Οι ψυχολογικές συνέπειες της οδικής σύγκρουσης και η διαχείρισή τους Δρ Ελένη Επιφανίου CPsychol
Περίγραμμα Επικίνδυνη Οδική Συμπεριφορά: Ερμηνεία Οι ψυχικές συνέπειες της επικίνδυνης οδικής συμπεριφοράς Επιζών Οικογένεια του επιζόντα και αποθανόντα Εργαζόμενους έκτακτης ανάγκης Παρεμβάσεις για διαχείριση πόνου στον επιζών Παρεμβάσεις για διαχείριση πόνου στην οικογένεια του θανόντα Προτεινόμενες παρεμβάσεις για διαχείριση επικίνδυνης οδικής συμπεριφοράς
"Καταστραμμενο γυαλί"... "σπασμένο μέταλλο"... " φρένα που ουρλιάζουν"... "ελαστικά που σφυρίζουν"..." η μυρωδιά της βενζίνης»...«οι κραυγές των επιβατών "..." το αίσθημα του αβοήθητου"..." απουσία ελέγχου "..." ο φόβος του θανάτου "..." τα πάντα φαίνεται να συμβαίνουν σε αργή κίνηση» (Galovski, & Veazey,)
Επικίνδυνη Οδική Συμπεριφορά Απουσία ζώνης ασφαλείας Οδήγηση υπο την επίρρεια ποτού Ανθρώπινος παράγοντας; Οδήγηση πέρα του ορίου ταχύτητας Πεποιθήσεις, στάσεις, προσδοκίες
Η Οδηγητική Συμπεριφορά Εξαρτάται: Την αυτογνωσία Την αυτο-αξιολόγηση της οδηγητικής ικανότητας των ατόμων Την αντίληψη του κινδύνου Η υποκειμενική αξιολόγηση της πιθανότητας να συμβεί ένα ατύχημα και των συνεπειών του (Machin and Sankey, 2008)
Η Επικίνδυνη Οδική Συμπεριφορά (Ι): Σχετίζεται με την πεποίθηση των οδηγών ότι: Είναι έμπειροι οδηγοί Έχουν καλά αντανακλαστικά και κρίση Η δική τους οδηγητική συμπεριφορά και ικανότητα είναι ανώτερη από των άλλων Υποτίμηση της πιθανότητας να εμπλακούν σε ατύχημα Διατήρηση επικίνδυνης οδικής συμπεριφοράς ((Taylor & Brown, 1988; Helwey-Larsen & Sheppherd, 2001;Gosselin et al, 2010; Rothman et al., 1996)
Η Επικίνδυνη Οδική Συμπεριφορά (ΙΙ) Παρά την παραδοχή (κάποιων οδηγών) ότι η οδήγηση πέρα του ορίου ταχύτητας σχετίζεται με την πιθανότητα προστίμου Εντούτοις υποτιμούν την πιθανότητα ότι αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει και σε μια οδική σύγκρουση (Martha & Delhomme, 2014)
Οι Συνέπειες. Στον επιζών του τροχαίου ατυχήματος Σωματικές Τραυματισμός/αναπηρία μετά το ατύχημα Ψυχολογικές (Περισσότερο στους επιζώντες με σοβαρούς τραυματισμούς ή μόνιμη αναπηρία) (Kendal & Buys, 1999) Μετατραυματικό στρες Θλίψη λόγο αναπηρίας (εξαρτώμενοι από άλλους) Θυμό στην πεποίθηση ότι άλλοι έχουν προκαλέσει το ατύχημα Κατάθλιψη & Ανησυχία στην πεποίθηση ότι ο ίδιος προκάλεσε το ατύχημα Κοινωνική απομόνωση
- Αλλαγές στην ταυτότητα τους -Προσπάθεια να διατηρήσουν κομμάτια του παλιού τους εαυτού -Προσπάθεια να προσαρμοστούν στις καινούργιες συνθήκες που περιλαμβάνουν και την αναπηρία -Απώλεια κοινωνικού, επαγγελματικού και προσωπικού ρόλου Προσπάθεια να χτίσουν μια καινούργια ταυτότητα, να βρουν νόημα στην ζωή
Ο επιζών Μια ζωή τελείωσε και μια άλλη ζωή αρχίζει Μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα η ζωή σου αλλάζει για πάντα Γύρισε η ζωή ανάποδα, δεν θα επιστρέψει ποτέ στο κανονικό (Harms, 2004)
Η Ιδιωτικότητα του Πόνου όσο και να εξηγήσω στον άλλο δεν μπορεί να καταλάβει τι πραγματικά βλέπω και αισθάνομαι Ο σωματικός πόνος είναι αόρατος στους γύρω Ένας χορός ανάμεσα στο να εξαρτάται από τους άλλους (δηλ. να παίρνει στήριξη) και να τους προστατεύει από το πόσο πραγματικά πονά και υποφέρει (Harms, 2004)
Παρεμβάσεις για τον Επιζών Κενό στην βιβλιογραφία σχετικά με παρεμβάσεις για τον επιζών Οι περισσότερες παρεμβάσεις αναφέρονται στο Μετατραυματικό Στρες
Παρεμβάσεις για τον Επιζών Γνωστικο-Συμπεριφοριστική Παρέμβαση 1. Οι ασθενείς ενημερώνονται για το μετατραυματικό στρες, πως και γιατί συμβαίνει 2. Διδάσκονται ασκήσεις χαλάρωσης τι οποίες ενθαρρύνονται να κάνουν και στο σπίτι 3. Διδάσκονται στρατηγικές διαχείρισης του στρες 4. Σταδιακή έκθεση σε ερεθίσματα που φοβούνται όπως επίσκεψη στον τόπο του ατυχήματος 5. Δίνονται διαφορετικοί τρόποι ερμηνείας του ατυχήματος 6. Αλλά θέματα όπως αντιμετώπιση δυσκολιών στις σχέσεις περιλαμάνονται επίσης στην θεραπεία (Blanchard et al., 2003; Bryant et al., 1998; Marks et al., 1998)
Συνέπειες στην Οικογένεια του Επιζών. Ανακατανομή των ρόλων ειδικά μετά από ένα τραυματισμό ή αναπηρία Είναι όλοι έτοιμοι για αυτό; Ο επιζών είναι σωματικά και συναισθηματικά εξαρτημένος από άλλους (Sachs & Ellenberg, 1992) Ένταση στις σχέσεις: λόγο των μεγάλων περιόδων αδράνειας, πλήξης και περιορισμού του τραυματία (Kendall & Buys, 1999)
Συνέπειες στην Οικογένεια του Αποθανών. Οι θανάτοι μετά απο οδική σύγκρουση είναι ξαφνικοί, αποτρέψιμοι, βίαιοι, τραυματικοί ο πένθος ξεκινά αιφνίδια, απρόσμενα + αστυνομικές έρευνες, καταθέσεις, δικαστήρια Κάνουν την διαδικασία του πένθους πιο δύσκολη Ενώ σε μια ανίατη ασθένεια το πένθος επέρχεται σταδιακά Υπάρχει μια προετοιμασία Μια πιο διευκολυντική περίπτωση
Συνέπειες στην Οικογένεια του Αποθανών. Μοναχικότητα, λιγότερο ευχαριστημένοι με την ζωή, μειωμένη ικανοποίηση απο την ζωή (Shanfield & Swain, 1984) Μετατραυματικό στρες (Sprang, 1997) Διάλυση οικογένειας, απομόνωση απο φίλους (Tehrani, 2004) Αυξημένη θνησιμότητα, εμφανίζουν ψυχιατρικά προβλήματα, κατάθλιψη, μειωμένο μελλοντικό προσανατολισμό (Lehman, Wortman & Williams, 1987)
Συνέπειες στην Οικογένεια του Αποθανών. Αναζήτηση νοήματος : Γιατί Θεέ μου; Να βρουν τον λόγο ή να δώσουν εξήγηση/νόημα στην απώλειά τους Μακροχρόνιος ή μόνιμος ψυχολογικός πόνος Χάνουν το ενδιαφέρον για καθημερινές δραστηριότητες Θυμό Κατάθλιψη Προβλήματα στις σχέσεις Δυσκολία να σκεφτούν και να σχεδιάσουν για το μέλλον Η δυνατότητα να απολαμβάνουν την ζωή εξαφανίζεται Μετά από 3 χρόνια τα συμπτώματα χειροτερεύουν (The European Federation of Road Traffic Victims, 1997)
Το Πένθος Το άτομο που χάνει τον αγαπημένο του χρειάζεται χρόνο να αποσυνδεθεί απο τον θανόντα Να συνειδητοποιήσει οτι ο θανών δεν είναι πλέον κομμάτι της καθημερινότητας του Η αποδοχή του θανάτου δεν σημαίνει ακύρωση του νεκρού Αποδοχή σημαίνει συνεχίζω να πενθώ, μένω με τις αναμνήσεις αλλά συνειδητοποιώ ότι το άτομο έχει φύγει Η σχέση με τον θανόντα επηρεάζει και την τρόπο βίωσης του πένθους Το πένθος βιώνεται με διαφορετικό τρόπο και ένταση και σε διαφορετικά χρονικά πλαίσια
Σωστή διαχείριση του πένθους Όταν πέσει η αυλαία... Έκφραση συναισθημάτων Εξωτερίκευση συναισθημάτων (θυμός, πόνος) Το κλάμα βοηθά στην ανακούφιση του ψυχικού πόνου Στήριξη απο αγαπημένα πρόσωπα Αποφυγή απομόνωσης Τι πραγματικά έχει ανάγκη για στήριξη Πώς να δωθεί αυτή η στήριξη Φροντίδα του εαυτού Αποφυγή κατανάλώσης ποτού ή ψυχότροπων φαρμάκων Καλό ύπνο και διατροφή
Εργαζόμενοι Έκτακτης Ανάγκης Πιθανόν να αναπτύξουν σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα «Επαγγελματική εξουθένωση» Μετατραυματικό στρες Πρόωρη αφυπηρέτηση Πιθανά προβλήματα με τον ύπνο Ανησυχία ότι κάποιος δικός τους μπορεί να έχει το ίδιο ατύχημα (Alexander & Kein, 2001; Halsam & Mallon, 2003; Marmar et al., 1999)
Παρεμβάσεις ΜΜΕ Τηλεόραση, ράδιο, εφημερίδες, Αντικατοπτρισμός της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς Μεγαλύτερο φάσμα ανθρώπων Ίσως όλον τον πληθυσμό Άρα μεγαλύτερος πληθυσμός θα λάβει το μήνυμα Είναι αποτελεσματική η μέθοδος αυτή; (Hoekstra & Wegman, 2011)
Παρέμβαση για Βελτίωση Οδηγητικής Συμπεριφοράς Γενικά κάθε είδος οδικής συμπεριφοράς είναι διαφορετική Διαφορετικοί κοινωνικοί, ψυχολογικοί παράγοντες εμπλέκονται Στην οδήγηση κάτω από την επήρεια αλκοόλ Στην χρήση ζώνης ασφαλείας Στην χρήση κινητού κατά την διάρκεια οδήγησης Στην υπερβολική ταχύτητα Οπότε οι παρεμβάσεις προσαρμόζονται στην κάθε συμπεριφορά Αλλά και στην κάθε ομάδα οδηγών (π.χ. νεαροί)
Προϋποθέσεις για την Ανάπτυξη μιας Παρέμβασης Στάδιο διερεύνησης Αποφασίζεται η συμπεριφορά οδήγησης Επιλέγεται ο πληθυσμός Αξιολογούνται οι παράγοντες (κοινωνικοί, ψυχολογικοί κ.τ.λ.) που μπορεί να επηρεάζουν την συμπεριφορά Αναπτύσσεται η παρέμβαση συμφωνά με το ποιοι παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της συμπεριφοράς Το είδος της παρέμβασης επιλέγεται μετά από μελέτη τεκμηριωμένης έρευνας
Πρόταση Ι Λόγο της πεποίθησης ότι είναι έμπειροι οδηγοί, με καλά αντανακλαστικά υποτιμούν την πιθανότητα να εμπλακούν σε τροχαίο Τα επικοινωνιακά μηνύματα δεν είναι αποτελεσματικά αφού επικεντρώνονται σε υποθετικά σενάρια (δεν τους αφορούν) Ούτε η επικέντρωση στα προσωπικά κέρδη είναι επίσης αποτελεσματική μέθοδος
Προτεινόμενες Παρεμβάσεις(Ι) Αφού οι περισσότεροι οδηγοί υποτιμούν την πιθανότητα να εμπλακούν σε ατύχημα παρά την επικίνδυνη συμπεριφορά τους
Προτεινόμενες παρεμβάσεις (Ι) Αφού οι περισσότεροι οδηγοί υποτιμούν την πιθανότητα να εμπλακούν σε ατύχημα παρά την επικίνδυνη συμπεριφορά τους Το μήνυμα δεν πρέπει να επικεντρώνεται στις αρνητικές συνέπειες του ατυχήματος
Προτεινόμενες παρεμβάσεις (Ι) Αφού οι περισσότεροι οδηγοί υποτιμούν την πιθανότητα να εμπλακούν σε ατύχημα παρά την επικίνδυνη συμπεριφορά τους Το μήνυμα δεν πρέπει να επικεντρώνεται στις αρνητικές συνέπειες του ατυχήματος Το μήνυμα καλύτερα να επικεντρώνεται στο πόσο ευάλωτος είναι ο οδηγός να τραυματιστεί σοβαρά λόγο της επικίνδυνης συμπεριφοράς (Brijs et al., 2011)
Πρόταση ΙΙ Αντικατοπτρισμός της επιθυμητής συμπεριφοράς την οποία οι περισσότεροι θα προσπαθήσουν να μιμηθούν (Hoekstra & Wegman, 2011)
Πρόταση ΙΙΙ Πιθανότητα μόνιμου τραυματισμού Επικέντρωση του μηνύματος στις πιθανές απώλειες (τι μπορεί να χάσει) όταν η επικίνδυνη συμπεριφορά εκδηλωθεί Πιθανότητα στέρησης άδειας Πιθανότητα απώλειας συνείδησης άρα πιθανό ατύχημα
Ευχαριστώ