Επίδραση των σπηλαιολογικών δραστηριοτήτων στα χειρόπτερα ρ των σπηλαίων Γεωργιακάκης Παναγιώτης Βιολόγος Τμήμα Κρήτης Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας
Χειρόπτερα: Τα μόνα θηλαστικά με ικανότητα ενεργητικής πτήσης (τα μπροστινά άκρα τους έχουν εξελιχθεί σε πτέρυγες). Η δεύτερη μεγαλύτερη τάξη θηλαστικών (>950 είδη), 2 υποτάξεις (Μεγαχειρόπτερα, Μικροχειρόπτερα),17 οικογένειες,174 γένη. Μεγάλη ποικιλία τροφής: έντομα και άλλα ασπόνδυλα, φρούτα, νέκταρ, μικρά σπονδυλωτά (και Χειρόπτερα), αίμα. R. Thompson
Ευρώπη: 37 είδη, 3 οικογένειες (Μικροχειρόπτερα) Ελλάδα:32είδη,3οικογένειες 3 Στο σύνολό τους εντομοφάγα (ρυθμιστές των πληθυσμών των εντόμων - άμεση οικονομική σημασία) 22 από τα παρόντα στην Ελλάδα είδη θεωρούνται απειλούμενα ή κινδυνεύοντα, και δύο από αυτά (Myotis bechsteinii και Vespertilio murinus) απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση. Όλα τα ευρωπαϊκά είδη τελούν υπό προστασία σύμφωνα με τις συνθήκες: Συνθήκη της Βέρνης: The Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats. Συνθήκη της Βόννης: The Convention on the Conservation of Migratory Species of wild animals. EUROBATS, 1991: Agreement on the Conservation of Populations of Bats in Europe.
Τα άτομα όλων των ευρωπαϊκών ειδών αναζητούν καταφύγιο σε κλειστούς χώρους (σπήλαια, ορυχεία, υπονόμους, κενά σε τείχους και τείχη, σοφίτες, εγκαταλελειμμένα κτήρια, κενά σε κορμούς δέντρων κτλ), αναζητώντας όσο το δυνατόν συγκεκριμένες και σταθερές συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας και φωτεινότητας. Τουλάχιστον 27 από τα παρόντα στην Ελλάδα είδη καταφεύγουν σε σπήλαια (τροφοδοτώντας δ ώ τα με οργανικό υλικό) σε ένα ή περισσότερα κομμάτια του ετήσιου κύκλου τους: Διαχείμαση Γαλουχία των νεοσσών Διημέρευση η την θερινή περίοδο Ζευγάρωμα.
Οι αυστηρές απαιτήσεις ως προς τις αβιοτικές παραμέτρους των θέσεων φωλιάσματος και γαλουχίας καθιστούν κάθε άτομο ιδιαίτερα ευάλωτο σε κάθε είδους διατάραξη. Οι ανθρωπογενείς διαταραχές ς( (εντός ς και εκτός των σπηλαίων) σε συνδυασμό με την δεινή θέση στην οποία βρίσκονται τα περισσότερα ρ από τα παρόντα στην Ελλάδα είδη, οδηγούν σταθερά προς την ολοκληρωτική εξαφάνιση των πληθυσμών τους. Σε αρκετές περιοχές του πλανήτη απαγορεύεται ρητά η άμεση παρενόχληση των χειροπτέρων και η οποιαδήποτε ενέργεια που μπορεί να διαταράξει τις ζωτικές γι αυτά φυσικοχημικές παραμέτρους στις θέσεις φωλιάσματος (π.χ. Η.Β.: Wildlife and Countryside Act 1981). H. Willcox
Αρνητικές επιπτώσεις των αλόγιστων σπηλαιολογικών δραστηριοτήτων στα χειρόπτερα: 1. Μόνιμες παρεμβάσεις: Διάνοιξη περασμάτων μέσω των οποίων είναι αδύνατη η δίοδος i) Βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις Αφύπνιση των ατόμων που βρίσκονται σε χειμερία νάρκη. Αναστάτωση εγκατάλειψη των νεοσσών στις θέσεις γαλουχίας. Άμεσος θάνατος από το ωστικό κύμα και τις κατολισθήσεις στις περιπτώσεις χρήσης εκρηκτικών υλών. ii) Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις Μεταβολή της έντασης και της φοράς των ρευμάτων αέρα και συνεπώς των κλιματικών συνθηκών εντός του σπηλαίου: ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΥΓΡΑΣΙΑ
Αρνητικές επιπτώσεις των αλόγιστων σπηλαιολογικών δραστηριοτήτων στα χειρόπτερα: 2. Παροδικές παρεμβάσεις: Από την φυσική παρουσία των σπηλαιολόγων (αύξηση της θερμοκρασίας και της συγκέντρωσης CO 2 ). Από το κάπνισμα (αύξηση της θερμοκρασίας και της συγκέντρωσης τοξικών αερίων). Από την χρήση φωτιστικών ασετυλίνης (αύξηση της θερμοκρασίας και της συγκέντρωσης τοξικών αερίων). Από την χρήση μέσων φωτισμού που εκπέμπουν λευκό φως (αφύπνιση-παρενόχληση). Από την ηχητική ρύπανση (αφύπνιση-παρενόχληση). Από την άμεση επαφή των σπηλαιολόγων με τις νυχτερίδες αφύπνιση-παρενόχληση).
Φύση των εντός των σπηλαίων ανθρωπογενών διαταραχών. Η άμεση επαφή με τα άτομα που βρίσκονται σε νάρκη και η με κάθε τρόπο αφύπνισή τους οδηγεί σε κατανάλωση ενέργειας που αντιστοιχεί σε 10 έως 40 ημέρες λήθαργου. Το αποτέλεσμα είναι ο θάνατος, άμεσα, η πριν την κανονική ημερομηνία αφύπνισης. Η αύξηση της θερμοκρασίας κατά την περίοδο διαχείμασης μπορεί να αναστείλει τον λήθαργο επιφέροντας τον θάνατο. Η μεταβολή της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας μπορούν να κάνουν το σπήλαιο ακατάλληλο για φώλιασμα στο μέλλον. Η αύξηση της συγκέντρωσης CO 2 και άλλων τοξικών αερίων μπορεί να επηρεάσει σοβαρά τις φυσιολογικές λειτουργίες ζώων με τόσο μικρό μέγεθος (5-75 gr, οι περισσότερες 5-20 gr). Η αναστάτωση λόγω θορύβου, έντονου φωτισμού κ.τ.λ. μπορεί να προκαλέσει έξοδο από το σπήλαιο και θήρευση από τα αρπακτικά πουλιά, ενώ τα νεογνά, εάν υπάρχουν, πέφτουν στο δάπεδο και πεθαίνουν.
Μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεων των σπηλαιολογικών δραστηριοτήτων. Επιλογή της περιόδου επίσκεψης ανάλογα με την χρήση του σπηλαίου από τις νυχτερίδες διακοπή της εξερεύνησης - επίσκεψης εάν παρατηρηθεί η παρουσία νυχτερίδων. Αποφυγή της διάνοιξης δά περασμάτων και ιδίως της χρήσης εκρηκτικών υλών. Αποφυγή της άμεσης επαφής (άγγιγμα-σύλληψη) με νυχτερίδες. Μείωση του αριθμού των σπηλαιολόγων της ομάδας στο ελάχιστο Μείωση του αριθμού των σπηλαιολόγων της ομάδας στο ελάχιστο δυνατό (4-5 άτομα).
Μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεων των σπηλαιολογικών δραστηριοτήτων. Περιορισμός της φασαρίας στο ελάχιστο (ακόμα και οι ψίθυροι γίνονται αντιληπτοί από τα ξύπνια άτομα). Αποφυγή της έκθεσης των νυχτερίδων σε έντονο φωτισμό (ιδίως λευκό φως) περιορισμός των φωτογραφήσεων στο ελάχιστο δυνατό. Αποφυγή της χρήσης φωτιστικών ασετυλίνης και του καπνίσματος. Περίφραξη του σπηλαίου με ειδικά σχεδιασμένες καγκελόπορτες Περίφραξη του σπηλαίου με ειδικά σχεδιασμένες καγκελόπορτες και αυστηρός έλεγχος των επισκέψεων.
Σημασία των σπηλαιολογικών δραστηριοτήτων για την μελέτη και προστασία των χειροπτέρων Κοινή παρουσία σπηλαιολόγων χειροπτέρων στο ίδιο φυσικό περιβάλλον: Αναγνώριση του ρόλου τους σαν αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης κατάρριψη των προκαταλήψεων. Διακίνηση σχετικών πληροφοριών προς και από τις σπηλαιολογικές ομάδες. Συγκέντρωση πολύτιμων πληροφοριών σχετικά με την κατανομή των χειροπτέρων και τις εποχιακές και διαχρονικές μεταβολές αυτής.
Βιβλιογραφικές αναφορές: Bern Convention 1982: The Convention on the conservation of European Wildlife and Natural Habitats Bonn Convention 1979: The convention on the Conservation of Migratory Species of Wild animals. Chapman P. 1993 Caves and Cave Life. Haper Colins Publishers Eurobats 1991. The Agreement on the Conservation of Bats in Europe. http://www.eurobats.org McAney Κ. 1999. Mines as roosting sites for bats-their potential and protection. Biology and environment: Proceedings of the Royal Irish Academy,Vol. 99B, No. 1, 63 65 http://www.ria.ie/publications/journals/procbi/ 1999/PB99I1/PDF/99108BI.pdf Stebbings R.E., 1988. The conservation of European Bats. Christopher Helm Publ. London. Tercafs R. 2001. The Protection of the Subterranean Environment. Conservation Principles and management tools. PS Publishers, EC. Twente J. W. 1955 Some aspects of habitat selection and other behaviour of cavern-dwelling bats. Ecology 36: 4 pp 706-732