ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 8 η Μελετη «Εξελιξεις και Τασεις της Αγορας» Το βασικό συμπέρασμα: Η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων μετά την ανακήρυξη του δημοψηφίσματος στο τέλος του Ιουνίου διέκοψε την ασθενική ανάκαμψη και οδήγησε νέα πτώση του ΑΕΠ. Ωστόσο, η οικονομία δείχνει αντοχές στην πολιτική και οικονομική αβεβαιότητα και η ύφεση το γ τρίμηνο ήταν μικρότερη της αναμενόμενης. Τα δημοσιονομικά μέτρα που έχουν ληφθεί θα πλήξουν τα εισοδήματα των νοικοκυριών και οι εκτιμήσεις για το τέλος του 2015 και το 2016 παραμένουν αρνητικές. Η ολοκλήρωση όμως της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών με επιτυχία με τίμημα τις σημαντικές απώλειες των υφιστάμενων μετόχων απομακρύνει μία πηγή αβεβαιότητας στην πραγματική οικονομία. Η ολοκλήρωση της αξιολόγησης της οικονομίας θα επιτρέψει σταδιακά την χαλάρωση των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και την εκκίνηση της διαπραγμάτευσης για το χρέος. Ειδικότερα, τα κύρια ευρήματα της μελέτης για τις τελευταίες μακροοικονομικές εξελίξεις είναι τα ακόλουθα: 1. Μεταβολή ΑΕΠ Το γ τρίμηνο του 2015, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 0,9% διακόπτωντας την εύθραυστη ανάκαμψη που είχε σημειωθεί το 2014 και το α 6μηνο του 2015. Σε ετήσια βάση, ο ρυθμός ανάπτυξης ανέρχεται σε -1,1% με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία και είναι αισθητά χαμηλότερος από αυτόν της ευρωζώνης συνολικά (1,6%). Η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων από τις 29 Ιουνίου και το κλείσιμο των τραπεζών για 3 εβδομάδες δεν είχε τόσο αρνητικό αντίκτυπο στην πραγματική οικονομία το γ τρίμηνο όσο αναμενόταν. Ωστόσο, η λήψη μέτρων λιτότητας στο πλαίσιο της συμφωνίας με τους δανειστές θα επιβαρύνουν την οικονομία το δ τρίμηνο του 2015 και το 2016. Θετική εξέλιξη αποτελεί η ολοκλήρωση της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. 2. Ιδιωτική κατανάλωση Η τελική κατανάλωση των νοικοκυριών μειώθηκε κατά 0,8% το γ τρίμηνο με αποτέλεσμα ο ετήσιος ρυθμός να περιοριστεί στο 0,3%. Τα φορολογικά μέτρα θα πλήξουν τα εισοδήματα των νοικοκυριών το επόμενο διάστημα. Οι επιπτώσεις των περιορισμών στις αναλήψεις καταθέσεων από τα τέλη του Ιουνίου και των μέτρων λιτότητας στο β μισό του έτους είχαν αρνητικό αποτέλεσμα στο λιανικό εμπόριο, ο όγκος του οποίου είναι αρνητικός τους τελευταίους 4 μήνες. Τον Ιούλιο 2015 ο δείκτης έφτασε στο χαμηλότερο σημείο του από την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, οι επιπτώσεις είναι μικρότερες από τις αρχικές εκτιμήσεις. 3. Επενδύσεις Η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και η γενικότερη αβεβαιότητα έπληξε τις επενδύσεις οι οποίες μειώθηκαν κατά 27% το γ τρίμηνο έναντι του προηγούμενου έτους και είναι στα χαμηλότερα Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 1

επίπεδα τους από την αρχή της οικονομικής κρίσης. Η λήξη της αβεβαιότητας με την επίτευξη συμφωνίας με τους δανειστές και η σταδιακή ομαλοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος μετά την ανακεφαλαιοποίηση του, ενδέχεται να λειτουργήσει θετικά στις επενδύσεις από το 2016 και μετά. 4. Αγορά εργασίας Οι επιχειρήσεις δεν μείωσαν τον αριθμό εργαζομένων το γ τρίμηνο παρά το πολύ αρνητικό κλίμα αλλά αντίθετα η απασχόληση συνέχισε να αυξάνεται και το Σεπτέμβριο 2015 ανήλθε στα υψηλότερα επίπεδα από τον Αύγουστο του 2012. Η ανεργία συνεχίζει να περιορίζεται και έφτασε το Σεπτέμβριο 2015 στο 24,6%. 5. Πληθωρισμός Στο α μισό του 2015, οι μισθοί παρουσίασαν εκ νέου απότομη πτώση στα χαμηλότερα επίπεδα από την αρχή της οικονομικής κρίσης. Η πτωτική πορεία των μισθών επιδρά και στις τιμές όπου ο αποπληθωρισμός συνεχίζεται για 33ο μήνα, με το ρυθμό αρνητικής μεταβολής να περιορίζεται στο - 0,7% το Νοέμβριο λόγω της επίδρασης της αύξησης του ΦΠΑ σε πολλά αγαθά και υπηρεσίες. Από την άλλη πλευρά, η μείωση των τιμών του πετρελαίου και εμπορευμάτων ενισχύει τις αποπληθωριστικές πιέσεις κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα στη μεταβολή των τιμών παραγωγού που προσέγγισε το -10% με βάση τα τελευταία στοιχεία. 6. Εξωτερικό ισοζύγιο Οι εξαγωγές και οι εισαγωγές παρουσίασαν βίαιη μείωση (11,4% και 19,9% αντίστοιχα) το γ τρίμηνο του 2015, λόγω της επιβολής των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων που δημιούργησαν γραφειοκρατικά εμπόδια στην αγορά συναλλάγματος για την πραγματοποίηση εισαγωγών. Τα capital controls επέδρασαν αρνητικά και στις εξαγωγές αγαθών, μεγάλο μέρος των οποίοων εξαρτούνται από εισαγωγές α υλών. Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές μειώθηκαν με τον ταχύτερο ρυθμό από το 2009. Τα επόμενα τρίμηνα θα πρέπει να αναμένεται ανάκαμψη καθώς οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται στους κανόνες των ελέγχων. Η μείωση μισθών κατά τη διάρκεια της ύφεσης έχει αποκαταστήσει την ανταγωνιστικότητα της χώρας καθώς το μοναδιαίο κόστος εργασίας έχει μειωθεί κατά 20% από την αρχή του 2010 ενώ στην ευρωζώνη έχει αυξηθεί κατά 5,3%. Η βελτίωση οφείλεται όμως εξ ολοκλήρου αστον περιορισμό του μισθολογικού κόστους και όχι στη βελτίωση της παραγωγικότητας, η οποία μειώθηκε και αυτή κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. 7. Ρευστότητα Το Δεκέμβριο 2015, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αποφάσισε τη νέα μείωση του επιτοκίου καταθέσεων από -0,2% σε -0,3%, δοκιμάζοντας τα αρνητικά όρια που στα οποία μπορεί να φτάσουν τα επιτόκια. Το όποιο αποτέλεσμα των ακόμη πιο αρνητικών επιτοκίων μάλλον θα διαφανεί στην αγορά συναλλάγματος, όπου η διαφορά των επιτοκίων με το δολάριο θα οδηγήσει σε υποτίμηση του ευρώ. Παράλληλα, η ΕΚΤ αποφάσισε τη χρονική επέκταση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης κατά έξι μήνες με 360 δισ. έως τον Μάρτιο του 2017, με τον υφιστάμενο ρυθμό των 60 δισ. ανά μήνα. Τα δύο βασικά νομισματικά μεγέθη Μ1 (ορισμός του χρήματος που περιλαμβάνει μόνο χαρτονόμισμα και καταθέσεις ημέρας, όψεως και ταμιευτηρίου) και Μ3 (ευρύς ορισμός του Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

χρήματος που περιλαμβάνει όλες τις καταθέσεις, ρέπος και βραχυπρόθεσμης λήξης χρεόγραφα) ακολουθούν τελείως διαφορετική πορεία από την επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και μετά. Η Μ1 έχει αυξηθεί καθώς εμποδίζεται η περαιτέρω εκροή καταθέσεων ενώ αντίθετα η Μ3 μειώνεται με τον ταχύτερο ρυθμό από την αρχή της οικονομικής κρίσης. Το χρηματιστήριο Αθηνών παρουσιάζει πτωτική πορεία τους τελευταίους μήνες και κινείται κυρίως με βάση τις εξελίξεις στο ζήτημα της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Στις αρχές Δεκεμβρίου ο γενικός δείκτης ανήλθε στο χαμηλότερο επίπεδο του από το 2012 (559 μονάδες). 8. Τραπεζικό σύστημα Οι μεγάλες εκροές καταθέσεων έχουν σταματήσει μετά την επιβολή capital controls, ωστόσο δεν διαφαίνεται ότι έχει αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα καθώς το Σεπτέμβριο μειώθηκαν εκ νέου. Ο ρυθμός μείωσης των καταθέσεων από το προηγούμενο έτος κυμαίνεται γύρω στο 25% τους τελευταίους μήνες. Τα νέα δάνεια μειώνονται έφτασαν στο χαμηλότερο σημείο τους από την αρχή της οικονομικής κρίσης. Τους επόμενους μήνες παρουσίασαν μικρή ανάκαμψη, ωστόσο ανέρχονται σε επίπεδα κατά 78% χαμηλότερα από το υψηλότερο σημείο τους. Ένα μεγάλο μέρος από τα δάνεια των τραπεζών, περί τα 100 δισ. ευρώ, είναι μη εξυπηρετούμενα, και το γεγονός αυτό αποτελεί την βασική αιτία που μειώθηκαν τα ίδια κεφάλαια και η χρηματιστηριακή αξία των τραπεζών και χρειάστηκαν αυξήσεις κεφαλαίου. Η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών ολοκληρώθηκε και οι όροι με τους οποίους γίνεται έχουν πλήξει τους υφιστάμενους μετόχους (περιλαμβάνοντας και το Δημόσιο), προς όφελος των νέων μετόχων που θα συνεισφέρουν με νέα κεφάλαια. Λόγω των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων στους εγχώριους επενδυτές, μεγάλο μέρος των νέων μετόχων είναι ξένοι επενδυτές. Οι τραπεζικές μετοχές έχουν χάσει σχεδόν το σύνολο της αξίας τους και ο τραπεζικός δείκτης είναι κατά 99,6% μειωμένος από ότι πριν από 5 έτη. Από την άλλη πλευρά, οι δύο από τος τέσσερις συστημικές τράπεζες κατάφεραν να συγκεντρώσουν όλο το απαιτούμενο ποσό χωρίς νέα ενίσχυση από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, γεγονός που αποτελεί επιτυχία. Με το νέο θεσμικό πλαίσιο που ψηφίστηκε, το ελληνικό Δημόσιο αν και θα έχει μειωμένο ποσοστό στο μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών, θα έχει πολύ μεγαλύτερο έλεγχο στις αποφάσεις τους, μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. 9. Αγορά ακινήτων Αθήνας Ένας σημαντικός δείκτης για την τρέχουσα και μελλοντική οικοδομική δραστηριότητα είναι οι οικοδομικές άδειες κατασκευής κατοικιών και επαγγελματικών χώρων. Μικρή ανάκαμψη φαίνεται στις αρχές του 2015 στις οικοδομικές άδειες στην Αθήνα αλλά η επιφάνεια και ο όγκος των οικοδομών παρουσιάζει νέα επιδείνωση με ρυθμούς μεταβολής που κυμαίνονται γύρω στο -20%. Ο ρυθμός μείωσης των τιμών των ακινήτων συνεχίζει να είναι αρνητικός ενώ παρουσιάζει επιδείνωση με βάση τα στοιχεία για το α 9μηνο του 2015 (-6,3%). Από το υψηλότερο σημείο του το δ τρίμηνο του 2007, ο δείκτης τιμών οικιστικών ακινήτων στην Αθήνα έχει μειωθεί κατά 43,8%. Το 2015 συνεχίζεται η αρνητική πορεία στις τιμές και τα ενοίκια επαγγελματικών χώρων στην Αθήνα, με τα καταστήματα να μισθώνονται 48% φθηνότερα από το 2008 και τις τιμές καταστημάτων και γραφείων να είναι 32% - 38% χαμηλότερες. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

10. Κλάδοι ενδιαφέροντος Η ύφεση επηρέασε όλους τους κλάδους ενδιαφέροντος για το Δήμο Αθηναίων, ωστόσο το 2014 και και το α 6μηνο του 2015, ορισμένοι κλάδοι όπως ο τουρισμός και το εμπόριο παρουσιάζουν σημάδια ανάκαμψης. Η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και τα μέτρα λιτότητας που προβλέπονται στη νέα συμφωνία δεν έχουν ακόμη επηρεάσει τα εξεταζόμενα μεγέθη. Ειδικότερα: Το χονδρικό εμπόριο παρουσίασε ασθενική ανάκαμψη κατά 0,7% το 2014 με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία μετά από σημαντικές μειώσεις τα προηγούμενα έτη. Τάσεις σταθεροποίησης εμφανίζονται στην απασχόληση από το τέλος του 2012 μέχρι τα μέσα του 2014, αλλά στο β μισό του 2014 και το α τρίμηνο του 2015 ο αριθμός των θέσεων εργασίας μειώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδό του μετά την κρίση. Το β τρίμηνο του 2015 εμφανίζεται ανάκαμψη. Το λιανικό εμπόριο παρουσίασε επίσης ανάκαμψη 1,4% το 2014 με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία μετά από τρία έτη απότομης μείωσης όπου οι πωλήσεις του λιανικού εμπορίου μειώθηκαν κατά 4,7 δις από το 2010 έως το 2013 (περίπου 30%). Οι θέσεις εργασίας μειώθηκαν κατά 150 χιλ. από το α τρίμηνο του 2009 έως το δ τρίμηνο του 2013. Όμως, τα τελευταία 6 τρίμηνα η απασχόληση έχει αυξηθεί κατά 52 χιλ. θέσεις εργασίας και το β τρίμηνο 2015 έχει φτάσει πλέον στα υψηλότερα επίπεδα από το δ τρίμηνο του 2011. Ο κλάδος καταλυμάτων και υπηρεσιών εστίασης εμφάνισε ισχυρή ανάκαμψη το 2013 (15,9%) και το 2014 (11,4%) με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, η οποία ανήλθε στο υψηλότερο σημείο της από το 2008. Η ανάκαμψη είναι ακόμη περισσότερο αισθητή στην απασχόληση. o Στα καταλύματα, το γ τρίμηνο του 2014 η απασχόληση έφτασε στο υψηλότερο σημείο της με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αναδεικνύοντας τη δυναμική του τουρισμού. Λαμβάνοντας υπόψη την εποχικότητα, το δ τρίμηνο του 2014, το α τρίμηνο του 2015 και το β τρίμηνο 2015 εμφάνισαν αύξηση της απασχόλησης από το προηγούμενο έτος, με προοπτική το 2015 να είναι το καλύτερο έτος στην απασχόληση ιστορικά. o Στην εστίαση, οι θέσεις εργασίας εμφανίζουν σημαντική βελτίωση το β τρίμηνο 2015 και έχουν φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο από το γ τρίμηνο του 2010. Εποχικότητα εμφανίζεται επίσης και στην εστίαση με λιγότερη διακύμανση από ότι στα καταλύματα. Το υψηλότερο σημείο του έτους παρουσιάζεται στο γ τρίμηνο. Λαμβάνοντας υπόψη την εποχικότητα, το β τρίμηνο 2015 δείχνει να είναι το καλύτερο β τρίμηνο ιστορικά. Ο κλάδος εκδοτικών δραστηριοτήτων παρουσιάζει μείωση στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία το 2014 κατά 1,2% μετά τη σταθεροποίηση το 2013. Οι θέσεις εργασίας, αφού μειώθηκαν από το 2012 έως τα μέσα του 2014, εμφανίζουν ανάκαμψη, ιδιαίτερα το β τρίμηνο 2015. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

Ο κλάδος προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών και παροχής συμβουλών εμφανίζει σταθεροποίηση το 2014 (-0,5%) με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Αντίστοιχη σταθεροποίηση, χωρίς εμφανή τάση, διαφαίνεται και στις θέσεις εργασίας. Ο κλάδος ταξιδιωτικών πρακτορείων το 2014 παρουσίασε απότομη άνοδο στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του (128,7%) μετά από βαθειά πτώση την περίοδο 2010 2012. Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι ο διπλασιασμός των θέσεων εργασίας μετά το 2012, με αποτέλεσμα η απασχόληση να προσεγγίσει τα επίπεδα προ της κρίσης. Το α τρίμηνο 2015 εμφανίζεται απότομη πτώση των εργαζομένων που ακολουθείται από ανάκαμψη το β τρίμηνο του 2015. Ωστόσο, η αστάθεια των μεγεθών είναι τόσο μεγάλη που δημιουργεί αμφιβολία για την αξιοπιστία τους. Ο κλάδος διοικητικών δραστηριοτήτων γραφείου, γραμματειακής υποστήριξης και άλλων δραστηριοτήτων παροχής υποστήριξης σε επιχειρήσεις παρουσιάζει συνεχιζόμενη ύφεση κατά -5,5% και το 2014, με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Αυξητική ήταν η τάση στις θέσεις εργασίας το β τρίμηνο του 2015. Ο κλάδος της υγείας συνεχίζει να βρίσκεται σε βαθειά ύφεση και το 2014 (-7,4%) με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία με τη συνολική πτώση να ανέρχεται στο 47% από το 2008 και μετά, παρά το γεγονός ότι η υγεία θεωρείται διεθνώς ως ένας από τους κλάδους με τη μικρότερη ευαισθησία σε οικονομικές κρίσεις, λόγω της αναγκαιότητας της δαπάνης και της μακροχρόνιας τάσης γήρανσης. Μεγαλύτερη σταθερότητα εμφανίζεται στις θέσεις εργασίας τα τελευταία τρίμηνα. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5