ΘΕΜΑ: Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΝΑΒΟΥ ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΧΕΔΙΟΥ Ή ΖΩΓΡΑΦΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΕ ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ ΜΕΓΑΛΥΕΤΡΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΙΚΕΣ & ΥΛΙΚΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ (Γ ΕΞΑΜ.) ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Ν. ΣΑΛΑΜΟΥΡΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μέθοδος του κανάβου είναι η διαδικασία κατά την οποία μπορούμε να αντιγράψουμε ένα σχέδιο ή ένα ζωγραφικό έργο σε μεγαλύτερη κλίμακα. Ήδη από την εποχή της Αναγέννησης υπάρχουν δήγματα σχεδίων τα οποία πιστοποιούν την χρήση του κανάβου για την μεταφορά ένας σχεδίου σε μεγαλύτερη διάσταση κυρίως, όταν επρόκειτο για τοιχογραφία. Στο σχέδιο του Correggio (Antonio Allegri), Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. 1522-25 (εικόνα 1), φαίνεται αγνά ο κάναβος με χρωματιστή κιμωλία. (εικόνα 1) Correggio (Antonio Allegri), Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. 1522-25 Στην εφαρμογή του, ο κάναβος αποτελείτε από κάθετες και οριζόντιες γραμμές οι οποίες χωρίζουν το έργο σε ίσα μέρη. Το πλέγμα που θα δημιουργηθεί από ισομερή τετράγωνα θα αποτελέσει τη βάση για την αναλογική μεταφορά του σχεδίου σε μεγαλύτερη κλίμακα. Ήδη η χρήση του κανάβου, ως μέσω αναλογικής μεταφοράς ενός έργου σε μεγαλύτερη επιφάνεια, ήταν μια μέθοδος η οποία, ιστορικά, πρέπει να χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σε γλυπτικά και ζωγραφικά έργα της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου. Στην συνέχεια, γίνεται μια από τις σημαντικότερες μεθόδους αντιγραφής στην δυτική και βυζαντινή τέχνη με αποκορύφωμα την Αναγέννηση του 15 ου αιώνα.
Η ΜΕΘΟΔΟΣ Αρχικά, ο καλλιτέχνης μετράει την επιφάνεια στην οποία θα γίνει η τοιχογραφία, ή η φορητή εικόνα. Στη συνέχεια σε μια άλλη, αναλογικά, μικρότερη επιφάνεια σχεδιάζει την εικόνα που πρόκειται να αντιγράψει. Όπως στην περίπτωση του Correggio το προ-σχέδιο έχει μια ολοκληρωμένη απόδοση των γραμμών και των επιφανειών που καθορίζουν τον όγκο με τις απαιτούμενες φωτοσκιάσεις, με σκοπό η αντιγραφή στην μεγάλη επιφάνεια να έχει όλες τις πληροφορίες του έργου. Τέλος γίνεται η σχεδίαση του κάναβου που είναι το τελικό στάδιο πριν την μεταφορά του έργο στην μεγάλη επιφάνεια. Στη συνέχεια, σχεδιάζεται έναν άλλος κάναβος πάνω στην μεγάλη επιφάνεια αναλογικά μεγαλύτερος από εκείνον που είναι σχεδιασμένος στο προ-σχέδιο. Το τελικό στάδιο της διαδικασίας είναι η πιστή αντιγραφή του σχεδίου που βρίσκεται σε κάθε τετράγωνο του κάναβου του προ-σχεδίου στο αντίστοιχο κάναβο της μεγάλης επιφάνειας. Τέλος θα ακολουθήσει η διαδικασία του χρωματισμού του έργου. Η αρνητική πλευρά στην εφαρμογή του κάναβου έχει να κάνει με την τεχνική του fresco. H τεχνική του fresco βασίζεται στην κατάσταση του σοβά όταν αυτός είναι ακόμα σε νωπή μορφή. Αυτό προκαλεί την τμηματική εξέλιξη του έργου. Σε αυτή την περίπτωση η χρήση του κάναβου δεν είναι αποτελεσματική, μόνο στην περίπτωση που το έργο εξελίσσεται ανά περιοχή και όχι ταυτόχρονα σε όλη την επιφάνεια. Ο κάναβος δεν είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την δημιουργία μεγάλων τοιχογραφιών αλλά και για την δημιουργία φορητών ζωγραφικών έργων και εικόνων όπως επίσης και για την δημιουργία διακοσμητικών και αρχιτεκτονικών μοτίβων. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ ΕΝΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Στη διαδικασία αντιγραφής ενός ζωγραφικού έργου, με την χρήση του κάναβου, δεν απαιτείτε μόνο η ανάλυση του σχεδιασμού των φορμών (περιγραμμάτων) αλλά και της ανάγνωσης των υλικών σχεδίου, χρώματος και των χρωματικών συνδυασμών. Σε ότι αφορά τα υλικά σχεδίου, για την χρήση τους πάνω σε μια απορροφητική επιφάνεια υπάρχουν εκείνα τα οποία προέρχονται από τον γραφίτη ανάλογης σκληρότητας, το κάρβουνο και το μελάνι. Η ανάγνωση του χρώματος μπορεί να ταξινομηθεί σε δύο κατηγορίες αφενός, σε εκείνη στην οποία προσδίδεται η σύνθεση του υλικού και αφετέρου, των χρωματικών αναμίξεων και των χρωματικών αποχρώσεων. Τα υλικά των χρωμάτων ποικίλουν ανάλογα με την ιστορική εποχή, την επιφάνεια στην οποία έχει γίνει το κάθε έργο και την ιδιαίτερη τεχνοτροπία του κάθε καλλιτέχνη. Για παράδειγμα, στην περίοδο της Αναγέννησης η πρώτη ύλη των χρωμάτων συσχετιζόταν με το εμπόριο της τοπικής οικονομίας και με την ιδιαίτερη χρήση των υλικών από τους ίδιους τους καλλιτέχνες. Η απόδοση των υλικών είχε Σχόλιο [U1]: Γίνεται ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο σχέδιο που γίνεται πάνω σε ένα χαρτί και σε εκείνο που γίνεται πάνω σε μια σκληρή επιφάνεια με την τεχνική της εγχάραξης για την δημιουργία χαλκογραφίας ή ξυλογραφίας. Σχόλιο [U2]: Η πρώτη ύλη των χρωμάτων προέρχεται κυρίως από πετρώματα ή από την επεξεργασία οργανικών στοιχείων (Πορφύρα). Σχόλιο [U3]: Όπως η πρόσμιξη του χρώματος με αυγό ή λάδι κυρίως, σε ότι αφορά τις φορητές εικόνες.
να κάνει με τη ζωγραφική επιφάνεια λόγω της απορροφητικότητας (παράδειγμα, ο νωπός σοβάς fresco) ή την υφή της (ξύλινες και υφασμάτινες επιφάνειες). Οι χρωματικές μίξεις και αποχρώσεις, είναι το σύνολο των χρωματισμών που γίνονται πάνω σε ένα ζωγραφικό έργο πέρα από την αυτούσια χρήση των βασικών χρωμάτων. Για την πιστή αντιγραφή ή επιδιόρθωση του έργου είναι απαραίτητη η ανάγνωση και η παρασκευή των παραπάνω χρωματισμών. Η παρασκευή τους εξαρτάται κυρίως, από την ρευστότητα του ίδιου του υλικού. Είναι σαφές ότι τα έργα που έχουν γίνει από υλικά ρευστής μορφής, όπως είναι τα υδατοδιαλυτά και χρώματα λαδιού, έχουν μεγαλύτερη γκάμα χρωμάτων και αποχρώσεων. Παράδειγμα, τα χρώματα που παρασκευάζονταν από τον ίδιο τον καλλιτέχνη είχαν την ρευστότητα εκείνη που επέτρεπε την μίξη των χρωμάτων και την δημιουργία αποχρώσεων. Αντιθέτως, τα υλικά χρωμάτων τα οποία έχουν σταθεροποιηθεί έχουν ελάχιστη ή καθόλου την δυνατότητα μίξης. Τέτοια υλικά είναι τα χρωματιστά μολύβια, τα Pastel λαδιού ή τα ξερά Pastel. Για την σωστή αναγνώριση και παρασκευή μιας χρωματικής μίξης ή απόχρωσης για την αντιγραφή ή αποκατάσταση ενός ζωγραφικού έργου είναι απαραίτητη η δημιουργία χρωματολογίου, όπως φαίνεται στο παρακάτω παράδειγμα. Σχόλιο [U4]: Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι υπάρχουν πολλές ποικιλίες ρευστών χρωμάτων τα οποία δεν επιδέχονται προσμίξεις. Αυτό καθορίζεται από την χρήση τους και την επιφάνεια χρωματισμού. Τέτοια υλικά χρωμάτων είναι ποικιλίες σμάλτων, μελανιών (εκολίνες) κ.α. Σχόλιο [U5]: Σε όλες τις ιστορικές εποχές η παρασκευή των χρωμάτων ήταν μια εφαρμογή που γινόταν, επί το πλείστον, από τους καλλιτέχνες και σε κάποιες περιπτώσεις, μικρής κλίμακας, μαζικής παραγωγής. Στην διάρκεια του 19 ου αιώνα η παραγωγή χρωμάτων μαζικοποιήθηκε και πέρασε στην βιομηχανία όπως γίνεται μέχρι τις μέρες μας. Παράδειγμα χρωματολογίου Το χρωματολόγιο είναι σημαντικό για την πιστή μεταφορά ενός έργου διότι φαίνεται το σύνολο των χρωμάτων, η χρωματική γκάμα και η παρασκευή των χρωματικών αποχρώσεων. Επίσης, το χρωματολόγιο περιέχει υπόμνημα, για το κάθε χρώμα, στο οποίο αναφέρεται η αναλογία των χρωμάτων που χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία των χρωματικών αποχρώσεων. Ο Διδάσκων Νίκος Σαλαμούρης
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY CC-BY-SA CC-BY-ND CC-BY-NC CC-BY-NC-SA CC-BY-NC-ND CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.