ΕΝΟΤΗΤΑ 7 - «νησιώτικα» Τραγούδι 1 Να σ αγαπώ ίντα 2 'θελα να σ αγαπώ ίντα 'θελα να σ αγαπώ ίντα 'θελα, να 'χω φουρτούνα και µπελά. Κοτσάκια 1 (Να σ αγαπώ ίντα 'θελα) Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Ίντα σου 'κανα κι ίντα χεις κι όλο µε τα µένα 3 τα 'χεις κι όλο µε τα µένα τα 'χεις ίντα σου 'κανα κι ίντα χεις. Στην κρεβαταριά 4 που υφαίνεις στην κρεβαταριά που υφαίνεις στην κρεβαταριά που υφαίνεις, ότι κάνω το µαθαίνεις. Να σ' αγαπώ χωρίς να θέλω, γιατί µοιάζεις των αγγέλων γιατί µοιάζεις των αγγέλων, σ' αγαπώ χωρίς να θέλω. Βρε δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι ψεύτικη, µα θέλω τηνε 5. Βρε ίντα τήνε θες θα στη δώσω ψεύτικη θα σου τη δώσω ψεύτικη θα σου τη δώσω, ίντα τήνε θες θα στη δώσω. Γύρισε δώσ' µου µια µατιά γύρισε δώσ' µου µια µατιά γύρισε δώσ' µου µια µατιά, γιατί µε πλήγωσες βαθιά. Βρε αφού µια µατιά λυπάσαι, φαίνεται τσιγκούνα θα σαι φαίνεται τσιγκούνα θα σαι, αφού µια µατιά λυπάσαι. Λεξιλόγιο Ήθελα: είχα την επιθυµία, την διάθεση να κάνω κάτι, επιθυµούσα. Π.χ.: εν ήθελε τίποτα παραπάνω από την ησυχία του. Τόσες µέρες µε τα παιδιά τον είχαν τρελάνει. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (θέλω) Αρχικοί χρόνοι: θέλω, ήθελα, θα θέλω, θα θελήσω, θέλησα, έχω θελήσει, είχα θελήσει, θα έχω θελήσει 1 ποιήµατα που αποτελούνται συνήθως από δύο στίχους και τα συναντάµε κυρίως στην Απείρανθο της Νάξου 2 τι 3 µε εµένα, µαζί µου 4 ο αργαλειός, µηχανική κατασκευή, το κύριο εργαλείο µε το οποίο υφαίνουν 5 µα θέλω τήνε: µα την θέλω 113
Φουρτούνα: θαλασσοταραχή, τρικυµία. Π.χ.: «Ο καλός καραβοκύρης στην φουρτούνα φαίνεται» λέει µια ελληνική παροιµία. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η φουρτούνα, - ας) η φουρτούνα οι φουρτούνες της φουρτούνας την φουρτούνα τις φουρτούνες - φουρτούνα - φουρτούνες Μπελά: ενόχληση, φασαρία. Π.χ.: Φαντάσου τι µπελάς θα είναι πέντε µικρά παιδιά στο ίδιο σπίτι Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο µπελάς, -ά) ο µπελάς οι µπελάδες του µπελά των µπελάδων τον µπελά τους µπελάδες - µπελά - µπελάδες Υφαίνεις: ενώνεις µε κατάλληλο τρόπο νήµατα για να φτιάξεις ύφασµα. Π.χ.: Η γιαγιά µου ύφαινε στον αργαλειό θαυµάσια χαλιά, κουβέρτες και καλύµµατα για όλο το σπίτι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (υφαίνω) Αρχικοί χρόνοι: υφαίνω, ύφαινα, θα υφαίνω, θα υφάνω, ύφανα, έχω υφάνει, είχα υφάνει, θα έχω υφάνει Αγγέλων: πνευµατική ύπαρξη που υπηρετεί τον Θεό, αγγελιοφόρος, όµορφος, καλός. Π.χ.: υστυχώς δεν ζούµε σε κοινωνία αγγέλων! εν µπορείς ποτέ να ξέρεις ποιος θέλει το καλό σου! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης γενικής (ο άγγελος, ου) ο άγγελος οι άγγελοι του αγγέλου των αγγέλων τον άγγελο τους αγγέλους - άγγελε - άγγελοι Ματιά: βλέµµα. Π.χ.: Προσπαθούσαµε να ρίξουµε κλεφτές µατιές από το παράθυρο. υστυχώς, όµως, δεν προλάβαµε να δούµε τίποτα! 114
Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µατιά, -άς) η µατιά οι µατιές της µατιάς των µατιών την µατιά τις µατιές - µατιά - µατιές Ψεύτικη: πλαστή, κάλπικη, όχι αληθινή. Π.χ.: Η ιστορία που µας είπε ήταν ψεύτικη. Ελάχιστα από τα στοιχεία που ανέφερε έγιναν στην πραγµατικότητα! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ψεύτικος, -η,-ο) ψεύτικος ψεύτικη ψεύτικο ψεύτικου ψεύτικης ψεύτικου ψεύτικο ψεύτικη ψεύτικο ψεύτικε ψεύτικη ψεύτικο ψεύτικοι ψεύτικες ψεύτικα ψεύτικων ψεύτικων ψεύτικων ψεύτικοι ψεύτικες ψεύτικα ψεύτικοι ψεύτικες ψεύτικα Γύρισε: επέστρεψε, πήγε πίσω. Π.χ.: Γύρισε ξανά µετά από πολλά χρόνια στο χωριό του. Ήταν σχεδόν αγνώριστος. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (γυρίζω) Αρχικοί χρόνοι: γυρίζω, γύριζα, θα γυρίζω, θα γυρίσω, γύρισα, έχω γυρίσει, είχα γυρίσει, θα έχω γυρίσει Λυπάσαι: αισθάνεσαι λύπη, δεν χαίρεσαι. Π.χ.: Λυπάµαι πολύ για την συµπεριφορά σου! εν έπρεπε να µιλήσεις έτσι στους συνεργάτες σου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (λυπάµαι) Αρχικοί χρόνοι: λυπάµαι, λυπόµουν, θα λυπάµαι, θα λυπηθώ, λυπήθηκα, έχω λυπηθεί, είχα λυπηθεί, θα έχω λυπηθεί Τσιγκούνα: αυτή που έχει την µανία να µαζεύει υλικά αγαθά και να διαθέτει ελάχιστα για τον εαυτό της ή για τους άλλους, φιλάργυρη. Π.χ.: Ψώνισε κάτι και για τον εαυτό σου! εν βλέπεις τα ρούχα που φοράς! Γιατί είσαι τόσο τσιγκούνα; Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (τσιγκούνης-α-ικο) τσιγκούνης τσιγκούνα τσιγκούνικο τσιγκούνη τσιγκούνας τσιγκούνικου τσιγκούνη τσιγκούνα τσιγκούνικο 115
τσιγκούνη τσιγκούνα τσιγκούνικο τσιγκούνηδες τσιγκούνες τσιγκούνικα τσιγκούνηδων τσιγκούνικων τσιγκούνηδες τσιγκούνες τσιγκούνικα τσιγκούνηδες τσιγκούνες τσιγκούνικα Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. θέλω φτιάχνω ύφασµα β. υφαίνω επιθυµώ γ. µπελάς βλέµµα δ. φουρτούνα φασαρία ε. µατιά τρικυµία 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: ησυχία διάβολος φεύγω αληθινός ανοιχτοχέρης Γραµµατική α. Θεωρία Επίθετα Έχουµε ήδη πει ότι επίθετα είναι οι λέξεις που δείχνουν ένα χαρακτηριστικό του ονόµατος που συνοδεύουν. α. Επίθετα σε -ύς -ιά -ύ ενικός αριθµός ονοµαστική ο βαθύς η βαθιά το βαθύ γενική του βαθιού της βαθιάς του βαθιού αιτιατική τον βαθύ την βαθιά το βαθύ κλητική --- βαθύ --- βαθιά --- βαθύ πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι βαθιοί οι βαθιές τα βαθιά γενική των βαθιών των βαθιών των βαθιών αιτιατική τους βαθιούς τις βαθιές τα βαθιά κλητική --- βαθιοί --- βαθιές --- βαθιά 116
Όµοια κλίνονται: βαρύς, ελαφρύς, µακρύς, παχύς, πλατύς, φαρδύς κ.ά. Παρατηρήσεις: 1. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν κυρίως επίθετα που χαρακτηρίζουν διαστάσεις ή µεγέθη (παράδειγµα: το µάκρος: µακρύς, το πλάτος: πλατύς). 2. Το -υ- στο αρσενικό και το ουδέτερο διατηρείται µόνο στην ονοµαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού αριθµού. Στις υπόλοιπες πτώσεις γίνεται -ι-. β. Επίθετα σε -ης -α -ικο ενικός αριθµός ονοµαστική ο ζηλιάρης η ζηλιάρα το ζηλιάρικο γενική του ζηλιάρη της ζηλιάρας του ζηλιάρικου αιτιατική τον ζηλιάρη την ζηλιάρα το ζηλιάρικο κλητική --- ζηλιάρη --- ζηλιάρα --- ζηλιάρικο πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι ζηλιάρηδες οι ζηλιάρες τα ζηλιάρικα γενική των ζηλιάρηδων των ------- των ζηλιάρικων αιτιατική τους ζηλιάρηδες τις ζηλιάρες τα ζηλιάρικα κλητική --- ζηλιάρηδες --- ζηλιάρες --- ζηλιάρικα Όµοια κλίνονται: αρρωστιάρης, γκρινιάρης, παραπονιάρης, πεισµατάρης, φοβητσιάρης, µακρολαίµης, απλοχέρης, ξανθοµάλλης, µαυροµάλλης, γαλανοµάτης, µαυροµάτης, εικοσάρης, σαραντάρης κ.ά. Παρατηρήσεις: 1. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που χαρακτηρίζουν συναισθήµατα (π.χ. γκρινιάρης, παραπονιάρης), που έχουν δεύτερο συνθετικό τα λαιµός, µαλλί, µάτι, µύτη, πόδι, φρύδι, χείλι, χέρι (π.χ. µακρολαίµης, απλοχέρης, ξανθοµάλλης, γαλανοµάτης κ.ά.) και όσα δείχνουν ηλικία (π.χ. εικοσάρης, σαραντάρης). 2. Τα θηλυκά δεν σχηµατίζουν γενική στον πληθυντικό αριθµό. γ. Επίθετα σε -ων -ουσα -ον ενικός αριθµός ονοµαστική ο ενδιαφέρων η ενδιαφέρουσα το ενδιαφέρον γενική του ενδιαφέροντος της ενδιαφέρουσας του ενδιαφέροντος αιτιατική τον ενδιαφέροντα την ενδιαφέρουσα το ενδιαφέρον κλητική --- ενδιαφέροντα --- ενδιαφέρουσα --- ενδιαφέρον πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι ενδιαφέροντες οι ενδιαφέρουσες τα ενδιαφέροντα γενική των ενδιαφερόντων των ενδιαφερουσών των ενδιαφερόντων αιτιατική τους ενδιαφέροντες τις ενδιαφέρουσες τα ενδιαφέροντα κλητική --- ενδιαφέροντες --- ενδιαφέρουσες --- ενδιαφέροντα Όµοια κλίνονται: µέλλων, παρελθών, παρών, υπάρχων, συµφέρων κ.ά. Παρατήρηση: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που προέρχονται από µετοχές ρηµάτων της αρχαίας ελληνικής. 117
β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το κατάλληλο επίθετο στον σωστό τύπο: βαρύς, ζηλιάρης, παραπονιάρης, γαλανοµάτης, συµφέρων α. Είσαι πολύ! εν έχω τίποτα µε τον Κώστα! β. Ο αδελφός µου πάσχει από ασθένεια, και κανένας γιατρός δεν µπορεί να τον βοηθήσει γ. Σε ζήτησαν δυο όµορφα αγόρια! Ποια είναι; δ. εν αντέχω τόσο πελάτες! Αυτοί οι δύο όλη την ώρα γκρινιάζουν! ε. Πρέπει να βρούµε τις πιο τιµές για να πουλήσουµε τα προϊόντα µας. 2. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε το επίθετο της παρένθεσης στον σωστό τύπο: α. Το επίκεντρο της συζήτησης βρίσκεται στα γεγονότα του χρόνου. Ήταν τόσο σηµαντικά που θα επηρεάσουν την πορεία της εταιρείας. (παρελθών, µέλλων) β. Είναι τόσο παιδιά, που δεν τα αντέχω µε τίποτα! (γκρινιάρης) γ. Η κατάσταση δηµιουργεί πολλά προβλήµατα. Πρέπει σύντοµα να βρούµε µία λύση! (υπάρχων) δ. Οι φίλοι σου είναι πάντα τόσο ; Μέχρι και τον καφέ τους πλήρωσα! (απλοχέρης) ε. Τι ωραία κρέµα που έχεις φτιάξει! (ελαφρύς) Τραγούδι 2 Ποιος, µωρό µου, ποιος Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε έχει φιληµένη και στα χείλη δαγκωµένη και στα χείλη δαγκωµένη, ποιος σε έχει φιληµένη. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος. Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε πήγαινε βαρκάδα πίσω στη βαθιά λαγκάδα 6 πίσω στη βαθιά λαγκάδα ποιος σε πήγαινε βαρκάδα. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος. 6 περιοχή µε θάµνους και πυκνή βλάστηση 118
Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε πήγαινε σεργιάνι 7 µες της Πάρου το λιµάνι µες της Πάρου το λιµάνι ποιος σε πήγαινε σεργιάνι. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος. Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε πήγαινε το βράδυ µες στο πίσω το λιβάδι µες στο πίσω το λιβάδι ποιος σε πήγαινε το βράδυ. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος. Λεξιλόγιο Ποιος: χρησιµοποιείται σε ερώτηση για την ταυτότητα ή την ποιότητα κάποιου. Π.χ.: Ποια είναι η κοπέλα µε το γαλάζιο φόρεµα, Γιάννη; Φίλη σου; Αντωνυµία ερωτηµατική, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ποιος-α-ο) ποιος ποια ποιο ποιοι ποιες ποια ποιου (τίνος) ποιας ποιου ποιων (τίνων) ποιων ποιων ποιον ποια ποιο ποιους ποιες ποια Χείλη: τα µέρη του προσώπου µε τα οποία κλείνει το στόµα, το άκρο που καταλήγει ένα άνοιγµα (το χείλος του γκρεµού). Π.χ.: Φυσικά προϊόντα για τα χείλη σας, γεµάτα λάµψη προτείνει η εταιρεία φυτικών καλλυντικών «Αριέλα» για το καλοκαίρι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το χείλος, -ους) το χείλος τα χείλη του χείλους των χειλών το χείλος τα χείλη - χείλος - χείλη Πήγαινε: προχωρούσε, έφευγε, έκανε µια διαδροµή. Π.χ.: Πηγαίναµε ατέλειωτες ώρες στην θάλασσα, όταν ήµασταν µικρές. Το καλοκαίρι δεν σήµαινε για µας τίποτα άλλο εκτός από αυτό Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (πηγαίνω) Αρχικοί χρόνοι: πηγαίνω, πήγαινα, θα πηγαίνω, θα πάω, πήγα, έχω πάει, είχα πάει, θα έχω πάει Βαρκάδα: ευχάριστος, θαλασσινός περίπατος µε βάρκα. Π.χ.: Κάθε Σαββάτο κάναµε βαρκάδα µε τον αδελφό µου. Κάποιες φορές, ανάλογα µε τα κέφια µας, σταµατούσαµε και για ψάρεµα Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η βαρκάδα,-ας) η βαρκάδα οι βαρκάδες 7 βόλτα 119
της βαρκάδας των βαρκάδων την βαρκάδα τις βαρκάδες - βαρκάδα - βαρκάδες Βαθιά: αυτή που έχει βάθος, που φτάνει σε βάθος. Π.χ.: Του αρέσει να βουτάει σε βαθιές θάλασσες και να βρίσκει σπάνια κοχύλια. Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (βαθύςιά-ύ) βαθύς βαθιά βαθύ βαθιοί βαθιές βαθιά βαθιού βαθιάς βαθιού βαθιών βαθιών βαθιών βαθύ βαθιά βαθύ βαθιούς βαθιές βαθιά βαθύ βαθιά βαθύ βαθιοί βαθιές βαθιά Λιµάνι: φυσική ή τεχνητή ακρογιαλιά, όπου αγκυροβολούν, σταµατούν τα πλοία. Π.χ.: Το λιµάνι του Πειραιά είναι το µεγαλύτερο της Ελλάδας. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το λιµάνι, -ιού) το λιµάνι τα λιµάνια του λιµανιού των λιµανιών το λιµάνι τα λιµάνια - λιµάνι - λιµάνια Λιβάδι: έκταση σκεπασµένη µε χόρτα, όπου συνήθως βοσκούν ζώα, βοσκοτόπι. Π.χ.: Περάσαµε µε το αυτοκίνητο από πολλά καταπράσινα λιβάδια, γεµάτα τουλίπες, µαργαρίτες, πράγµα που σήµαινε ότι η άνοιξη ήταν κοντά Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το λιβάδι, -ιού) το λιβάδι τα λιβάδια του λιβαδιού των λιβαδιών το λιβάδι τα λιβάδια - λιβάδι - λιβάδια Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. λιβάδι βόλτα β. πηγαίνω εκεί όπου αγκυροβολούν τα πλοία 120
γ. βαρκάδα βοσκοτόπι δ. σεργιάνι βόλτα µε την βάρκα ε. λιµάνι προχωράω 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: ρηχή µπροστά πρωί Γραµµατική α. Θεωρία Παραθετικά επιθέτων Τα επίθετα έχουν τύπους, που χρησιµοποιούµε για να κάνουµε σύγκριση προσώπων ή πραγµάτων ως προς ένα χαρακτηριστικό. Οι τύποι αυτοί ονοµάζονται βαθµοί του επιθέτου. Οι βαθµοί του επιθέτου είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός, ο υπερθετικός. Ο θετικός βαθµός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό. Π.χ. Ο Κώστας είναι εργατικός. Ο συγκριτικός βαθµός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό σε µεγαλύτερο βαθµό από κάποιο άλλο. Π.χ. Ο Κώστας είναι πιο εργατικός (ή εργατικότερος) από τον Πέτρο. Ο σχετικός υπερθετικός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό σε µεγαλύτερο βαθµό από όλα τα όµοιά του. Π.χ. Ο Κώστας είναι ο πιο εργατικός (ή ο εργατικότερος) από όλους. Ο απόλυτος υπερθετικός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό σε πολύ µεγάλο βαθµό, χωρίς να γίνεται καµία σύγκριση. Π.χ. Ο Κώστας είναι πάρα πολύ εργατικός (ή εργατικότατος). Σύγκριση, εποµένως, γίνεται µόνο στην περίπτωση του συγκριτικού και σχετικού υπερθετικού βαθµού, όπου: 1. Οι όροι που συγκρίνονται αποτελούν τον α και β όρο σύγκρισης: α όρος β όρος Ο Κώστας είναι πιο εργατικός (ή εργατικότερος) από τον Πέτρο. α όρος β όρος Ο Κώστας είναι ο πιο εργατικός (ή ο εργατικότερος) από όλους. 121
2. Ο β όρος σύγκρισης µπορεί να εκφέρεται στον συγκριτικό βαθµό µε: από + αιτιατική: π.χ. Η Μαρία είναι εξυπνότερη από εµένα. γενική: π.χ. Η Μαρία είναι εξυπνότερή µου. και στον σχετικό υπερθετικό µε: από + αιτιατική: π.χ. Η Μαρία είναι η εξυπνότερη από όλους. σε + αιτιατική: π.χ. Η Μαρία είναι η εξυπνότερη στην τάξη. γενική: π.χ. Η Μαρία είναι η εξυπνότερη του κόσµου. Παρατηρήσεις: 1. Η λέξη -πιο- µε την οποία σχηµατίζονται οι βαθµοί των επιθέτων, δεν πρέπει να συγχέεται µε την ερωτηµατική αντωνυµία -ποιο-. Παράδειγµα: Ποιο είναι πιο βαρύ: ένα κιλό σίδερο ή ένα κιλό βαµβάκι; 2. εν σχηµατίζουν παραθετικά, τα επίθετα που εκφράζουν: α. ύλη (π.χ. ξύλινος, σιδερένιος, χρυσός κ.ά.) β. καταγωγή ή συγγένεια (π.χ. πατρικός, σαµιώτικος κ.ά.) γ. τόπο ή χρόνο (π.χ. θαλασσινός, νησιώτικος, χθεσινός, αυριανός κ.ά.) δ. κατάσταση που δεν αλλάζει (π.χ. µισός, αθάνατος, αιώνιος, µέτριος κ.ά.) α. Σχηµατισµός παραθετικών των επιθέτων Ο συγκριτικός βαθµός σχηµατίζεται: 1. περιφραστικά: πιο + θετικός παραδείγµατα: πιο όµορφος πιο ακριβής πιο βαθύς 2. µονολεκτικά µε τις καταλήξεις ότερος, -έστερος και ύτερος παραδείγµατα: οµορφότερος ακριβέστερος βαθύτερος θετικός συγκριτικός παράδειγµα α. -ος-η-ο -ος-α-ο -ός-ιά-ό -ότερος πιο + θετικός -ότερη -ότερο όµορφος ωραίος φρέσκος πιο όµορφος - οµορφότερος πιο ωραίος - ωραιότερος πιο φρέσκος - φρεσκότερος β. -ης-ης-ες -έστερος πιο + θετικός -έστερη -έστερο ακριβής πιο ακριβής - ακριβέστερος γ. -ύς-ιά-ύ -ύτερος πιο + θετικός -ύτερη -ύτερο βαθύς πιο βαθύς - βαθύτερος Ο σχετικός υπερθετικός σχηµατίζεται µε το άρθρο και τον συγκριτικό βαθµό. Παραδείγµατα: ο πιο όµορφος - ο οµορφότερος ο πιο ακριβής - ο ακριβέστερος ο πιο βαθύς - ο βαθύτερος 122
Ο απόλυτος υπερθετικός σχηµατίζεται: 1. περιφραστικά: (πάρα) πολύ + θετικός παραδείγµατα: (πάρα) πολύ όµορφος (πάρα) πολύ ακριβής (πάρα) πολύ βαθύς 2. µονολεκτικά µε τις καταλήξεις ότατος, -έστατος και ύτατος παραδείγµατα: οµορφότατος ακριβέστατος βαθύτατος θετικός απόλυτος υπερθετικός παράδειγµα α. -ος-η-ο -ος-α-ο -ός-ιά-ό -ότατος (πάρα) πολύ -ότατη + θετικός -ότατο όµορφος(πάρα) πολύ όµορφος-οµορφότατος ωραίος (πάρα) πολύ ωραίος-ωραιότατος φρέσκος (πάρα) πολύ φρέσκος-φρεσκότατος β. -ης-ης-ες -έστατος (πάρα) πολύ -έστατη + θετικός -έστατο ακριβής (πάρα) πολύ ακριβής-ακριβέστατος γ. -ύς-ιά-ύ -ύτατος (πάρα) πολύ -ύτατη + θετικός -ύτατο βαθύς (πάρα) πολύ βαθύς - βαθύτατος Παρατηρήσεις: 1. Τα επίθετα σε -ής -ιά -ί δεν σχηµατίζουν παραθετικά, γιατί δηλώνουν χρώµα. 2. Τα επίθετα σε -ης -α -ικο και ων -ουσα -ον δεν σχηµατίζουν µονολεκτικά παραθετικά, αλλά µόνο περιφραστικά. Παραδείγµατα: ζηλιάρης πιο ζηλιάρης (πάρα) πολύ ζηλιάρης ενδιαφέρων πιο ενδιαφέρων (πάρα) πολύ ενδιαφέρων β. Ανώµαλα και ελλειπτικά παραθετικά επιθέτων Μερικά επίθετα σχηµατίζουν τα παραθετικά των επιθέτων τους από διαφορετικό θέµα ή διαφορετικά από άλλα επίθετα. Αυτά λέγονται ανώµαλα. Τέτοια είναι: θετικός συγκριτικός υπερθετικός καλός κακός πολύς λίγος µεγάλος µικρός απλός γέρος καλύτερος χειρότερος περισσότερος (πιότερος) λιγότερος µεγαλύτερος µικρότερος απλούστερος γεροντότερος άριστος (χείριστος) (πλείστος) ελάχιστος µέγιστος ελάχιστος απλούστατος --- Σε ορισµένα επίθετα λείπει ο θετικός ή και ο υπερθετικός βαθµός µαζί. Αυτά λέγονται ελλειπτικά. Τέτοια είναι: 123
θετικός συγκριτικός υπερθετικός (άνω) (κάτω) --- ανώτερος κατώτερος προτιµότερος ανώτατος κατώτατος --- β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το επίθετο της παρένθεσης στον σωστό τύπο. Στις περιπτώσεις που ζητείται παραθετικό, προτιµήστε τον µονολεκτικό τύπο του επιθέτου, αν σχηµατίζει: α. Η ζωή είναι ένας αγώνας. (διαρκής) β. Τι φταίω εγώ! Μου µιλάς σαν να είµαι υπεύθυνος για την καταστροφές που έγινε ποτέ στην εταιρεία! (µεγάλος) γ. Ο Κώστας έχει ένα από τα και αυτοκίνητα στην γειτονιά µας. (πολυτελής, ακριβός) δ. Ο παππούς της αγόρασε το άλογο για τα γενέθλιά της.(ωραίος, γρήγορος) ε. Το νέο έτος σχεδιάζεται η και εθνική οδός από το Υπουργείο Συγκοινωνιών. (φαρδύς, µακρύς) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το κατάλληλο επίθετο στον σωστό τύπο. Στις περιπτώσεις που ζητείται παραθετικό, προτιµήστε τον µονολεκτικό τύπο του επιθέτου, αν σχηµατίζει: ασφαλής, όµορφος, καλός, επίκαιρος, διαπρεπής α. Το πλοίο είναι µέσο µεταφοράς από το αεροπλάνο; β. Ποτέ δεν πετυχαίνω να κάνω γλυκό από την µαµά µου! γ. Άκουσε! Ο Άρης µου είπε ότι είµαι η γυναίκα του κόσµου! δ. Το οικολογικό θέµα είναι η αύξηση της θερµοκρασίας. ε. Γνώρισα έναν από τους Γάλλους σκηνοθέτες, όταν ήµουν στο Παρίσι! Κείµενο Γιάννης Πάριος - «εν έχω µετανιώσει για τίποτα» «Μια βάρκα για να πας απέναντι» είναι ο τίτλος του νέου διπλού cd µε νησιώτικα τραγούδια µε τη φωνή του Γιάννη Πάριου. Ο ίδιος θεωρεί ότι ο έρωτας παίζει σηµαντικό ρόλο στη ζωή του, όπως άλλωστε «σε κάθε υγιή άνθρωπο», όπως λέει. - «Μια βάρκα για να πας απέναντι». Ποιους βάζετε στη βάρκα και ποιος 124
είναι ο προορισµός; - εν παίρνω κανέναν στον λαιµό µου. Όσο για τον προορισµό αν είναι βάρκα η ζωή, την αφήνω να µε πάει όπου θέλει. - Μια βόλτα µε παρέα για νυχτερινό ψάρεµα και µια συναυλία: Τι προτιµάτε από τα δύο και γιατί; - Προτιµώ ή σε µια βάρκα µέσα να βλέπω µια συναυλία ή σε µια συναυλία να βλέπω από κάτω µια βάρκα. - Εκτός από ερωτικός τραγουδιστής είστε και νησιώτης (Πάρος). Τα νησιώτικα κυλούν πιο πολύ στο αίµα σας; - Σίγουρα, είναι η κούνια µου. - Τι σας γοητεύει στο «Αρµενάκι»; - Η κυρά. - Στο «Τζιβαέρι»; - Ο λυγµός της µάνας. - «Μεσ' του Αιγαίου τα νησιά»; - Όλοι οι αρχάγγελοι. - «Στο 'πα και στο ξαναλέω»; - Με γοητεύει ο τελευταίος στίχος «γιατί γράµµατα δεν ξέρω και µε πιάνουν κλάµατα». - Η Πάρος είναι η Ιθάκη σας; - Ναι. [ ] (Απόσπασµα της συνέντευξης του Γιάννη Πάριου στον Βασίλη Λουµπρινή, ΤΑ ΝΕΑ, 16-09-2002, µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Έχω µετανιώσει: έχω αλλάξει γνώµη ή απόφαση για κάτι, ή αισθάνοµαι ντροπή, λύπη για κάτι που έκανα. Π.χ.: Όχι, δεν έχω µετανιώσει για τίποτα. Αυτό ισχύει τόσο για τις προσωπικές όσο και για τις επαγγελµατικές µου επιλογές. Βάρκα: µικρό πλοίο που κινείται µε κουπιά ή πανιά. Π.χ.: Ο παππούς αγόρασε βάρκα για ψάρεµα και την ονόµασε Βάσω το όνοµα της πρώτης του αγάπης ιπλού: διπλάσιου, που αποτελείται από δυο όµοια µέρη. Π.χ.: εν την γνώρισα! Πώς έχει παχύνει τόσο! Έχει γίνει διπλή! Άλλωστε: εξάλλου, εκτός αυτού, επιπλέον. Π.χ.: Θα µείνουµε στην παραλία όλη την ηµέρα! Άλλωστε δεν έχω κάποια σηµαντική δουλειά στο σπίτι. Υγιή: που βρίσκεται σε καλή σωµατική και ψυχική κατάσταση, γερός. Π.χ.: Η σωστή διατροφή είναι ο πρώτος παράγοντας για έναν υγιή οργανισµό. Προορισµός: ο προσδιορισµός µιας µελλοντικής πορείας, µιας εξέλιξης ή µιας κατάληξης, ο στόχος, ο σκοπός. Π.χ.: Ο προορισµός της γυναίκας ήταν αποκλειστικά και µόνο ο γάµος και η οικογένεια πριν από κάποια χρόνια. Παίρνω στον λαιµό µου: αναλαµβάνω ευθύνη. Π.χ.: Του είπα τι να κάνει και τον πήρα στον λαιµό µου. Τελικά κατέληξε άνεργος! Ψάρεµα: αλιεία, το να πιάνει κάποιος ψάρια στην θάλασσα, την λίµνη, τον ποταµό. 125
Π.χ.: Έχεις καταλάβει ότι απαγορεύεται το ψάρεµα στην λίµνη; Θα φωνάξουν την αστυνοµία! Συναυλία: εκτέλεση µουσικών έργων, κοντσέρτο. Π.χ.: Η συναυλία ενός µόνο σολίστ λέγεται Ρεσιτάλ. Νησιώτης: αυτός που κατάγεται από νησί. Π.χ.: Όταν φτάνει το πλοίο στο λιµάνι, οι νησιώτες το υποδέχονται µε ανακούφιση! Ο τουρισµός είναι η µόνο πηγή εσόδων τους. Κυλούν: υγρά που κινούνται σε µια επιφάνεια που παρουσιάζει µικρή κλίση. Π.χ.: εν µιλούσε, αλλά δάκρυα κυλούσαν στα µάγουλά του. Κούνια: το κρεβατάκι του µωρού που κουνιέται. Π.χ.: Ο πατέρας του δουλεύει σε εργοστάσιο, όπου κατασκευάζονται κούνιες για µωρά. Γοητεύει: µαγεύει, σαγηνεύει. Π.χ.: Ποιος τύπος γυναίκας σας γοητεύει πιο πολύ; Κοκκινοµάλλα ή ξανθιά; Λυγµός: κλάµα, ο ήχος που προκαλείται από την απότοµη αναπνοή όταν κλαίµε δυνατά. Π.χ.: Έκλαιγε τόσο δυνατά, µε λυγµούς, που τελικά η µαµά της συµφώνησε να της αγοράσει το δώρο που της ζήτησε. Αρχάγγελοι: οι πρώτοι από τους αγγέλους. Π.χ.: Σας ενδιαφέρουν τα βιβλία τα σχετικά µε τους Αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ; Με πιάνουν κλάµατα: κλαίω, αρχίζω να κλαίω. Π.χ.: Πολλές φορές θα αισθάνεται άσχηµα και θα την πιάνουν κλάµατα όταν θα τον σκέφτεται Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Στα τραγούδια του cd «Μια βάρκα για να πας απέναντι» o Γιάννης Πάριος είναι ο. α. µουσικοσυνθέτης β. τραγουδιστής γ. στιχουργός 2. Σηµαντικό ρόλο στην ζωή του Γιάννη Πάριου παίζει. α. η δουλειά β. ο έρωτας γ. η καλή παρέα 3. Ο Γιάννης Πάριος στο cd «Μια βάρκα για να πας απέναντι» τραγουδάει τραγούδια. α. νησιώτικα β. λαϊκά γ. ρεµπέτικα 4. Ο τραγουδιστής λέει πως τα νησιώτικα τραγούδια είναι η του. α. ζωή β. κούνια γ. η δουλειά 5. Η Πάρος είναι για τoν Γιάννη Πάριο. α. ο σκοπός της ζωής του β. ο τόπος που µένει γ. απλά ένα νησί 126
Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2 1 1 2 3 Οριζόντια 1. Πλαστός, όχι αληθινός. 2. Θαλασσοταραχή, τρικυµία. 3. Βλέµµα. Κάθετα 1. Το να πιάνει κάποιος ψάρια στην θάλασσα. 2. Αυτός που βρίσκεται σε καλή σωµατική και ψυχική κατάσταση. 2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Ο πρώτος από τους αγγέλους. 2. Έκταση σκεπασµένη µε χόρτα. 3. Αισθάνοµαι ντροπή, λύπη για κάτι που έκανα. Α _ Λ _ Μ 127
3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( είναι η µελλοντική πορεία, ο στόχος, ο σκοπός ): 1. Αισθάνοµαι λύπη. 2. Μικρό πλοίο. 3. Tο κρεβατάκι του µωρού που κουνιέται. 4. O ήχος που προκαλείται από απότοµη αναπνοή, όταν κλαίµε δυνατά. 5. Θαλασσοταραχή, τρικυµία. 6. Επιστρέφω, πάω πίσω. 7. Αυτός που κατάγεται από νησί. 8. Ενόχληση, φασαρία. 9. Αγγελιοφόρος, όµορφος άνθρωπος. 10. Αυτός που έχει βάθος, που φτάνει σε βάθος. 9 4 10 5 6 1 2 7 3 8 4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Κοτσάκια (Να σ αγαπώ ίντα 'θελα) Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Να σ αγαπώ ίντα να σ αγαπώ ίντα να σ αγαπώ ίντα, να 'χω και. Ίντα σου 'κανα κι ίντα χεις κι όλο µε τα µένα τα 'χεις κι όλο µε τα µένα τα 'χεις 128
ίντα σου 'κανα κι ίντα χεις. Στην κρεβαταριά που στην κρεβαταριά που στην κρεβαταριά που, ότι κάνω το µαθαίνεις. Να σ' αγαπώ χωρίς να θέλω, γιατί µοιάζεις των γιατί µοιάζεις των, σ' αγαπώ χωρίς να θέλω. Βρε δώσ' µου µια κι ας είναι δώσ' µου µια κι ας είναι δώσ' µου µια κι ας είναι, µα θέλω τηνε. δώσ' µου µια µατιά δώσ' µου µια µατιά δώσ' µου µια µατιά, γιατί µε πλήγωσες βαθιά. Βρε ίντα τήνε θες θα στη δώσω Βρε αφού µια µατιά, θα σου τη δώσω φαίνεται θα σαι θα σου τη δώσω, φαίνεται θα σαι, ίντα τήνε θες θα στη δώσω. αφού µια µατιά λυπάσαι. Ποιος, µωρό µου, ποιος Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό,,, µωρό µου, σε έχει φιληµένη και στα δαγκωµένη και στα δαγκωµένη, σε έχει φιληµένη.,, θέλω να ξέρω.,,, µωρό µου, σε πίσω στη λαγκάδα πίσω στη λαγκάδα σε.,, θέλω να ξέρω.,,, µωρό µου, σε πήγαινε σεργιάνι µες της Πάρου το µες της Πάρου το σε πήγαινε σεργιάνι.,, θέλω να ξέρω.,,, µωρό µου, σε πήγαινε το βράδυ µες στο πίσω το µες στο πίσω το σε πήγαινε το βράδυ.,, θέλω να ξέρω. 129
Λεξιλόγιο ενότητας Άγγελος, ο Άλλωστε Αρχάγγελος, ο Βαθύς-ιά-ύ Βάρκα, η Βαρκάδα, η Γοητεύω Γυρίζω ιπλός-ή-ό Θέλω Κούνια, η Κυλώ Λιβάδι, το Λιµάνι, το Λυγµός, ο Λυπάµαι Ματιά, η Με πιάνουν κλάµατα Μετανιώνω Μπελάς, ο Νησιώτης, ο Παίρνω στον λαιµό µου Πηγαίνω Ποιος-α-ο Προορισµός, ο Συναυλία, η Τσιγκούνης-α-ικο Υγιής-ής-ές Υφαίνω Φουρτούνα, η Χείλη, τα Ψάρεµα, το Ψεύτικος-η-ο 130