Σχολιασμένη Νομολογία

Σχολιασμένη Νομολογία Πρώτον, η συγκεκριμένη διάταξη αποτελεί διάταξη μη επιτακτικού χαρακτήρα, η οποία παρέχει ευρεία εξουσία εκτιμήσεως στα κράτη μέλη, προκειμένου αυτά να αποφασίζουν να «επανενώνουν» τα μέλη της ίδιας οικογένειας. Δεύτερον, το γεγονός ότι η αιτούσα άσυλο δεν βρίσκεται πλέον στο έδαφος του «υπεύθυνου κράτους μέλους» (Πολωνία), αλλά βρίσκεται ήδη στο έδαφος του κράτους μέλους στο οποίο ζητεί να της επιτραπεί η «οικογενειακή επανένωση» για ανθρωπιστικούς λόγους (Γερμανία), δεν αποκλείει την εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης. Τρίτον, η έννοια του «άλλου συγγενή» και η έννοια «ενδιαφερόμενο πρόσωπο» μπορούν να αναφέρονται στον αιτούντα άσυλο. Τέταρτον, το άρθρο 15 παρ. 2 του Κανονισμού 343/2003 εφαρμόζεται, όταν οι ανθρωπιστικοί λόγοι συντρέχουν στο πρόσωπο ενός εξαρτώμενου ατόμου, το οποίο, χωρίς να είναι μέλος της οικογένειας, σύμφωνα με τα όσα ορίζει ο Κανονισμός, έχει οικογενειακούς δεσμούς με τον αιτούντα άσυλο και στο οποίο ο αιτών άσυλο είναι σε θέση να παρέχει πραγματικά την αναγκαία συνδρομή. Από τα ανωτέρω στοιχεία προκύπτει ότι το ΔΕΕ, ερμηνεύοντας τελολογικά και με βάση την επίτευξη του σκοπού του Κανονισμού, διευρύνει το περιεχόμενο της ανθρωπιστικής ρήτρας και εντάσσει στο πραγματικό της περιπτώσεις που δεν εντάσσονται στις βασικές ρυθμίσεις σχετικά με τον προσδιορισμό κριτηρίων για τον προσδιορισμό του κράτους, που είναι υπεύθυνο για τη χορήγηση του ασύλου. u Άσυλο και μετανάστευση Προϋποθέσεις για την αναγνώριση της ιδιότητας του πρόσφυγα σε απάτριδες παλαιστινιακής καταγωγής που έχουν κάνει χρήση της συνδρομής του Γραφείου Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA) Οδηγία 2004/38/ΕΚ σχέση της με τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 περί του καθεστώτος των προσφύγων απάτριδες παλαιστινιακής καταγωγής που έχουν κάνει χρήση της συνδρομής του UNRWA δυνατότητα αυτοδίκαιης αναγνώρισης της ιδιότητας του πρόσφυγα απόδειξη των τιθέμενων προϋποθέσεων ΔΕΕ C-364/11, Mostafa Abed El Karem El Kott κλπ., 19.12.2012 Προδικαστικό ερώτημα Η ανακήρυξη του κράτους του Ισραήλ οδήγησε στην αραβοϊσραηλινή σύρραξη του 1948, λόγω της οποίας πολλοί Παλαιστίνιοι εκτοπίστηκαν από τις εστίες τους. Ενόψει αυτής της πραγματικότητας, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ιδρύει, με ψήφισμά της το 1949, το Γραφείο Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (στο εξής με το λατινικό του ακρωνύμιο UNRWA), με σκοπό την άμεση παροχή συνδρομής και προστασίας στους Παλαιστίνιους εκτοπισμένους. Έκτοτε, η εντολή του ανανεώνεται κάθε τριετία, με την τρέχουσα εντολή του να λήγει στις 30 Ιουνίου του 2014 1. Σήμερα, το UNRWA παρέχει τις υπηρεσίες του σε περίπου πέντε εκατομμύρια Παλαιστίνιους πρόσφυγες, ενώ δραστηριοποιείται σε πέντε εδαφικές ζώνες που περιλαμβάνουν το Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία, τη Δυτική Όχθη (συμπεριλαμβανομένης και της ανατολικής Ιερουσαλήμ) και τη Λωρίδα της Γάζας 2. Το 1987 το UNRWA μνημονεύεται για πρώτη φορά σε απόφαση του Δικαστηρίου (τότε των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων), στα πλαίσια διαφοράς που ανέκυψε σχετικά με τον έλεγχο της ποιότητας προϊόντων της επισιτιστικής βοήθειας που κράτη μέλη του απέστειλαν με αποδέκτες τους Παλαιστίνιους εκτοπισμένους 3. Με την πάροδο όμως των ετών και τη διαρκή όξυνση της κατάστασης στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, η βοήθεια που καλούνται να δώσουν τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στους Παλαιστίνιους δεν περιορίζεται πλέον σε αγαθά που τους αποστέλλουν στα πλαίσια ανθρωπιστικών αποστολών. Απάτριδες Παλαιστίνιοι εγκαταλείπουν, είτε οικειοθελώς είτε επειδή εξαναγκάζονται προς τούτο, τις ζώνες δράσης του UNRWA και μεταναστεύουν στα εδάφη κρατών μελών, αναζητώντας μία καλύτερη ζωή και ζητώντας να τους αναγνωριστεί το καθεστώς του πρόσφυγα. Τη νέα αυτή πραγματικότητα κλήθηκε να διαχειριστεί το ΔΕΕ με δύο αποφάσεις του, μία του έτους 2010, στην υπόθεση Bolbol 4, και μία του 2012, στην υπόθεση Abed El Karem El Kott κλπ., ερμηνεύοντας τους κείμενους κανόνες του δημοσίου διεθνούς δικαίου που σχετίζονται με τη χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα σε Παλαιστίνιους και αποσαφηνίζοντας παράλληλα τη σχέση τους με τους αντίστοιχους κανόνες του ενωσιακού δικαίου. Παρατηρήσεις Ευάγγελος Νικολάου * * Δικηγόρος, LLM in European Law, University of Helsinki, ΜΔΕ Δικαίου ΕΕ, ΔΠΘ 1. 20.01.2011, UN Doc. A/RES/65/98. 2. Για τις ιστορικές συνθήκες ίδρυσης του UNRWA, την εντολή και τη δράση του μέχρι σήμερα πρβλ σε: B. GODDARD, UNCHR and the international protection of Palestinian refugees, Refugee Survey Quarterly, 2010, σ. 475-510, L. BARTHOLOMEUSZ, The mandate of UNRWA at sixty, Refugee Survey Quarterly, 2010, σ. 452-474 και M. ROSENFELD, From emergency relief assistance to human development and back: UNRWA and the Palestinian refugees, 1950-2009, Refugee Survey Quarterly, 2010, σ. 286-317. 3. ΔΕΚ 56/86, SA Société pour l exportation des sucres, 18.03.1987, Συλλ. 1442. 4. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539. 430 ΕΕΕυρΔ 4:2012

ΔΕΕ ΓεΔΕΕ I. Εισαγωγικά Σε επίπεδο δημοσίου διεθνούς δικαίου, το άρθρο 1Α παρ. 2 πρώτο εδάφιο της Συμβάσεως της Γενεύης του 1951 περί του καθεστώτος των προσφύγων 5 καθορίζει τα λεπτομερή κριτήρια για την αναγνώριση της ιδιότητας του πρόσφυγα σε κάθε πρόσωπο το οποίο «εξαιτίας δικαιολογημένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα και δεν δύναται ή, λόγω του φόβου αυτού, δεν επιθυμεί να απολαύει της προστασίας της χώρας αυτής, ή, εφόσον δεν έχει υπηκοότητα και εξαιτίας τέτοιων γεγονότων ευρίσκεται εκτός της χώρας της προηγούμενης συνήθους διαμονής του, δεν δύναται ή, λόγω του φόβου αυτού, δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτήν». Όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υπογράψει και κυρώσει την προαναφερθείσα Σύμβαση, ενώ, σε επίπεδο ενωσιακού δικαίου, οι υποχρεώσεις των κρατών μελών απέναντι στα πρόσωπα που αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες προβλέπονται στην Οδηγία 2004/83/ΕΚ 6, η οποία θεσπίστηκε ακριβώς με σκοπό τη διευκόλυνση των αρμοδίων αρχών των κρατών μελών κατά την εφαρμογή της Συμβάσεως της Γενεύης, επαναλαμβάνοντας, πολλές φορές, τη διατύπωσή της και έχοντας ως βάση κοινές έννοιες και κοινά κριτήρια με αυτήν. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την εμβληματική θέση που και η ενωσιακή έννομη τάξη αναγνωρίζει στη Σύμβαση, ως τον ακρογωνιαίο λίθο του διεθνούς νομικού συστήματος για την προστασία των προσφύγων 7, οδήγησε το Δικαστήριο στο συμπέρασμα ότι οι διατάξεις της Οδηγίας οφείλουν να ερμηνεύονται σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης, χωρίς παράλληλα να θίγονται τα 5. Σύμβαση της Γενεύης της 28.07.1951 περί του καθεστώτος των προσφύγων (τέθηκε σε ισχύ στις 22.04.1954), η οποία συμπληρώθηκε με το πρωτόκολλο περί του καθεστώτος των προσφύγων της 31.01.1967 (τέθηκε σε ισχύ στις 04.10.1967). 6. Οδηγία 2004/83/EΚ του Συμβουλίου της 29.04.2004, για θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απατρίδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους (ΕΕ 2004 L 304/12). Από τις 21.12.2013 η προαναφερθείσα Οδηγία καταργείται και αντικαθίσταται από την Οδηγία 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13.12.2011, σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας (ΕΕ 2011 L 337/9). Για μία περιγραφή της ιστορικής εξέλιξης των κανόνων που σχετίζονται με την πολιτική ασύλου της Ένωσης πρβλ. και σε C. KAUNERT / S. LEONARD, The European Union asylum policy after the treaty of Lisbon and the Stockholm programme: Towards supranational governance in a common area of protection?, Refugee Survey Quarterly, 2012, p. 1-20. 7. ΔΕΕ συνεκδ. υποθέσεις C-175/08, C-176/08, C-178/08 & C-179/08, Abdulla κλπ., 02.03.2010, Συλλ. Ι-1493, σκ. 52. θεμελιώδη δικαιώματα και οι αρχές που αναγνωρίζονται στο Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης 8. Ωστόσο, η Σύμβαση της Γενεύης διέκρινε εξ αρχής τους εκτοπισθέντες Παλαιστίνιους από τις υπόλοιπες κατηγορίες προσφύγων, εξαιρώντας τους, κατ αρχήν, από το πεδίο εφαρμογής της, καθώς, ειδικά για αυτούς, η διεθνής κοινότητα επιφύλαξε ειδική μέριμνα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ειδική προστασία, εντός του γενικού πλαισίου του κείμενου διεθνούς δικαίου. Η παροχή ενός ειδικού καθεστώτος πρόσφυγα στο σύνολο των Παλαιστίνιων εκτοπισθέντων αποτέλεσε κυρίως βούληση των αραβικών κρατών που, πέρα από λόγους ανθρωπισμού, επιθυμούσαν να διατηρήσουν την πολιτική προβολή των αποτελεσμάτων της αραβοϊσραηλινής σύρραξης του 1948, ενώ παράλληλα λειτούργησε ώστε, αφενός μεν, να προληφθεί μία μαζική έξοδος από την περιοχή που αποτελούσε την Παλαιστίνη, αφετέρου δε, να μην υπάρξει επικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ των περισσότερων οργάνων του ΟΗΕ που είχαν ως σκοπό τη φροντίδα και προστασία των προσφύγων 9. Έτσι, το άρθρο 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης όρισε ότι: «Η Σύμβασις αύτη δεν εφαρμόζεται επί προσώπων άτινα απολαύουν σήμερον προστασίας ή συνδρομής παρεχομένης ουχί υπό του Υπάτου Αρμοστού των Ηνωμένων Εθνών διά τους πρόσφυγας αλλά εκ μέρους ετέρου οργάνου ή Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών. Όταν η ως άνω προστασία ή συνδρομή παύση παρεχομένη δι οιονδήποτε αιτίαν χωρίς συγχρόνως να έχη οριστικώς ρυθμισθή η τύχη των προσώπων τούτων, συμφώνως προς τας υπό της Γενικής Συ- 8. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 38. Για τη σχέση μεταξύ Συμβάσεως και της ως άνω Οδηγίας πρβλ. σε H. BATTJES, European Asylum Law and International Law, Martinus Nijhoff, Leiden, 2006, σ. 77-107, H. LAMBERT, The EU Asylum Qualification Directive, Its Impact on the Jurisprudence of the United Kingdom and International Law, ICLQ, 2006, σ. 184-190 και H. STOREY, EU Refugee Qualification Directive: A Brave New world?, International Journal of Refugee Law, 2008, σ. 7-13. Αξιοσημείωτο είναι ακόμα ότι, δυνάμει του Πρωτοκόλλου με αριθμό 24 της συνθήκης της Λισαβόνας, τα κράτη μέλη όρισαν πως, κατ αρχήν, οποιαδήποτε αίτηση ασύλου υποβαλλόμενη από υπήκοο κράτους μέλους θα πρέπει να μη λαμβάνεται υπόψη και να κηρύσσεται απαράδεκτη σε διαδικασία ενώπιον άλλου κράτους μέλους, αποκλείοντας, με τον τρόπο αυτό, την inter se εφαρμογή της Συμβάσεως της Γενεύης. Για τις σχέσεις μεταξύ ενωσιακού δικαίου και της Συμβάσεως σε μία τέτοια περίπτωση, πρβλ. J. KLABBERS, Treaty Conflict and the European Union, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, σ. 178-183. Τέλος, για τη σημασία του άρθρου 18 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που διασφαλίζει το δικαίωμα ασύλου στην ενωσιακή έννομη τάξη, πρβλ. C. COSTELLO, Courting Access to Asylum in Europe: Recent Supranational Jurisprudence Explored, Human Rights Law Review, 2012, σ. 307-310. 9. Πρβλ. σχετικά και σε G. GOODWIN / J. McADAM, The Refugee in International Law, Oxford University Press, Oxford, 2007, σ. 153-155. ΕΕΕυρΔ 4:2012 431

Σχολιασμένη Νομολογία νελεύσεως των Ηνωμένων Εθνών ληφθείσας σχετικάς αποφάσεις, τα πρόσωπα ταύτα θα απολαύουν αυτομάτως των εκ της Συμβάσεως ταύτης απορρεόντων ευεργετημάτων» 10. Ωστόσο, παρά τη συμφωνία για το σκοπό θέσπισης του εν λόγω άρθρου, η, σε πολλές περιπτώσεις αντικρουόμενη, ερμηνεία που δίνεται στους επιμέρους όρους του, όπως αυτή αποτυπώνεται και σε επίπεδο πρακτικής στα επιμέρους συμβαλλόμενα κράτη, θέτει πλειάδα ζητημάτων. Προκειμένου ακριβώς να συμβάλει στην ομοιόμορφη εφαρμογή του, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNCHR) έχει εκδώσει δύο σημειώματα για την εφαρμογή του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης, το πρώτο το 2002 11 και το δεύτερο τον Οκτώβριο του 2009 12. Χαρακτηριστικό μάλιστα του ενδιαφέροντός της για τη διαφύλαξη του ειδικού καθεστώτος των Παλαιστινίων προσφύγων είναι και το γεγονός ότι, μετά την υποβολή των προδικαστικών ερωτημάτων στην υπόθεση Bolbol, η UNCHR εξέδωσε, και πάλι τον Οκτώβριο του 2009, δήλωση στην οποία εκφράζει τη δική της άποψη για την απάντηση που θα έπρεπε να δώσει το ΔΕΕ στα ερωτήματα αυτά 13. Κοινή συνισταμένη των απόψεων της Ύπατης Αρμοστείας αποτελεί το γεγονός ότι οι δύο περίοδοι του άρθρου 1Δ εφαρμόζονται διαζευκτικά και όχι σωρευτικά. Η πρώτη περίοδος αποτελεί ρήτρα που εξαιρεί τους Παλαιστινίους εκτοπισμένους από το γενικό πεδίο εφαρμογής της Συμβάσεως και έχει εφαρμογή σε όσους εξ αυτών βρίσκονται εντός του πεδίου επιχειρήσεων του UNRWA, χωρίς να είναι απαραίτητη η εγγραφή τους στον εν λόγω φορέα. Απεναντίας, η δεύτερη περίοδος καθιστά αυτομάτως δικαιούχους των ευεργετημάτων της Συμβάσεως όσους εξ αυτών βρίσκονται εκτός της ζώνης του UNRWA, 10. Όπως επεσήμανε και η Γεν. Εισαγγελέας Sharpston στις προτάσεις της στην υπόθεση Bolbol (σκ. 42-45), μολονότι το άρθρο 1Δ, λόγω της γενικόλογης διατυπώσεώς του, μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε περίπτωση κατά την οποία «άλλα όργανα ή οργανισμοί» των Ηνωμένων Εθνών παρέχουν «προστασία ή συνδρομή» σε πρόσωπα που θα ενέπιπταν διαφορετικά στο ratione personae πεδίο εφαρμογής της Συμβάσεως του 1951, εν τούτοις, από τις προπαρασκευαστικές εργασίες σύνταξης της Συμβάσεως της Γενεύης προκύπτει σαφώς ότι η διάσκεψη των πληρεξουσίων των συμβαλλομένων κρατών είχε πρωτίστως κατά νου το UNRWA και την κατάσταση στην Παλαιστίνη, όταν συνέτασσε το άρθρο 1Δ. Σημειωτέον ότι, κατά το παρελθόν, υπήρξε άλλος ένας αντίστοιχος φορέας παροχής συνδρομής σε πρόσφυγες, η Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για την Ανασυγκρότηση της Κορέας (UNKRA), που έπαψε να λειτουργεί μετά την αποπεράτωση του έργου της. 11. Διαθέσιμο στο International Journal of Refugee Law, 2002, σ. 450-456. 12. Διαθέσιμο στο Refugee Survey Quarterly, 2009, σ. 657-661. 13. Διαθέσιμη στην ιστοσελίδα της Ύπατης Αρμοστείας, www.unhcr.org. ακόμα και εάν ουδέποτε διέμειναν εντός αυτής, καθώς και όσους εγκατέλειψαν τη ζώνη του UNRWA, όχι μόνο συνεπεία εύλογου φόβου δίωξης αλλά ακόμα και οικειοθελώς. Εάν τα πρόσωπα αυτά επιστρέψουν στη ζώνη του UNRWA, μεταπίπτουν και πάλι στο καθεστώς που ορίζει η πρώτη περίοδος του άρθρου 1Δ. Σε καμία, ωστόσο, περίπτωση Παλαιστίνιος πρόσφυγας δεν μπορεί να υποχρεωθεί να επιστρέψει στη ζώνη του UNRWA, είτε εάν προκύπτει βάσιμος φόβος για την προσωπική του ασφάλεια ή ελευθερία από μία τέτοια επιστροφή είτε επειδή δεν δύναται να πράξει κάτι τέτοιο, λόγω του ότι το κράτος προορισμού του αρνείται την επανεισδοχή σε αυτό ή την ανανέωση των ταξιδιωτικών του εγγράφων. Οι απόψεις αυτές της Ύπατης Αρμοστείας, παρά την αναμφισβήτητη βαρύτητα που έχουν, ως προερχόμενες από ένα όργανο των Ηνωμένων Εθνών που έχει ως σκοπό δράσης την προστασία των προσφύγων και την παρακολούθηση εφαρμογής της Συμβάσεως της Γενεύης από τα συμβαλλόμενα σε αυτήν κράτη, σαφώς και δεν αποτελούν αυθεντική ερμηνεία της, δεδομένου ότι η ίδια η Σύμβαση δεν αποδίδει στην UNCHR κάποια τέτοια αρμοδιότητα 14. Αντίθετα μάλιστα από τις απόψεις αυτές και τις ρητές προβλέψεις του άρθρου 1Δ, η πρακτική πολλών κρατών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα 15, εξακολουθεί να εξαρτά την αναγνώριση της ιδιότητας του πρόσφυγα και για τους Παλαιστινίους από την ύπαρξη δικαιολογημένου φόβου δίωξης. Καθώς, ωστόσο, σε επίπεδο ενωσιακού δικαίου, η Οδηγία 2004/83/ΕΚ ενσωματώνει, εν πολλοίς, στο κείμενό της το λεκτικό του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης 16, καθίσταται σαφές πως, αφενός μεν, το καθεστώς των Παλαιστινίων αιτούντων άσυλο θα πρέπει να εξετάζεται σε αναφορά με το άρθρο αυτό, αφετέρου δε, πως τα όποια ζητήματα προκύπτουν από την ερμηνεία του μεταφέρονται και στην ερμηνεία της αντίστοιχης διατάξεως της Οδηγίας. Τα ζητήματα αυτά είναι 14. Έτσι και σε K. HAILBRONNER, Immigration and Asylum Law and Policy of the European Union, Kluwer, The Hague, 2000, σ. 373-374. 15. Πρβλ. ενδεικτικά τις ΔΕφΑθ 91/2011, ΔΕφΑθ 355/2011 και ΔΕφΑθ 1280/2011, διαθέσιμες στην Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών του ΔΣΑ Ισοκράτης. 16. Το άρθρο 12 παρ. 1 στοιχείο α της εν λόγω Οδηγίας, με τίτλο «Αποκλεισμός από το καθεστώς πρόσφυγα», ορίζει ότι: «Υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής αποκλείεται από το καθεστώς πρόσφυγα εφόσον: α) εμπίπτει στο πεδίο του άρθρου 1Δ, της σύμβασης της Γενεύης, το οποίο αφορά την παροχή προστασίας ή συνδρομής από όργανα ή οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, εκτός της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Σε περίπτωση που η εν λόγω προστασία ή συνδρομή έχει παύσει για οποιοδήποτε λόγο, χωρίς να έχει διευθετηθεί οριστικά η κατάσταση των προσώπων αυτών σύμφωνα με τα οικεία ψηφίσματα της γενικής συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, τα πρόσωπα αυτά θα δικαιούνται αυτοδικαίως τα ευεργετήματα της παρούσας Οδηγίας». 432 ΕΕΕυρΔ 4:2012

ΔΕΕ ΓεΔΕΕ τρία, όσα και τα προδικαστικά ερωτήματα που έθεσε το αιτούν ουγγρικό Fővárosi Bíróság στην υπόθεση Bolbol. Με την απόφασή του στην υπόθεση αυτή, το 2010, το ΔΕΕ απαντά μόνο στο πρώτο εξ αυτών κρίνοντας πως, με βάση τα πραγματικά περιστατικά της κύριας δίκης, παρέλκει η απάντησή του στα υπόλοιπα δύο. Δύο χρόνια αργότερα αναγκάζεται να δώσει απάντηση και σε αυτά, καθώς το ίδιο εθνικό δικαστήριο προχωρά στην κατά λέξη επανυποβολή τους στο πλαίσιο της υπόθεσης Abed El Karem El Kott κλπ. ΙΙ. Η έννοια του όρου πρόσωπα «άτινα απολαύουν σήμερον προστασίας» από τον UNRWA Στα πραγματικά περιστατικά της πρώτης υπόθεσης, η Παλαιστίνια Νawras Bolbol, αφού εγκατέλειψε μαζί με τον σύζυγό της τη Λωρίδα της Γάζας, μετέβη στην Ουγγαρία, με θεώρηση εισόδου, στις 10 Ιανουαρίου 2007. Εκεί έλαβε άδεια παραμονής από την αρμόδια για τη μετανάστευση αρχή. Μερικούς μήνες αργότερα, και για την περίπτωση μη ανανέωσης της άδειας παραμονής της, υπέβαλε αίτηση για τη χορήγηση ασύλου, την οποία στήριξε εξ ολοκλήρου στη δεύτερη περίοδο του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης, προβάλλοντας το γεγονός ότι είναι Παλαιστίνια, διαμένουσα πλέον εκτός της ζώνης επιχειρήσεων του UNRWA. Μολονότι μάλιστα η ίδια δεν ήταν εγγεγραμμένη ούτε έτυχε ποτέ της προστασίας και συνδρομής του UNRWA, η κ. Bolbol υποστήριξε ότι πληρούσε τις προϋποθέσεις, βάσει των οικογενειακών της δεσμών από την πατρική γραμμή, να εγγραφεί και να τύχει της εν λόγω προστασίας και συνδρομής. Καθώς, ωστόσο, διέμενε πλέον στην Ουγγαρία, ευρισκόμενη συνεπώς εκτός της ζώνης επιχειρήσεων του εν λόγω οργάνου των Ηνωμένων Εθνών, υποστήριξε ότι θα έπρεπε να της αναγνωρισθεί το καθεστώς του πρόσφυγα αυτομάτως, χωρίς περαιτέρω έλεγχο, καθώς το εν λόγω άρθρο 1Δ σκοπεί να διευκρινίσει πως, αν ένα πρόσωπο, εγγεγραμμένο ή δυνάμενο να εγγραφεί στο UNRWA, διαμένει για οποιονδήποτε λόγο εκτός της ζώνης επιχειρήσεών του και αν, για σοβαρούς λόγους, δεν μπορεί να αναμένεται ότι θα επιστρέψει στην εν λόγω περιοχή, τα συμβαλλόμενα στη Σύμβαση της Γενεύης κράτη οφείλουν να του αναγνωρίσουν αυτομάτως το καθεστώς του πρόσφυγα. Η ορθότητα μίας τέτοιας ανάγνωσης της διάταξης του άρθρου 1Δ αμφισβητήθηκε έντονα κατά την ενώπιον του Δικαστηρίου διαδικασία, παρά το γεγονός πως, όπως προαναφέρθηκε, απηχεί, εν πολλοίς, τις απόψεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Μάλιστα, το Ηνωμένο Βασίλειο προέβαλε τον ισχυρισμό ότι η χρήση του όρου «απολαύουν σήμερον» στο άρθρο 1Δ παραπέμπει ευθέως στο έτος 1951, κατά το οποίο συνήφθη η Σύμβαση της Γενεύης, με αποτέλεσμα οι διατάξεις της να εφαρμόζονται μόνο σε όσα πρόσωπα απολάμβαναν συνδρομής και προστασίας από το UNRWA κατά την έναρξη ισχύος της συμβάσεως αυτής 17. Το σκεπτικό αυτό απορρίφθηκε κατηγορηματικά από το Δικαστήριο, το οποίο υπογράμμισε το γεγονός ότι η ίδια η Σύμβαση της Γενεύης τροποποιήθηκε με το πρωτόκολλο περί του καθεστώτος των προσφύγων του 1967, ακριβώς προκειμένου να καταστεί δυνατή η εξελικτική ερμηνεία της και να ληφθούν υπόψη νέες κατηγορίες προσφύγων, πλην των προσώπων που έγιναν πρόσφυγες εξαιτίας των «γεγονότων που επήλθαν προ της 1ης Ιανουαρίου 1951» 18. Άλλωστε, όπως εύστοχα παρατηρείται, ο όρος «απολαύουν σήμερον» θα πρέπει να ερμηνευτεί λαμβάνοντας υπόψη ότι το 1951 τα συμβαλλόμενα κράτη ασφαλώς και δεν ανέμεναν τη διαιώνιση του παλαιστινιακού προσφυγικού ζητήματος. Μολονότι οι αρχικές ελπίδες της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, όπως εκφράστηκαν το 1951 από τους συντάκτες της Συμβάσεως, ήταν ότι το UNRWA θα είχε ως έργο την παροχή προσωρινής μόνο συνδρομής, τα προβλήματα που συνδέονται με την κατάσταση στην Παλαιστίνη αποδείχθηκαν δυσεπίλυτα κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν, όπως επιβεβαιώνεται από τις διαδοχικές ανανεώσεις της εντολής του UNRWA 19. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να υιοθετηθεί εκείνη η ερμηνεία του όρου «απολαύουν σήμερον», που θα έχει ως αποτέλεσμα την αποτελεσματική προστασία των Παλαιστινίων, αυτής της συγκεκριμένης ομάδας προσφύγων, για τη μέριμνα της οποίας τόσο ο ΟΗΕ όσο και τα κράτη μέλη του έχουν επανειλημμένα και διαχρονικά αναγνωρίσει ότι υπέχουν ειδική ευθύνη 20. Με αυτό το σκεπτικό το Δικαστήριο, τοποθετώντας μάλιστα στη μείζονα πρόταση του δικανικού του συλλογισμού μη δεσμευτικά για το ίδιο νομικά κείμενα, όπως οι ενοποιημένες Οδηγίες περί επιλεξιμότητας και εγγραφής του UNRWA και το ψήφισμα της Γενικής Συνελεύσεως των Ηνωμένων Εθνών 2252 (ES-V), της 4ης Ιουλίου 17. Έτσι και η Π. ΝΑΣΚΟΥ-ΠΕΡΡΑΚΗ, Το νομικό καθεστώς των προσφύγων στη διεθνή και ελληνική έννομη τάξη, εκδ. Αντ. Σάκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 1991, σ. 85. Την άποψη ότι ο όρος «σήμερον» αναφέρεται στις 28 Ιουλίου 1951, ημερομηνία σύναψης της Συμβάσεως της Γενεύης εκφράζει και ο A. GRAHL-MADSEN, The Status of Refugees in International Law, Sijthoff, Leyden, 1966, σ. 263-265, ο οποίος, ωστόσο, συνάγει εξ αυτού το συμπέρασμα πως στο πεδίο εφαρμογής της εμπίπτουν μόνο εκείνα τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών που υφίσταντο κατά την ημεροχρονολογία εκείνη, καταλήγοντας στο, κατ αποτέλεσμα, ορθό συμπέρασμα ότι το άρθρο 1Δ εφαρμόζεται στο σύνολο των προσώπων που λαμβάνουν συνδρομή από το, συσταθέν το 1949, UNRWA, ανεξάρτητα από το χρονικό σημείο κατά το οποίο έλαβαν ή ξεκίνησαν να λαμβάνουν αυτή τη συνδρομή. 18. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 48. 19. Προτάσεις της Γεν. Εισαγγελέως στην υπόθ. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 51. 20. Έτσι και σε G. GOODWIN / J. McADAM, ό.π., σ. 157. ΕΕΕυρΔ 4:2012 433

Σχολιασμένη Νομολογία 1967 21, υιοθέτησε την άποψη ότι ο όρος «Παλαιστίνιος πρόσφυγας» αναφέρεται τόσο στα πρόσωπα με συνήθη διαμονή στην Παλαιστίνη κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 1 ης Ιουνίου 1946 και 15 ης Μαΐου 1948, που απώλεσαν τις εστίες και τα υπάρχοντά τους λόγω της συρράξεως του 1948, όσο και σε άλλα πρόσωπα που μπορούν να τύχουν της συνδρομής ή προστασίας του UNRWA, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται τα μη εγγεγραμμένα πρόσωπα που εκτοπίσθηκαν λόγω των εχθροπραξιών του 1967 και των εχθροπραξιών που ακολούθησαν 22. Συνεπώς, υπό τις συνθήκες αυτές, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρόσωπα, όπως η κ. Bolbol, μπορούν, κατ αρχήν, να περιληφθούν στα πρόσωπα του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης, μολονότι δεν είναι εγγεγραμμένα στο UNRWA 23. Παρά το πόρισμά του αυτό στην απόφαση Bolbol για την ερμηνεία του όρου «απολαύουν σήμερον» και στην υπόθεση Abed El Karem El Kott κλπ., το ΔΕΕ ήρθε αντιμέτωπο με παρατηρήσεις κρατών, με τις οποίες επιχειρήθηκε, για ακόμα μία φορά, ο ratione personae περιορισμός της δυνατότητας επίκλησης του ειδικού καθεστώτος που αναγνωρίζει η Σύμβαση στους Παλαιστίνιους εκτοπισμένους. Έτσι, αντίθετα με την αιτίαση της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου πως, μόλις ο ενδιαφερόμενος εγκαταλείψει τη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA, θα πρέπει να παύει να θεωρείται ότι «απολαύει σήμερον» της συνδρομής του τελευταίου 24, το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι, δεδομένης της πραγματικής ανάγκης οι αιτούντες άσυλο σε κάποιο κράτος μέλος να έχουν φυσική παρουσία στο κράτος αυτό, και άρα να είναι φυσικώς απόντες από τη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA, αυτή η απλή απουσία ή η εκούσια αναχώρηση από την παραπάνω ζώνη δεν αρκεί για την άρση του αποκλεισμού από το γενικό καθεστώς του πρόσφυγα που προβλέπει το άρθρο 1Δ της Συμβάσεως 25. Παρόλα αυτά, επισήμανε ότι η χρήση της συνδρομής αυτής θα πρέπει να έχει λάβει χώρα λίγο χρόνο πριν την υποβολή του αιτήματος ασύλου σε ένα κράτος μέλος, εισάγοντας έναν, τρόπο τινά, χρονικό περιορισμό για την εφαρμογή, εντός της ενωσιακής έννομης τάξης, του άρθρου 1Δ, ο οποίος θα πρέπει να αξιολογείται κάθε φορά από τον 21. Για τη χρήση κειμένων «ηπίου δικαίου» (soft law) από το Δικαστήριο πρβλ. σε J. KLABBERS, Informal Instruments before the European Court of Justice, CMLR, 1996, σ. 997-1023. 22. Για την εξέλιξη του όρου «Παλαιστίνιος πρόσφυγας» στο πλαίσιο του UNRWA πρβλ. και σε I. FELDMAN, The Challenge of Categories: UNRWA and the Definition of a Palestine Refugee, Journal of Refugee Studies, 2012, σ. 387-406. 23. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 45-46. 24. Για τις αιτιάσεις αυτές πρβλ. σχετικά τις προτάσεις της Γεν. Εισαγγελέως Sharpston στην υπόθεση C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 51-53. 25. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., αδημ., σκ. 49-51. εθνικό δικαστή, με βάση τα πραγματικά περιστατικά της ενώπιόν του κύριας υπόθεσης 26. Περαιτέρω, προκειμένου οι αιτούντες άσυλο Παλαιστίνιοι να τύχουν της ειδικής μεταχείρισης που προβλέπει η δεύτερη περίοδος της διατάξεως αυτής, το Δικαστήριο, ήδη από την απόφαση Bolbol, υπήρξε κατηγορηματικό ότι θα πρέπει να έχουν πράγματι κάνει χρήση της συνδρομής ή προστασίας του UNRWA, χωρίς να επαρκεί το γεγονός ότι δικαιούνται απλώς να επωφεληθούν αυτής. Συντασσόμενο απόλυτα με τις προτάσεις της Γενικής Εισαγγελέως Sharpston, η οποία υποστήριξε πως μία ερμηνεία της λέξης «απολαύουν» ως «δικαιούνται να απολαύουν» θα συνεπαγόταν την προσθήκη όρων που ουδόλως περιέχονται στο κείμενο του άρθρου 1Δ 27, το ΔΕΕ προέκρινε μία γραμματική ερμηνεία του, επισημαίνοντας παράλληλα πως, ως ρήτρα αποκλεισμού από το γενικό καθεστώς προστασίας των προσφύγων, καθόσον αποκλείει από το πεδίο εφαρμογής της Συμβάσεως ορισμένη κατηγορία προσώπων, η εν λόγω διάταξη θα πρέπει να ερμηνεύεται συσταλτικά και όχι διασταλτικά 28. Μολονότι δε η διαπίστωση των πραγματικών περιστατικών της κύριας υπόθεσης ανατίθεται στον εθνικό δικαστή, το Δικαστήριο σημείωσε ότι, μολονότι η εγγραφή ενός Παλαιστινίου στο UNRWA συνιστά επαρκή απόδειξη της πραγματικής παροχής συνδρομής εκ μέρους του εν λόγω φορέα των Ηνωμένων Εθνών, εν τούτοις η συνδρομή αυτή μπορεί να παρασχεθεί ακόμη και ελλείψει εγγραφής και, στην περίπτωση αυτή, πρέπει το πρόσωπο που απολαύει αυτής να έχει τη δυνατότητα να αποδείξει την παροχή της με κάθε άλλο αποδεικτικό μέσο 29, συντασσόμενο με την άποψη πως η επίσημη εγγραφή στο UNRWA δεν έχει ουσιαστικό αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα 30. Παράλληλα δε επισήμανε πως, σε κάθε περίπτωση, πρόσωπα που δεν έτυχαν πράγματι της προστασίας ή συνδρομής του UNRWA πριν από την υποβολή αιτήσεως για την αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν την εξέταση της σχετικής αιτήσεώς τους βάσει του άρθρου 2 στοιχείο γ της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ, που ενσωματώνει, εν πολλοίς, στην ενωσιακή έννομη τάξη το κείμενο του άρθρου 1Α παρ. 2 πρώτο εδάφιο της Συμβάσεως της Γενεύης 31. 26. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 52. 27. Προτάσεις της Γεν. Εισαγγελέως στην υπόθεση ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 73. 28. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 51. 29. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 40 και 52. 30. Έτσι και σε B. GODDARD, ό.π., σ. 493. 31. ΔΕΕ C-31/09, Bolbol, 17.06.2010, Συλλ. Ι-5539, σκ. 54. 434 ΕΕΕυρΔ 4:2012

ΔΕΕ ΓεΔΕΕ III. Η έννοια της παύσεως της προστασίας ή συνδρομής του UNRWA «διά οιονδήποτε αιτίαν» Όπως προαναφέρθηκε, δύο χρόνια μετά την Bolbol, το ΔΕΕ επανέρχεται, έπειτα από προδικαστικό ερώτημα του ίδιου εθνικού δικαστηρίου, στην εξέταση των προϋποθέσεων αναγνώρισης του καθεστώτος του πρόσφυγα στους Παλαιστινίους. Αυτή τη φορά, ωστόσο, η ουσιώδης διαφορά έγκειται στο γεγονός πως, αφενός μεν, οι αιτούντες άσυλο Παλαιστίνιοι είχαν πράγματι κάνει χρήση της συνδρομής του UNRWA, αφετέρου δε, πως όλοι τους είχαν εγκαταλείψει τη ζώνη επιχειρήσεων του εν λόγω φορέα επειδή εξαναγκάστηκαν προς τούτο, έπειτα από πραγματικές απειλές που δέχθηκαν για την ασφάλειά τους 32. Έτσι, στη σχολιαζόμενη απόφασή του Abed El Karem El Kott κλπ., περνώντας πλέον στο δεύτερο εδάφιο του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης, το Δικαστήριο έκρινε ότι ο όρος παύση της προστασίας ή συνδρομής του UNRWA «διά οιονδήποτε αιτία», μολονότι σαφώς περιλαμβάνει την κατάργηση του οργάνου αυτού, εν τούτοις δεν αποκλείει την περίπτωση ο εν λόγω φορέας να αδυνατεί να επιτελέσει την αποστολή του. Η αδυναμία αυτή δεν περιλαμβάνει μόνο γεγονότα τα οποία αφορούν ευθέως το UNRWA, αλλά μπορεί επίσης να οφείλεται σε περιστάσεις, σε κάθε περίπτωση ανεξάρτητες από τη βούληση του ενδιαφερομένου προσώπου, οι οποίες το εξαναγκάζουν να εγκαταλείψει τη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA, με αποτέλεσμα να μη δύναται να τύχει πλέον της συνδρομής που παρέχει ο φορέας αυτός. Η έρευνα των πραγματικών περιστατικών κάθε περίπτωσης καταλείπεται για ακόμα μία φορά στα εθνικά δικαστήρια, τα οποία, ωστόσο, συνεκτιμώντας την ανάγκη διασφάλισης της συνέχισης της προστασίας των Παλαιστινίων προσφύγων μέχρι την οριστική διευθέτηση της κατάστασής τους, σύμφωνα με τα οικεία ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, οφείλουν να κάνουν δεκτό ότι Παλαιστίνιος πρόσφυγας εξαναγκάζεται να εγκαταλείψει τη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA, όταν ευρίσκεται σε προσωπική κατάσταση σοβαρής ανασφάλειας και ο φορέας αυτός αδυνατεί να του διασφαλίσει, εντός της ως άνω ζώνης, συνθήκες διαβίωσης που συνάδουν προς την αποστολή με την οποία είναι επιφορτισμένος 33. Μολονότι δε κάτι τέτοιο δεν αποτέλεσε αντικείμενο της κύριας δίκης, εν προκειμένω, ως περίσταση ανεξάρτητη από τη βούληση του ενδιαφερομένου προσώπου, η οποία το εξαναγκάζει να εγκαταλείψει τη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA, θα μπορούσε να θεωρηθεί και η απέλασή του από τη χώρα συνήθους παραμονής του 32. Για μία περιγραφή των πραγματικών περιστατικών της εν λόγω υπόθεσης βλ. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ, σκ. 27-34. 33. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 56-65. στη Μέση Ανατολή ή, σε περίπτωση πρόσκαιρης απουσίας από αυτή, η άρνησή της να επιτρέψει την επιστροφή του Παλαιστίνιου εκτοπισμένου σε αυτή. IV. Η έννοια της φράσης «τα πρόσωπα ταύτα θα απολαύουν αυτομάτως των εκ της Συμβάσεως ταύτης απορρεόντων ευεργετημάτων» Έχοντας οριοθετήσει το προσωπικό, χρονικό και εδαφικό πεδίο εφαρμογής του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης, το Δικαστήριο κλήθηκε να αποφανθεί για τα αποτελέσματα που συνεπάγεται η εφαρμογή του για τους Παλαιστίνιους αιτούντες άσυλο σε κάποιο κράτος μέλος της Ένωσης. Επισημαίνοντας, αρχικά, πως το άρθρο 12 παρ. 1 στοιχείο α της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ, που ενσωματώνει στην ενωσιακή έννομη τάξη το άρθρο 1Δ της Συμβάσεως, είναι αναγκαίο να ερμηνευτεί σε αναφορά μόνο με τη δυνατότητα απονομής του καθεστώτος του πρόσφυγα και όχι με τη δυνατότητα παροχής της επικουρικής προστασίας που η ίδια Οδηγία προβλέπει, δεδομένου ότι κανένα πρόσωπο, ούτε κάποιο από αυτά που λαμβάνουν τη συνδρομή του UNRWA, δεν αποκλείεται από την τελευταία 34, το ΔΕΕ προχώρησε στην ερμηνεία της «αυτόματης» απόλαυσης των ευεργετημάτων της Συμβάσεως της Γενεύης, και συνακόλουθα της Οδηγίας, από τα πρόσωπα που, σύμφωνα με τα όσα προεκτέθηκαν, εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως. Απορρίπτοντας απόψεις, όπως αυτές που είχαν διατυπωθεί ήδη στο πλαίσιο της υπόθεσης Bolbol από το Βέλγιο και το Ηνωμένο Βασίλειο, με τις οποίες υποστηρίχθηκε ότι η δυνατότητα απολαβής των ευεργετημάτων που απορρέουν από τη Σύμβαση του 1951 δεν είναι τίποτε περισσότερο από τη δυνατότητα να αξιολογηθούν οι αιτήσεις ασύλου των Παλαιστινίων προσφύγων βάσει των κριτηρίων του άρθρου 1Α 35, το Δικαστήριο στράφηκε στο γράμμα της Συμβάσεως, τις διατάξεις της οποίας σκοπεί και η Οδηγία 2004/83/ΕΚ να αναπαράγει. Έτσι, αφού επισήμανε πως η Σύμβαση έχει μόνο δύο αυθεντικές γλωσσικές αποδόσεις, την αγγλική και τη γαλλική, προς τις οποίες οφείλει να τύχει σύμφωνης ερμηνείας και η Οδηγία, υποστήριξε ότι ο όρος «αυτοδικαίως» του άρθρου 12 παρ. 1 της Οδηγίας θα πρέπει να ερμηνευτεί υπό την έννοια ότι καθιστά δυνατό να εφαρμόζονται «αυτομάτως», ως προς τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα, οι ρυθμίσεις της 34. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 66-68. 35. Για τις παρατηρήσει αυτές πρβλ. τις προτάσεις της Γεν. Εισαγγελέως Sharpston στην υπόθεση Bolbol, σκ. 85. Όπως δε χαρακτηριστικά σημείωσε η ίδια Γεν. Εισαγγελέας στις προτάσεις της στην υπόθεση Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 60, δεδομένου ότι για την υποβολή αίτησης χορήγησης του καθεστώτος του πρόσφυγα δεν τίθεται από τη Σύμβαση καμία προϋπόθεση, το δικαίωμα που γεννάται με την παύση της συνδρομής του UNRWA πρέπει να συνίσταται «σε κάτι που υπερακοντίζει» το απλό δικαίωμα υποβολής μίας τέτοιας αίτησης. ΕΕΕυρΔ 4:2012 435

Σχολιασμένη Νομολογία Συμβάσεως και αυτά να τυγχάνουν των προβλεπομένων σε αυτήν «ευεργετημάτων», ανεξάρτητα από το εάν μπορούν να αποκτήσουν την ιδιότητα του πρόσφυγα λόγω δικαιολογημένου φόβου δίωξης 36. Μάλιστα, μία τέτοια ερμηνεία της Συμβάσεως, και συνακόλουθα της Οδηγίας, δεν συνεπάγεται διάκριση που απαγορεύεται από την αρχή της ίσης μεταχείρισης, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, δεδομένου ότι οι αιτούντες άσυλο λόγω δικαιολογημένου φόβου δίωξης βρίσκονται σε διαφορετική θέση σε σχέση με τους Παλαιστίνιους εκτοπισμένους, για τους οποίους η διεθνής κοινότητα έχει αναγνωρίσει ένα ιδιαίτερο καθεστώς και έχει προβλέψει ειδική ρύθμιση στα πλαίσια του κείμενου διεθνούς δικαίου για την προστασία των προσφύγων 37. Εν τούτοις, το Δικαστήριο υιοθέτησε την άποψη που εξέφρασαν η Ουγγαρία και η Γερμανία ότι το απλό γεγονός της παύσης της προστασίας ή της συνδρομής από το UNRWA δεν γεννά αυτοδικαίως το δικαίωμα για μία άνευ όρων και αμετάκλητη χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα. Έτσι, μολονότι οι Παλαιστίνιοι που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης δικαιούνται αυτοδικαίως των ευεργετημάτων της και, συνακόλουθα, των ευεργετημάτων της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ, για τη χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα θα πρέπει να έχει προηγηθεί μία στοιχειώδης διαδικασία διοικητικού ελέγχου σε κάθε κράτος μέλος που θα καταδείξει, αφενός μεν, ότι πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις, αφετέρου δε, ότι το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δεν εμπίπτει σε κάποιον από τους λόγους αποκλεισμού που προβλέπονται στα άρθρο 12 παρ. 1 στοιχείο β, ή 2 και 3 της ως άνω Οδηγίας 38. Επιπροσθέτως δε 36. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 70-71. Με την ίδια άποψη, G. GOODWIN / J. McADAM, ό.π., σ. 153, και A. GRAHL- MADSEN, ό.π., σ. 141, ο οποίος επισημαίνει ότι ο όρος ipso facto στο άρθρο 1Δ της Συμβάσεως έχει την έννοια πως δεν απαιτείται κάποιος νέος έλεγχος προϋποθέσεων, προκειμένου τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα να απολαύσουν τα ευεργετήματά της. 37. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 78-80. 38. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 76. Οι λόγοι αποκλεισμού που προβλέπονται από τις διατάξεις αυτές της Οδηγίας αντικατοπτρίζουν τους λόγους αποκλεισμού που προβλέπονται από τα άρθρα 1 Γ, Ε και ΣΤ της Συμβάσεως της Γενεύης και αναφέρονται σε πρόσωπα που έχουν διαπράξει, είναι ηθικοί αυτουργοί ή έχουν με άλλο τρόπο συμμετάσχει στη διάπραξη σειράς σοβαρών εγκλημάτων ή σε περιπτώσεις που έχει επέλθει μεταβολή των συνθηκών που συνεπάγεται, εν γένει, σύνδεση ή επανασύνδεση του ενδιαφερομένου προσώπου με μια χώρα όπου απολαύει εκτενών και νομικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, γεγονός που σημαίνει ότι το πρόσωπο αυτό δεν μπορεί, ή δεν μπορεί πλέον, να τύχει της προστασίας του πρόσφυγα. Ειδικά δε για τους λόγους αποκλεισμού του άρθρου 12 παρ. 2 στοιχεία β και γ της Οδηγίας βλ. και ΔΕΕ συνεκδ. υποθέσεις C-57/09 & C-101/09, Γερμανία / B και D, 09.11.2010, Συλλ. Ι-10979. το Δικαστήριο, κάνοντας μία κατ αναλογία παραπομπή στην απόφασή του Abdulla 39, σημείωσε πως, ακόμα και αν, σύμφωνα με τα όσα προεκτέθηκαν, αναγνωριστεί στον ενδιαφερόμενο Παλαιστίνιο η ιδιότητα του πρόσφυγα, η μεταγενέστερη αποκατάσταση της δυνατότητάς του να επιστρέψει και πάλι στη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA, στην οποία είχε τη συνήθη διαμονή του, έχει ως αποτέλεσμα την ταυτόχρονη παύση της ιδιότητάς του αυτής 40. V. Συμπερασματικές παρατηρήσεις Η σχετικά πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Brita 41 αποτέλεσε την αφορμή, ώστε να κριθεί ότι εμπορεύματα που έχουν ως τόπο καταγωγής την κατεχόμενη Δυτική Όχθη δεν δικαιούνται να εισαχθούν στην Ένωση βάσει του προτιμησιακού καθεστώτος που προβλέπει η συμφωνία σύνδεσης Ευρωπαϊκής Κοινότητας-Ισραήλ 42. Στις αποφάσεις Bolbol και Abed El Karem El Kott κλπ. το ενδιαφέρον μεταφέρεται στις προϋποθέσεις, κάτω από τις οποίες εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι μπορούν να εισέλθουν στην ενωσιακή επικράτεια και να τύχουν της ιδιότητας του πρόσφυγα στη βάση του ξεχωριστού καθεστώτος που τους αναγνωρίζει τόσο το δημόσιο διεθνές όσο και το ενωσιακό δίκαιο ολοκληρώνοντας, με τον τρόπο αυτό, μία σειρά δικαιοδοτικών παρεμβάσεων του ΔΕΕ που σχετίζονται με την εφαρμογή των κανόνων του δικαίου της Ένωσης σε προϊόντα και πρόσωπα που έχουν ως τόπο καταγωγής την περιοχή της κατεχόμενης Παλαιστίνης 43. Παράλληλα, είναι αξιοσημείωτο ότι και οι δύο αυτές αποφάσεις δεν καταδεικνύουν απλά την αναγνώριση, για πολλοστή φορά στη νομολογία του ΔΕΕ, της εφαρμογής κανόνων του δημοσίου διεθνούς δικαίου εντός της ενωσιακής έννομης τάξης 44. Αποτελούν, παράλληλα, τις πρώ- 39. ΔΕΕ C-175/08, C-176/08, C-178/08 & C-179/08, Abdulla κλπ., ό.π., σκ. 76. Για έναν ενδελεχή σχολιασμό της απόφασης αυτής, R. ERRERA, Cessation and Assessment of New Circumstances: a Comment on Abdulla, 2 March 2010, International Journal of Refugee Law, 2011, σ. 521-537. 40. ΔΕΕ C-364/11, Abed El Karem El Kott κλπ., σκ. 77. 41. ΔΕΕ C-386/08, Brita, 25.02.2010, Συλλ. Ι-1289. 42. Η Συμφωνία Συνδέσεως ΕΚ-Ισραήλ εγκρίθηκε με την απόφαση 2000/384/ΕΚ, ΕΚΑΧ, του Συμβουλίου και της Επιτροπής της 19.04.2000 (ΕΕ L 2000 147/1), τέθηκε δε σε ισχύ 01.06.2000. 43. Για την ευρύτερη προβληματική των αποτελεσμάτων μίας κατάστασης κατοχής στην εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου πρβλ. σε Χ. ΤΑΓΑΡΑ, Εφαρμογές του ευρωπαϊκού δικαίου σε καταστάσεις κατοχής, ΕΕΕυρΔ, 2011, σ. 397-394 και Ε. ΣΑΧΠΕΚΙΔΟΥ, Υποθέσεις ακινήτων Ελληνοκυπρίων στη Βόρεια Κύπρο ενώπιον του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (με αφορμή την υπόθεση Μ. Αποστολίδης/D.C. και L.E. Orams), Επιθεώρηση Πολιτικής Δικονομίας, 2009, σ. 288-305. 44. Μεταξύ άλλων, βλ. τις ΔΕΚ C-192/96, Racke, 16.06.1998, Συλλ. Ι-3655, ΠΕΚ T-115/94, Opel Austria, 22.01.1997, Συλλ. ΙΙ-39, κα- 436 ΕΕΕυρΔ 4:2012

ΔΕΕ ΓεΔΕΕ τες περιστάσεις, όπου ένα διεθνές δικαιοδοτικό όργανο ερμηνεύει τις προϋποθέσεις που το δημόσιο διεθνές δίκαιο θέτει, προκειμένου οι Παλαιστίνιοι εκτοπισμένοι να δικαιούνται της αυτόματης αναγνώρισης της ιδιότητας του πρόσφυγα στις χώρες όπου αυτοί καταφεύγουν. Με τον τρόπο αυτόν καθίσταται σαφές πως η ενωσιακή δικαιοταξία στο σύνολό της αναγορεύεται σε έναν παράγοντα ιδιαίτερης βαρύτητας για την ερμηνεία του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης σε παγκόσμιο επίπεδο, δεδομένου ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δεν είχε μέχρι σήμερα την ευκαιρία να αποφανθεί σχετικώς. Αντίθετα μάλιστα με τις πάγιες απόψεις της Ύπατης Αρμοστείας, και επηρεαζόμενο σαφώς από τις ενδελεχείς προτάσεις της Eleanor Sharpston, που ορίστηκε Γενική Εισαγγελέας και στις δύο υποθέσεις, το ΔΕΕ επέλεξε να ερμηνεύσει τις δύο περιόδους του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης από κοινού και όχι χωριστά, καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως, όταν προβάλλονται αξιώσεις βάσει της δεύτερης περιόδου του άρθρου 1Δ, πρέπει, καταρχάς, να διαπιστώνεται αν το πρόσωπο που προβάλλει τις αξιώσεις αυτές ενέπιπτε αρχικώς στην πρώτη περίοδο του άρθρου αυτού. Επιπροσθέτως, και πάλι αντίθετα με τις απόψεις της Ύπατης Αρμοστείας, έκρινε ότι η αυτόματη αναγνώριση της ιδιότητας του πρόσφυγα μπορεί να αναγνωριστεί μόνο σε όσους Παλαιστινίους εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA, λόγω του ότι η παραμονή τους σε αυτή θα μπορούσε να τους οδηγήσει σε μία κατάσταση προσωπικής ανασφάλειας και όχι σε όσους την εγκαταλείπουν οικεία βουλήσει. Είναι σαφές ότι, σε σχέση με τις απόψεις της Ύπατης Αρμοστείας, η παραπάνω ερμηνεία του ΔΕΕ φαίνεται να περιορίζει τις δυνατότητες των Παλαιστινίων εκτοπισμένων να τους αναγνωριστεί αυτομάτως η ιδιότητα του πρόσφυγα σε κάποιο από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα, ως προς το δεύτερο σκέλος της, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι εμπεριέχει μία εγγενή αντίφαση, καθώς το Δικαστήριο εμφανίζεται από τη μια να δέχεται την αυτόματη αναγνώριση της ιδιότητας αυτής, χωρίς την ανάγκη τεκμηρίωσης δικαιολογημένου φόβου δίωξης και, από την άλλη, να την εξαρτά από συνθήκες, ανεξάρτητες της βουλήσεως του Παλαιστίνιου εκτοπισμένου, που τον εξαναγκάζουν, μεταξύ άλλων και για λόγους προσωπικής ασφάλειας, να εγκαταλείψει τη ζώνη επιχειρήσεων του UNRWA. Ωστόσο, η ερμηνεία αυτή πρόκειται να αποτελέσει ένα δεσμευτικό σημείο αναφοράς για τη διαμόρφωση ομοιόμορφων νομοθετικών, διοικητικών και δικαστικών πρακτικών στο σύνολο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά τα αιτήματα ασύλου από Παλαιστιθώς και τις πρόσφατες ΔΕΕ C-154/11, Ahmed Mahamdia/Λαϊκή Δημοκρατία της Αλγερίας, 19.07.2012, αδημ. και ΔΕΕ C-364/10, Ουγγαρία/Σλοβακία, 16.10.2012, αδημ. νίους, που κάθε άλλο παρά ομοιογενείς είναι σήμερα 45, με θετικές συνέπειες για την ασφάλεια του δικαίου. Μπορεί οι διακρίσεις ανάμεσα στις έννοιες «δικαιολογημένος φόβος δίωξης» και «λόγοι προσωπικής ανασφάλειας» να είναι πράγματι λεπτές, το Δικαστήριο, ωστόσο, ξεκαθάρισε ότι οι έννοιες αυτές δεν ταυτίζονται, αποσυνδέοντας σαφώς την εφαρμογή του άρθρου 1Δ από το άρθρο 1Α της Συμβάσεως της Γενεύης. Ως εκ τούτου, βασίμως θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι «λόγοι προσωπικής ανασφάλειας» δεν απαιτείται να είναι τόσο σοβαροί ώστε να τεκμηριώνουν και «δικαιολογημένο φόβο δίωξης» του αιτούντος άσυλο Παλαιστινίου. Εναπόκειται πλέον στον εκάστοτε εθνικό δικαστή, που αποτελεί τον κατεξοχήν εφαρμοστή του ενωσιακού δικαίου, αφού τοποθετήσει στη μείζονα πρόταση του δικανικού του συλλογισμού τα σχετικά πορίσματα του Δικαστηρίου, να διασφαλίσει ότι η ενωσιακή έννομη τάξη ανταποκρίνεται στο ειδικό καθεστώς προστασίας που οφείλει να αναγνωρίζει στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες. u Ευρωπαϊκή ιθαγένεια Δικαίωμα εξόδου των πολιτών από το έδαφος του κράτους μέλους καταγωγής τους Επανεξέταση αμετάκλητης διοικητικής απόφασης περί απαγόρευσης εξόδου πολίτη από το κράτος μέλος καταγωγής του Οδηγία 2004/38/ΕΚ άρθρο 4 παρ. 3 ΣΛΕΕ άρθρο 52 Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών διοικητικό μέτρο απαγόρευσης εξόδου από την εθνική επικράτεια λόγω της μη εξόφλησης οφειλής έναντι νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου αρχή της ασφάλειας δικαίου σε σχέση με διοικητικές πράξεις οι οποίες έχουν καταστεί οριστικές ή απρόσβλητες αρχή της δικονομικής αυτονομίας των κρατών μελών αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας ΔΕΕ C-249/11, Byankov, 04.10.2012 Προδικαστικό ερώτημα 45. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι αρχές στη Δανία θεωρούν ανεφάρμοστη τη δεύτερη περίοδο του άρθρου 1Δ της Συμβάσεως της Γενεύης για όσο χρονικό διάστημα το UNRWA συνεχίζει τη δράση του, στην Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο ο όρος «σήμερον» του ίδιου άρθρου ερμηνεύεται σε αναφορά με την ημερομηνία υπογραφής της Συμβάσεως της Γενεύης, ενώ στη Σουηδία η παύσης της συνδρομής του UNRWA συνδέεται με την αναγκαιότητα ο ενδιαφερόμενος να έχει προηγουμένως αποκτήσει νόμιμη άδεια παραμονής στη χώρα. Πρβλ σχετικά την έκθεση με τίτλο 2005-2010 Handbook. Update on Protection of Palestinian Refugees in States Signatories to the 1951 Refugee Convention, του BADIL Resource Center for Palestinian Residency and Refugee Rights, διαθέσιμη στην ιστοσελίδα της εν λόγω οργάνωσης, www.badil.org. ΕΕΕυρΔ 4:2012 437