ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ Δράση: Εταίρος: ΔΡΑΣΗ 2. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΤΥΠΗΣ ΔΟΜΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΤΗΣ Α.Σ. ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ Ε.Π.Ε Ημερομηνία: 30/05/2014 Στα πλαίσια της Πράξης «Δράσεις κοινωνικής ένταξης ευάλωτων ομάδων Δήμου Ήλιδας Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας» που υλοποιείται στο πλαίσιο της δράσης 3 : «Τοπικές δράσεις κοινωνικής ένταξης για ευάλωτες ομάδες» της Κατηγορίας Παρέμβασης 1: «Πρόληψη και αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού ευπαθών ομάδων του πληθυσμού» του Θεματικού Άξονα Προτεραιότητας 4: «Πλήρης ενσωμάτωση του συνόλου του ανθρώπινου δυναμικού σε μια κοινωνία ίσων ευκαιριών», του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 2007-2013» που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο (ΕΚΤ), η Αναπτυξιακή Σύμπραξη «Δίκτυο συνεργασίας Ήλιδας για την βελτίωση της ποιότητας ζωής και την προοπτική απασχόλησης των ΡΟΜΑ - Local actions of social inclusion for vulnerable groups in Municipality of Ilida (IliCoN-R)» έθεσε ως κύριο στόχο τη στήριξη των ατόμων της περιοχής του δήμου Ήλιδας που ανήκουν στα Άτομα με θρησκευτικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες: ΡΟΜΑ. Η Α.Σ. στοχεύοντας στην ενεργοποίηση και κινητοποίηση των τοπικών 1

φορέων με βασική επιδίωξη την εξασφάλιση της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης για ανέργους ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, ως αποτέλεσμα διάγνωσης εξειδικευμένων τοπικών αναγκών και ανάδειξης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων στην περιοχή παρέμβασης, προέβη στην διεξαγωγή ανοικτής συζήτησης για το ευαίσθητο θέμα της κοινωνικής, αλλά κυρίως της επαγγελματικής ένταξης των ωφελούμενων καθώς και για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Η συζήτηση αυτή περιελάμβανε επιμέρους θεματικές ενότητες και διεξήχθη ηλεκτρονικά μέσω του forum που φιλοξενήθηκε στο portal της Α.Σ., αλλά και μέσω 5 συναντήσεων εργασίας μακράς διάρκειας με εστίαση σε διαφορετικό θεματικό πεδίο στον συγκεκριμένο άξονα με τοπικούς φορείς, ωφελουμένους και κοινωνικούς εταίρους. Η θεματολογία και η ημερομηνία των εν λόγο συναντήσεων που έλαβαν χώρα στην έδρα του ΚΕΚ «ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ» (Τέρμα Καλυβίων 43, Αμαλιάδα) παρουσιάζεται ακολούθως: - «Ευπαθή κοινωνική ομάδα των ΡΟΜΑ Δήμου Ήλιδας: Απεικόνιση υφιστάμενης κατάστασης, πορίσματα και ο ρόλος της δικτύωσης ως μέσο αποτελεσματικής ενεργοποίησης», στις 23.11.2012 - «Άξονες προτεραιότητας δράσεων για την αντιμετώπιση των φαινομένων κοινωνικού και επαγγελματικού αποκλεισμού», στις 14.02.2013 - «Εξασφάλιση και εγγύηση του «κατοικείν» και Ανάπτυξη υποστηρικτικού πλέγματος κοινωνικής παρέμβασης στους τομείς της εκπαίδευσης, απασχόλησης, υγείας και Κοινωνικής Φροντίδας», στις 15.05.2013 - «Ανάπτυξη Κοινωνικού διαλόγου και συναίνεσης, μέσω της κοινωνικής χειραφέτησης και της συμμετοχής των ίδιων των ΡΟΜΑ Δήμου Ήλιδας», στις 11.12.2013 2

- «Άτομα με θρησκευτικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες ΡΟΜΑ: Πλεονεκτήματα, Eυκαιρίες και προοπτικές», στις 15.05.2014 Τα αποτελέσματα της ανοιχτής συζήτησης πραγματεύτηκαν προτάσεις πολιτικής δικτύωσης, αλλά και προτάσεις πολιτικής για την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των ωφελουμένων. Σε ότι αφορά την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του Δήμου Ήλιδας ατομών με θρησκευτικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες ΡΟΜΑ, υφίστανται τρεις οικισμοί - καταυλισμοί Ρομά στις περιοχές Κέντρου, Παπακαυκά και Τσιχλέϊκων, με το σύνολο των ατόμων Ρομά που διαβιούν σε αυτούς να υπολογίζεται στα 2130 άτομα, πληθυσμός που χαρακτηρίζεται μόνιμος και μη μετακινούμενος. Σχετικά με τα οριζόντια θέματα και την οικονομική κατάσταση νοικοκυριών, η πλειοψηφία τους εντάσσεται στην κατηγορία των χαμηλών και κάτω του ορίου της φτώχειας εισοδημάτων, με το σύνολο αυτών να προέρχονται από αγροτικές εργασίες και επιδόματα Πρόνοιας, ή με τα επιδόματα Τριτέκνων και Πολυτέκνων. Σε σχέση με την αστικοδημοτική Τακτοποίηση, η πλειονότητα του πληθυσμού είναι τακτοποιημένη αστικοδημοτικά και είναι Δημότες του Δήμου Ήλιδας, ενώ στο κρίσιμο ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων, συμπεράθηκε ότι ενώ τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις στον ευρύτερο πληθυσμό της περιοχής έχουν εκλείψει, καθώς οι Ρομά της περιοχής δεν αντιμετωπίζονται με διακρίσεις από τον υπόλοιπο πληθυσμό και εξυπηρετούνται από τις δημόσιες υπηρεσίες. Εντούτοις παρατηρείται το θλιβερό φαινόμενο της παιδικής εργασίας, καθώς ένα τμήμα του παιδικού πληθυσμού απασχολείται σε εργασίες της οικογένειας (εμπόριο-λαϊκές αγορές), της επαιτείας και των πρόωρων γάμων κάτω των 18 ετών. Επιπροσθέτως, η ενδοοικογενειακή βία εμφανίζεται σε μικρό ποσοστό, ενώ 3

παράλληλα μεγάλο ποσοστό ασκεί τα πολιτικά του δικαιώματα ασκούν τα εκλογικά τους δικαιώματα, καθώς παρατηρείται συλλογικότητα συμμετοχής. Στο κομβικό ζήτημα της στέγασης και των βασικών υποδομών γύρω από το οποίο αρθρώνονται τα ποικίλα προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού που οι ΡΟΜΑ αντιμετωπίζουν, παρουσιάζονται δυσκολίες στην χωροθέτηση των οικισμών και του αστικού περιβάλλοντος ενώ τα δίκτυα υποδομών χαρακτηρίζονται ανολοκλήρωτα καθώς χρειάζεται συμπλήρωση του δικτύου ύδρευσης, επέκταση ηλεκτροφωτισμού δημοτικού και κατοικιών και κατασκευή αποχετευτικού δικτύου οικιών (λυμάτων) και όμβριων υδάτων. Τα κύρια χαρακτηριστικά στους τομείς της απασχόλησης, εποχικότητας, κινητικότητας και της επαγγελματικής κατάρτισης συνοψίζονται στο ότι η κύρια ενασχόληση των Ρομά επικεντρώνεται στις αγροτικές εργασίες ως εργάτες γης, καθώς επίσης και με εμπορικές δραστηριότητες κάθε μορφής, με την ανεργία είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ομάδας στόχου και την γυναικεία απασχόληση να τοποθετείται σε χαμηλό ποσοστό, βρίσκοντας διέξοδο ενδοοικογενειακά σε με τις οικογένειές τους στο εμπόριο-λαϊκές αγορές, προσωρινά. Επιπλέον, οι ευκαιρίες για επαγγελματική εξέλιξη είναι ελάχιστες καθώς παράλληλα απουσιάζει η ύπαρξη επιχειρηματικής κίνησης. Στον κρίσιμο τομέα της εκπαίδευσης. που αποτέλεσε αντικείμενο ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος κατά την διάρκεια του διαλόγου και της ανταλλαγής απόψεων, διαπιστώθηκε ότι ο αναλφαβητισμός χαρακτηρίζει σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού και ιδιαίτερα τις μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ λίγοι Ρομά έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Μολονότι υπάρχει πρόσβαση στην εκπαίδευση, δυστυχώς υφίσταται έντονο το φαινόμενο της μαθητικής διαρροής, καθώς τα παιδιά που ολοκληρώνουν την Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, δεν συνεχίζουν στην Δευτεροβάθμια (η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζει κυρίως τα κορίτσια), ενώ και όσα εγγράφονται στο Γυμνάσιο, σπανίως ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση. Παράλληλα, στον κρίσιμο τομέα της 4

εκπαίδευσης ενηλίκων έχει διενεργηθεί κατά το παρελθόν μόνο 1 πρόγραμμα κατάρτισης, στα οποία συμμετείχαν συνολικά εβδομήντα (70) Ρομά, ήτοι 5,49% του ενήλικου πληθυσμού. Στον τομέα της Υγείας και της κοινωνικής φροντίδας, οι ΡΟΜΑ της περιοχής δεν αντιμετωπίζουν θέματα αποκλεισμού από τις Υπηρεσίες Υγείας. Όμως σε θέματα πρόληψης Υγείας χρειάζονται συνεχή στήριξη και παρότρυνση ιδιαίτερα στα θέματα πρόληψης γυναικολογικής φύσεως, όπου υπάρχει αμέλεια. Η κατάσταση χαρακτηρίζεται προβληματική, με εξαίρεση τον τομέα των παιδικών εμβολιασμών. Κύρια υγειονομική ασφάλιση για τους Ρομά θεωρείται η Πρόνοια, ενώ μεγάλο ποσοστό περιλαμβάνει τους ανασφάλιστους και τις αδιευκρίνιστες περιπτώσεις. Τέλος, ένα μικρό ποσοστό Ρομά παρουσιάζουν συμπτώματα ψυχονευρωτικών διαταραχών στην υγεία τους κατάθλιψη, αγχώδη διαταραχή, νευρολογικά νοσήματα- καθώς και ροπή προς εξαρτήσεις από ναρκωτικές ουσίες και αλκοόλ. Βέβαια το φαινόμενο του μεγάλου ποσοστού μη καλής ψυχικής υγείας, πέραν του γεγονότος αιτιολόγησής του λόγω του γενικότερου κοινωνικοοικονομικού χαρακτήρα του πληθυσμού Ρομά, πολλές φορές οφείλεται στο γεγονός ότι οι διάφορες ψυχικές ασθένειες γίνονται για αυτούς μέσο διεκδίκησης επιδομάτων (συνήθως προνοιακά και αναπηρίας). Από την διαλογική ανοικτή συζήτηση που διεξήχθη τα πορίσματα που παρήχθησαν και συνιστούν τις αδυναμίες και απειλές που αντιμετωπίζει η ομάδα στόχος, είναι τα κάτωθι: Χαμηλά εισοδήματα κατοίκων συχνά κάτω από τα όρια της φτώχειας Ύπαρξη φαινομένων παιδικής εργασίας, επαιτείας, πρόωρων γάμων κάτω των 18 ετών Ύπαρξη φαινομένων ενδοοικογενειακής βίας 5

Έλλειψη ελέγχου επέκτασης του οικισμού, υψηλό ποσοστό καταπατημένων εκτάσεων Έλλειψη διαμορφωμένων Κοινόχρηστων Χώρων Ανυπαρξία αποχετευτικού δικτύου (Παπακαυκά, Τσιχλέϊκα). Ανεπαρκής κάλυψη οικισμών με δίκτυο υδροδότησης Υψηλά ποσοστά ανεργίας Μικρή πρόσβαση γυναικείου πληθυσμού στην αγορά εργασίας Μαθητική Διαρροή στη β βάθμια εκπαίδευση Χαμηλό ενδιαφέρον, αμέλεια γυναικείου πληθυσμού για θέματα ατομικής υγείας Υψηλό Ποσοστό πληθυσμού με προβλήματα Ψυχικής Υγείας και προβλήματα Ψυχικών εξαρτήσεων Λίγες ευκαιρίες για επαγγελματική εξέλιξη - εγκλωβισμός σε περιορισμένες επαγγελματικές ενασχολήσεις, λόγω έλλειψης ικανών επαγγελματικών δεξιοτήτων Αναλφαβητισμός Για την κατάρτιση στοχευμένων πολιτικών άρσης των ανωτέρω δυσχερειών που σχετίζονται με την τόνωση της ζήτησης εργασίας των ωφελουμένων και την αύξηση της επαγγελματικής ενεργοποίησης τους, ως υποψήφιοι εργαζόμενοι και επιχειρηματίες (έναρξη νέας επιχειρηματικής δράσης / αυτοαπασχόληση), κοινή παραδοχή αποτέλεσε η συνδρομή της αποτελεσματικής δικτύωσης, της κοινωνικής οικονομίας-επιχειρηματικότητας και της αξιοποίησης των κοινωνικών δικτύων, ως προς την επίτευξη των στόχων. Ορίζοντας την δικτύωση, τονίστηκε στους παρευρισκομένους ωφελούμενους ότι αυτή λαμβάνει χώρα όταν υπάρχει μια προγραμματισμένη εκδήλωση ή συγκέντρωση με πρωταρχικό στόχο τη γνωριμία με άλλους. Ο σκοπός της δικτύωσης εξαρτάται από τις επιδιώξεις του καθενός, ωστόσο, ο βασικός 6

στόχος είναι να συναντήσουν κόσμο και ο κόσμος να συναντήσει εκείνους. Με άλλα λόγια, υπάρχει η ευκαιρία να παρουσιάσουν τον εαυτό τους και την επιχείρησή τους στα πλαίσια μιας χαλαρής, κοινωνικής εκδήλωσης. Η δικτύωση είναι ένα ανεκτίμητο εργαλείο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει οποιοσδήποτε στον επιχειρηματικό κόσμο. Η αποτελεσματική δικτύωση μπορεί να αποδειχθεί ο καλύτερος τρόπος μάρκετινγκ και, επίσης, μία από τις οικονομικότερες λύσεις. Θεωρητικά, σε κάθε κοινότητα υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να δικτυωθεί κανείς. Για έναν ιδιοκτήτη μίας καινούριας μικρής επιχείρησης, το πιο παραγωγικό σημείο εκκίνησης είναι συνήθως η επικοινωνία με ένα τοπικό εμπορικό επιμελητήριο ή κάποιον άλλο φορέα του κλάδου του. Τα περισσότερα εμπορικά επιμελητήρια και οι επαγγελματικές ενώσεις λειτουργούν με συνδρομές των μελών, οι οποίες μπορεί να ανέρχονται σε σημαντικό ποσό. Είναι σημαντικό να επιλεγεί ο κατάλληλος φορέας. Με αυτό τον τρόπο δίνεται η ευκαιρία γνωριμίας με την ομάδα, εξοικείωσης με αυτή και επιβεβαίωσης ότι είναι η σωστή (κατάλληλη). Είναι πιθανόν να επιθυμεί κανείς να επισκεφθεί διάφορα επιμελητήρια αλλά οτιδήποτε και αν επιλέξει να κάνει, πρέπει πρώτα να αξιολογήσει εάν και πώς θα το αξιοποιήσει. Η διοργάνωση και η συμμετοχή σε συναντήσεις είναι εξαιρετικά σημαντική για την αποτελεσματική δικτύωση. Όσο πιο τακτικά παρευρίσκεται κανείς σε συναντήσεις δικτύωσης και ενημέρωσης, τόσο περισσότεροι θα τον-την αναγνωρίζουν, τόσους περισσότερους θα γνωρίζει κι αυτό θα διευκολύνει στην επίτευξη του στόχου. Οι γνωριμίες και η "προφορική" επικοινωνία είναι ανεκτίμητες και εξαιρετικά αποτελεσματικές για την έναρξη συνεργασιών. Κατόπιν δόθηκαν εξειδικευμένες κατευθύνσεις για την συνετή συμπεριφορά κατά την διάρκεια συναντήσεων δικτύωσης, δόθηκε το έναυσμα για την 7

εισαγωγή στην έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας ως εξέλιξη της δικτύωσης. Τονίστηκε ότι η κοινωνική επιχειρηματικότητα δημιουργεί κοινωνική αξία και όχι προσωπικό πλούτο, υπογραμμίζοντας τον κοινωνικό σκοπό των κοινωνικών επιχειρήσεων, την χρήση των περιουσιακών στοιχείων σε όφελος της κοινωνίας και την κοινωνικού χαρακτήρα διακίνηση εμπορευμάτων και παροχή υπηρεσιών στην αγορά. Κυρίαρχο πυλώνα επίτευξης του ανωτέρου κοινωνικού σκοπού φαντάζουν να αποτελούν οι ευκαιρίες που αναδύονται και που η αγορά αποτυγχάνει να ικανοποιήσει. Συχνά, η κοινωνική επιχειρηματικότητα κατευθύνεται στην διευθέτηση μακροπρόθεσμων άλυτων κοινωνικών προβλημάτων μέσω της εκμετάλλευσης των υπαρχουσών ευκαιριών. Αποτέλεσμα των παραπάνω ευκαιριών θα είναι η ανάπτυξη καινοτομίας που χαρακτηρίζει σημαντικά το πεδίο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Πρόκειται για ένα σύνολο καινοτόμων και αποτελεσματικών δράσεων που αποσκοπούν στην επίλυση της ανεπάρκειας της αγοράς και στην δημιουργία προστιθέμενης κοινωνικής αξίας. Εν συνεχεία αναλύθηκε η έννοια του κοινωνικού επιχειρηματία και των κατηγοριών Κοιν.Σ.Επ, ενώ πολύ μεγάλη έμφαση δόθηκε στην κοινωνική δικτύωση και την αξιοποίηση της σε επιχειρηματική δράση. Προσδιορίστηκε ο όρος κοινωνική δικτύωση ως η συγκέντρωση ή συμμετοχή των ατόμων σε συγκεκριμένες ομάδες και διευκρινίστηκε ότι τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούνται από ένα σύνολο από ενεργά μέλη (actors / άνθρωποι, οργανισμοί ή άλλες κοινωνικές ομάδες) και ένα σύνολο από σχέσεις τους (φιλίες, δεσμοί, χρηματικές συναλλαγές κ.α.) ή έλλειψη αυτών, με στόχο να αναπτυχθούν ανάμεσά στους). Αφού αναφέρθηκαν δημοφιλείς ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης, συζητήθηκαν και παρουσιάστηκαν αναλυτικά τα online κοινωνικά δίκτυα και τα χαρακτηριστικά τους και τα στάδια αλληλεπίδρασης. 8

Η διαλογική συζήτηση συμπεριέλαβε και την απαραίτητη παρουσία στα κοινωνικά δίκτυα (Facebook Page, Τwitter List, LinkedIn Profile, YouTube channel, Blog) και τα συνοδευτικά εργαλεία διαχείρισης κοινωνικών δικτύων (HootSuite, TweetDeck, Seesmic, SocialOomph, CoTweet, IFTTT, TwitterFeed, SpredFast, Buffer, SocialFlow). Επίσης, παρουσιάστηκε εκτενής ανάλυση των κοινωνικών δικτύων (Social Media Analytics) με τον ορισμό τους ως την διαδικασία μέτρησης, ανάλυσης και ερμηνείας των διαδράσεων και των συσχετισμών μεταξύ ανθρώπων, θεμάτων και ιδεών και την παράθεση λίστας από δωρεάν εργαλεία: Google Analytics, Facebook Insights, Social Mention, Trending, Sentiment Viz, Sentiment140, Topsy, Boardereader, Klout. ] Επόμενη θεματική ενότητα συζήτησης αποτέλεσε ο ορισμός των κατάλληλων Αξόνων προτεραιότητας των Δράσεων για την αντιμετώπιση των φαινομένων κοινωνικού και επαγγελματικού αποκλεισμού, κάνοντας γνωστό σε όλους τους παρευρισκομένους ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι μια ευρύτερη έννοια από την φτώχεια, που δεν αφορά μόνο στις κακές συνθήκες διαβίωσης και την απουσία υλικών μέσων, αλλά γενικότερα στην ποιότητα ζωής και την ανικανότητα του ατόμου να συμμετέχει αποτελεσματικά στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή. Από την καταγραφή των χαρακτηριστικών των οικισμών Ρομά της περιοχής παρέμβασης, φαίνεται ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις, αλλά και κοινά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις συνθήκες διαβίωσης της ομάδας στόχου. Ως γενικό συμπέρασμα μπορεί να αναφερθεί ότι οι Ρομά έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, οι περισσότεροι πλήττονται ή απειλούνται από τη φτώχεια, αναπτύσσουν παραβατικές συμπεριφορές και εμφανίζουν δυσκολία προσαρμογής στις κοινωνικές δομές. Η κατάσταση αυτή δεν εκλαμβάνεται ως επιλογή των ίδιων των Ρομά, ούτε θεωρείται ότι συνδέεται με πολιτισμικές 9

στάσεις και συμπεριφορές. Οι συνθήκες που καταγράφονται είναι το αποτέλεσμα του κοινωνικού αποκλεισμού ο οποίος ορίζεται ως μια διαδικασία γεγονότων και αιτίων. Κατά συνέπεια κάθε προσπάθεια καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού θα πρέπει να στοχεύει στην προσπάθεια άρσης των αιτίων του και όχι απλά στην ενίσχυση των αποκλεισμένων κοινωνικών ομάδων. Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις συνθήκες διαβίωσης των Ρομά έχουν επίδραση στο βαθμό κοινωνικής ένταξης των Ρομά, άλλοτε με άμεσο και άλλοτε με έμμεσο τρόπο. Κάθε μία από τις επιμέρους παραμέτρους που συνθέτουν το επίπεδο διαβίωσης, συντηρούν και τροφοδοτούν το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού, με την έννοια της πρόσβασης σε μία σειρά από ανελαστικά κοινωνικά δικαιώματα και αγαθά. Για την άρση των όρων του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά και την δημιουργία των προϋποθέσεων της κοινωνικής ένταξης των Ρομά, Ελλήνων και αλλοδαπών που διαβιούν νόμιμα στην περιοχή παρέμβασης, επιβάλλεται να ικανοποιηθούν οι ακόλουθοι άξονες προτεραιότητας. Καταρχήν, να εξασφαλιστεί και να εγγυηθεί το «κατοικείν» και κατόπιν να αναπτυχθεί ένα υποστηρικτικό πλέγμα κοινωνικής παρέμβασης στους τομείς της εκπαίδευσης, απασχόλησης, υγείας και Κοινωνικής Φροντίδας, με την παράλληλη ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου και της συναίνεσης, μέσω της κοινωνικής χειραφέτησης και της συμμετοχής των ίδιων των ΡΟΜΑ Δήμου Ήλιδας». Η ανάλυση των αξόνων ανά κατηγορία και τα συμπεράσματα που ανέκυψαν από τον ιδιαίτερα εποικοδομητικό διάλογο που χαρακτηρίστηκε από την έντονη συμμετοχή των παρευρισκομένων, αποτέλεσαν και τον πυρήνα της πολιτικής της Α.Σ για την αποτύπωση της βέλτιστης πολιτικής για κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των ωφελουμένων. 10

«Εξασφάλιση και εγγύηση του «κατοικείν» Για την αντιμετώπιση αυτού του κομβικού ζητήματος γύρω από το οποίο αρθρώνονται τα ποικίλα προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού που οι ΡΟΜΑ αντιμετωπίζουν, εκ των ων ουκ άνευ θεωρείτο η εξασφάλιση βασικών συνθηκών στέγασης που αφορά αρχικά σε υποστηρικτικές δράσεις και ενέργειες που απαιτούνται για παροχή στέγης, όπως σύνταξη υποστηρικτικών μελετών, διενέργεια εργασιών ωρίμανσης έργων, κατάρτιση μητρώου ακίνητης περιουσίας κλπ. Ακολούθως απαιτείται μία σειρά δράσεων για την άμεση αντιμετώπιση του στεγαστικού ζητήματος των Ρομά, όπως είναι η χορήγηση δανείων, η επιδότηση ενοικίου, η χορήγηση επισκευαστικών δανείων και η διασφάλιση πόρων για την υλοποίηση προγραμμάτων οργανωμένης δόμησης για την μετεγκατάσταση τμημάτων πληθυσμού που διαμένει σε ακατάλληλες συνθήκες. Προτάθηκε η δημιουργία «μητρώου ακίνητης περιουσίας» και η ανάπτυξη ενός Γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών για τη διαχείριση της πληροφορίας που αφορά τις στεγαστικές συνθήκες των Ρομά της Περιφέρειας και για τη διαμόρφωση ενιαίας πολιτικής στέγασης. Η αξιοποίηση της βάσης δεδομένων του Γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών θα μπορούσε κατευθύνει τις τοπικές αρχές στην επιλογή των βέλτιστων μέτρων που θα τεκμηριώνουν τις δράσεις επιδότησης ενοικίου, χορήγησης στεγαστικών ή επισκευαστικών δανείων και την ανάπτυξη ολοκληρωμένων προγραμμάτων μετεγκατάστασης των Ρομά. Παράλληλα μέσα από το Γεωγραφικό Σύστημα πληροφοριών θα δίδεται τεκμηριωμένα και ποσοτικοποιημένα η εικόνα για τις ενέργειες επέκτασης και συντήρησης των αναγκαίων δικτύων υποδομής. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε για την ολοκλήρωση του δικτύου υποδομών, σε ότι αφορά τις εργασίες εγκατάστασης, επέκτασης και συντήρησης δικτύων υποδομής για την κάλυψη των οικισμών σε ηλεκτροδότηση, ύδρευση και αποχέτευση ακαθάρτων και ομβρίων υδάτων. Επίσης απαιτείται η 11

διαμόρφωση κοινόχρηστων χώρων, για τη διάνοιξη οδών, εργασίες οδοποιίας, συντήρηση υφιστάμενου οδικού δικτύου, πεζοδρομήσεις και διαμόρφωση πεζοδρομίων, διαμόρφωση κοινόχρηστων χώρων, πάρκων, πλατειών, δενδροφυτεύσεις και εξοπλισμό αστικού εξοπλισμού. «Ανάπτυξη υποστηρικτικού πλέγματος κοινωνικής παρέμβασης στους τομείς της εκπαίδευσης, απασχόλησης υγείας και Κοινωνικής Φροντίδας» Στον τομέα της εκπαίδευσης και λαμβάνοντας υπόψη ότι παρουσιάζονται στοιχειά που αφορούν στη καθυστερημένη ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα, στη μη ολοκλήρωση της φοίτησης και στο έντονο φαινόμενο της μαθητικής διαρροής, κοινό συμπέρασμα αποτέλεσε η διαιώνιση των φαινομένων δυσκολίας κοινωνικής ενσωμάτωσης των Ρομά, αλλά και αρνητικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων εναντίον τους, καθώς σημαντικό τμήμα του πληθυσμού είναι αναλφάβητο και δυστυχώς σε πολλούς οικισμούς διαφαίνεται διαιώνιση του αναλφαβητισμού. Απαιτείται ευαισθητοποίηση και ιδιαίτερη μέριμνα για επίτευξη των κάτωθι στόχων: Προσχολική εκπαίδευση προένταξη, που αφορά στη λειτουργία πρότυπου παιδικού σταθμού υπό την αιγίδα του Δήμου με προγράμματα ένταξης και προετοιμασίας των παιδιών για την επιτυχή ένταξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι δράσεις και ενέργειες που απαιτούνται για τα νήπια, είναι προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και προσχολική αγωγή, αλλά και προγράμματα ενίσχυσης κοινωνικών δεξιοτήτων. Καταπολέμηση της μαθητικής διαρροής, με προγράμματα ενημέρωσης για θέματα υγιεινής και καθαριότητας με στόχο την καλύτερη ένταξη στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επίσης, προγράμματα για την αντιμετώπιση της 12

σχολικής βίας, των πρόωρων γάμων, των στερεότυπων της μαθητικής κοινότητας και ανάπτυξη δεξιοτήτων με δραστηριότητες εκτός σχολείου. Βελτίωση της σχολικής επίδοσης, για την καταπολέμηση της αποχής και τη βελτίωση της επίδοσης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μέσω επιδόματος αποφοίτησης και προγραμμάτων σε θερινά/εσπερινά τμήματα Αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού, με την εκπαίδευση των ενηλίκων μέσω στοχευμένων προγραμμάτων σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού, σχολείων δεύτερης ευκαιρίας με απόκτηση τίτλου σπουδών και προγραμμάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας. Επιβάλλεται ισότητα στην πρόσβαση στη γνώση, με επιδίωξη την αύξηση της ένταξης των παιδιών στη σχολική πραγματικότητα με στόχο τη μείωση της σχολικής διαρροής και αποτυχίας και τη διάχυση της εκπαίδευσης τους σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το αποτέλεσμα θα είναι η αύξηση του επιπέδου του κοινωνικού, πολιτιστικού και λειτουργικού εγγραμματισμού τους. Σε ότι αφορά την απασχόληση κοινό τόπο αποτέλεσε το συμπέρασμα ότι για να γεφυρωθεί το χάσμα της απασχόλησης μεταξύ των Ρομά και των μη Ρομά, πρέπει να διασφαλιστεί η χωρίς διακρίσεις πρόσβαση των Ρομά στην ανοικτή αγορά εργασίας, την αυτοαπασχόληση και τις μικροπιστώσεις, καθώς και στην επαγγελματική κατάρτιση. Επιβάλλεται η εξασφάλιση της αποτελεσματικής και ισότιμης πρόσβαση για τους Ρομά σε γενικές δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, παράλληλα με τη στοχοθετημένη και εξατομικευμένη καθοδήγηση και διαμεσολάβηση για τους Ρομά που αναζητούν εργασία, και να στηρίξουν την απασχόληση των Ρομά με υψηλά προσόντα ως δημοσίων υπαλλήλων. Οι συνθήκες αυτές έχουν πλήξει κατ' εξοχήν τους Ρομά, και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό τις γυναίκες Ρομά, εφόσον δεν διαθέτουν συχνά αξιοποιήσιμες στην αγορά δεξιότητες και προσόντα. Επιπλέον, οι ευκαιρίες για 13

τους Ρομά στην αγορά εργασίας περιορίζονται από τις άμεσες και έμμεσες διακρίσεις. Για να υπάρξει πρόοδος σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση, απαιτούνται αποφασιστική δράση και επένδυση σε ανθρώπινους πόρους, όπως μέτρα για τη διασφάλιση ίσης πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες και την παροχή εξατομικευμένης καθοδήγησης, καθώς και προγράμματα απασχόλησης. Οι δυνατότητες δημιουργίας θέσεων εργασίας για τους Ρομά μέσω αυτοτελούς απασχόλησης, (κοινωνικής) επιχειρηματικότητας και χρήσης καινοτόμων χρηματοοικονομικών μέσων έχουν αξιοποιηθεί ελάχιστα. Η κοινωνική καινοτομία θα πρέπει να ενισχυθεί με τη δοκιμή νέων προσεγγίσεων πολιτικής και την κλιμάκωση των επιτυχών πρωτοβουλιών, μέσω της εδραίωσης της συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων παραγόντων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Προτάθηκε και καταγράφηκε ότι για να γεφυρωθεί το χάσμα της απασχόλησης μεταξύ Ρομά και μη Ρομά, πρέπει να υπάρχει ταυτόχρονη στόχευση τόσο από την πλευρά της προσφοράς και της ζήτησης της αγοράς εργασίας. Από την πλευρά της προσφοράς, το χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων των Ρομά που αναζητούν εργασία πρέπει να αντιμετωπιστεί με την παροχή επαγγελματικής κατάρτισης και συμβουλών, η οποία συνδυάζει στοχευμένα μέτρα και αποτελεσματική πρόσβαση στις γενικές υπηρεσίες απασχόλησης. Από την πλευρά της ζήτησης, απαιτούνται μέτρα για την παροχή κινήτρων στους εργοδότες, όπως οι επιδοτήσεις για προσλήψεις, η δοκιμαστική εργασία και προγράμματα μαθητείας. Άλλα μέτρα θα μπορούσαν να είναι η στόχευση των Ρομά στο πλαίσιο προγραμμάτων «Εγγυήσεις για τη νεολαία», με την εισαγωγή κοινωνικών κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις, την καταπολέμηση των διακρίσεων στον χώρο εργασίας και την πρόσληψη Ρομά στις εθνικές και τοπικές δημόσιες υπηρεσίες, κατά τρόπο που δεν θα δημιουργεί παράλληλο σύστημα απασχόλησης. Η αξιοποίηση του δυναμικού της κοινωνικής 14

οικονομίας και της κοινωνικής καινοτομίας θα μπορούσε να προωθήσει την (επαν)ένταξη στην αγορά εργασίας. Η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης των Ρομά της περιοχής παρέμβασης, επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα παρέμβασης για την υποστήριξη τους και την ένταξη τους στην αγορά εργασίας. Τα ποσοστά ανεργίας στην κοινωνία των Ρομά είναι πολύ υψηλά, οι κύριοι τομείς απασχόλησης, είναι οι εποχικές αγροτικές εργασίες, το πλανόδιο εμπόριο και η περιστασιακή απασχόληση σε τεχνικές και οικοδομικές εργασίες, ενώ βασική πηγή εισοδήματος είναι οι προνοιακές παροχές. Για την ανατροπή της υφιστάμενης κατάστασης προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει η καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας, η εξοικείωση με την μισθωτή εργασία, η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, η ανάπτυξη και πιστοποίηση νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων και τέλος η αύξηση της απασχόλησης. Ενδεικτικές δράσεις που προτάθηκαν και καταγράφηκαν προς την εξυπηρέτηση της εκπλήρωσης του συγκεκριμένου στόχου είναι, η επιδότηση ασφαλιστικών εισφορών για θέσεις εργασίας Ρομά, η επιδότηση θέσεων για την εξοικείωση με την μισθωτή εργασία, η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, η διευκολύνση πρόσβασης σε μικροπιστώσεις για την ανάπτυξη επιχειρηματικότητας μικρής κλίμακας και η νομιμοποίηση υφιστάμενων επαγγελματικών ενασχολήσεων. Επιπροσθέτως, απαραίτητη κρίθηκε η πιστοποίηση - ανάπτυξη επαγγελματικών δεξιοτήτων, για την βελτίωση των δεξιοτήτων των Ρομά, καθώς και δράσεις εξοικείωσης τόσο των Ρομά με την μισθωτή εργασία ως εργαζόμενοι, αλλά και του γενικού πληθυσμού ως εργοδότη. Ενδεικτικές δράσεις θα μπορούσαν να είναι τα προγράμματα με αυξημένη διάρκεια πρακτικής άσκησης (on the job training) με σκοπό την εξοικείωση με την μισθωτή εργασία, προγράμματα επιμόρφωσης σε αγροτικές και τεχνικές 15

εργασίες, προγράμματα απόκτησης νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων και εξειδίκευση και ανάπτυξη υφιστάμενων επαγγελματικών δεξιοτήτων Μια ενδιαφέρουσα άποψη από την πλευρά των ωφελουμένων αποτέλεσε η πρόταση ότι η ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας μπορεί να αποτελέσει αρωγό, διαμέσου της ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας και των συνεταιρισμών γενικότερα, με στόχο την προσφορά υπηρεσιών για την κάλυψη αναγκών της κοινότητας (πχ. κοινωνικό παντοπωλείο, υπηρεσία μεταφοράς και διακίνησης ατόμων, υπηρεσίες καθαρισμού, πλυντηρίων, catering, λουτρά κλπ), την οργάνωση και διαχείριση των προϊόντων που παράγονται από τις ασχολίες των Ρομά, την αξιοποίηση δραστηριότητας συλλογής μετάλλου σε ανταποδοτικές δράσεις ανακύκλωσης (συνεταιρισμός συλλογής και διαχείρισης ανακυκλώσιμων υλικών), δράσεις εκμίσθωσης-διάθεσης δημοτικών γαιών για αγροτική εκμετάλλευση, δημιουργία και διαχείριση τοπικής τσιγγάνικης αγοράς παζάρι (έκδοση άδειων μικροπωλητών, προώθηση, οργάνωση, έλεγχος της συγκεκριμένης αγοράς) και γενικότερες δράσεις δικτύωσης και προώθησης τοπικών προϊόντων. Στον τομέα της Υγείας & Κοινωνικής Φροντίδας, με ιδιαίτερη μνεία τονίστηκε από τους παρευρισκομένους ότι υφίστανται στερεότυπα και αντιλήψεις που αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα στον οικογενειακό προγραμματισμό και συντελούν στην διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των Ρομά και του υπόλοιπου πληθυσμού. Καταγράφηκε η ανάγκη εξασφάλισης πρόσβασης στις πρωτοβάθμιες Υπηρεσίες Υγείας, με παρεμβάσεις προληπτικής ιατρικής, δράσεις ενημέρωσης του πληθυσμού σε θέματα ατομικής και στοματικής υγιεινής, αλλά και παρεμβάσεις στον τομέα της ψυχικής υγείας και εξαρτήσεων, με προγράμματα ενημέρωσης του πληθυσμού, πρόληψης, διάγνωσης και αντιμετώπισης ψυχικών παθήσεων καθώς υφίσταται υψηλό ποσοστό πληθυσμού των οικισμών με προβλήματα Ψυχικής Υγείας και προβλήματα Ψυχικών εξαρτήσεων. Τέλος απαιτείται μέριμνα για Κοινωνική 16

φροντίδα πρόνοια, με παρέμβαση στον οικογενειακό προγραμματισμό και παράλληλη παρακολούθηση ενημερωτικών προγραμμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και αντισύλληψης. «Ανάπτυξη Κοινωνικού διαλόγου και συναίνεσης, μέσω της κοινωνικής χειραφέτησης και της συμμετοχής των ίδιων των Ρομά» Η αντιμετώπιση των φαινομένων παθογένειας μέσα στις κοινότητες των Ρομά όπως επιτόπιες προσωπικές μαρτυρίες επιβεβαίωσαν, την ανάπτυξη ευρύτερου Κοινωνικού διαλόγου καθώς υφίστανται φαινόμενα όπως η ενδοοικογενειακή βία, η παιδική εργασία, ζητήματα γυναικείας χειραφέτησης, η παραβατικότητα, η απουσία συλλογικότητας, έλλειψη συμμετοχής στη λήψη συλλογικών αποφάσεων, αποτελούν εμπόδια στην προσπάθεια για κοινωνικοποίηση και ένταξη, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν. Διαπιστώθηκε η καθυστέρηση της ανάπτυξης στρατηγικής της κοινωνικής ένταξης η οποία θα διέρχεται μέσα από διαδικασίες κοινωνικής διαβούλευσης και κοινωνικής συναίνεσης. Απουσιάζει η ανάπτυξη ενός θεσμού κοινωνικής διαβούλευσης, ο οποίος σε τακτικά διαστήματα μέσα από διαδικασίες διαλόγου θα συζητά την ανάπτυξη των πολιτικών ένταξης και θα στηρίζει την εφαρμογή τους. Σε ένα τέτοιο θεσμό θα πρέπει να υπάρχει σημαντική εκπροσώπηση των Ρομά. Παράλληλα, δεν υφίστανται Πολιτιστικές Δράσεις, για την ανάδειξη του πολιτισμού των Ρομά, ως μέσο αντιμετώπισης των προκαταλήψεων και στερεότυπων, με παράλληλο στόχο την ενδυνάμωση του πληθυσμού στην προσπάθειά διεκδίκησης της κοινωνικής του ένταξης. Προτεινόμενες δράσεις που θα εξυπηρετήσουν την εκπλήρωση του συγκεκριμένου στόχου και καταγράφηκαν αποτελούν οι παρεμβάσεις στα σχολεία για την Τσιγγάνικη πολιτιστική ταυτότητα, οι ενέργειες καταγραφής, ανάδειξης, ενίσχυσης, 17

υποστήριξης του πολιτισμού των Ρομά (rom pride), ενέργειες αντιμετώπισης προκαταλήψεων και στερεότυπων, και η προβολή θετικών προτύπων. Σε ότι αφορά την Κοινωνική Ένταξη, συζητήθηκε η αντιμετώπιση της περιθωριοποίησης μέσω προγραμμάτων ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων και δράσεων υποστήριξης των Ρομά για τις συναλλαγές τους με δημοσίους φορείς και οριοθετήθηκαν τα πεδία που χρήζουν βελτίωσης, όπως η αποτελεσματική επικοινωνία, ομαδική εργασία συνεργασία, χειρισμός διαφωνιών, ευελιξία και προσαρμοστικότητα, υπευθυνότητα, επίλυση προβλημάτων καθώς και πρόγραμμα για την σύνταξη Προδιαγραφών και υλοποίηση προγράμματος mentoring/life-coaching με στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η αντιμετώπιση του κοινωνικού και επαγγελματικού αποκλεισμού των ΡΟΜΑ, επιβάλλει την υιοθέτηση συγκεκριμένων βασικών αρχών, όπως η Συμμετοχικότητα και Ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών και η Ολιστική Προσέγγιση Κοινό Όφελος - Κοινό Βίωμα μέσα από δράσεις συνύπαρξης. Στα πλαίσια ανοικτής συζήτησης κατεγράφησαν εκτός των άλλων ορατά πλεονεκτήματα της υφιστάμενης κατάστασης τα οποία συνίστανται από την υγειονομική Κάλυψη του μεγαλύτερου Μέρους του πληθυσμού, την Κάλυψη του παιδικού πληθυσμού σε εμβολιασμούς και την μικρή απόσταση από το νοσοκομείο Αμαλιάδας, την αστικοδημοτική τακτοποίηση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, την τακτική άσκηση εκλογικών δικαιωμάτων, την ύπαρξη προγραμμάτων τσιγγανοπαίδων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, την ενασχόληση με τον αθλητισμό και την απασχόληση με παραδοσιακές τέχνες (καλαθοπλεκτική στο Δ.Δ. Κέντρου). Τα θετικά αυτά στοιχεία μπορούν να συμβάλλουν συνεργατικά και αποφασιστικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης δράσεων από τα διαρθρωτικά ταμεία και την εμπειρία του παρελθόντος ως βάση για ανάπτυξη προγραμμάτων ολοκληρωμένης παρέμβασης, την χαμηλή κινητικότητα που δημιουργεί προϋποθέσεις εδραιοποίησης - ένταξης και 18

κοινωνικής ενσωμάτωσης και την έφεση του τοπικού πληθυσμού στην άσκηση αυτοαπασχολούμενης εργασίας, την ανάπτυξη κοινωνικού διαλόγου με παράλληλη πλήρη αξιοποίηση δυνατοτήτων ομάδας στόχου. Οι παραπάνω ευκαιρίες θεωρούνται απολύτως απαραίτητο να τύχουν πλήρους εκμετάλλευσης, διότι η υφιστάμενη κατάσταση της ομάδας στόχου χρήζει άμεσης αποκατάστασης και στήριξης, καθιστώντας επιβεβλημένη την ανάληψη συντονισμένων δράσεων, καθώς τα συμπεράσματα της ανοικτής συζήτησης καταδεικνύουν τόσο την περιφερειακή κι εθνική διάσταση του ζητήματος των Ρομά, όσο και την επιτακτική ανάγκη για άμεση εφαρμογή πολλαπλών δράσεων και παρεμβάσεων άρσης των αιτίων του κοινωνικού και επαγγελματικού αποκλεισμού και όχι απλά στην ενίσχυση των αποκλεισμένων κοινωνικών ομάδων. 19

Συμπερασματικά: Το παρόν παραδοτέο, που συντάχθηκε από τα μέλη της ομάδας άτυπης δομής δικτύωσης, αναμένεται να συμβάλλει στην υλοποίηση του σχεδίου δράσης της Α.Σ. «Δίκτυο συνεργασίας Ήλιδας για την βελτίωση της ποιότητας ζωής και την προοπτική απασχόλησης των ΡΟΜΑ - Local actions of social inclusion for vulnerable groups in Municipality of Ilida (IliCoN- R)» προς όφελος της στήριξης των ατόμων της περιοχής του καλλικρατικού δήμου Ήλιδας που ανήκουν στα Άτομα με θρησκευτικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες: ΡΟΜΑ. Για την Ομάδα Άτυπης Δομής Δικτύωσης 1. Παναγιωτοπούλου Δήμητρα 2. Δούλου Τρισεύγενη 3.Παναγιώταρου Δήμητρα 4.Ανδριοπούλου Παναγιώτα 20