ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ για την ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΟΖΑΜΒΙΚΗΣ 1 2 και τις ΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Σε ευρύτερο πλαίσιο ηπείρου, ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης της Αφρικής εκτιµάται σε 5,3% για το 2014 (υπολογίσθηκε σε 4,8% για το 2013). Οι τοµείς γεωργίας, εξόρυξης και ενέργειας προσφέρουν δυνατότητες αλλά υπάρχει έλλειψη τεχνογνωσίας και υποδοµών για δηµιουργία προστιθέµενης αξίας. Η αύξηση του ΑΕΠ δεν έχει οδηγήσει σε µείωση της φτώχειας και δηµιουργία θέσεων απασχόλησης. Στην Υποσαχαρική Αφρική, ειδικότερα, το 2013 ο ρυθµός ανάπτυξης υποστηρίχθηκε κυρίως από επενδύσεις αξιοποίησης φυσικών πόρων και δηµιουργίας υποδοµών. Ο πληθωρισµός συνέχισε να υποχωρεί αλλά τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα διευρύνθηκαν, λόγω αύξησης των δαπανών για επενδύσεις και µισθούς, συµβάλλοντας στην επιδείνωση των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών. Η ανάπτυξη αναµένεται να επιταχυνθεί το 2014 λόγω βελτίωσης των συνθηκών εγχώριας παραγωγής (και υποθέτοντας ευνοϊκό διεθνές περιβάλλον). Για καλύτερη αντιµετώπιση των σηµαντικών εγχώριων και εξωτερικών κινδύνων, οι υποσαχαρικές χώρες θα πρέπει να βελτιώσουν την αντοχή τους σε συστηµικά σοκ µέσω ενίσχυσης των δηµοσιονοµικών τους ισοζυγίων και βελτίωσης της ευελιξίας των εθνικών προϋπολογισµών. Γενική Επισκόπηση της Οικονοµίας της Μοζαµβίκης. Η Μοζαµβίκη θεωρείται παράδειγµα επιτυχίας µεταπολεµικής ανοικοδόµησης και οικονοµικής µεταρρύθµισης. Από το τέλος του εµφυλίου πολέµου το 1992, η χώρα επωφελήθηκε από διεθνείς πρωτοβουλίες ελάφρυνσης του συνολικού της χρέους και από εισροή τεράστιων χρηµατικών ποσών Επίσηµης Αναπτυξιακής Βοήθειας (ΕΑΒ), φιλοξενώντας ένα από τα παγκοσµίως µεγαλύτερα προγράµµατα κοινής βοήθειας δωρητών, τόσο από άποψη όγκου βοήθειας όσο και από άποψη αριθµού συνεργαζόµενων οργανισµών / φορέων. Μετά από µια εικοσαετία υποστήριξης και εξωτερικής βοήθειας της χώρας η φτώχεια έχει µειωθεί και έχουν τεθεί βάσεις βιωσιµότητας της οικονοµίας. Την τελευταία δεκαετία η Μοζαµβίκη επιδεικνύει συνεχείς υψηλούς ετήσιους ρυθµούς οικονοµικής ανάπτυξης, σηµειώνοντας επιδόσεις εκ των υψηλότερων µεταξύ των χωρών της Αφρικής. 3 Κατά το 2013 η οικονοµία της Μοζαµβίκης ήταν από τις πλέον δυναµικές της αφρικανικής ηπείρου, µε σθεναρό ρυθµό ανάπτυξης πραγµατικού ΑΕΠ 7% (ρυθµός ο οποίος ωστόσο κρίνεται χαµηλότερος από το αναµενόµενο, λόγω σοβαρών πληµµυρών στις αρχές του έτους) µε ΑΕΠ χώρας 461 δισ. δολ. ΗΠΑ (2013). Ο συνδυασµός της σταδιακής αύξησης της 1 Πηγές: IMF, African Economic Outlook, World Economic Outlook, Γραφείο Επίτιµου Προξένου Ελλάδος στη Μποτσουάνα. 2 Εθνικό νόµισµα metical, 1Metical = 0.023 ευρώ, στις 23/5/2014. 3 Μέσος ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης τελευταίας δεκαετίας 7,2%. 1
παραγωγής άνθρακα και της υλοποίησης µεγάλων έργων υποδοµών, αλλά και της αύξησης των δαπανών του προϋπολογισµού, στηρίζει προσδοκίες εξακολουθητικά υψηλού ρυθµού ανάπτυξης, µε προβλέψεις 8,5% το 2014 και 8,2% το 2015 (σύµφωνα µε άλλες αναλύσεις 8,3% το 2014 και 7,9% το 2015 4 ), υποθέτοντας σταθερό πολιτικό περιβάλλον. Ωστόσο, προσφάτως έχει παρατηρηθεί επιδείνωση της οικονοµικής διακυβέρνησης (ιδίως ως προς τη διαχείριση των δηµόσιων οικονοµικών) µε αυξανόµενη γενική ανησυχία και συγκρούσεις χαµηλής έντασης µεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης. Η οικονοµία της Μοζαµβίκης στηρίζεται κυρίως σε έργα µεγάλης κλίµακας στις βιοµηχανίες αλουµινίου, εξόρυξης και ενέργειας, ενώ χαρακτηρίζεται από µικρής κλίµακας διαρθρωτικές παρεµβάσεις. Η ανάπτυξη εντάσεως κεφαλαίου της Μοζαµβίκης δεν οδήγησε σε δηµιουργία θέσεων εργασίας (ειδικά έναντι του αυξανόµενου πληθυσµού νέων) και σε µείωση της φτώχειας κατά το αναµενόµενο, 5 ενώ η χώρα παραµένει (παρά τους υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης της τελευταίας δεκαετίας) µία από τις λιγότερο αναπτυγµένες του κόσµου (µε πληθυσµό 29.87 εκ., κατά κεφαλή ΑΕΠ 1.090 δολ. ΗΠΑ το 2013 πολύ κάτω του µέσου όρου της Αφρικής). Οι βασικές κινητήριες δυνάµεις της ανάπτυξης της Μοζαµβίκης είναι οι άµεσες ξένες επενδύσεις / ΑΞΕ (οι οποίες επικεντρώνονται πρωτίστως στον τοµέα εξόρυξης) και η αύξηση των δηµοσίων δαπανών. Κατά το 2013 ταχύτερα αναπτυσσόµενοι τοµείς ήταν αυτοί της εξόρυξης 6 (µε σηµαντική αύξηση των εξαγωγών άνθρακα) και ο χρηµατοπιστωτικός τοµέας, ο οποίος παρουσίασε πολύ θετικά αποτελέσµατα µέσω γενικής πιστωτικής επέκτασης και αύξησης των εισοδηµάτων (ιδίως στις αστικές περιοχές). Άλλοι δυναµικοί τοµείς είναι οι κατασκευές, οι υπηρεσίες, και οι µεταφορές / συγκοινωνίες, άµεσα σχετιζόµενοι µε την ανάπτυξη υποδοµών και έργων µεγάλης κλίµακας (γνωστών στην Μοζαµβίκη ως mega- projects ). Ο γεωργικός τοµέας, ο οποίος απασχολεί το 70% του πληθυσµού, δεν εµφανίζει τον ίδιο οικονοµικό δυναµισµό αν και αυξάνεται µε ρυθµό άνω του 4%. Η οικονοµία υποστηρίζεται επίσης από τη διακίνηση εµπορευµάτων από / προς το εσωτερικό της αφρικανικής ηπείρου. Τα φορολογικά έσοδα καλύπτουν λίγο πάνω από το 65% του ετήσιου προϋπολογισµού, ενώ τα µεγάλα έργα ανάπτυξης υποδοµών τυγχάνουν ειδικής φορολογικής µεταχείρισης (κίνητρα). Η ανεπάρκεια του ανθρώπινου δυναµικού και των υφιστάµενων βασικών υποδοµών της χώρας αποτελούν σηµαντικά εµπόδια κοινωνικοοικονοµικής ανάπτυξης. Η αύξηση των δηµόσιων δαπανών για υποδοµές και οι αυξήσεις µισθών συνέβαλαν στη διεύρυνση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος, ενώ η συλλογή εσόδων περιορίζεται από το µικρό εύρος της φορολογικής βάσης (βασική µεσοπρόθεσµη οικονοµική διαρθρωτική πρόκληση είναι η διεύρυνση της φορολογικής βάσης). Παράλληλα, η εξωτερική βοήθεια που (εξακολουθεί να) λαµβάνει η χώρα µειώνεται, ενώ η αύξηση του εξωτερικού χρέους (για χρηµατοδότηση του προγράµµατος δηµοσίων επενδύσεων, ιδιαίτερα υπό µη ευνοϊκούς όρους δανεισµού) δηµιουργεί ισχυρές πιέσεις για µέγιστη αποδοτικότητα των δηµόσιων επενδύσεων συναφώς, η κακοδιαχείριση του χρέους για χρηµατοδότηση έργων 4 World Economic Outlook (Απρίλιος 2014). 5 Η καταπολέµηση της φτώχειας είναι πρώτη προτεραιότητα της Κυβέρνησης της Μοζαµβίκης, ενώ σε ισχύ βρίσκεται η εθνική στρατηγική µείωσης της φτώχειας Action Plan for Reducing Poverty / PARP 2011-14. 6 Ανακοινώσεις τελευταίων ετών για ανακαλύψεις κοιτασµάτων φυσικού αερίου, άνθρακα και άλλων πολύτιµων ορυκτών έχουν καταστήσει τη Μοζαµβίκη σηµαντικό παγκόσµιο εταίρο εµπορίου ορυκτού πλούτου. 2
ανεπαρκούς αποδοτικότητας αναµένεται να οδηγήσει σε µεσοπρόθεσµες / µακροπρόθεσµες ανισορροπίες. Η δηµοσιονοµική πολιτική κατά το 2014 είναι επεκτατική (συνδυασµός µέτρων στήριξης εισοδήµατος από το 2011 και φιλόδοξου προγράµµατος επενδύσεων σε έργα υποδοµής) και θα χρειαστεί συµπληρωµατικός προϋπολογισµός για να ενσωµατωθούν νέες δαπάνες (όπως αυτή της εκλογικής µεταρρύθµισης). Έτσι, το συνολικό δηµοσιονοµικό έλλειµµα αναµένεται να αυξηθεί από 3% του ΑΕΠ το 2013 σε 9,5% το 2014, το οποίο δεν θεωρείται βιώσιµο µεσοπρόθεσµα, ενώ κρίνεται αναγκαία η έναρξη σταδιακής δηµοσιονοµικής προσαρµογής (το 2015), συµπεριλαµβανοµένης της συγκράτησης νέων προσλήψεων και της µείωσης των µισθολογικών δαπανών κάτω του 11% του ΑΕΠ το 2014 (επιδιώκοντας µεσοπρόθεσµο στόχο 8% - 9%). Ως προς το µέγεθος της οικονοµίας της χώρας, οι δηµόσιες επενδύσεις στη Μοζαµβίκη είναι υψηλές (σε σύγκριση µε άλλες υποσαχαρικές χώρες) και θεωρείται ότι απαιτούνται ουσιαστικές προσπάθειες για περισσότερη διαφάνεια κατά τη διαµόρφωση των επενδυτικών προτεραιοτήτων και αποφάσεων, για διασφάλιση της αποδοτικότητας των επενδύσεων, και για υπέρβαση των αδυναµιών σχεδιασµού, αξιολόγησης, υλοποίησης και παρακολούθησης των δηµόσιων επενδύσεων προσπάθειες ιδιαίτερα σηµαντικές λόγω του υψηλού ποσοστού επενδύσεων οι οποίες χρηµατοδοτούνται µε δανεισµό και ενώ τα επίπεδα δηµόσιου χρέους αυξάνονται. Ενδεχόµενα προβλήµατα στις προοπτικές ανάπτυξης της Μοζαµβίκης θεωρούνται ως µέτριας επικινδυνότητας, κυρίως ως προς τις διεθνείς τιµές των βασικών εµπορευµάτων και την πολιτική αβεβαιότητα (διανύοντας έτος εκλογών 7 ). Το 2013 ο µέσος πληθωρισµός ήταν 4,2% (από 10,8% το 2011 και 7,2% το 2012) και αναµένεται ότι θα παραµείνει εντός του στόχου µεσοπρόθεσµης διακύµανσης 5% - 6% (ο πληθωρισµός στη χώρα θεωρείται υπό έλεγχο αλλά υπάρχουν κίνδυνοι που συνδέονται µε τις πληθωριστικές πιέσεις στις γειτονικές χώρες κυρίως στη Ν. Αφρική και µε τον ιδιαίτερα επεκτατικό προϋπολογισµό). Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών προβλέπεται να ανέλθει σε 43% του ΑΕΠ το 2014, λόγω των εισαγωγών για υλοποίηση των µεγάλων επενδυτικών σχεδίων τα οποία χρηµατοδοτούνται από τις άµεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ). Η δέσµευση της Κεντρικής Τράπεζας της Μοζαµβίκης (BM) για συγκράτηση της προσφοράς χρήµατος το 2014 θεωρείται ότι θα συµβάλλει στον περιορισµό της ταχείας πιστωτικής επέκτασης της περιόδου 2012-2013, υπό συνετότερο ρυθµό, ενώ απαιτείται επαγρύπνηση για αυστηρότερη νοµισµατική πολιτική εάν προκύψουν ενδείξεις πληθωριστικών πιέσεων. Τα επιτόκια καταθέσεων και χορηγήσεων παραµείνουν στη Μοζαµβίκη σχετικά υψηλά αντανακλώντας διαρθρωτικούς παράγοντες. Προτείνονται µεταρρυθµίσεις για ενίσχυση του ανταγωνισµού, της διαφάνειας και λειτουργίας της χρηµαταγοράς, όπως η ίδρυση µητρώων ιδιωτικών πιστώσεων για µείωση του πιστωτικού κινδύνου για τις τράπεζες και του κόστους για τους δανειολήπτες. Η διατήρηση πολιτικής σταθερότητας θεωρείται ζωτικής σηµασίας, ώστε η χώρα να συνεχίσει να προσελκύει άµεσες ξένες επενδύσεις για ανάπτυξη υποδοµών και ανθρώπινου δυναµικού (θέσεις εργασίας). Ο τρέχων υπολειµµατικός ρόλος της Μοζαµβίκης σε όρους παγκόσµιων αλυσίδων παραγωγής αξίας (GVCs / Global Value Chains), ο οποίος περιορίζεται βασικά στο εργοστάσιο / χυτήριο αλουµινίου της Mozal, θα µπορούσε να µετασχηµατιστεί προς το θετικότερο µέσω της ανάπτυξης συγκεκριµένων βιοµηχανικών οµίλων που σχετίζονται µε φυσικό αέριο / ενέργεια. Άλλοι 7 Προεδρικές εκλογές έχουν προκηρυχθεί για τις 15 Οκτωβρίου 2014. 3
τοµείς, όπως η γεωργία και η ελαφρά βιοµηχανία, µπορούν παράλληλα να επωφεληθούν από την ενίσχυση της διασύνδεσης µε περιφερειακές και παγκόσµιες αγορές (ενίσχυση που µπορεί να επέλθει από την ανάπτυξη των βιοµηχανιών ενέργειας). Θεωρείται ότι η Μοζαµβίκη έχει κατά το 2014 δύο βασικές ευκαιρίες για παγίωση της σταθερότητας και ενίσχυση των θετικών προοπτικών ανάπτυξης: πρώτον, εκτέλεσης οµαλών προεδρικών εκλογών του 2014 και, δεύτερον, οριστικοποίησης της τελικής επενδυτικής απόφασης για το µεγάλο έργο LNG. 8 Συστηµικά προβλήµατα όπως η έλλειψη ικανοτήτων διακυβέρνησης στον τοµέα της εκπαίδευσης και της υγείας συνιστούν επίσης µεγάλες αναπτυξιακές προκλήσεις. ιµερείς Οικονοµικές Σχέσεις Ελλάδας - Μοζαµβίκης. Εµπορικές συναλλαγές. Βάσει των στοιχείων της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας ΕΛΣΤΑΤ οι εµπορικές ροές Ελλάδας - Μοζαµβίκης κατά την τελευταία εξαετία (από αρχής κρίσης 2008) απεικονίζονται στον παρακάτω πίνακα, όπου παρατηρούµε τα ακόλουθα: α) Οι ελληνικές εξαγωγές εµφανίζουν ικανοποιητική σταθερότητα κατ αξία για την περίοδο 2008-2010, λόγω κυρίως σηµαντικών εξαγωγών λιπασµάτων (κωδικοί: '3105' - Λιπάσµατα ορυκτά ή χηµικά, και '3102' - Λιπάσµατα ορυκτά ή χηµικά αζωτούχα), αλλά µειώνονται κατά το ήµισυ περίπου το 2011 (κάµψη εξαγωγών λιπασµάτων) και φθίνουν σηµαντικά κατά την τελευταία διετία λόγω πλήρους διακοπής των υψηλής αξίας εξαγωγών λιπασµάτων. Άλλα ελληνικά εξαγώγιµα προς τη Μοζαµβίκη προϊόντα, τα οποία επαναλαµβάνονται διαχρονικά εντός της τελευταίας εξαετίας, µε αξία τουλάχιστον 50.000 ευρώ και άνω, είναι κατά φθίνουσα σειρά αξίας οι κωδικοί: '4010' - Ιµάντες µεταφορικοί ή µετάδοσης κίνησης / '8535' - Συσκευές ηλεκτρικές / '8479' - Μηχανές, συσκευές και µηχανήµατα / '8517' - Ηλεκτρικές συσκευές για ενσύρµατη τηλεφωνία και τηλεγραφία / '9028' - Μετρητές αερίων, υγρών ή ηλεκτρισµού / '8418' - Ψυγεία και καταψύκτες. β) Οι ελληνικές εισαγωγές, κατά την υπό εξέταση εξαετία, εκκινούν από σχετικά χαµηλότερο επίπεδο έτους 2008, ενώ από το 2009 εµφανίζουν απότοµη εκτίναξη µε την έναρξη εισαγωγών πρώτης ύλης κωδικού '7601' - Αργίλιο σε ακατέργαστη µορφή, φθάνουν σε κορύφωση το 2010 (µε ανώτατο όριο εξαετίας 40,1 εκ. ευρώ) και µειώνονται την τελευταία τριετία 2011-2013 (συγκριτικά µε το µέγιστο εισαγωγών 2010), παραµένοντας ωστόσο σε υψηλότερα από προ εξαετίας ετήσια επίπεδα (πάντα λόγω των συνεχιζόµενων εισαγωγών αργιλίου υψηλής αξίας). Άλλα εξαγώγιµα προϊόντα της Μοζαµβίκης, τα οποία επαναλαµβάνονται διαχρονικά εντός της τελευταίας εξαετίας, µε αξία τουλάχιστον 50.000 ευρώ και άνω, είναι κατά φθίνουσα σειρά αξίας οι κωδικοί: '2401' - Καπνά ακατέργαστα ή που δεν έχουν βιοµηχανοποιηθεί και απορρίµµατα καπνού / '1207' - Σπέρµατα και ελαιώδεις καρποί, έστω και σπασµένα (εκτός από βρώσιµους καρπούς) / '4407' - Ξυλεία πριονισµένη ή πελεκηµένη / '2516' - Γρανίτης, πορφυρίτης, βασάλτης, ψαµµίτης και άλλες πέτρες / '5607' - Σπάγκοι, σχοινιά και χοντρά σχοινιά. γ) Το εµπορικό ισοζύγιο έχει µετατραπεί, από θετικό για την Ελλάδα κατά τη διετία 2008-2009, σε ελλειµµατικό σε βάρος της Ελλάδας κατά την τελευταία τετραετία 2010-2013, λόγω της 8 Βλ. Mozambique Gas (LNG) Development Project, http://www.mzlng.com/. 4
ετεροβαρούς σχέσης µεταξύ των ελληνικών εξαγωγών λιπασµάτων (απώλεια µεριδίου αγοράς λιπασµάτων Μοζαµβίκης την τελευταία διετία 2012-2013) και των συνεχιζόµενων εισαγωγών αργιλίου από τη Μοζαµβίκη. Εκτιµάται ότι οι διακυµάνσεις των υψηλής αξίας ελληνικών εισαγωγών αργιλίου (5,5 εκ. ευρώ το 2009, 36,8 εκ. ευρώ το 2010, 30,5 εκ. το 2011, 15,0 εκ. το 2012 και 16,8 εκ. ευρώ το 2013, ή 73,8%, 91,7%, 97,7%, 99,8% και 97,2% του συνόλου των ελληνικών εισαγωγών κατ έτος αντίστοιχα) θα εξακολουθήσουν να διαµορφώνουν το µέγεθος του εµπορικού ισοζυγίου Ελλάδας-Μοζαµβίκης. δ) Ο γενικά χαµηλός συνολικός όγκος εµπορίου µεταξύ των δύο χωρών (µέσος όρος 24,6 εκ. ευρώ, µε αισθητές κορυφώσεις τα έτη 2010 και 2011) παρουσιάζει σχετικές διακυµάνσεις, µε σηµαίνουσα πλέον βαρύτητα των εξαγωγών αργιλίου Μοζαµβίκης, µε τάση σταθεροποίησης κατά την τελευταία διετία περίπου στα επίπεδα της διετίας 2008-2009. Εµπορικές ροές Ελλάδας Μοζαµβίκης 2008 2009 Έτος (εκ. ) (εκ. ) Εξαγωγές Ελλάδας Εισαγωγές Ελλάδας Εµπορικό Ισοζύγιο Όγκος Εµπορίου (αξίες σε εκ. ευρώ) 2010 2011 (εκ. ) (εκ. ) 2012 (εκ. ) 2013 (εκ. ) 9.986.824 9.158.369 10.343.061 5.052.166 854.114 435.798 809.177 7.447.239 40.130.211 31.297.240 15.058.363 17.334.360 (+) 9.177.647 (+) 1.711.130 29.787.150 26.245.074 14.204.249 16.898.562 10.796.001 16.605.608 50.473.272 36.349.406 15.912.477 17.770.158 ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΕΥ ΓΙΟΧΑΝΕΣΜΠΟΥΡΓΚ, ΜΑΙΟΣ 2014 5