩΝ (ρινική αριστερού, κροταφική δεξιού µατιού µατιού) το ερέθισµα (εικόνα) µεταφέρεται χιαστί στη ΕΞΙΑ ΠΛΕΥΡΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ (δεξί έξω γονατώδες σώµα δεξιός οπτικός φλοιός ) ως αντίστροφο είδωλο από άλλες περιοχές του εγκεφάλου (δεξιός βρεγµατικός και κροταφικός φλοιός) γίνεται σύνθεση των πληροφοριών χρώµα, κίνηση, µορφή και βάθος ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΞΙ ΟΠΤΙΚΟ ΠΕ ΙΟ Σεπτέµβριος 2006 9 Κεφ.5.2.1, σελ.124 9

ΤΟ ΟΠΤΙΚΟ ΧΙΑΣΜΑ ΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΧΙΑΣΜΑΤΟΣ Σεπτέµβριος 2006 10 Κεφ.5.2.1, σελ.124 10

Ο ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙ ΗΣ ΧΙΤΩΝΑΣ Το σηµαντικότερο µέρος του µατιού Εκεί η φωτεινή ενέργεια µετατρέπεται σε ηλεκτρική Η κεντρική περιοχή του στην οποία παρατηρείται η µέγιστη οπτική οξύτητα ονοµάζεται ωχρά κηλίδα Περιέχει δύο ειδών φωτοευαίσθητα νευρικά κύτταρα που ονοµάζονται λόγω σχήµατος κωνία και ραβδία και είναι τα µικρότερα σε µέγεθος κύτταρα του νευρικού συστήµατος Κωνία και ραβδία συνδέονται στη συναπτική τους απόληξη µε 1,000,000 επιµήκη νευρικά κύτταρα τα οποία αποτελούν το οπτικό νεύρο το οποίο συνδέει τα µάτια µε τον εγκέφαλο Σεπτέµβριος 2006 11 Κεφ.5.2.2, σελ.125 11

Ο ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙ ΗΣ ΧΙΤΩΝΑΣ ΟΠΤΙΚΟ ΝΕΥΡΟ 1. κωνία (6,500,000) φωτοπική όραση κεντρική όραση ενεργά σε συνθήκες φωτός, ευαίσθητα στο χρώµα διάκριση λεπτοµερειών 2. ραβδία (125,000,000) σκοτοπική όραση περιφερειακή όραση ενεργά στο σκοτάδι ανίχνευση κινήσεων σε µεγάλες οπτικές γωνίες, προσανατολισµό Σεπτέµβριος 2006 12 Κεφ.5.2.3, σελ.126 και σχ.5.3, σελ.127 12

Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΟΤΑ Ι κάθε φορά που αλλάζουν οι συνθήκες φωτισµού η µία οµάδα κυττάρων «παραδίδει» τη σκυτάλη στην άλλη η παράδοση των ηνίων από τα κωνία στα ραβδία είναι η πιο δύσκολη γιατί ο χρόνος προσαρµογής είναι µεγαλύτερος (έτσι την αυγή η προσαρµογή της όρασης είναι ευκολότερη από το δειλινό) η προσαρµογή σε φωτεινές συνθήκες ολοκληρώνεται σε 1-2 λεπτά, ενώ για το αντίστροφο απαιτείται περίπου 45-60 λεπτά. Σεπτέµβριος 2006 13 Κεφ.5.2.3, σελ.126 Η διαφορά του χρόνου προσαρµογής δηµιουργεί κόπωση στα µάτια όταν λειτουργούµε σεσυνθήκεςσταδιακήςµείωσης του φωτισµού ή σε ηµίφως. Έτσι είναι κοπιαστικότερο να οδηγούµε ή να εργαζόµαστε το δειλινό ή σε χώρους (π.χ. χώρους διασκέδασης) όπου επικρατεί ηµίφως γιατί υπάρχει µία διαρκής εναλλαγή ενεργοποίησης των κωνίων και ραβδίων. 13

ΕΣΤΙΑΣΗ Κατά την εστίαση ο φακός αλλάζει σχήµα ώστε το είδωλο να σχηµατιστεί πάνω στον αµφιβληστροειδή Η προσαρµογή του οφθαλµού σε αντικείµενα στο χώρο κυµαίνεται από τα 3m µέχρι τα 20cm - 30cm Σε απουσία φωτός η απόσταση ανάπαυσης (καµία παραµόρφωση) των φακών του µατιού είναι περίπου 1m Απόκλιση από την εστίαση στον αµφιβληστροειδή δηµιουργεί µυωπία (εάν η απόκλιση είναι µπροστά από τον χιτώνα) ή υπερµετρωπία (εάν η απόκλιση είναι πίσω από τον χιτώνα) Η µη σφαιρικότητα του κερατοειδή προκαλεί αστιγµατισµό Η µε το χρόνο απώλεια της ικανότητας κοντινής εστίασης ονοµάζεται πρεσβυωπία Σεπτέµβριος 2006 14 Κεφ.5.2.4, σελ.128 14

ΣΥΓΚΛΙΣΗ Η σύγκλιση των οφθαλµικών βολβών είναι δυνατή σε αποστάσεις µεταξύ 5 και 600 cm Απουσία φωτός η σύγκλιση «αναπαύσης» εντοπίζεται σε ενδιάµεση απόσταση Υπάρχουν µεγάλες ατοµικές διαφορές ανάλογα µε προηγούµενες συνήθειες Η οπτική κόπωση κατά την χρήση οθονών υπολογιστών οφείλεται κυρίως στην προσπάθεια σύγκλισης των βολβών σε µικρές αποστάσεις για µεγάλες περιόδους Η χρήση γυαλιών ενδείκνυται για να επιταχυνθεί η προσαρµογή Σεπτέµβριος 2006 15 Κεφ.5.2.5, σελ.128 15

Η ΓΡΑΜΜΗ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ (Γ TΟ) Είναι η νοητή γραµµή που ορίζεται από την ωχρά κηλίδα και την κόρη Παράµετροι εργονοµικού ενδιαφέροντος Γωνία Γ ΤΟ και οριζοντίου επιπέδου Γωνίας κεφαλιού σε σχέση µε το οριζόντιο επίπεδο Σεπτέµβριος 2006 16 Κεφ.5.2.6, σελ.129 16

Η ΓΡΑΜΜΗ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ 11 ο = 15 ο 40 ο ΓΑΜ Γραµµή Frankfurt Οριζόντιο επίπεδο ΓΤΟ Με το κεφάλι όρθιο η Γραµµή Αυτιού-Ματιού (ΓΑΜ) σχηµατίζει γωνία Ρ=15 0 µετο οριζόντιο επίπεδο Η γραµµή Frankfurt σχηµατίζει γωνία 11 ο µετηγαμ Η προτιµώµενη από τους χρήστες Γραµµή της Όρασης (ΓΤΟ) σχηµατίζει γωνία 40 ο µε τη ΓΑΜ για αποστάσεις παρατήρησης 50-100 cm Σεπτέµβριος 2006 17 Κεφ.5.2.6, σελ.129 και σχ.5.4,σελ.129 & 5.5,σελ.130 17

ΠΡΟΤΙΜΩΜΕΝΗ ΓΡΑΜΜΗ ΟΡΑΣΗΣ Ο µέσος χρήστης κλίνει το κεφάλι του µπροστά 13 ο Η πλειοψηφία των ατόµων θεωρεί ότι σε γωνίες 40 0 κάτω από την ΓΑΜ το βλέµµα τους αναπαύεται Για οθόνες Η/Υ η τοποθέτηση του κέντρου της οθόνης συνιστάται να είναι σε γωνία 15-20 ο κάτωαπότοοριζόντιο επίπεδο και σε απόσταση 75-83cm από τον παρατηρητή Σεπτέµβριος 2006 18 Κεφ.5.2.6, σελ.130-131 18

Η ΟΠΤΙΚΗ ΟΞΥΤΗΤΑ Ως οπτική οξύτητα ορίζεται η ελάχιστη οπτική γωνία που επιτρέπει την αναγνώριση ενός αντικειµένου Η αναγνώριση ενός χαρακτήρα, αριθµού, συµβόλου κλπ εξαρτάται από την απόστασή του από ένα παρατηρητή Σεπτέµβριος 2006 19 Κεφ.5.2.9,σελ.132 19

Η ΟΠΤΙΚΗ ΟΞΥΤΗΤΑ Υπολογίζεται από τον τύπο α= τοξεφ (S/D) α= = S/D για µικρές γωνίες S το µέγεθος του αντικειµένου D η απόσταση από ένα παρατηρητή α σε ακτίνια Στην πράξη, θεωρούµε ως ελάχιστη αντιληπτή γωνία κάτω από φωτεινές συνθήκες, τα 15 δεύτερα της µοίρας ήτοι: α min =(15/60* (15/60*π/180)ακτίνια Παράδειγµα: Υπολογισµός ύψους γράµµατος προς ανάγνωση από απόσταση 10m: S= α min *D= D=(15/60* (15/60*π/180)*10m=0.044m=44mm Σεπτέµβριος 2006 20 Κεφ.5.2.9,σελ.132 20

Η ΟΠΤΙΚΗ ΟΞΥΤΗΤΑ Οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την οπτική οξύτητα είναι: 1. Η απόσταση 2. Το µέγεθος του αντικειµένου παρατήρησης 3. Η περιοχή εστίασης στον αµφιβληστροειδή 4. Η οπτική ρύπανση ή οπτικός Θόρυβος 5. Ο φωτισµός 6. Η αντίθεση αντικειµένου-περιβάλλοντος (λαµπρότητα, απόχρωση) 7. Η κίνηση (δυναµική οπτική οξύτητα) 8. Ποιότητα µατιού (ηλικία, ασθένειες, ελαττώµατα) Σεπτέµβριος 2006 21 Κεφ.5.2.9,σελ.132 21

Η ΟΠΤΙΚΗ ΟΞΥΤΗΤΑ Σχετικός βαθµός οπτικής οξύτητας ανά ηλικιακή κατηγορία (ηλικία αναφοράς 40 έτη): 10 ετών (1/3) 20 ετών (1/2) 30 ετών (2/3) 40 ετών (1) 50 ετών (2) 60 ετών (5) Σεπτέµβριος 2006 22 22

Η ΟΠΤΙΚΗ ΟΞΥΤΗΤΑ Εφαρµογές: σχεδιασµός µεγέθους χαρακτήρων πινακίδων ενδείκνυται η τοποθέτηση των πιο κρίσιµων δεικτών πληροφοριών στο κέντρο του οπτικού πεδίου των χρηστών έλεγχος δυναµικής οπτικής οξύτητας σε ηλικιωµένους οδηγούς Σεπτέµβριος 2006 23 Κεφ.5.2.9,σελ.132 23

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ Βασικές ιδιότητες χρώµατος Λαµπρότητα Απόχρωση (διαφορετικά χρώµατα) Τόνος (ανοιχτό, σκούρο) Ένταση (αγνότητα χωρίς προσµίξεις) Σεπτέµβριος 2006 24 Κεφ.5.2.10,σελ.133 24

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ Ανάλυση του φυσικού φωτός σε Ερυθρό ή κόκκινο (Β) Πορτοκαλί (Σ) Κίτρινο (Β) Πράσινο (Σ) Κυανούν ή µπλε (Β) Βαθύ κυανούν (Σ) Ιώδες ή βιολετί (Σ) Βασικά χρώµατα (Β)) = δεν παράγονται από άλλα χρώµατα Σύνθετα χρώµατα (Σ) Ουδέτερα Μαύρο Άσπρο Γκρι Σεπτέµβριος 2006 25 Κεφ.5.2.10,σελ.133 25

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ Η αντίληψη των χρωµάτων γίνεται λόγω αντίδρασης των χηµικών ουσιών που φέρουν τα κωνία στις αποχρώσεις: Του πράσινου Του κόκκινου Του µπλε Ικανότητα διατήρησης αντίληψης χρωµάτων 60 ο για κάθε µάτι αµφoτερόπλευρα (δεξιά- αριστερά) 30 ο άνω και 40 ο κάτω της ΓΤΟ Σεπτέµβριος 2006 26 Κεφ.5.2.10,σελ.133 26

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ Η αντίληψη των χρωµάτων διευκολύνεται: 1. Όταν η περιοχή εστίασης στον αµφιβληστροειδή είναι η κεντρική 2. Όταν ο φωτισµός είναι άπλετος 3. Στο κεντρικό οπτικό πεδίο 4. Όταν υπάρχουν συγκεκριµένοι συνδυασµοί χρωµάτων Μαύρο στο κίτρινο Πράσινο στο άσπρο Κόκκινο στο άσπρο Μπλε στο άσπρο Άσπρο στο µπλε Μαύρο στο άσπρο κλπ. Μέγιστη ευαισθησία στο πράσινο 5. Όταν δεν υφίστανται παθολογικά αίτια (8% ανδρών,, 1% γυναικών) υσχρωµατοψία κυρίως στο κόκκινο και πράσινο Αχρωµατοψία Σεπτέµβριος 2006 27 Κεφ.5.2.10,σελ.133 27

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ Το ορατό οπτικό πεδίο εξαρτάται από τη δυνατότητα κίνησης της κεφαλής και των οφθαλµικών βολβών Όταν τα µάτια είναι ακίνητα η δυνατότητα αντίληψης χρωµάτων είναι πολύ περιορισµένη Ένα µεγάλο µέρος του πληθυσµού έχει µειωµένη όραση Πολλά φάρµακα επηρεάζουν την όραση Σεπτέµβριος 2006 28 Κεφ.5.2.10,σελ.133 28

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Η αντίληψη του βάθους καλείται στερεοσκοπική όραση και προκαλείται από την διόφθαλµη ασύµµετρη αντίληψη του ιδίου αντικειµένου από τα δύο µάτια Εξαρτάται επίσης από: Την εµπειρία Τη σύγκλιση των βολβών Την εστίαση των φακών Το µέγεθος του αντικειµένου Την ταχύτητα του αντικειµένου Την απόσταση παρατήρησης (δεν είναι αποτελεσµατική πάνω από τα 200m και δίνει λανθασµένες εκτιµήσεις σε κοντινές αποστάσεις) Τις γενικές συνθήκες φωτισµού και αποχρώσεων Σεπτέµβριος 2006 29 Κεφ.5.2.10,σελ.133 29

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Εντύπωση 3-διάσταστης ζωγραφιάς στο πεζοδρόµιο! Σεπτέµβριος 2006 30 Κεφ.5.2.10,σελ.133 30

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Εντύπωση 3-διάσταστης ζωγραφιάς στο πεζοδρόµιο! Σεπτέµβριος 2006 31 Κεφ.5.2.10,σελ.133 31

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Εντύπωση 3-διάσταστης ζωγραφιάς στο πεζοδρόµιο! Σεπτέµβριος 2006 32 Κεφ.5.2.10,σελ.133 32

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Εντύπωση 3-διάσταστης ζωγραφιάς στο πεζοδρόµιο! Σεπτέµβριος 2006 33 Κεφ.5.2.10,σελ.133 33

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Εντύπωση 3-διάσταστης ζωγραφιάς στο πεζοδρόµιο! Σεπτέµβριος 2006 34 Κεφ.5.2.10,σελ.133 34

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Εντύπωση 3-διάσταστης ζωγραφιάς στο πεζοδρόµιο! Σεπτέµβριος 2006 35 Κεφ.5.2.10,σελ.133 35

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Εντύπωση 3-διάσταστης ζωγραφιάς στο πεζοδρόµιο! Σεπτέµβριος 2006 36 Κεφ.5.2.10,σελ.133 36

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Προσαρµογή αντίληψης στο κοντινότερο είδωλο Σεπτέµβριος 2006 37 Κεφ.5.2.10,σελ.133 37

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Προσαρµογή αντίληψης στο κοντινότερο είδωλο Σεπτέµβριος 2006 38 Κεφ.5.2.10,σελ.133 38

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Προσαρµογή αντίληψης στο κοντινότερο είδωλο Σεπτέµβριος 2006 39 Κεφ.5.2.10,σελ.133 39

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Προσαρµογή αντίληψης στο κοντινότερο είδωλο Σεπτέµβριος 2006 40 Κεφ.5.2.10,σελ.133 40

ΦΩΤΙΣΜΟΣ Πλεονεκτήµατα: Ακριβής και λεπτοµερής πληροφόρηση Ψυχική ευεξία Συντηρείται εύκολα Χαµηλό κόστος Σεπτέµβριος 2006 41 Κεφ.5.3,σελ.135 41

ΜΕΤΡΗΣΗ ΜΕΓΕΘΩΝ ΦΩΤΙΣΜΟΥ Η ισχύς της Η/Μ ακτινοβολίας που εκπέµπεται από µία πηγή φωτός και αντιπροσωπεύει το σύνολο της εκπεµπόµενης ισχύος ονοµάζεται φωτεινή ισχύς και µετράται σε W (watt). Το µάτι όµως είναι φωτοευαίσθητο µόνο σε ορισµένη µήκη κύµατος (380-760nm) 760nm). Η εκποµπή (ροή) της ισχύος µετρούµενη σε σχέση µε την εντύπωση που προκαλεί στο µάτι ονοµάζεται φωτεινή (οπτική) ροή και µετράται σε lm (lumen). Έτσι η ίδια φωτεινή ισχύς µπορεί να αποδίδει υψηλότερο επίπεδο φωτεινής ροής όταν εκπέµπεται στη φασµατική περιοχή των 550-600 nm όπου το µάτι είναι πιο ευαίσθητο. Στην πράξη δεν µας ενδιαφέρει η συνολική φωτεινή ροή αλλά αυτή που εκπέµπεται προς µία συγκεκριµένη κατεύθυνση. Η εκποµπή φωτεινής ροής ανά µονάδα στερεάς γωνίας του χώρου ονοµάζεται φωτεινή ένταση και µετράται σε Cd (1 candela = 1 lm/sr sr). Το µέτρο του αισθήµατος φωτεινότητας παρέχεται από τη συνολική φωτεινή ένταση που εκπέµπεται (απευθείας ή εξ ανακλάσεως) ανά µονάδα επιφάνειας ονοµάζεται φωτεινότητα (ή λαµπρότητα) και µετράται σε Nit (1 Nit = 1 cd/ m2) 2). Η φωτεινή ροή που προσπίπτει ανά µονάδα επιφάνειας ονοµάζεται φωτισµός και µετριέται σε lux (1 lux = 1 lm/ m 2 ). Σεπτέµβριος 2006 42 Κεφ.5.3.1,σελ.135 42

ΕΙ Η ΦΩΤΙΣΜΟΥ Φυσικός και τεχνητός Γενικός και τοπικός Άµεσος και έµµεσος Σεπτέµβριος 2006 43 43

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Προβλήµατα υγείας είναι δυνατόν να προκληθούν από ακτινοβολία κάθε µήκους κύµατος (υπεριώδη, ορατή και υπέρυθρη) Τα πολύ χαµηλά ή τα πολύ υψηλά επίπεδα φωτισµού, οι αντανακλάσεις και οι θαµβώσεις µπορεί να αποτελέσουν αιτίες οπτικής κόπωσης µε επακόλουθα: Ερεθισµούς των µατιών Μείωση της οπτικής οξύτητας Κεφαλαλγίες Ιλίγγους υσπεψία κ.α. Σεπτέµβριος 2006 44 Κεφ.5.3.3,σελ.136 44

ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Αναδεικνύει ένα αντικείµενο µέσα στο περιβάλλον του Τονίζει το σχήµα του Αποκαλύπτει την υφή της επιφάνειάς του Κάνει διακριτό κάθε σηµάδι στην επιφάνειά του Σεπτέµβριος 2006 45 Κεφ.5.3.4,σελ.137 45

ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΟΣΗ Γενικά η αύξηση του επίπεδου φωτισµού επιφέρει αύξηση της απόδοσης διότι βελτιώνεται η οπτική οξύτητα Η σχέση µεταξύ φωτισµού και απόδοσης δεν είναι απλή διότι οι µετρήσεις συχνά επηρεάζονται από παράγοντες που παραµορφώνουν τις µετρήσεις (υποκίνηση, αµοιβές, νέο προσωπικό) Πείραµα Hawthorn Σεπτέµβριος 2006 46 Κεφ.5.3.7,σελ.139 46

ΑΡΧΕΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΧΩΡΩΝ Ο φωτισµός δεν είναι θέµα παραθύρων ή συσκευών φωτισµού: µια καλή εγκατάσταση φωτισµού έχει λειτουργική σχέση µε όλο το περιβάλλον Σε γενικές εργασίες πρέπει να παρέχονται το λιγότερο 200 lux ενώ σε δύσκολες οπτικές εργασίες έως και 2.000 lux Ιδεώδης στάθµη φωτισµού = 10,000-20,000 Lux Ικανοποίηση = 1,000-2,000 Lux Γενικός φωτισµός κοινόχρηστων χώρων = 20-200 200 lux Γενικός φωτισµός εργασίας = 200-2,000 000 lux Συµπληρωµατικός = 2,000-20,000 20,000 lux Σεπτέµβριος 2006 47 Κεφ.5.4,σελ.146-150 47

ΑΡΧΕΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΧΩΡΩΝ Καµία πηγή φωτός να µην προκαλεί ενοχλητικές θαµβώσεις Οι πηγές τεχνητού φωτισµού να επιλέγονται ώστε να αποδίδονται σωστά τα χρώµατα Να ελαχιστοποιούνται διακυµάνσεις της εντάσεως του φωτός και να εξασφαλίζεται µία µέση εναλλαγή φωτεινότητας Μικρή εναλλαγή δυσκολεύει την παρατήρηση (µειώνει την οπτική οξύτητα) Μεγάλη εναλλαγή προκαλεί θάµβωση Να αποφεύγονται τα στροβοσκοπικά φαινόµενα Να συντηρούνται οι γυάλινες επιφάνειες, οι οροφές και οι συσκευές φωτισµού οι ηλιακές Σεπτέµβριος 2006 48 Κεφ.5.4,σελ.146-150 48

ΑΡΧΕΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΧΩΡΩΝ Ο σχεδιασµός να προσφέρει µέγιστη οικονοµία σε συνδυασµό µε αποδοτική λειτουργία του συστήµατος φωτισµού Αποφυγή ακραίων χρωµατικών αποχρώσεων Όχι οπτική ρύπανση Όχι µονοτονία (χρωµατικές αντιθέσεις) Συνδυασµός χρώµατος µε δραστηριότητα Σεπτέµβριος 2006 49 Κεφ.5.4,σελ.146-150 49

ΑΡΧΕΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΧΩΡΩΝ Σωστός φωτισµός απαιτεί συνδυασµό φυσικών και τεχνητών πηγών: Τοπικός συµπληρωµατικός Για λεπτοµερή εργασία Για µείωση σκιάσεων Τεχνητός συµπληρωµατικός Για µείωση σκιάσεων Έµµεσος Για µείωση της θάµβωσης Σεπτέµβριος 2006 50 50

ΘΑΜΒΩΣΗ Η θάµβωση προκαλείται όταν µειώνεται η οπτική οξύτητα λόγω πρόσπτωσης φωτός στα µάτια απευθείας ή από ανάκλαση. Η θάµβωση προκαλείται από πηγές µε διαφορά φωτεινότητας >10 σε σχέση µε το περιβάλλον Η θάµβωση δεν προκαλεί πάντα αισθητή µείωση οπτικής οξύτητας αλλά περισσότερο όχληση και απόσπαση προσοχής. Σεπτέµβριος 2006 51 Κεφ.5.3.9,σελ.141 51

ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΗΣ ΘΑΜΒΩΣΗΣ Γωνία φωτιστικών-οφθαλµών οφθαλµών/ επιπέδου δαπέδου >40 ο Επίπεδο φωτισµού >500-700 lux όχι όµως πάνω από 2000 lux Χρήση κουρτινών Αποφυγή γυαλιστερών επιφανειών Αποφυγή µεγάλων αντιθέσεων φωτισµού Αποφυγή µεγάλων εναλλαγών φωτεινότητας (για τους χρήστες οθονών ελάχιστη ένταση χαρακτήρων/ οθόνης 1/3 για ανοιχτόχρωµο υπόβαθρο και 6/1 για σκουρόχρωµο υπόβαθρο) Αποφυγή µεγάλων χρωµατικών αντιθέσεων Αποφυγή λαµπτήρων λευκού φωτός Αποφυγή υπερβολικού φωτισµού Σεπτέµβριος 2006 52 52

ΘΑΜΒΩΣΗ >40 ο Προκαλούνται όταν οι ακτίνες φωτεινών πηγών ανακλώνται σε στιλβωµένες επιφάνειες, προσπίπτουν στα µάτια παρατηρητή και δηµιουργούν θαµβώση Σεπτέµβριος 2006 53 Σχ.5.6,σελ.141 53

Πως αποφεύγονται οι ενοχλητικές αντανακλάσεις Οι φωτεινές πηγές πρέπει να τοποθετούνται εκτός της ζώνης προσβολής Σεπτέµβριος 2006 54 Σχ.5.7,σελ.142 54

ΣΤΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΝΑΜΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Οι δείκτες οπτικών πληροφοριών διαχωρίζονται σε στατικούς και δυναµικούς Οι στατικοί δείκτες παρουσιάζουν πληροφορίες το περιεχόµενο των οποίων δεν µεταβάλλεται µε την πάροδο του χρόνου(οδικές οδικές πινακίδες, σήµανση των κτιρίων, γραπτά κείµενα) Οι δυναµικοί δείκτες παρουσιάζουν πληροφορίες των οποίων το περιεχόµενο µεταβάλλεται µε την πάροδο του χρόνου(ταχύµετρα ταχύµετρα, θερµόµετρα, πιεσόµετρα) Με τούς δυναµικούς δείκτες πληροφοριών γίνονται αντιληπτές οι µεταβολές στην κατάσταση φυσικών συστηµάτων και καθίσταται δυνατός ο έλεγχός τους. Σεπτέµβριος 2006 55 Κεφ.5.5.1,σελ.150 55

Οι σχεδιαστικές προδιαγραφές των δεικτών προσδιορίζονται από: Το εύρος της κλίµακας της µεταβλητής για την οποία παρουσιάζονται πληροφορίες Το µέγιστο της ακρίβειας και της ευαισθησίας κατά τη µεταβίβαση της πληροφορίας Την ταχύτητα µεταβίβασης της πληροφορίας Την κανονική και την µέγιστη απόσταση ανάµεσα σε δείκτη και χρήστες του Τις συνθήκες του περιβάλλοντος που βρίσκεται ο δείκτης(φωτισµός φωτισµός, θόρυβος κ.λ.π.).) Σεπτέµβριος 2006 56 56

Στατικός δείκτης πληροφοριών: ιάγραµµα Μίµησης Μηχανοστασίου Σεπτέµβριος 2006 57 Σχήµα 5.8, σελ.157 ιάγραµµα που αναπαριστά την δοµή ενός µηχανοστασίου µε τον κινητήρα, βαλβίδες εν λειτουργία, φωτεινούς δείκτες και δείκτες πληρότητας δεξαµενών. Παρόµοιοι δείκτες πληροφοριών απαντώνται επίσης σε πολλές βιοµηχανικές διεργασίες. 57

Τύποι υναµικών εικτών Πληροφοριών Αναλογικός δείκτης Ψηφιακοί δείκτες Σεπτέµβριος 2006 58 Σχήµα 5.11, σελ.160 58

Προτεινόµενες διαστάσεις διαβαθµίσεων κλιµάκων Α.Πλάτος κύριας διαβάθµισης 1.16 mrad (4 min) B.Πλάτος της µικρότερης διαβάθµισης 0.87 mrad (3 min) C.Πλάτος ενδιάµεσης διαβάθµισης 1.16 mrad (4 min) D.Μήκος µεγαλύτερης διαβάθµισης 7.86 mrad(27min) E.Μήκος µικρότερης διαβάθµισης 3.49 mrad(12 min) F.Μήκος ενδιάµεσης διαβάθµισης 5.82 mrad(20 min) G. ιάκενο µεταξύ κύριων διαβαθµίσεων 25.02 mrad(86min) H. ιάκενο µεταξύ µικρότερων διαβαθµίσεων 2.62 mrad(9 min) Σεπτέµβριος 2006 59 Σχήµα 5.13,σελ.163 Τα πλάτη των διαβαθµίσεων είναι περίπου τριπλάσια όταν λευκές διαβαθµίσεις προβάλλονται σε σκούρο υπόβαθρο. 59

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΟΠΤΙΚΩΝ ΕΙΚΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Ο δείκτης να προσελκύει την προσοχή και να βρίσκεται σε σηµεία που κοιτούν οι χρήστες Ο δείκτης να είναι ορατός κάτω από όλες τις καιρικές συνθήκες Η δυνατότητα ανάγνωσης του µηνύµατος να βελτιστοποιείται µέσω µεγιστοποίησης της αντίθεσης χαρακτήρων και επιφάνειας και χρησιµοποίησης ευδιάκριτων χαρακτήρων Το µήνυµα να είναι απόλυτα κατανοητό. Να αποφεύγονται «συντµήσεις» και τα «αρχικά». Συγχρόνως, το µήνυµα να είναι σύντοµο. Οι σηµαντικές λέξεις να ξεχωρίζουν µε µεγαλύτερα γράµµατα ή/και υπογραµµίσεις Όπου είναι δυνατό να χρησιµοποιούνται τυποποιηµένα σήµατα και σύµβολα Τα υλικά του δείκτη να µην γηράσκουν και να µην φθείρονται λόγω καιρικών συνθηκών, βανδαλισµών κ.ά. Σεπτέµβριος 2006 60 Κεφ.5.5.2,σελ.150-152 60

ΤΑ «ΓΥΑΛΙΝΑ ΠΙΛΟΤΗΡΙΑ» Στα σύγχρονα αεροσκάφη µέσω οθονών και γραφικών υπολογιστών, LED και LCD κ.α. παρουσιάζεται η κατάσταση του αεροσκάφους µε ολοκληρωµένη µορφή και πληροφορίες οι οποίες προηγουµένως εµπεριέχονταν σε πολλούς παραδοσιακούς αναλογικούς δείκτες µε µηχανικά µέρη. Σεπτέµβριος 2006 61 Κεφ.5.6.5,σελ.171 61

Το «γυάλινο» χειριστήριο αεροσκάφους Α320 Σεπτέµβριος 2006 62 Σχήµα 5.15,σελ.172 62

Κύριος δείκτης πτήσεως αεροσκάφους Σεπτέµβριος 2006 63 Σχήµα 5.16,σελ.173 63

Οθόνη µε πληροφορίες για την κατάσταση των κινητήρων αεροσκάφους A320 Σεπτέµβριος 2006 64 Σχήµα 5.17,σελ.174 64

Οι φόβοι για τις συνέπειες από την εισαγωγή γυάλινων πιλοτηρίων Τα νέα συστήµατα παρουσιάζουν «επεξεργασµένες πληροφορίες» και απλοποιούν τον ρόλο των χειριστών, οι πιλότοι γίνονται µάνατζερς Οι χειριστές τείνουν να αφιερώνουν µεγάλο µέρος της προσοχής τους στον έλεγχο µεµονωµένων οργάνων και παραµελούν κρίσιµα καθήκοντα που σχετίζονται µε τον συνολικό έλεγχο του αεροσκάφους Οι χειριστές δεν πρέπει να αποµακρύνονται από διαδικασίες τις οποίες είναι πιθανόν να κληθούν να ελέγξουν όταν αστοχούν τα αυτοµατοποιηµένα συστήµατα ιαπιστώθηκε απώλεια ικανοτήτων χειρισµού - ανοικτό ζήτηµα για το οποίο δεν υπάρχει επαρκής γνώση Σεπτέµβριος 2006 65 65