Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή στο λογισμικό ανοιχτού κώδικα/ελεύθερο λογισμικό... 3 2 Διαχείριση σκληρού δίσκου με το εργαλείο gparted (live CD)... 4 2.1 Ενεργοποίηση του gparted Live CD... 4 2.2 Λειτουργίες σε partition... 6 2.3 Resize/Move... 6 2.4 Delete... 7 2.5 New... 7 2.6 Επιβεβαίωση και εφαρμογή των αλλαγών... 8 3 Εισαγωγή στο λειτουργικό σύστημα Linux και στο λογισμικό GNU... 9 3.1 Εισαγωγή... 9 3.2 Εγκατάσταση λειτουργικού συστήματος Linux (Ubuntu Desktop)... 10 4 Σύντομη ξενάγηση βασικές ρυθμίσεις και χρήσιμες εντολές στο περιβάλλον Linux... 15 4.1 Το Γραφικό Περιβάλλον Επικοινωνίας... 15 4.2 Το Περιβάλλον Γραμμής Εντολών... 16 4.3 Βασικοί φάκελοι... 17 4.4 Παραδείγματα υπηρεσιών που παρέχονται από το Linux... 18 5 Εισαγωγή στο σύστημα διαχείρισης της μαθησιακής διαδικασίας Moodle... 18 5.1 Διαχείριση στοιχείων μαθήματος από τον καθηγητή... 19 2
1 Εισαγωγή στο λογισμικό ανοιχτού κώδικα/ελεύθερο λογισμικό Ο όρος ελεύθερο λογισμικό αναφέρεται σε λογισμικό το οποίο ο δημιουργός παρέχει στους χρήστες: Δωρεάν Μαζί με τον πηγαίο κώδικα, ώστε να μπορούν, εάν επιθυμούν, να το προσαρμόσουν στις ανάγκες τους Συνήθως ο δημιουργός διατηρεί τα πνευματικά του δικαιώματα όσον αφορά το λογισμικό, αλλά εκχωρεί το δικαίωμα τροποποίησης σε τρίτους. Οι υπέρμαχοι του όρου «Ελεύθερο λογισμικό» (Free Software) συχνά επικρίνουν τη χρήση του όρου «Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα» (Open Source Software) διότι αυτός δεν προϋποθέτει την ελευθερία στην τροποποίηση του λογισμικού, αλλά μόνο εγγυάται ότι ο πηγαίος κώδικας παρέχεται μαζί με το λογισμικό και άρα δεν συνεπάγεται αυτόματα τον ίδιο συγκεκριμένο βαθμό ελευθερίας. Συνήθως χρησιμοποιείται ο όρος Ελεύθερο Λογισμικό/Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα (Free and Open Source Software, FOSS). Η πιο γνωστή και μεγάλη συλλογή τέτοιου λογισμικού σήμερα προέρχεται από το έργο GNU ( GNU project), που άρχισε να εγκαθιδρύεται το 1983 με κύριο εμπνευστή το Richard Stallman που ίδρυσε για την προώθησή του Free Software Foundation (FSF). Αρχικός του στόχος ήταν να δημιουργήσει ένα λειτουργικό σύστημα συμβατό με το Unix. Η προσπάθεια δεν οδήγησε στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα, αλλά στη δημιουργία μιας μεγάλης συλλογής από πολλές χιλιάδες εφαρμογές και εργαλεία που παρέχονται με άδεια χρήσης που επιτρέπει τον πειραματισμό, την προσαρμογή και χρήση χωρίς κόστος, με την υποχρέωση της διανομής με την ίδια άδεια χρήσης, the GNU General Public License (GPL), the GNU Lesser General Public License (LGPL) και the GNU Free Documentation License (GFDL). Η αδυναμία ανάπτυξης ενός σταθερού λειτουργικού συστήματος μέσα από το GNU, οδήγησε στην υιοθέτηση άλλων λειτουργικών συστημάτων για την εφαρμογή και ανάπτυξη του λογισμικού του έργου GNU, και συγκεκριμένα του λειτουργικού συστήματος Linux. Ο συνδυασμός των δύο κάποτε αναφέρεται ως το σύστημα GNU/Linux, αλλά η ονομασία αυτή δεν είναι αποδεκτή από όλους. Το Linux αναπτύχθηκε αρχικά από το Linus Torvalds με τη βοήθεια από τη μεγάλη κοινότητα από προγραμματιστές και χρήστες. Η πρώτη του έκδοση χρονολογείται από το 1991. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα λογισμικού που αναπτύχθηκε με τη συνδρομή ενός μεγάλου αριθμού ατόμων που λειτουργούσαν με τον ελάχιστο συντονισμό και αποτελεί εναλλακτικό τρόπο ανάπτυξης λογισμικού σε σύγκριση με τις καθιερωμένες δομημένες μεθοδολογικές προσεγγίσεις. 3
Σήμερα το Linux απαντάται σε ένα ευρύ φάσμα ηλεκτρονικών υπολογιστών που περιλαμβάνει υπερυπολογιστές, διακομιστές, προσωπικούς υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα κ.ά. Το Ελεύθερο Λογισμικό/Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα έχει εφαρμογές στην εκπαίδευση, κυρίως λόγω της ευκολίας που παρέχεται στον εκπαιδευτικό να δώσει αντίγραφό του στους μαθητές χωρίς να ανησυχεί για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων, της δυνατότητας προσαρμογής του στα μέτρα των μαθητών (π.χ. απλοποίηση της διεπαφής, εισαγωγή νέων λειτουργιών), αλλά και λόγω των στενών οικονομικών πλαισίων που επικρατούν σε πολλά σχολεία. 2 Διαχείριση σκληρού δίσκου με το εργαλείο gparted (live CD) Ως πρώτη επαφή με λογισμικό ανοιχτού κώδικα σε περιβάλλον Linux, θα χρησιμοποιήσουμε το εργαλείο Gnome Partition Editor (gparted), το οποίο μας επιτρέπει να αλλάξουμε τον διαχωρισμό ενός (σκληρού) δίσκου (Partitions). Η λειτουργία του μοιάζει με άλλα προγράμματα όπως το Partition Magic ή το Disk Manager, που ενσωματώθηκε τα τελευταία χρόνια σε Windows Vista και Windows 7. Το πρόγραμμα gparted εκτελείται ανεξάρτητα από το λειτουργικό σύστημα (π.χ. Windows) που είναι εγκατεστημένο στο σκληρό δίσκο, (εκτελείται απευθείας από το live CD). Έτσι μας επιτρέπει να μετακινήσουμε αρχεία που με την ενεργοποίηση του λειτουργικού συστήματος (Windows) δίσκο δεσμεύονται και δεν μπορούν να μετακινηθούν, και επομένως είναι πιο ευέλικτο. 2.1 Ενεργοποίηση του gparted Live CD Το Live CD αποτελεί ένα αυτόνομο σύστημα διαχείρισης σκληρών δίσκων. 1. Βεβαιωνόμαστε ότι έχουμε ρυθμίσει το BIOS ώστε στη σειρά αναζήτησης μέσου για εκκίνηση (boot media) το CD/DVD-ROM Drive να εμφανίζεται πριν από το σκληρό δίσκο. 2. Τοποθετούμε το gparted Live CD στον υπολογιστή και τον ενεργοποιούμε. 3. Θα εμφανιστεί η οθόνη που φαίνεται στην επόμενη σελίδα. Αφήνουμε την επιλογή που είναι επιλεγμένη, Gparted Live (Default Settings), θα συνεχίσει την εκκίνηση σε μερικά δευτερόλεπτα. 4
4. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν σε γραμμή εντολών διάφορες επιλογές για τη γλώσσα, το πληκτρολόγιο, κλπ. Πατούμε το <Enter> για να αποδεχτούμε τις προεπιλεγμένες παραμέτρους (defaults). 5. Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία, θα εμφανιστεί το γραφικό περιβάλλον Gnome του Linux με ενεργοποιημένο το gparted (παίρνει λίγο χρόνο καθώς εντοπίζει όλους τους σκληρούς μας δίσκους): Εδώ επιλέγουμε το δίσκο που θέλουμε να μελετήσουμε Εδώ φαίνονται τα partition του δίσκου Στη ράβδο εργαλείων φαίνονται οι λειτουργίες που μπορούμε να εκτελέσουμε αφού επιλέξουμε partition Εδώ φαίνονται οι λεπτομέρειες των partition 5
6. Προσέξτε ότι οι δίσκοι δε θα εμφανιστούν με τα γνωστά γράμματα των Windows (C:, D:, E:, ), αλλά με τις ονομασίες που έχουν στο Linux (/dev/sda, /dev/sdb, ή /dev/had, /dev/hdb για παλαιότερους υπολογστές), ενώ τα partition του δίσκου /dev/sda αναφέρονται ως /dev/sda1, /dev/sda2, dev/sda5 κ.λπ. (σπό το dev/sda5 και μετά αναπαριστούν Logical Drives). 2.2 Λειτουργίες σε partition Το εργαλείο gparted μπορεί να επιτελέσει τις ακόλουθες λειτουργίες, που ενεργοποιούνται όταν επιλέξουμε ένα partition με το ποντίκι μας: Resize/Move Αλλαγή μεγέθους/μετακίνηση σε άλλη θέση Copy/Paste Αντιγραφή/Επικόλληση σε άλλο δίσκο (δε θα χρησιμοποιήσουμε την επιλογή αυτή σήμερα) Delete Διαγραφή New Νέο Μπορούμε να συνδυάσουμε διάφορες λειτουργίες. Δεν θα πραγματοποιηθεί καμία αλλαγή στο δίσκο μας μέχρι να πατήσουμε το κουμπί Apply. 2.3 Resize/Move 1. Επιλέγουμε με το ποντίκι το partition που επιθυμούμε να αλλάξουμε. Θα ενεργοποιηθούν οι επιλογές στη ράβδο εργαλείων. 2. Επιλέγουμε Resize/Move. 3. Θα ανοίξει ένα ξεχωριστό πλαίσιο διαλόγου με το partition που επιλέξαμε. Με το ποντίκι μας μπορούμε να τραβήξουμε τα άκρα για να προσαρμόσουμε το partition. 4. Το νέο μέγεθος και θέση του partition φαίνεται και με αριθμητικό τρόπο στο πλαίσιο διαλόγου. Εναλλακτικά μπορούμε να προσαρμόσουμε το partition αλλάζοντας τους αντίστοιχους αριθμούς. 5. Επιβεβαιώνουμε τις αλλαγές πατώντας το κουμπί Resize/Move. 6
2.4 Delete 1. Επιλέγουμε με το ποντίκι το partition που επιθυμούμε να διαγράψουμε. Θα ενεργοποιηθούν οι επιλογές στη ράβδο εργαλείων. 2. Επιλέγουμε Delete. 3. Επιβεβαιώνουμε ότι το partition έχει διαγραφεί στο κύριο παράθυρο του gparted. 2.5 New 1. Επιλέγουμε με το ποντίκι κάποιον αχρησιμοποίητο χώρο (Unallocated Space). Συνήθως αυτός προκύπτει από αφαίρεση ή σμίκρυνση κάποιων άλλων partitions. 2. Επιλέγουμε New. 3. Θα ανοίξει ένα ξεχωριστό πλαίσιο διαλόγου, όπου μπορούμε να καθορίσουμε το μέγεθος και τη θέση του νέου partition μέσα τον αχρησιμοποίητο χώρο που επιλέξαμε, όπως και στην περίπτωση του Resize/Move. 4. Επιπρόσθετα, μπορούμε να επιλέξουμε κατά πόσο θα δημιουργήσουμε primary partition ή extended partition, μέσα στο οποίο μπορούμε στη συνέχεια να δημιουργήσουμε ένα ή περισσότερα logical partition. 5. Προσοχή: Είναι σημαντικό να επιλέξουμε το ορθό σύστημα αρχειοθέτησης (File system) για το νέο partition. Συνήθως αυτό θα είναι ntfs. 6. Πατούμε Add για να προσθέσουμε το νέο partition. 7. Στο κύριο παράθυρο του gparted, επιλέγουμε το νέο partition και στη συνέχεια από το μενού (ή με το δεξί κουμπί του ποντικιού) επιλέγουμε PartitionFormat tontfs για να το μορφοποιήσουμε (διαφορετικά, όταν επιστρέψουμε στα Windows θα εμφανίζεται ως Raw partition και θα χρειαστεί να το μορφοποιήσουμε τότε. 7
8. Μπορούμε επίσης να καθορίσουμε κατά πόσον αργότερα στο partition θα εγκαταστήσουμε λειτουργικό σύστημα, επιλέγοντας PartitionManage Flagsboot. 2.6 Επιβεβαίωση και εφαρμογή των αλλαγών 1. Αφού έχουμε βεβαιωθεί για τις αλλαγές στα partition πατούμε το κουμπί Apply στη ράβδο εργαλείων. Θα ανοίξει το πλαίσιο διαλόγου που φαίνεται πιο κάτω. 2. Δεν θα πρέπει να διακόψουμε τη διαδικασία αφότου έχει ξεκινήσει διότι υπάρχει κίνδυνος να χαθούν όλα τα δεδομένα και η δομές των partitions στο σκληρό δίσκο. 3. Μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη διαδικασία πατώντας το Details. 4. Η διαδικασία αυτή μπορεί να διαρκέσει από μερικά λεπτά μέχρι και αρκετές ώρες, ανάλογα με το μέγεθος του σκληρού δίσκου, τη θέση των αρχείων στην επιφάνειά του και την πολυπλοκότητα των διαδικασιών (συνήθως η μετακίνηση παίρνει πολύ περισσότερο χρόνο από την αλλαγή στο μέγεθος). 5. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία θα εμφανιστεί σχετικό μήνυμα και μπορούμε να επανεκκινήσουμε τον υπολογιστή μας πατώντας το κουμπί εργασίας. 6. Αφαιρούμε το gparted Live CD όταν μας ζητηθεί. στην επιφάνεια 8
3 Εισαγωγή στο λειτουργικό σύστημα Linux και στο λογισμικό GNU 3.1 Εισαγωγή Το λειτουργικό σύστημα Linux μαζί με το λογισμικό από την κοινότητα ελεύθερου λογισμικού GNU αποτελούν τη βάση για μια πληθώρα εφαρμογών, π.χ. Διακομιστές (servers) Παγκόσμιου Ιστού, Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου, Πολυμέσων Συστήματα αρχειοθέτησης (file servers) Προσφορά υπηρεσιών σε τοπικό δίκτυο (directory servers, terminal servers) Διαχειριστές Βάσεων δεδομένων (database management systems) Συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-learning) Προσωπικοί υπολογιστές γενικής χρήσης Υπερφορητά συστήματα (netbooks, tablet PCs, smartphones) Συστήματα υψηλής απόδοσης και υπερυπολογιστές Στην εκπαίδευση συνήθως χρησιμοποιείται είτε σε συστήματα εξ-αποστάσεως εκπαίδευσης και παροχής υπηρεσιών στο τοπικό δίκτυο, είτε σε προσωπικούς υπολογιστές, λόγω της δυνατότητας προσαρμογής του για λειτουργία και αξιοποίηση παλαιότερων υπολογιστών. Το Linux παρέχεται από διάφορους οργανισμούς ως πακέτο μαζί με μια συλλογή από λογισμικό ανοιχτού κώδικα (GNU), που ονομάζεται διανομή (distribution, distro). Η κάθε διανομή διατίθεται μέσα από ξεχωριστό δικτυακό τόπο, και γενικά παρέχει ένα βασικό σύστημα σε μορφή που ο χρήστης να μπορεί να το εγγράψει σε CD, σε DVD ή σε USB flash drive και μια μεγαλύτερη συλλογή από «πακέτα» (packages), δηλαδή εφαρμογές και εργαλεία, από τα οποία ο χρήστης μπορεί να επιλέξει αυτά που θέλει να εγκαταστήσει. Το τι διαφέρει από τη μια διανομή στην άλλη είναι η μορφή και σε κάποιο βαθμό το περιεχόμενο της συλλογής των «πακέτων», καθώς και μικρές διαφορές στη διαδικασία εγκατάστασης. Σήμερα έχουν επικρατήσει δύο είδη πακέτων, τα πακέτα.rpm που καθιέρωσε η εταιρεία Red Hat και που υιοθετήθηκαν επίσης από άλλες διανομές (fedora, Suse, κ.ά) και τα πακέτα.deb που καθιέρωσε η διανομή Debian και χρησιμοποιούνται επίσης από τη διανομή Ubuntu που θα εγκαταστήσουμε στη συνέχεια. Η διανομή Ubuntu είναι πολύ δημοφιλής και θεωρείται από τις πιο εύκολες στην εγκατάσταση. Παρέχονται διαφορετικά Live CD, ανάλογα με τις προδιαγραφές του συστήματος (32 bit, 64 bit) και τη χρήση (Desktop, Server), τα οποία ο χρήστης μπορεί να κατεβάσει σε μορφή ISO image από τον ιστοχώρο http://www.ubuntu.com/download και να εγγράψει σε CD. 9
3.2 Εγκατάσταση λειτουργικού συστήματος Linux (Ubuntu Desktop) Υπάρχουν τρεις τρόποι γνωριμίας με το Ubuntu. Χωρίς εγκατάσταση, εκκινώντας τον υπολογιστή με το Live CD. Εγκατάσταση μέσα από τα Windows (dual Boot) Εγκατάσταση σε ξεχωριστό χώρο στο δίσκο (dual Boot) ή αντικατάσταση των Windows Η πρώτη επιλογή μας επιτρέπει να δοκιμάσουμε το σύστημα και τις εφαρμογές του, αλλά δεν μπορούμε να τροποποιήσουμε το σύστημα με μόνιμη εγκατάσταση νέων εφαρμογών ή χρηστών. Η δεύτερη και η τρίτη επιλογή μας παρέχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε στο μέγιστο βαθμό τις δυνατότητες του Ubuntu/Linux, αφού κατά την εκκίνηση του υπολογιστή έχουμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε ποιο λειτουργικό σύστημα επιθυμούμε να χρησιμοποιήσουμε. Για να το εγκαταστήσουμε σύμφωνα με τη δεύτερη επιλογή, εισάγουμε το live CD ενόσω λειτουργούν τα Windows και ενεργοποιούμε το πρόγραμμα εγκατάστασης wubi.exe. Πιο κάτω θα περιγράψουμε την τρίτη επιλογή, η οποία είναι κάπως πιο πολύπλοκη από τη δεύτερη, αλλά επίσης είναι πιο αποδοτική. 1. Βεβαιωνόμαστε ότι έχουμε ρυθμίσει το BIOS ώστε στη σειρά αναζήτησης μέσου για εκκίνηση (boot media) το CD/DVD-ROM Drive να εμφανίζεται πριν από το σκληρό δίσκο. 2. Τοποθετούμε το Ubuntu Live CD στον υπολογιστή και τον ενεργοποιούμε. 3. Θα εμφανιστεί η οθόνη που φαίνεται στα δεξιά. Περιμένουμε μέχρι να ολοκληρωθεί η εκκίνηση του λειτουργικού συστήματος και να εμφανιστεί η εισαγωγική σελίδα. 4. Εάν επιλέξουμε Try Ubuntu θα μπορύμε να το δοκιμάσουμε μέσα από το Live CD χωρίς εγκατάσταση. Επιλέγοντας Install Ubuntu θα προχωρήσει αμέσως στην εγκατάσταση. Θα επιλέξουμε αρχικά Try Ubuntu, για να το δοκιμάσουμε. Αργότερα θα 10
μας δώσει επίσης επιλογή για εγκατάσταση. 5. Θα εμφανιστεί η επιφάνεια εργασίας, από όπου μπορούμε να δοκιμάσουμε το Ubuntu. 6. Για να το εγκαταστήσουμε στο σκληρό μας δίσκο, κάνουμε κλικ πάνω στο εικονίδιο Install Ubuntu. 7. Θα εμφανιστεί η πρώτη επιλογή εγκατάστασης, που αφορά τη γλώσσα, επιλέγουμε English (ή Ελληνικά εάν προτιμούμε) και πατούμε το κουμπί Forward. 8. Στην επόμενη επιλογή εάν επιθυμούμε να παρακολουθούμε βίντεο/ήχο επιλέγουμε Install this third-party software και πατούμε το κουμπί Forward. 11
9. Η επόμενη οθόνη αφορά στην εξεύρεση χώρου στο σκληρό δίσκο για εγκατάσταση. Επειδή ήδη έχουμε εγκατεστημένα τα Windows, θα πρέπει να προσέξουμε τις επιλογές μας διότι δεν θέλουμε να τα διαγράψουμε. Έτσι επιλέγουμε Something else και το κουμπί Forward. 10. Στη συνέχεια θα εμφανιστεί η περιγραφή του σκληρού δίσκου για να αποφασίσουμε που θα εγκαταστήσουμε το νέο λειτουργικό σύστημα. Ο πιο πρακτικός τρόπος είναι να έχουμε αφήσει μέρος του δίσκου ελεύθερο πριν αρχίσουμε την εγκατάσταση, π.χ. ελευθερώνοντας χώρο με το gparted Live CD που είδαμε προηγουμένως. έτσι θα υπάρχει η επιλογή free space, την οποία και επιλέγουμε. Στη συνέχεια πατούμε το κουμπί Add για να δημιουργήσουμε το σύστημα αρχειοθέτησης. 11. Από τον ελεύθερο χώρο αφήνουμε κατά μέρος μερικά GB μνήμης και το υπόλοιπο το κατανέμουμε στο σύστημα αρχειοθέτησης, όπως φαίνεται στο πιο κάτω σχήμα. Προσέξτε τις επιλογές use as και Mount point. Στη συνέχεια πατούμε το κουμπί OK για να δημιουργήσουμε το σύστημα αρχειοθέτησης. 12
12. Tο μέρος του ελεύθερου χώρου που αφήσαμε θα το διαθέσουμε ως επέκταση της μνήμης RAM (swap area) με την ίδια διαδικασία. Προσέξτε τις επιλογές use as swap area και την απουσία του Mount point. Στη συνέχεια πατούμε το κουμπί OK και το κουμπί Install Now. 13. Αφού ετοιμαστούν τα partitions θα εμφανιστεί το παράθυρο για την περιοχή όπου βρίσκεται ο υπολογιστής. Επιλέγουμε ανάλογα και πατούμε Continue. 14. Επιλέγουμε το πληκτρολόγιο μας και πατούμε Continue. Προσέξτε ότι παράλληλα γίνεται και η μεταφορά αρχείων στο σκληρό δίσκο. 13
15. Τέλος θα μας ζητηθεί να καθορίσουμε το όνομα του υπολογιστή μας και να δημιουργήσουμε ένα χρήστη και κωδικούς πρόσβασης. Ο χρήστης αυτός είναι μοναδικός, διότι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες λειτουργεί ως διαχειριστής του συστήματος. 16. Εάν έχουν εντοπιστεί χρήστες από τα Windows ή άλλο σύστημα, θα μας δοθεί η ευκαιρία να μεταφέρουμε (αντιγράψουμε τις ρυθμίσεις) του καθενός και στο Ubuntu. πατούμε Continue. 17. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, επιλέγουμε Restart Now για επανεκκίνηση. 14
18. Με την επανεκκίνηση και αφού αφαιρέσουμε το Ubuntu Live CD ο υπολογιστής θα ξεκινήσει και θα ενεργοποιήσει το νέο λειτουργικό μας σύστημα. Υπάρχουν όμως μερικές επιπρόσθετες ρυθμίσεις που ίσως χρειαστεί να κάνουμε στη συνέχεια. 4 Σύντομη ξενάγηση βασικές ρυθμίσεις και χρήσιμες εντολές στο περιβάλλον Linux 4.1 Το Γραφικό Περιβάλλον Επικοινωνίας Το σύστημα μας ενεργοποιεί ένα γραφικό περιβάλλον επικοινωνίας που ονομάζεται Unity. Σε αντίθεση με τα Windows, στο Linux υπάρχουν διάφορα γραφικά περιβάλλοντα επικοινωνίας, με πιο γνωστά το Gnome, to KDE και το Xfce. Το Unity είναι καινούργιο με πρωτοποριακό σχεδιασμό, αλλά πολύ διαφορετικό από ότι έχουμε συνηθίσει. Μια από τις πρώτες μας εμπειρίες θα είναι η εγκατάσταση του περιβάλλοντος Gnome χρησιμοποιώντας περιβάλλον γραμμής εντολών (CLI ή Terminal). Πατούμε στο εικονίδιο του Ubuntu στο πάνω μέρος του αριστερού μενού και στο χώρο αναζήτησης (search) που εμφανίζεται πληκτρολογούμε τη λέξη terminal. Θα εμφανιστούν διάφορα εικονίδια που αναπαριστούν τα προγράμματα που εντοπίστηκαν. Ενεργοποιούμε το εικονίδιο Τerminal. Στο περιβάλλον γραμμής εντολών που θα ανοίξει πληκτρολογούμε την εντολή sudo apt-get install gnome-panel 15
θα μας ζητήσει τον κωδικό πρόσβασης και στη συνέχεια θα εντοπίσει από το repository το συγκεκριμένο πακέτο, θα το κατεβάσει και θα το εγκαταστήσει. Η εντολή εγκατάστασης είναι apt-get install gnome-panel. Η εντολή sudo σημαίνει «εκτέλεσε ως διαχειριστής του συστήματος» και δικαιούται να την εκτελέσει μόνο ο πρώτος χρήστης που δημιουργήσαμε. Στο Ubuntu, o διαχειριστής συστήματος root είναι μόνιμα απενεργοποιημένος για επιπρόσθετη ασφάλεια και οι εντολές διαχείρισης δίνονται μόνο με τον πιο πάνω τρόπο. Κάνουμε log-out (πατούμε το εικονίδιο στην πάνω δεξιά γωνία) και πριν περάσουμε ξανά τον κωδικό μας πατούμε στο αντίστοιχο εικονίδιο δίπλα από το όνομα μας και επιλέγουμε Gnome Classic. Όταν κάνουμε και πάλι log-in, θα έχουμε ένα πιο «κλασικό» περιβάλλον: Υπάρχουν δύο μενού πάνω αριστερά, Applications και Places. Το Places περιλαμβάνει διάφορους συνήθεις χώρους όπου τοποθετούμε αρχεία (ο φάκελος μας, εικόνες, βίντεο, USB drives, κ.λπ.). Το Applications περιλαμβάνει προγράμματα και εργαλεία ρυθμίσεων. Στην πιο πάνω εικόνα φαίνεται η επιλογή System Settings από όπου μπορούμε να αλλάξουμε τις ρυθμίσεις του συστήματος. Σημαντικό είναι επίσης το Ubuntu Software Center από όπου μπορούμε να επιλέξουμε/αναζητήσουμε και να εγκαταστήσουμε εφαρμογές από τα repositories. 4.2 Το Περιβάλλον Γραμμής Εντολών Σε πολλές περιπτώσεις είναι ευκολότερο να πληκτρολογήσουμε εντολές για κάποια διαδικασία, παρά μακρές εξηγήσεις. Παρακάτω παρατίθενται μερικές χρήσιμες εντολές, κυρίως για διαχείριση. 16
ls Εντολή Περιγραφή Παράδειγμα Κατάλογος περιεχομένων ενός φακέλου ls -l /home/user cd Μετακινήσου σε έναν άλλο φάκελο cd /var/log mkdir Δημιούργησε ένα νέο φάκελο mkdir /home/share rm Διάγραψε αρχείο/φάκελο rm /home/share/* mv Μετακίνησε αρχείο/φάκελο mv a.jpg b.jpg cp Αντίγραψε αρχείο/φάκελο cp /var/www/* /home/user chmod Άλλαξε δικαιώματα ανάγνωσης/ εγγραφής/ εκτέλεσης για χρήστη/ ομάδα/άλλους σε αρχείο/φάκελο chmod 0750 /etc/samba/smb.conf chown Άλλαξε τον ιδιοκτήτη αρχείου/φακέλου chown student /home/share shutdown Απενεργοποίησε το σύστημα shutdown h now apt-get Εγκατάστησε πακέτο apt-get install mysql Μια τελευταία χρήσιμη ρύθμιση αφορά το λειτουργικό σύστημα που θα ενεργοποιείται εάν δεν παρέμβει ο χρήστης με επιλογή του. Θα πρέπει να παρέμβουμε στο αρχείο /boot/grub/menu.lst (είναι αρχείο κειμένου). Από τη γραμμή εντολών καλούμε τον απλό επεξεργαστή κειμένου: sudo gedit /boot/grub/menu.lst Μας ενδιαφέρουν δύο ρυθμίσεις. Η πρώτη, default, καθορίζει ποιο από τα λειτουργικά συστήματα που απαριθμούνται στην εκκίνηση του υπολογιστή θα ενεργοποιηθεί εάν δεν επιλέξει κάτι άλλο ο χρήστης. Η ρύθμιση timeout καθορίζει πόσα δευτερόλεπτα θα εμφανίζεται το μενού πριν ενεργοποιηθεί το default. Εντοπίζουμε τη θέση των Windows στη σειρά του μενού (η κάθε γραμμή αντιστοιχεί και σε μία γραμμή στο αρχείο που αρχίζει με τη λέξη Title. Υπόψη ότι η πρώτη θέση αντιστοιχεί στον αριθμό 0. Αλλάζουμε τον αριθμό για το default και για το timeout και αποθηκεύουμε. Στην επόμενη εκκίνηση θα δούμε την αλλαγή. 4.3 Βασικοί φάκελοι Η δομή του συστήματος αρχειοθέτησης ακολουθεί μια απλή ιεραρχία, ξεκινώντας από το / (ονομάζεται root). Όλες οι μονάδες αποθήκευσης συνδέονται/ενσωματώνονται κάπου πάνω στην ιεραρχία. Βασικοί φάκελοι είναι οι ακόλουθοι: Φάκελος Περιγραφή /boot Αρχεία που σχετίζονται με την εκκίνηση του συστήματος /bin Εκτελέσιμα αρχεία, εφαρμογές /sbin Εκτελέσιμα αρχεία και εργαλεία για διαχείριση του συστήματος /lib Βιβλιοθήκες /etc Αρχεία ρυθμίσεων για το σύστημα και τις υπηρεσίες του /home Φάκελοι χρηστών, ένας για τον καθένα /var Αρχεία δεδομένων διάφορων υπηρεσιών /var/www Αρχεία του web server /dev Συσκευές του συστήματος 17
4.4 Παραδείγματα υπηρεσιών που παρέχονται από το Linux Ένα από τα πλεονεκτήματα του Linux είναι και η ύπαρξη πολλών έτοιμων υπηρεσιών δικτύου (network services) που εύκολα μπορεί κανείς να εγκαταστήσει και να προσφέρει. Απαριθμούνται μερικές από αυτές: Apache2 Mysql, postgres Postfix, sendmail Dovecot Squirrelmail Smb Iptables Openldap Διακομιστής ιστού (Web server) Συστήματα διαχείρισης βάσεων δεδομένων Διακομιστές αποστολής/δικπεραίωσης Ηλ. ταχυδρομείου Διακομιστής παραλαβής Ηλ. Ταχυδρομείου Διαχείριση Ηλ. ταχυδρομείου μέσω ιστοσελίδας (Webmail) Υπηρεσίες αντίστοιχες με Microsoft networking Τείχος προστασίας Υπηρεσίες διαχείρισης χρηστών (Directory services) 5 Εισαγωγή στο σύστημα διαχείρισης της μαθησιακής διαδικασίας Moodle Μια από τις υπηρεσίες που προσφέρονται από σχολεία και άλλα ιδρύματα που παρέχουν μόρφωση/κατάρτιση είναι και τα συστήματα διαχείρισης της μαθησιακής διαδικασίας. Αρχικά χρησιμοποιούνταν για εξ αποστάσεως εκπαίδευση, αλλά σταδιακά έχουν εξελιχθεί σε πολύπλοκα συστήματα διαχείρισης μαθησιακών πόρων, δραστηριοτήτων και οργάνωσης των εκπαιδευόμενων. Το Moodle προήλθε από τις προσπάθειες του Martin Dougiamas να δημιουργήσει μια πλατφόρμα μάθησης με βάση το μοντέλο του κοινωνικού εποικοδομητισμού, από το 1986. Με τη βοήθεια μιας μεγάλης κοινότητας από προγραμματιστές και χρήστες, έχει εξελιχθεί σε μια πλατφόρμα υποστήριξης της μάθησης με περισσότερους από 37 εκ. χρήστες παγκοσμίως. Η επιτυχία του βασίζεται στο ότι αποτελεί ελεύθερο λογισμικό με τέτοια δομή που επιτρέπει το συνεχή εμπλουτισμό του με μεγάλο αριθμό πακέτων από τα οποία μπορεί να επιλέξει ο διαχειριστής και οι εκπαιδευτές αυτά που χρειάζονται. Παρακάτω θα δούμε κάποια βασικά στοιχεία διαχείρισης μαθήματος, κυρίως από την πλευρά του καθηγητή, την οργάνωση μαθήματος, την φόρτωση υλικού και δραστηριοτήτων και τη δημιουργία ερωτήσεων/κουΐζ. Το Moodle υποστηρίζει διάφορους ρόλους χρηστών, όπως διαχειριστών, καθηγητών και μαθητών. Ο διαχειριστής είναι υπεύθυνος για την ομαλή λειτουργία του συστήματος, την εισαγωγή χρηστών, τη δημιουργία μαθημάτων. Ο καθηγητής οργανώνει τα μαθήματα που του έχουν ανατεθεί και αποφασίζει ποιος μαθητής θα εγγραφεί, ποιο υλικό θα παρέχει και ποιες δραστηριότητες θα θέσει και πώς θα οργανώσει και αξιολογήσει τους μαθητές. Οι μαθητές μελετούν το υλικό, 18
συμμετέχουν σε δραστηριότητες, επικοινωνούν μέσα από την πλατφόρμα και αξιολογούνται. 5.1 Διαχείριση στοιχείων μαθήματος από τον καθηγητή Ο καθηγητής έχει πρόσβαση στο περιεχόμενο του μαθήματος του. Όταν συνδεθεί στο σύστημα, επιπρόσθετα από το τι βλέπει ο μαθητής, εμφανίζεται το κουμπί για ενεργοποίηση επεξεργασίας: Πατώντας το μεταβαίνει σε κατάσταση επεξεργασίας, όπου μπορεί να: Τροποποιεί στοιχεία του μαθήματος του Εγγράφει μαθητές/ελέγχει τον τρόπο εγγραφής Προσθέτει πηγές πληροφοριών Προσθέτει δραστηριότητες Δημιουργεί ερωτήσεις Δημιουργεί τεστ Αξιολογεί τους μαθητές 19