Η ΑΗΚ ΚΑΙ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ: Τα υπέρ, τα κατά και άλλες προσεγγίσεις 1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΤΟΠΙΟ ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΗΚ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ 2
ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Να προβεί σε συγκεκριμένες εισηγήσεις για το μέλλον της ΑΗΚ αφού αξιολογήσει όλα τα συναφή δεδομένα: μνημονιακές υποχρεώσεις κοινοτικό κεκτημένο ευρωπαϊκές οδηγίες κυπριακή πραγματικότητα ενεργειακές προοπτικές 3
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΘΗΚΕ Η ΑΗΚ ως Οργανισμός Αξιολόγηση αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο Εξέταση εμπειριών άλλων χωρών σε σχέση με ιδιωτικοποιήσεις κρατικών εταιρειών ηλεκτρισμού Αξιολόγηση κοινοτικού κεκτημένου και ευρωπαϊκών οδηγιών Αξιολόγηση ενδιάμεσης έκθεσης και πρότασης των συμβούλων της κυβέρνησης Κριτική αξιολόγηση και επεξεργασία δύο σεναρίων κόστους/οφέλους Κατάληξη σε συμπεράσματα και εισηγήσεις 4
Η ΑΗΚ ΩΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Η ΑΗΚ δραστηριοποιείται ως καθετοποιημένος οργανισμός δημόσιας ωφελείας και αποτελεί ένα φυσικό μονοπώλιο στη σχετικά μικρή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου Από την ίδρυση της το 1952 έχει διανύσει μια δημιουργική πορεία συνεχούς ανέλιξης Με βάση τις αξιολογήσεις της ΕΕ η Κύπρος διαθέτει ένα από τα πιο αξιόπιστα συστήματα στην Ευρώπη, με απρόσκοπτη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας 5
Η ΑΗΚ ΩΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Τομείς δραστηριοτήτων: Παραγωγή Μεταφορά Διανομή Προμήθεια Ηλεκτροπαραγωγικός Σταθμός Δίκτυο Μεταφοράς Υποσταθμός Δίκτυο Διανομής Καταναλωτής 6
Η ΑΗΚ ΩΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Εξυπηρετεί περίπου 555.000 καταναλωτές: - Οικιακή (78%), Εμπορική (15%), Βιομηχανική (2%), Γεωργική (3%), Οδικό Φωτισμό (2%) Δυνατότητα παραγωγής της τάξης του 1.478 MW Η ΑΗΚ αποτελεί ένα οικονομικά ισχυρό και διαχρονικά κερδοφόρο οργανισμό - 920 εκατ. ετήσια έσοδα (μέσος όρος τελευταίων πέντε ετών) - 92 εκατ. Κέρδος από Εργασίες (μέσος όρος τελευταίων πέντε ετών) - Περιουσιακά στοιχεία 2,25 δις (2014) - Αποθεματικό 900 εκατ. (2014) - 218 εκατ. ζημιά εξαιτίας αύξησης της υποχρέωσης του ταμείου συντάξεων (2014) 7
Η ΑΗΚ ΩΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Η αξία της ΑΗΚ: Με συντηρητικούς υπολογισμούς η αξία της ΑΗΚ υπολογίζεται τουλάχιστον στα 2,65 δις συμπεριλαμβανομένου καθαρής αξίας του Οργανισμού και Υπεραξία/ φήμη και πελατεία/ Goodwill 8
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Μεταξύ των πολιτών υπάρχει η αίσθηση των κομματικών παρεμβάσεων, της διαφθοράς, της διαπλοκής συμφερόντων και της κακοδιαχείρισης στους ημικρατικούς οργανισμούς συμπεριλαμβανομένης και της ΑΗΚ Αυτός είναι ο κύριος λόγος που μεταξύ μερίδας των πολιτών η ιδέα της ιδιωτικοποίησης σε φιλοσοφικό επίπεδο βρίσκει κάποια απήχηση Παρά τη μείωση των τελευταίων τριών χρόνων, η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος στην Κύπρο σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ είναι σχετικά ψηλή Αυτό οφείλεται κυρίως στις υψηλές τιμές των καυσίμων (μαζούτ και ντίζελ), στην εποχικότητα και στην ημερήσια διακύμανση της ζήτησης 9
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Η Κύπρος βρίσκεται σε Μνημόνιο ενώ ταυτόχρονα η οικονομική κρίση συνεχίζεται παρά τις κυβερνητικές προσπάθειες δημιουργίας κλίματος ευφορίας Μνημονιακή υποχρέωση - εξασφάλιση ποσού 1,4 δις με μαζικές ιδιωτικοποιήσεις Στο επικαιροποιημένο Μνημόνιο του Σεπτεμβρίου 2015 γίνεται λόγος για ιδιωτικοποίηση των ημικρατικών οργανισμών, περιλαμβανομένου και της ΑΗΚ Είναι καθοριστικής σημασίας η επαναξιολόγηση της φιλοσοφίας των ιδιωτικοποιήσεων και η εξέταση εναλλακτικών προτάσεων 10
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Πρόγραμμα Αποκρατικοποιήσεων Αναμενόμενα έσοδα ( 1,4 δις 2,2 δις μείον 20%) Περιουσιακά στοιχεία Αναμενόμενο ποσό είσπραξης ( εκατ.) Χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης πράξης ΑΤΗΚ 800 1000 Απρίλιο 2016 ΑΗΚ 400 800 Μάιο 2018 ΑΛΚ 50 Μάιο 2016 Χρηματιστήριο 10 Ιούνιο 2016 Κρατική Έκθεση 15 30 Ιούνιο 2016 Ακίνητα και γη 150 300 2015-2018 Δικαιώματα Λαχείου 50 75 Σεπτ. 2015 Δικαιώματα Καζίνο ; ; κτλ 11
ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ Με βάση το άρθρο 122 του Συντάγματος η ΑΗΚ, η ΑΤΗΚ και το ΡΙΚ είναι αναπόσπαστα μέρη της Δημόσιας Υπηρεσίας και ως τέτοια δεν μπορούν να λειτουργήσουν εκτός της. Ως εκ τούτου είναι δυνατόν να προκύψουν δικαστικές επιπλοκές από οποιαδήποτε προσπάθεια ιδιωτικοποίησης της ΑΗΚ και της ΑΤΗΚ. Προβάλλεται επίσης η θέση ότι οι ιδιωτικοποιήσεις μπορούν να γίνουν μετά από αναθεώρηση του Συντάγματος από τη Βουλή των Αντιπροσώπων (με ενισχυμένη πλειοψηφία). 12
ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΠΑΚΕΤΟ Οδηγία 2009/72/ΕΚ σχετικά με τους Κοινούς Κανονισμούς Εσωτερικής Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Η Κύπρος, η Μάλτα και το Λουξεμβούργο έχουν εξασφαλίσει ονομαστικές εξαιρέσεις (Άρθρο 44, Εξαιρέσεις) από: - Νομικό και ιδιοκτησιακό διαχωρισμό δραστηριοτήτων - Διορισμό Ανεξάρτητων Διαχειριστών Συστημάτων Λόγοι παραχώρησης εξαιρέσεων: - Μικρά και απομονωμένα συστήματα - Λειτουργικοί κίνδυνοι ασφάλειας εφοδιασμού - Οικονομικοί κίνδυνοι επιπρόσθετου κόστους λειτουργίας Η Κύπρος έχει υποχρέωση για διαφάνεια (transparency) και οικονομικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων 13
ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΠΑΚΕΤΟ Η Κύπρος έχει εναρμονιστεί με το ευρωπαϊκό κεκτημένο σε θέματα ενέργειας Η ΕΕ διατηρεί ουδέτερο ρόλο ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δημόσιων οργανισμών (Άρθρο 345 της Συνθήκης της Λισαβόνας) Η ΕΕ αποδέχεται τις δημόσιες επιχειρήσεις διαχείρισης υπηρεσιών κοινής ωφελείας (Άρθρο 106) Δεν επιβάλλεται ο νομικός και ιδιοκτησιακός διαχωρισμός της ΑΗΚ από την ΕΕ αλλά απεναντίας στην περίπτωση της Κύπρου συνιστάται να παραμείνει ένας καθετοποιημένος οργανισμός 14
ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ Έχει καταδείξει ότι η συστηματική προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του τομέα ηλεκτρικής ενέργειας δεν έχει επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα Σε αρκετές περιπτώσεις το δημόσιο έχει «επανακρατικοποιήσει» και αναλάβει τη διαχείριση των ιδιωτικοποιημένων εταιρειών Γενικά συμπεράσματα: - αυξήθηκαν οι τιμές - φτωχότερες υπηρεσίες - έλλειψη επενδύσεων σε υποδομές, καινοτομία, R/D - έλλειψη ευαισθησίας προς το περιβάλλον - ανεπαρκής συντήρηση εγκαταστάσεων - προτεραιότητα αύξηση κερδοφορίας 15
ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ Ιταλία, Ελλάδα, Πορτογαλία πούλησαν ποσοστό ιδιοκτησίας των κρατικών εταιρειών ηλεκτρικής ενέργειας με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών και τη μείωση της ικανοποίησης πελατών Κλασσικό παράδειγμα αποτυχίας ιδιωτικοποιήσεων κρατικών εταιρειών ηλεκτρικής ενέργειας είναι η Μεγάλη Βρετανία, όπου οι τιμές έχουν υπερδιπλασιαστεί, επικρατεί δυσφορία των καταναλωτών και οι προμηθευτές αρνούνται να μειώσουν τις τιμές 16
0.35 EUROSTAT 27/10/2015 Household Electricity Prices 2010-2015 Average price per kwh (first 100kWh) 0.30 0.25 0.20 0.15 0.10 Germany Italy UΚ EU Cyprus Greece Malta 0.05-17
ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΤΙΘΕΝΤΑΙ 1. Κατά πόσον ή όχι στην περίπτωση που η ΑΗΚ ή μέρος της, ιδιωτικοποιηθεί, θα προκύψουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα; 2. Μείωση τιμών, καλύτερες υπηρεσίες, υγιής ανταγωνισμός; 3. Πως θα επηρεασθούν οι εργαζόμενοι; 4. Πως θα αντιμετωπιστούν τα ζητήματα ασφάλειας; 5. Πάνω απ όλα πως θα επηρεαστεί η ευρύτερη οικονομία; 18
Σενάριο 1: ΤΑ ΔΥΟ ΣΕΝΑΡΙΑ Η ΑΗΚ να παραμείνει ως έχει ένας καθετοποιημένος οργανισμός δημοσίου δικαίου για τη βελτίωση της αποδοτικότητας. Αύξηση της εμπλοκής του ιδιωτικού τομέα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) Σενάριο 2: Διαχωρισμός της ΑΗΚ σε δύο ή περισσότερους τομείς με ιδιωτικοποίηση ενός ή περισσότερων τομέων 19
ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Ενδιάμεση Έκθεση (Exergia S.A. MRC Consultants) Ανάλυση 12 πιθανών σεναρίων σχετικά με την ιδιωτικοποίηση της ΑΗΚ. Η έκθεση για τον διαχωρισμό και την ιδιωτικοποίηση της ΑΗΚ έγινε στηριζόμενη στις Κύριες Κυβερνητικές Στοχεύσεις (ΚΚΣ) που στην ουσία αντανακλούν την πολιτική της κυβέρνησης υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων. Προκρίνεται ο διαχωρισμός των δραστηριοτήτων της ΑΗΚ σε δύο νομικές οντότητες Παραγωγής/Προμήθειας και Δίκτυα. Στη συνέχεια προτείνεται η μερική ιδιωτικοποίηση με τον έλεγχο να παραμένει στο κράτος. Έχει ήδη λεχθεί δημόσια ότι ενδεχομένως τα αποτελέσματα να ήταν καθοδηγούμενα. 20
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Η καθετοποιημένη ΑΗΚ είναι ένας αποδοτικός οργανισμός και ανταποκρίνεται πλήρως σε όλο το φάσμα των αναγκών της κυπριακής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας Οι δραστηριότητες της ΑΗΚ υποστηρίζονται από γερή υποδομή, σύγχρονες εγκαταστάσεις και υψηλή τεχνολογία Όλοι οι τομείς δραστηριοτήτων λειτουργούν συλλογικά ως ενιαίος οργανισμός Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, αλλά όχι «αλλαγή για χάριν της αλλαγής» Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για το τι αλλαγές θα πρέπει να γίνουν 21
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Είναι σημαντικό να υλοποιηθεί ο Λογιστικός και Λειτουργικός διαχωρισμός των δραστηριοτήτων της ΑΗΚ το συντομότερο. Αναμένεται μείωση των λειτουργικών εξόδων Εξορθολογισμός του κόστους προσωπικού που ανέρχεται περίπου στα 85 εκατ. ετησίως (2014) και αντιπροσωπεύει ποσοστό περίπου 12% των συνολικών λειτουργικών εξόδων Είναι αναγκαίο να εφαρμοστεί πιστά ένας Κώδικας Δημόσιας Διακυβέρνησης αφού πρώτα γίνει Κανονισμός, ή ακόμη και να υιοθετηθεί ως Νόμος από τη Βουλή Θα πρέπει να ενισχυθούν οι υπηρεσίες εσωτερικού έλεγχου, κανονιστικής συμμόρφωσης και διαχείρισης κινδύνων ώστε να αυξηθεί η προστασία του Οργανισμού 22
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Ένας πιο αποδοτικός και αποτελεσματικός Οργανισμός μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο μη ιδιωτικοποίησης Θα πρέπει να γίνει μια αναλογιστική μελέτη ως προς τις υποχρεώσεις του Οργανισμού και κατ επέκταση του Κράτους στο ταμείο σύνταξης των εργαζομένων μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα Παρ όλο που η ΑΗΚ τα τελευταία τρία χρόνια έχει μειώσει τις τιμές ηλεκτρικού ρεύματος, οι τιμές παραμένουν σε ψηλά επίπεδα Προώθηση του προγράμματος Net Metering έτσι ώστε περισσότεροι καταναλωτές να επωφεληθούν από μείωση του λογαριασμού ηλεκτρικής ενέργειας 23
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Το Κράτος με την προώθηση της χρήσης ΑΠΕ για την παραγωγή, ιδιαίτερα από φωτοβολταϊκά συστήματα και ηλιοθερμικά πάρκα, μπορεί να επιτύχει εισροή επενδυτικών κεφαλαίων στον τομέα της ενέργειας Παράδειγμα, πρόσφατη αδειοδότηση δυο ηλιοθερμικών πάρκων 100 ΜW Άλασσα και Αχερά, συνολικής επένδυσης 370 εκατ. Ο στόχος της κυβέρνησης για προσέλκυση κεφαλαίων στον τομέα της ενέργειας δεν πρέπει κατ ανάγκην να συνεπάγεται με αποξένωση κρατικής περιουσίας. Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. 24
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Ποσοστό Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ Εγκατεστημένη Ισχύς MW Έτος Bιομάζα Φώτοβολταϊκά Αιολικά Πάρκα Ηλιοθερμικά Πάρκα % Παραγωγής από ΑΠΕ 2015 10,4 125,7 157,5-9,28 2020 10,4 193,2 175,0 100,0 18,38 25
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Το Σενάριο 2 απορρίπτεται επειδή στην περίπτωση της Κύπρου, μιας μικρής χώρας, η ιδιωτικοποίηση μέρος ή ολόκληρου του οργανισμού θα δημιουργήσει πολύ σοβαρές επιπλοκές Οι προσπάθειες που γίνονται για την ιδιωτικοποίηση μέρους της ΑΗΚ αποτελούν πειράματα υψηλού ρίσκου Γιατί να πετύχει στην Κύπρο εφ όσον η διεθνής εμπειρία δεν παραπέμπει σε θετικά αποτελέσματα; Οι πειραματισμοί σχετικά με την εξεύρεση της δήθεν καλύτερης φόρμουλας διαχωρισμού και ιδιωτικοποίησης της ΑΗΚ είναι αχρείαστοι και απλά εξυπηρετούν τις ιδεολογικές προσεγγίσεις καθώς και ιδιοτελή συμφέροντα 26
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Η τυχόν αποξένωση έστω και ενός ή/και περισσοτέρων από τους τομείς δραστηριοτήτων της ΑΗΚ θα: - θα προκαλέσει σύγκρουση συμφερόντων - θα αναταράξει την ομαλή λειτουργία της ΑΗΚ ως ενιαίου - καθετοποιημένου οργανισμού - πολλές συνέργειες θα εκλείψουν - θα δημιουργήσει προβλήματα επικοινωνίας, συνεργασίας, συνεννόησης και καθυστερήσεις 27
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Επιπρόσθετα η ιδιωτικοποίηση μέρους της ΑΗΚ, λαμβάνοντας υπ όψιν το μικρό μέγεθος της αγοράς της Κύπρου, δεν θα καταλήξει σε υγιή ανταγωνισμό, αλλά αντίθετα θα: - προκύψει ολιγοπώλιο - χαθούν οι οικονομίες κλίμακας και στο τέλος αναπόφευκτα θα αυξηθούν οι τιμές 28
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Πρέπει να τονιστεί η σημασία της Εξαίρεσης που έχει κερδίσει η Κύπρος, και ότι με βάση αυτή την Εξαίρεση επιτρέπεται και συνιστάται να διατηρηθεί η ΑΗΚ ως καθετοποιημένος δημόσιος οργανισμός Σε περίπτωση κατακερματισμού της ΑΗΚ και εμπλοκής ιδιώτη, αμφισβητείται η εγγύηση της μέχρι σήμερα «ασφαλούς, ποικίλους και αειφόρου προμήθειας ενέργειας σε ανταγωνιστικές τιμές» Δεν αναμένεται από τον ιδιώτη επιχειρηματία να επενδύσει στον ίδιο βαθμό όπως η ΑΗΚ πράττει διαχρονικά (υποδομές, τεχνολογία, περιβάλλον κτλ) 29
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Η Κύπρος με τη γεωστρατηγική της θέση θα διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του ενεργειακού κόμβου στη Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο και θα έχει πολλά να κερδίσει Η έλευση του φυσικού αερίου αποτελεί ένα επιπρόσθετο λόγο που η ΑΗΚ πρέπει να παραμείνει υπό κρατικό έλεγχο Τα οφέλη από το φυσικό αέριο αναμένονται να είναι σημαντικά για τη χώρα μας τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα 30
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Οι ενεργειακές εξελίξεις στη Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο και η αξιοποίηση του φυσικού αερίου αποτελούν σημαντικούς λόγους για τους οποίους η ΑΗΚ πρέπει να παραμείνει δημόσιος οργανισμός για την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Στο ελάχιστο, η κυβέρνηση θα πρέπει να παγοποιήσει την προώθηση σεναρίων διαχωρισμού και ιδιωτικοποίησης της ΑΗΚ με ένα σενάριο αναμονής «wait and see» διατηρώντας την ΑΗΚ ως καθετοποιημένο οργανισμό δημόσιας ωφελείας, μέχρι να αξιολογήσει καλύτερα τις ευρύτερες ενεργειακές προκλήσεις. 31