16 AΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ

Πρόλογος Τον Ιανουάριο του 1996 η Ελλάδα και η Τουρκία έφτασαν στα πρόθυρα του πολέμου. Επίλεκτες δυνάμεις από τις δυο χώρες αποβιβάστηκαν στην καθεμία από τις βραχονησίδες Ίμια και ο άπειρος τότε νέος πρωθυπουργός της Ελλάδας κλήθηκε να διαχειριστεί τη δυσκολότερη ίσως κρίση που αντιμετώπισε η χώρα μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974. Στον όλο χειρισμό από ελληνικής πλευράς, που στόχευε στην απεμπλοκή και την αποτροπή της σύρραξης, πρωταγωνίστησε κυρίως ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος, ενώ καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισαν ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Γεράσιμος Αρσένης, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, ο αρχηγός της ΕΥΠ Λεωνίδας Βασιλικόπουλος, και οι αξιωματούχοι των πρεσβειών στην Άγκυρα και την Ουάσιγκτον. Εκτός της Τουρκίας, που προκάλεσε την κρίση, σημαντική υπήρξε η εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απουσίαζε, ενώ ενδιαφέρουσα παράμετρο της διπλωματικής εξίσωσης αποτέλεσε εκ των πραγμάτων η Ιταλία, καθώς το δίκαιο της ελληνικής θέσης βασίζεται στο πρωτόκολλο που υπέγραψαν το 1932 η Αθήνα και η Ρώμη. Μέσα από τα απόρρητα τηλεγραφήματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προκύπτουν κάποια σαφή συμπεράσματα: Η Τουρκία δημιούργησε ένα σκηνικό πολεμικής σύρραξης εκμεταλλευόμενη την πολιτική αβεβαιότητα στην Ελλάδα, κάτι άλλωστε που παραδοσιακά πράττει. Στην ελληνική πλευρά δεν υπήρξε αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Από τις

16 AΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ δηλώσεις των ίδιων των πρωταγωνιστών φαίνεται ότι η κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα παρέπεμπε σε τραγωδία. Αντί της συνεργασίας και της εμπιστοσύνης απαραίτητοι πυλώνες μιας αποτελεσματικής αντίδρασης σε τέτοιες στιγμές επικράτησαν οι προσωπικές έριδες και η καχυποψία. Ο Κώστας Σημίτης έδειξε ότι ήταν άνθρωπος χαμηλών τόνων που επιδίωξε, σε πρώτη φάση, να αποφύγει τον πόλεμο και, στην πορεία, να οδηγήσει προς επίλυση τις ελληνοτουρκικές διαφορές. Η «βήμα προς βήμα» προσέγγιση που επινόησε και κατέθεσε στους Αμερικανούς προέβλεπε την παραπομπή, αρχικά, στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης της διαφοράς γύρω από την κυριαρχία των Ιμίων, ενώ η Ελλάδα θα συναινούσε στην τελωνειακή ένωση της Τουρκίας με την ΕΕ στη συνέχεια, την εξέταση από το Διεθνές Δικαστήριο του ζητήματος της υφαλοκρηπίδας και, τέλος, στο θετικό κλίμα που ήλπιζε ότι εν τω μεταξύ θα είχε δημιουργηθεί, θα μπορούσαν ενδεχομένως να συζητηθούν άλλες διαφορές. Μεταξύ αυτών ακόμη και η υπό όρους αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων, κάτι που, σύμφωνα με αμερικανικό τηλεγράφημα*, είχε αναφέρει ο Θεόδωρος Πάγκαλος στον Αμερικανό πρέσβη Τόμας Νάιλς. Το θέμα είχε θιγεί και στο πλαίσιο συνέντευξης του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών στο γνωστό Τούρκο δημοσιογράφο Αλί Μπιράντ λίγες εβδομάδες μετά την κρίση. Οι Σημίτης και Πάγκαλος πίστευαν ότι η συνολική αυτή προσέγγιση αποτελούσε μια στρατηγική απάντηση στο πρόβλημα που * Σε τηλεγράφημα με ημερομηνία 7 Μαρτίου 1996 (ώρα αποστολής 16:03), ο Τόμας Νάιλς είχε γράψει τα εξής: «Ο υπουργός Εξωτερικών Πάγκαλος πρότεινε αρκετά μέτρα για τη βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένης της υλοποίησης της τελωνειακής ένωσης, των Ιμίων / Καρντάκ, μέτρων για τον αφοπλισμό του Αιγαίου και οικονομικών μέτρων. Το σχόλιό του ότι, όταν το ζήτημα των Ιμίων λυθεί ικανοποιητικά, η Ελλάδα μπορεί να είναι διατεθειμένη να εξετάσει την αποστρατικοποίηση των νησιών κατά μήκος της τουρκικής ακτής, με αντάλλαγμα την ανάκληση του τουρκικού στρατού από το Αιγαίο, είναι ευπρόσδεκτο και ελπιδοφόρο».

ιμια τα απορρητα τηλεγραφηματα των αμερικανων 17 δημιούργησε η Τουρκία, την οποία η Ουάσιγκτον βρήκε ενθαρρυντική και την υιοθέτησε, αλλά και πάλι η προσπάθεια προσέκρουσε στην Άγκυρα, η οποία πρόβαλε με μαξιμαλιστικό τρόπο τη θεωρία «γκρίζων ζωνών» και επέμενε εξαρχής στην αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων. Άλλο ένα συμπέρασμα που αβίαστα προκύπτει είναι ότι οι Αμερικανοί επέλεξαν την «εύκολη» οδό των ίσων αποστάσεων και της ουδετερότητας σε ό,τι αφορά την κυριαρχία των Ιμίων, υποστηρίζοντας ότι δεν μπορούν να αποφασίσουν αυτοί για το καθεστώς των βραχονησίδων που ονόμασαν «Ίμια / Καρντάκ». Κι όμως, από σειρά εγγράφων προκύπτει ότι στην πορεία αντιλήφθηκαν πως η Ελλάδα είχε δίκιο. Σε ένα από αυτά, μάλιστα, καταγράφεται το γεγονός ότι «ο Τούρκος πρέσβης στη Ρώμη είχε προειδοποιήσει την πρωθυπουργό Τσιλέρ, πριν από την κρίση των Ιμίων, ότι η Ιταλία κατείχε έγγραφα τα οποία αποδείκνυαν πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η νησίδα των Ιμίων ανήκε στα Δωδεκάνησα και ήταν επομένως αναμφισβήτητα ελληνική». Έμμεσες ευθύνες έχει και η Ιταλία, η οποία μάλιστα εκείνη την περίοδο ασκούσε την προεδρία της ΕΕ, λόγω της καθυστέρησης με την οποία αντέδρασε σε ένα τόσο λεπτό ζήτημα που αφορούσε την εδαφική ακεραιότητα ενός Ευρωπαίου εταίρου της. Σε ένα τηλεγράφημά του ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα τονίζει ότι «η Ελλάδα μπορεί να ενδιαφέρεται ακόμη περισσότερο να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο τώρα που τα επιχειρήματά της φαίνεται να ενισχύονται», και προσθέτει ότι «είμαστε όλοι κάπως ενοχλημένοι από την εξαιρετική βραδύτητα της ιταλικής προεδρίας όσον αφορά την επίλυση της διαφοράς αυτής». Επίσης, από τα αμερικανικά έγγραφα προκύπτει ξεκάθαρα, σε «πείσμα των μονίμως παθιασμένων οπαδών της συνωμοσιολογίας» όπως εύστοχα τόνισε στους συγγραφείς κορυφαίος διπλωμάτης, ότι η Ουάσιγκτον όχι μόνο δεν δημιούργησε την κρίση, αλλά, αντίθετα, στην αρχή προσπαθούσε να αφυπνίσει την «κοιμώμενη» Αθήνα προειδοποιώντας ότι αυτή πλησιάζει, και στη συνέ

18 AΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ χεια λειτούργησε «πυροσβεστικά», αποτρέποντας τον πόλεμο. Ταυτόχρονα, όμως, γίνεται επίσης σαφές ότι στην πορεία η αμερικανική διπλωματία επιχείρησε να εκμεταλλευτεί την τουρκική πρόκληση για να δημιουργήσει το πλαίσιο που θα οδηγούσε σε έναν εφ όλης της ύλης διάλογο για την επίλυση των όποιων διαφορών υπάρχουν στο Αιγαίο. Όταν ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κόρνμπλουμ, επισκέφθηκε την περιοχή λίγο μετά το τέλος της κρίσης, έθεσε την ανάγκη να βρεθεί μια φόρμουλα για παραπομπή του ζητήματος των Ιμίων από την Τουρκία στο Διεθνές Δικαστήριο, σε συνδυασμό με την προθυμία της Ελλάδας και της Τουρκίας να συμφωνήσουν σε συνομιλίες σχετικά με στρατιωτικά θέματα υπό την αιγίδα του τότε γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ Χαβιέ Σολάνα. Όπως κατέθεσε και ο τότε υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος στην ελληνική Βουλή την επομένη της κρίσης, τη θέση αυτή δεν υιοθετούσαν μόνον οι ΗΠΑ. Όλες οι χώρες τις οποίες ενημέρωσε η Αθήνα εξέφρασαν την ίδια παρότρυνση: «Διαπραγματευτείτε, επιτέλους, με τους Τούρκους για να βρείτε μία λύση». Σε τακτικό επίπεδο, η Ουάσιγκτον άφησε το «τζίνι να βγει από το μπουκάλι» και, στη συνέχεια, ανταποκρινόμενη στις ελληνικές επιθυμίες και τις παρασκηνιακές παροτρύνσεις, πρότεινε η ίδια ως πλέον ενδεδειγμένο τρόπο επίλυσης του προβλήματος την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή οποιονδήποτε άλλο μηχανισμό διαιτησίας. Στα τηλεγραφήματά τους, οι Αμερικανοί εμφανίζονται στην αρχή χαμένοι στο λαβύρινθο της άγνοιας και της σύγχυσης, και στη συνέχεια θύματα και αυτοί της καθυστέρησης των Ιταλών. Το σημαντικότερο ίσως είναι πως φαίνεται να κατανοούν ότι η ελληνική ανησυχία για τα τουρκικά σχέδια κατάληψης ελληνικών νησιών δεν αποτελεί κάποια ακραία ανυπόστατη φαντασίωση μεμονωμένων εθνικιστικών κύκλων στην Αθήνα, αλλά αντίθετα είναι υπαρκτή: «Η ευάλωτη Ελλάδα απορρίπτει με σθένος την ιδέα αυτή [αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων],

ιμια τα απορρητα τηλεγραφηματα των αμερικανων 19 εν μέρει επειδή οι Έλληνες γνωρίζουν ότι τα πολεμικά σχέδια των Τούρκων προβλέπουν την κατάληψη ορισμένων από τα νησιά», επισημαίνεται σε ένα από τα τηλεγραφήματα, στο οποίο αναφέρεται επίσης ότι «η Ελλάδα θα δεχτεί την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και των συνθηκών και θα προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο μόνο στα θέματα στα οποία είναι σίγουρη ότι θα επικρατήσει (Ίμια, υφαλοκρηπίδα). Η Τουρκία νιώθει ότι πρέπει να αποκομίσει κάτι από μια συνάντηση στο Διεθνές Δικαστήριο για να εξισορροπήσει τις απώλειες που αναμένει στα ζητήματα των Ιμίων και της υφαλοκρηπίδας, και συγκεκριμένα μια απόφαση για την αποστρατικοποίηση των Δωδεκανήσων». Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα τηλεγραφήματα των ημερών που ακολούθησαν την κρίση, από τα οποία προκύπτει ότι η κυβέρνηση Κλίντον έκανε τη στρατηγική επιλογή να συνεργαστεί στενά και να στηρίξει τον Κώστα Σημίτη και το ΠΑΣΟΚ. Σε συνέντευξή του σε έναν εκ των συγγραφέων (Αθανάσιο Έλλις), λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1996, τις οποίες κέρδισε ο Κώστας Σημίτης, ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Γκλιν Ντέιβις, εκθείασε την «ωριμότητα» που επέδειξε ο Έλληνας πρωθυπουργός, τον οποίο η Ουάσιγκτον χαρακτήριζε «σοβαρό ηγέτη που κάνει αυτά που υπόσχεται», σε αντίθεση με τον προκάτοχό του Ανδρέα Παπανδρέου. Μόλις προβλήθηκε η συνέντευξη στον ΑΝΤ1, συνεργάτης του Μιλτιάδη Έβερτ επισήμανε στο δημοσιογράφο με δόση υπερβολής, είναι αλήθεια ότι «μετά από αυτά που σου είπε, χάσαμε τις εκλογές». Οι Αμερικανοί θεωρούσαν ότι ο Κώστας Σημίτης θα μπορούσε να τολμήσει μια νέα σχέση με την Τουρκία, κάτι που όντως επιχείρησε ο Έλληνας πρωθυπουργός, με αφετηρία τη Συμφωνία της Μαδρίτης τον Ιούλιο του 1997. «Ο Σημίτης και ο Πάγκαλος φαίνονται πολύ πιο ρεαλιστές από προηγούμενους Έλληνες ηγέτες στην προσέγγισή τους έναντι των ΗΠΑ αλλά και της Τουρκίας», επισημαίνεται σε ένα από τα τηλεγραφήματα, ενώ σε αντιδιαστολή με τη θετική εικόνα που είχαν σχηματίσει οι Αμερικανοί για τον τότε πρωθυ

20 AΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ πουργό, περιέγραφαν με αρνητικά έως υποτιμητικά σχόλια τον ηγέτη της ΝΔ, Μιλτιάδη Έβερτ. Η εμπιστοσύνη που έδειξαν οι ΗΠΑ προς τον Κώστα Σημίτη συνεχίστηκε και μετά την αντικατάσταση του Θεόδωρου Πάγκαλου από τον Γιώργο Παπανδρέου. Ο στόχος της ομαλοποίησης των ελληνοτουρκικών σχέσεων υποχώρησε για ένα διάστημα, αλλά επανήλθε στο προσκήνιο το 1999, με την προσέγγιση που εγκαινίασαν το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς οι Παπανδρέου και Τζεμ και τη μεταστροφή της Αθήνας υπέρ της προοπτικής ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι, το Δεκέμβριο του 1999. * * * Προσπαθήσαμε να δώσουμε μια σφαιρική εικόνα του τρόπου με τον οποίο παρακολούθησαν και κατέγραψαν τα γεγονότα οι Αμερικανοί, τι τους προβλημάτισε από τη συμπεριφορά των Ελλήνων και των Τούρκων πολιτικών, και τι τελικά έπραξαν. Πρώτιστη έγνοια μας ήταν η πλήρης παρουσίαση των εξελίξεων όπως κατεγράφησαν στα αμερικανικά έγγραφα. Στην προσπάθειά μας αυτή επιλέξαμε να προβάλουμε το σύνολο σχεδόν των παρατηρήσεων που εμφανίζονται στα 132 τηλεγραφήματα από τα οποία αντλήσαμε πληροφορίες, όπως και εκτενή αποσπάσματα δηλώσεων των πρωταγωνιστών, με αποτέλεσμα το περιεχόμενο ενίοτε να δείχνει κουραστικό. Όμως, μεταξύ της πλήρους καταγραφής και της επιλεκτικής περικοπής χάριν συντομίας προτιμήσαμε την πρώτη. Ζητούμε την κατανόηση και την επιείκεια του αναγνώστη, καθώς το βιβλίο αυτό θα αποτελέσει, πιστεύουμε, και εργαλείο για περαιτέρω έρευνες στο μέλλον. Αξιοποιήσαμε τη δυνατότητα για την ανακάλυψη της αλήθειας που προσφέρει το αμερικανικό σύστημα μέσω του Νόμου για την Ελευθερία των Πληροφοριών (Freedom of Information Act), ο

ιμια τα απορρητα τηλεγραφηματα των αμερικανων 21 οποίος επιτρέπει την αναζήτηση και δημοσίευση εγγράφων του Λευκού Οίκου, του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και άλλων υπηρεσιών. Τα τηλεγραφήματα αποκαλύπτουν πολλές άγνωστες πτυχές των γεγονότων, αλλά η εικόνα δεν είναι πλήρης. Σε αρκετές περιπτώσεις η ανάγκη επίκλησης συγκεκριμένων αναφορών έχει ως αποτέλεσμα στη δημοσίευση των τηλεγραφημάτων να μην ακολουθείται πιστά η χρονολογική τους σειρά. Επίσης, σε πολλά έγγραφα ο αναγνώστης θα συναντήσει την επισήμανση «λογοκριμένο κείμενο» που σημαίνει ότι οι αρμόδιοι έκριναν πως πρόκειται για αναφορές υπερβολικά ευαίσθητες που μπορεί να θίγουν πρόσωπα και να θέτουν σε κίνδυνο το εθνικό συμφέρον των ΗΠΑ. Πάντως, και μετά την αφαίρεση αυτών των αναφορών, οι πληροφορίες παραμένουν πολλές και σημαντικές. Για πρώτη φορά γίνεται προβολή σε βάθος των εκτιμήσεων των Αμερικανών μέσα από τα δικά τους τηλεγραφήματα, η οποία ελπίζουμε ότι θα βοηθήσει όχι μόνο τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου, αλλά και τον ιστορικό του μέλλοντος, καθώς θα προσπαθεί να εντάξει την κρίσιμη αυτή περίοδο στο παζλ της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Στόχος μας ήταν να χυθεί άπλετο φως στο τι ακριβώς συνέβη τις δραματικές εκείνες ημέρες, με την ελπίδα ότι οι πληροφορίες και οι εμπειρίες που αναδεικνύονται μέσα από αυτό το βιβλίο θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση και ερμηνεία των γεγονότων, και ίσως συμβάλουν στην καλύτερη διαχείριση μιας άλλης κρίσης στο μέλλον. Στην προσπάθειά μας συνέβαλε σημαντικά ο φίλος και συνάδελφος Τζέρεμι Μπίγκγουτ, ενώ χρήσιμη ήταν η προσφορά της Ιουλίας Τσολακίδου, του Χαράλαμπου Χατζηλαμπή, της Ελένιας Σαλούτση και της Χριστίνας Κωστοπούλου. Παρά τα πολλά και σημαντικά έγγραφα που περιλαμβάνει, το βιβλίο αυτό δεν θα ήταν πλήρες χωρίς τις συνεντεύξεις που μας παραχώρησαν οι κύριοι Θεόδωρος Πάγκαλος, Γεράσιμος Αρσένης και Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ. Μας βοήθησαν επίσης οι συνομιλίες με τον Λεωνίδα Βασιλικόπουλο.

22 AΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ Στο αίτημά μας να συζητήσουμε το θέμα μαζί του, ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης απάντησε μέσω του συνεργάτη του Νίκου Θέμελη ότι όσα είχε να πει για το θέμα περιλαμβάνονται στο βιβλίο του. Τέλος, ευχαριστούμε όσους διπλωμάτες, Έλληνες και Αμερικανούς, μοιράστηκαν τις πληροφορίες που γνώριζαν, υπό τον όρο να διατηρηθεί η ανωνυμία τους.

Πετρίχος στον Τσίλα: «Λουκά, πού πας;» Σάββατο, 27 Ιανουαρίου 1996. Ο πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, Λουκάς Τσίλας, βρίσκεται στο αεροδρόμιο «Nάσιοναλ» της αμερικανικής πρωτεύουσας, όταν δέχεται τηλεφώνημα από τον υποδιευθυντή του Γραφείου Νοτιοανατολικής Ευρώπης του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Πίτερ Πετρίχο. Ο Αμερικανός αξιωματούχος ασχολούνταν συστηματικά με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Από την εμπειρία του, αλλά λόγω και της ελληνικής καταγωγής του, γνώριζε καλά ότι, παρά τη σχετική ηρεμία που επικρατούσε, το Αιγαίο παρέμενε μόνιμη εστία έντασης που ανά πάσα στιγμή μπορούσε να εκραγεί και να οδηγήσει ακόμη και σε σύρραξη. Ο Τσίλας περίμενε την αναχώρηση της πτήσης του για την Αθήνα όπου είχε κληθεί από το νεοεκλεγέντα πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη για να λάβει νέες οδηγίες. «Με βρίσκεις στο αεροδρόμιο», είπε στον Πετρίχο. «Μα καλά, πού πας;» ρώτησε ο Αμερικανός αξιωματούχος με φωνή που δήλωνε έκπληξη, ενώ ο τόνος της έκρυβε μια έντονη ανησυχία. «Πηγαίνω στην Ελλάδα. Με κάλεσε ο πρωθυπουργός», απάντησε αυθόρμητα ο Τσίλας και συνέχισε: «Μόλις έχει εκλεγεί από το κόμμα του και, επειδή θα παρουσιάσει τις προγραμματικές του δηλώσεις ως νέος πρωθυπουργός, με κάλεσε να συζητήσουμε και να μου δώσει οδηγίες». «Μα δεν ξέρεις πως υπάρχει κρίση με την Τουρκία;» ρώτησε προβληματισμένος ο Αμερικανός διπλωμάτης. «Κρίση; Τι κρίση;» ρωτά με τη σειρά του ο Τσίλας, ο οποίος στο άκουσμα της συγκεκριμένης λέξης από τον αρμόδιο Αμερικανό αξιωματούχο μένει άναυδος.

24 AΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ Ο Πετρίχος, ένας ευφυής διπλωμάτης που περιγράφεται από τους συναδέλφους του ως «άριστος επαγγελματίας», εισέρχεται αμέσως στην ουσία και ενημερώνει τον Έλληνα πρέσβη για τις ανησυχητικές εξελίξεις: «Υπάρχει σημαντική κρίση στο Αιγαίο και τα πράγματα μπορεί να φτάσουν στα άκρα», λέει, και συνεχίζει: «Δεν μπορώ να σου δώσω πολλές λεπτομέρειες τώρα, ξέρω όμως ότι υπάρχει μια σοβαρή κρίση. Δεν ξέρουμε πού θα φτάσει αυτή η κρίση, θα πρέπει να είσαι σε επαφή μαζί μας και ενδεχομένως να ειδοποιήσεις και την πρεσβεία σου». Ο Τσίλας τηλεφωνεί αμέσως στον επιτετραμμένο Κώστα Κοκόση, ο οποίος θα τον αντικαθιστούσε κατά το διάστημα που θα απουσίαζε στην Αθήνα. Ο μεταξύ τους διάλογος είναι αποκαλυπτικός: Τσίλας: «Κώστα, αναχωρώ. Θέλω να έχεις τα μάτια σου δεκατέσσερα». Κοκόσης: «Μην ανησυχείτε, κύριε πρέσβη». Τσίλας: «Οι Αμερικανοί μού είπαν πως μπορεί να φτάσουμε σε σύγκρουση στο Αιγαίο». Ο Κοκόσης έβαλε τα γέλια: «Τι μου λέτε, κύριε πρέσβη; Τι μας λένε τώρα αυτοί οι Αμερικάνοι;» Τσίλας: «Εμείς θα είμαστε σε επαφή. Τα μάτια σου δεκατέσσερα...» Δύο ημέρες πριν, στις 25 Ιανουαρίου, είχε φτάσει στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ επείγον τηλεγράφημα από την Άγκυρα, με την υπογραφή του πρέσβη Μαρκ Γκρόσμαν 1. Στο τηλεγράφημα (παράγραφος 6), που είχε αποδέκτη τον υπουργό Εξωτερικών Γουόρεν Κρίστοφερ και τους πρέσβεις στην Αθήνα και την Άγκυρα, αναφέρονται τα εξής, που αποδίδονται σε τουρκική εφημερίδα: 6. Η Χουριέτ, υπό τον τίτλο «Κρίση σε απομακρυσμένο νησί του Αιγαίου», αναφέρει ότι η νέα ελληνική κυβέρνηση ξεκίνησε κλιμακώ-