Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ενότητα 10: Γλωσσική Ανάπτυξη Διδάσκουσα: Ειρήνη Σκοπελίτη Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία
Σκοποί ενότητας Παρουσίαση των κυριότερων ζητημάτων που αφορούν στη γλωσσική ανάπτυξη: Τα υποσυστήματα της γλώσσα και πώς αναπτύσσονται Σημαντικότερες θεωρίες που αποπειρώνται να εξηγήσουν τη διαδικασία της γλωσσικής ανάπτυξης Θεμελιώδη ερωτήματα που ακόμα δεν έχουν βρει απάντηση
Περιεχόμενα ενότητας Προγλωσσική επικοινωνία Το αίνιγμα της γλωσσικής ανάπτυξης Τα υποσυστήματα της γλώσσας Ερμηνείες για την απόκτηση της γλώσσας Θεωρία της μάθησης περιβάλλον Βιολογική γενετική προσέγγιση: φύση Θεωρία αλληλεπίδρασης: φύση & ανατροφή Πολιτισμικο-περιβαλλοντική επίδραση στην ερμηνεία της αλληλεπίδρασης Θεμελιώδη αναπάντητα ερωτήματα
Προγλωσσική επικοινωνία Γενετική προδιάθεση Εκφράσεις προσώπου και κλάμα Πρωτογενής διυποκειμενικότητα Κοινωνικό χαμόγελο Λαρυγγικοί ήχοι Βάβισμα Δευτερογενής διυποκειμενικότητα Δείξιμο Λέξεις - Προτάσεις
Το αίνιγμα της γλωσσικής ανάπτυξης Το πρόβλημα της αναφοράς Το πρόβλημα της γραμματικο-συντακτικής δομής
Το πρόβλημα της αναφοράς Οι λέξεις κατονομάζουν πραγματικά ή φανταστικά αντικείμενα και σχέσεις στον κόσμο Ένα αντικείμενο ή γεγονός έχει πολλές πλευρές και χαρακτηριστικά στα οποία μπορεί να αναφερθεί κανείς με πολλούς τρόπους Πώς μαθαίνουμε να συλλαμβάνουμε την αναφορά στην οποία αποσκοπεί η κάθε λέξη;
Το πρόβλημα της γραμματικοσυντακτικής δομής Γραμματική: οι κανόνες μίας γλώσσας που διέπουν τη διάταξη των τμημάτων μίας λέξης Συντακτικό: οι κανόνες μίας γλώσσας που διέπουν τη σειρά των λέξεων σε μία πρόταση Παιδιά 2,5 ετών έχουν κάποια γραμματικοσυντακτική αντίληψη Συγκερασμός: η σύνδεση και ενσωμάτωση προτάσεων, η μία μέσα στην άλλη, σε ένα φραστικό σχήμα
Τα υποσυστήματα της γλώσσας 1. Ήχοι 2. Λέξεις 3. Προτάσεις 4. Χρήσεις της γλώσσας
Ήχοι Προς το τέλος του πρώτου έτους, συμμόρφωση σε μία περιορισμένη ομάδα ήχων Τελειοποίηση προφοράς: διαδικασία που απαιτεί χρόνο και εξάσκηση Οι βασικοί ήχοι μίας γλώσσας μαθαίνονται ως συστατικά του ευρύτερου συστήματος στο οποίο εντάσσονται και όχι ως μεμονωμένες περιπτώσεις προφοράς
Λέξεις Σχηματισμός των λέξεων σαν είδος συνωμοσίας Η διαδικασία προχωράει με ποικίλους τρόπους με έναν στόχο: Δημιουργία νοημάτων με τη χρήση λέξεων
Λέξεις ως διαμεσολαβητές Λέξεις καθοδηγούν και ενεργοποιούν δράση και συναίσθημα Πριν την απόκτηση γλώσσας: Άμεσες πράξεις Μετά την απόκτηση γλώσσας: Έμμεσες πράξεις (γλώσσα ως διαμεσολαβητής των πράξεων)
Εμπλουτισμός λεξιλογίου 1ος 3ος μήνας Πρώτες άναρθρες φωνές 4ος -5ος μήνας Βάβισμα Από τον 8ο μήνα Ιδιόρρυθμα φωνολογικά σύνολα 12 μήνες Πρώτες λέξεις - 3 λέξεις. 24 μήνες Συνδυασμός 2-3 λέξεων - 250 λέξεις 3ος χρόνος 4ος χρόνος 450 λέξεις 1000 λέξεις
Η ανάπτυξη της σημασίας των πρώτων λέξεων Γενίκευση: όρος που χρησιμοποιείται για το λάθος της υπερβολικά ευρείας εφαρμογής λεκτικών χαρακτηρισμών Συμπύκνωση: όρος που χρησιμοποιείται για την υπερβολικά στενή εφαρμογή λεκτικών χαρακτηρισμών Επίπεδα αφαίρεσης
Μεταβαλλόμενη δομή του λεξιλογίου Θεμελιώδεις αλλαγές στους τρόπους με τους οποίους τα παιδιά συσχετίζουν τις λέξεις μεταξύ τους και με τα πλαίσια μέσα στα οποία χρησιμοποιούν τις λέξεις αυτές οδηγούν σε νέα συστήματα εννοιών Οι νέες μορφές της έννοιας των λέξεων ανασχηματίζουν το λεξιλόγιο αλλά δεν εξαφανίζουν τις παλιές μορφές Εναλλακτικές μορφές της έννοιας κάθε λέξης
Μονολεκτικές προτάσεις Ολοφραστική πρόταση: Όρος για τις μονολεκτικές προτάσεις των βρεφών που μερικοί θεωρούν ότι επέχουν θέση ολόκληρων φράσεων ή προτάσεων. Μεμονωμένες λέξεις σε συνάρτηση με μη-λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας
Προτάσεις Η δυνατότητα δημιουργίας νοήματος σηματοδοτεί τη γέννηση της γραμματικοσυντακτικής δομής Προτάσεις δύο λέξεων: Σαφήνεια, Κατάταξη, & Τηλεγραφική ιδιότητα Ασάφεια δίλεξων προτάσεων: ίδιο ηχητικό πρότυπο έχει πολλές ερμηνείες
Πολύπλοκες προτάσεις Περισσότερες λέξεις, πολυπλοκότητα λέξεων και γραμματικών μηχανισμών Γραμματικά μορφήματα: λέξεις και μέρη λέξεων που δημιουργούν νοήματα μέσω της επεξεργασίας των σχέσεων ανάμεσα στα στοιχεία μιας πρότασης Σύνθετες συντάξεις: χρήση μορφοσυντακτικών μηχανισμών, δηλαδή γραμματικών κανόνων
Οι χρήσεις της γλώσσας Πραγματολογικές χρήσεις της γλώσσας: η ικανότητα επιλογής λέξεων και σειράς λέξεων που μεταφέρουν αυτό που ο ομιλητής θέλει να μεταδώσει Επικοινωνιακές πράξεις: όρος που περιγράφει πώς χρησιμοποιείται η γλώσσα για τον πραγματολογικό σκοπό επίτευξης στόχου Πρωτο-προστακτικές Πρωτο-δηλωτικές
Επικοινωνιακές συμβάσεις Αρχή της συνεργασίας: να συμβάλλεις στη συζήτηση κατά τον απαιτούμενο χρόνο και για τον αποδεκτό σκοπό της συνομιλίας Αξίωμα της ποσότητας Αξίωμα της ποιότητας Αξίωμα της συνάφειας Αξίωμα της σαφήνειας Γνώση κοινωνικών συμβάσεων Σημασία στις ανάγκες του ακροατή
Ερμηνείες για την απόκτηση της γλώσσας Θεωρία της μάθησης περιβάλλον Βιολογική γενετική προσέγγιση: φύση Θεωρία αλληλεπίδρασης: φύση & ανατροφή
Η ερμηνεία της θεωρίας μάθησης Η ανάπτυξη της γλώσσας είναι όμοια με την ανάπτυξη των άλλων συμπεριφορών και υπάγεται στους ίδιους νόμους μάθησης Κλασική εξαρτημένη μάθηση Συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Μίμηση
Κλασική εξαρτημένη μάθηση Ερέθισμα Ήχος της λέξης «σοκολάτα» Γεύση της σοκολάτας Αρχική κατάσταση Απάντηση Προσανατολισμός προς την σοκολάτα Σιελόρροια, πιπίλισμα, ευχαρίστηση Επαναλήψεις προκειμένου να επιτευχθεί η σύνδεση λέξης και αντικειμένου Ήχος της λέξης «σοκολάτα» και γεύση της σοκολάτας Σιελόρροια, πιπίλισμα, ευχαρίστηση Αφού έχει επιτευχθεί η σύνδεση Ήχος της λέξης «σοκολάτα» Σιελόρροια, πιπίλισμα, ευχαρίστηση
Συντελεστική εξαρτημένη μάθηση Όπως το πειραματόζωο μαθαίνει να τροποποιεί τη συμπεριφορά του προκειμένου να ανταμειφθεί, έτσι και το παιδί μετατρέπει άναρθρες φωνές σε έναρθρο λόγο Όμως: Ερμηνεύεται η μάθηση μεμονομένων λέξεων αλλά εκκρεμούν ερωτήματα για τη μάθηση προτάσεων δεδομένου ότι το νόημα μίας πρότασης δεν είναι απλά το άθροισμα της σημασίας των επιμέρους λέξεων
Μίμηση Τα παιδιά αποκτούν τη γλώσσα που ακούνε γύρω τους Τα παιδιά ονομάζουν αντικείμενα ακούγοντας κάποιον άλλο να τα ονομάζει Όμως: Ερμηνεύεται η μάθηση μεμονομένων λέξεων αλλά εκκρεμούν ερωτήματα για τη μάθηση γραμματικών κανόνων και εξαιρέσεων, χρήσης γραμματικών μορφημάτων κ.ο.κ.
Η βιολογική ερμηνεία απόκτησης Noam Chomsky (1928 - ) γλώσσας Ικανότητα κατανόησης και παραγωγής λόγου είναι Μία έμφυτη διαδικασία Ένα ειδικό ανθρώπινο όργανο με τη δική του δομή και λειτουργία Καθολική γλωσσική δομή οι γλώσσες διαφέρουν επιφανειακά
Χαρακτηριστικά της γλώσσας Παραγωγικότητα: σε κάθε γλώσσα μπορεί να παράγεται ένας απεριόριστος αριθμός εκφράσεων με μικρό αριθμό φωνημάτων Κανονικότητα: οι εκφράσεις που μπορούν να παραχθούν είναι συστηματικές και διέπονται από ορισμένες αρχές Το σύνολο αυτών των αρχών ονομάζεται γραμματική «Γενική Μετασχηματιστική Γραμματική»
Γενετική μετασχηματιστική γραμματική Επιφανειακή δομή: εμφάνιση της πρότασης στην ομιλία, οι πραγματικές φράσεις που κατασκευάζουν οι άνθρωποι Βαθιά δομή: η περιορισμένη ομάδα κανόνων μιας γλώσσας από τους οποίους προκύπτουν οι πραγματικές φράσεις Μετασχηματιστικοί κανόνες καθορίζουν τη συσχέτιση βαθιάς και επιφανειακής δομής
Παραδείγματα Ίδια βαθιά δομή διαφορετική επιφανειακή δομή Ο Γιάννης χτύπησε την μπάλα Η μπάλα χτυπήθηκε από τον Γιάννη Ίδια επιφανειακή δομή διαφορετική βαθιά δομή Ø Ο Σταύρος δεν ξέρει πόσο καλό είναι το κρέας Ο Σταύρος δεν ξέρει πόσο καλό κάνει το να τρως κρέας Ο Σταύρος δεν ξέρει πόσο καλό είναι αυτό το κρέας
Μηχανισμός απόκτησης της γλώσσας (ΜΑΓ) Έμφυτος μηχανισμός προγραμματισμένος να αναγνωρίζει τους οικουμενικούς κανόνες στους οποίους βασίζεται οποιαδήποτε γλώσσα ακούει το παιδί Στη γέννηση είναι σε εμβρυϊκή κατάσταση Η ωρίμανση του ΜΑΓ δίνει τη δυνατότητα προσαρμογής όλο και πιο σύνθετων γλωσσικών μορφών στην προϋπάρχουσα δομή του ΜΑΓ
Η ερμηνεία της αλληλεπίδρασης Σύνδεση γλωσσικής ανάπτυξης με γνωστικές διεργασίες και επιδράσεις κοινωνικού περιβάλλοντος Η χρήση των λέξεων αλλάζει σε συνδυασμό με μία αλλαγή στη φύση των χρονικά καθυστερημένων μιμήσεων Σύνδεση γλωσσικής ανάπτυξης με ικανότητα κατηγοριοποίησης αντικειμένων σε επίπεδα Γραμματικοσυντακτικοί κανόνες: ικανοποίηση επικοινωνιακών προθέσεων
Πολιτισμικο-περιβαλλοντική επίδραση στην ερμηνεία της αλληλεπίδρασης Jerome Bruner (1915 - ) Το κοινωνικό περιβάλλον είναι οργανωμένο ώστε να ενσωματώσει το παιδί ως μέλος μίας ομάδας που ήδη χρησιμοποιεί γλώσσα Μορφοποίηση: η κοινωνικο-εξαρτώμενη δραστηριότητα κατά την οποία πραγματοποιείται η συναλλαγή επικοινωνίας μεταξύ παιδιών και ενηλίκων Σύστημα υποστήριξης της απόκτησης της γλώσσας (ΣΥΑΓ): συμπεριφορές γονιών που δομούν γλωσσικό περιβάλλον των παιδιών για να προάγουν την γλώσσα
Θεμελιώδη αναπάντητα ερωτήματα Ποιες βιολογικές ιδιότητες πρέπει να έχει ένας οργανισμός για να μπορεί να αποκτήσει την ανθρώπινη γλώσσα; Ποιες πλευρές του περιβάλλοντος είναι σημαντικές για την ανάπτυξη της γλώσσας στους ανθρώπους;
Βιολογικές προϋποθέσεις της γλώσσας Η γλώσσα ως χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους Χιμπατζήδες που μεγάλωναν στο σπίτι «Λεξιλογικό πληκτρολόγιο» σε χιμπατζήδες Η γλώσσα στα παιδιά με σοβαρές βιολογικές αναπηρίες Παιδιά με σύνδρομο Down Παιδιά με σύνδρομο Williams
Το περιβάλλον στη γλωσσική Μερική αποστέρηση Τηλεόραση ανάπτυξη Κωφά παιδιά που μεγαλώνουν με ακούοντες γονείς Ακούον παιδί που μεγάλωσε με κωφούς γονείς Ενεργός συμμετοχή
Τίτλος Ενότητας Σχετική Βιβλιογραφία Βοσνιάδου, Σ. (1992). Κείμενα Εξελικτικής Ψυχολογίας, τόμος 1: Γλώσσα, Αθήνα: Gutenberg. Feldman, R.S. (2009). Εξελικτική Ψυχολογία: Δια βίου ανάπτυξη, Τόμος 1, (Επιμ. Η. Μπεζεβέγκης), Εκδόσεις Gutenberg. Κουγιουμτζάκης, Γ. (1995). Αναπτυξιακή Ψυχολογία: Παρελθόν, Παρόν, και Μέλλον, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Lightwood, C., Cole, M., & Cole, S. R., (2015). Η Ανάπτυξη των Παιδιών (Ενιαίο), (Επιμ. Ζ. Μπαμπλέκου), Εκδόσεις Gutenberg. Παρασκευόπουλος, Ι.Ν. (1985). Εξελικτική Ψυχολογία, Ψυχολογική θεώρηση της πορείας της ζωής από τη σύλληψη ως την ενηλικίωση: Γενικές έννοιες και ορισμοί της εξελικτικής ψυχολογίας: Προγεννητική περίοδος, βρεφική ηλικία, Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση. Pauen, S. M. (2012). Early Childhood Development and Later Outcome. New York: Cambridge University Press. Shaffer, D.R. (2008). Εξελικτική Ψυχολογία, (Επιμ. Ε. Μακρή- Μπότσαρη), Αθήνα: Εκδόσεις Ελλήν. 35
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Ειρήνη Σκοπελίτη, «Αναπτυξιακή Ψυχολογία». Ενότητα 10: Γλωσσική Ανάπτυξη. Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: h ps://eclass.upatras.gr/courses/pn1532/index.php?access=5742
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Crea ve Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] h p://crea vecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.