ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2008 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΥΝΟΨΗ

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2008 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΥΝΟΨΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΤΟ ΕΡΓΟ ΕΙΝΑΙ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΟΥΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΕΤΠΑ ΚΑΤΑ 80% ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΚΑΤΑ 20%

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΜΕ... 6 1.1 Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ... 6 1.1.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΩΝ ΜΜΕ... 6 1.1.2 ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΜΜΕ... 13 1.1.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ... 14 1.1.4 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ... 16 1.1.5 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ... 19 1.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ... 24 1.2.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 24 1.2.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ... 24 2. ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ... 27 2.1 ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ... 27 2.2 ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ... 31 2.3 ΕΠΕΝ ΥΤΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΛΑ ΩΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ... 34 3. ΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΟΙ ΜΜΕ... 36 3.1 ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ... 36 3.2 ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ... 37 3.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΩΝ ΜΜΕ... 39 4. ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΜΕ... 41 4.1 ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο 2004-2008... 41 4.2 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ&ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο47 4.3 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΣΠΑ, ΤΩΝ ΤΟΜΕΑΚΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ Ε.Π.... 48 5. ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΑΙ ΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕ Ο, ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΜΕ... 58 5.1 ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 59 5.2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 67 5.3 ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 70 6. ΟΙ ΝΕΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΜΜΕ... 80 6.1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ... 80 6.2 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ, ΕΡΕΥΝΑ, ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ (ΤΠΕ)... 83 6.3 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ... 85 6.4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ... 85 6.5 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ... 86 6.6 ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ... 87 2

7. ΟΙ ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ... 89 7.1 ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... 89 7.2 ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΜΕ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΣΥΝΘΕΤΟΥΝ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ.... 91 8. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΜΜΕ... 94 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις συµβάλλουν σηµαντικά στη συνολική απασχόληση και το παραγόµενο προϊόν. Σύµφωνα µε στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι ΜΜΕ συνεισφέρουν περισσότερο του 55% του ΑΕΠ και 65% της απασχόλησης στις χώρες υψηλού, κατά κεφαλήν, ΑΕΠ ενώ περισσότερο του 70% του ΑΕΠ και 95% της απασχόλησης στις χώρες χαµηλού, κατά κεφαλήν, ΑΕΠ. Σε σχέση µε τις µεγαλύτερες επιχειρήσεις, οι ΜΜΕ παρουσιάζουν συγκριτικά πλεονεκτήµατα σε ειδικά τµήµατα της αγοράς ή σε εξειδικευµένα προϊόντα, είναι πιο ευέλικτες και ευπροσάρµοστες, προσεγγίζουν ευκολότερα τον πελάτη και ανταποκρίνονται πιο άµεσα και αποτελεσµατικά στις ανάγκες του. Ωστόσο, σηµαντικά είναι και τα εµπόδια που αντιµετωπίζουν στην ανάπτυξή τους, µεταξύ των οποίων, η περιορισµένη πρόσβαση στη χρηµατοδότηση, οι νοµοθετικές και διοικητικές επιβαρύνσεις, η περιορισµένη πρόσβαση στην τεχνολογία και καινοτοµία και οι δυσκολίες πρόσβασης στη διεθνή αγορά και στην ανάπτυξη δικτύων και συνεργασιών. Παράλληλα, η διεθνής χρηµατοπιστωτική κρίση του 2008 κατέστησε πιο ευάλωτες τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν να αντιµετωπίσουν µια σειρά πρόσθετων ή/και εντεινόµενων προβληµάτων όπως η µειωµένη αγοραστική δύναµη των καταναλωτών, η µειωµένη ρευστότητα, το υψηλό κόστος δανεισµού και η µειωµένη ζήτηση των παραγόµενων προϊόντων και υπηρεσιών τους. Η Ελληνική Πολιτεία σχεδιάζει πακέτο έκτακτων µέτρων για τη στήριξη των ΜΜΕ υπό το βάρος της διεθνούς κρίσης, ενώ, παράλληλα, εφαρµόζει διαρθρωτικές πολιτικές για την τόνωση της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας και της καινοτοµίας των ΜΜΕ, εντός του πλαισίου και των προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Εθνικό Παρατηρητήριο για τις ΜΜΕ δηµιουργήθηκε στο πλαίσιο του Μέτρου 1.4. του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Ανταγωνιστικότητα» 2000-2006 (Ε.Π.ΑΝ), το οποίο προέβλεπε δηµιουργία, ανάπτυξη και λειτουργία κατάλληλων δοµών και υποστηρικτικών µηχανισµών που ενθαρρύνουν, διευκολύνουν και υποστηρίζουν την επιχειρηµατική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Ο σχεδιασµός και οι δραστηριότητες του Εθνικού Παρατηρητηρίου για τις ΜΜΕ, µεταξύ άλλων, περιλαµβάνουν δράσεις για: τη συστηµατική παρακολούθηση των ΜΜΕ σε κλαδικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο τη συγκέντρωση, επεξεργασία και διάχυση επικαιροποιηµένης πληροφόρησης για την κατάσταση και τις προοπτικές των ΜΜΕ. Στο πλαίσιο αυτό, ανατέθηκε, µετά από Ανοιχτό ιεθνή ιαγωνισµό, το Έργο της εκπόνησης τριών Ετήσιων Εκθέσεων για τα έτη 2006, 2007 και 2008 µε θέµα: «Η Κατάσταση και οι Προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα» στην Ένωση Εταιρειών «European Profiles A.E.» και «BPM A.E.» Η δοµή και παρουσίαση των τριών Ετήσιων Εκθέσεων ακολούθησε ενιαία και συγκρίσιµη µορφή για τα τρία έτη, µε οκτώ (8) Ενότητες στο Μέρος Α και δύο (2) θεµατικές Ενότητες στο Μέρος Β. 4

Ως επακόλουθο της µεγάλης σε έκταση θεµατογραφίας των Εκθέσεων έγινε προσεκτική επιλογή προς παρουσίαση των πλέον κρίσιµων ποιοτικών και ποσοτικών παραµέτρων και εξαγωγή κρίσεων και συµπερασµάτων, χωρίς αυτό να λειτουργεί σε βάρος του τελικού αποτελέσµατος, ενώ αποφεύχθηκαν επαναλήψεις και αλληλοεπικαλύψεις των στοιχείων και διαπιστώσεων των τριών Εκθέσεων. Όλα τα εξωγενή ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία που παρατίθενται στην Έκθεση, προκειµένου να εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα και πορίσµατα, προκύπτουν από τη συλλογή και επεξεργασία πρωτογενών δεδοµένων των πλέον αξιόπιστων και αναγνωρισµένων διεθνών και εγχώριων Οργανισµών και ερευνητικών Ινστιτούτων. Η παρούσα Έκθεση αφορά στο έτος 2008 και η µεθοδολογική της προσέγγιση συνίσταται σε: α) έρευνα γραφείου (desk research) για την ανεύρεση δευτερογενών πηγών πληροφόρησης, και β) έρευνα πεδίου (field research), στο πλαίσιο της οποίας συλλέχθηκαν πρωτογενή δεδοµένα. Η έρευνα πεδίου σχεδιάσθηκε και υλοποιήθηκε σε πανελλαδικό αντιπροσωπευτικό δείγµα 800 ΜΜΕ, στρωµατοποιηµένο κατά κατηγορία µεγέθους επιχείρησης (0-4, 5-9, 10-49, 50-249 εργαζόµενοι). Η έρευνα υλοποιήθηκε σε τρία ετήσια κύµατα, σε µέγεθος δείγµατος 800 επιχειρήσεων ανά κύµα, µε τη µέθοδο των αυτοσυµπληρούµενων ερωτηµατολογίων (δι αλληλογραφίας ή µε απευθείας συµπλήρωση µέσω του διαδικτύου) ενώ ειδικά εκπαιδευµένοι ερευνητές διεξήγαγαν συνεντεύξεις τηλεφωνικά σε όσους καθυστέρησαν να απαντήσουν. Τα αποτελέσµατα της έρευνας πεδίου έχουν ενσωµατωθεί στις αντίστοιχες ενότητες της Έκθεσης µαζί µε τα ευρήµατα της δευτερογενούς έρευνας γραφείου. Η παρούσα έκδοση περιλαµβάνει τη συνοπτική απόδοση της Ετήσιας Έκθεσης για το 2008 και δεν αναφέρεται στις δύο θεµατικές Ενότητες για το 2008, οι οποίες θα αποτελέσουν αντικείµενο ξεχωριστής παρουσίασης Ο χρόνος διεξαγωγής της Έκθεσης είναι το δεύτερο εξάµηνο του 2008, µε ηµεροµηνία ολοκλήρωσης την 30/11/08, ενώ η δειγµατοληπτική ποσοτική έρευνα πεδίου διεξήχθη το Σεπτέµβριο και Οκτώβριο του 2008. Ωστόσο, µε δεδοµένη τη ρευστότητα της οικονοµικής κατάστασης, τα στοιχεία της Έκθεσης αφορούν αυστηρά την περίοδο εκπόνησής της και µελλοντική χρήση ή αναφορά σ αυτήν ή στα πορίσµατά της πιθανώς να χρήζουν επικαιροποίησης προκειµένου να εξαχθούν ασφαλή και έγκυρα συµπεράσµατα. 5

1. Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΜΕ 1.1 Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1.1.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΩΝ ΜΜΕ Οι µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις εξακολουθούν να συνθέτουν, κατ εξοχήν, τον ελληνικό επιχειρηµατικό χάρτη. Σύµφωνα µε την επεξεργασία των προσφάτως δηµοσιευµένων στατιστικών στοιχείων της ΕΣΥΕ, επί συνόλου 902.631 επιχειρήσεων, 875.706 απασχολούν από 0 έως 4 εργαζόµενους (ποσοστό 94,6%) και 25.331 από 5-9 εργαζόµενους (ποσοστό 2,8%) 1 ( ιάγραµµα 1.1). ιάγραµµα 1.1: Αριθµός Επ ιχειρήσεων ανά αριθµό απ ασχολούµενων 100% 94,6% 80% 60% 40% 20% 0% 2,8% 1,4% 0,5% 0,4% 0,2% 0,2% 0-4 5-9 10-19 20-29 30-49 50-99 100 και άνω Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο επιχειρήσεων 2004 Επίσης, από τη σύγκριση των στατιστικών δεδοµένων, διαπιστώνουµε µείωση του αριθµού των επιχειρήσεων που απασχολούν έως 4 εργαζόµενους και, αντίστοιχα, σηµαντική αύξηση των επιχειρήσεων που απασχολούν από 5 έως 9 και από 10-19 εργαζόµενους 2. ( Πίνακας 1.1) 1 Έχει υπολογισθεί ότι το µέσο µέγεθος απασχόλησης των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι δύο εργαζόµενοι, το µικρότερο σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε (µέσο µέγεθος απασχόλησης των επιχειρήσεων στην ΕΕ έξι άτοµα). 2 Σύµφωνα µε διάφορες έρευνες διαπιστώνεται ότι το 80% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα έχουν την µορφή οικογενειακής επιχείρησης. Αν και δεν υπάρχει σαφής ορισµός της οικογενειακής επιχείρησης (δηλαδή αν ορίζεται σύµφωνα µε το µετοχικό, νοµικό ή διαχειριστικό έλεγχο), σε όλες σχεδόν τις επιχειρήσεις αυτού του τύπου υπάρχει απόλυτος έλεγχος της επιχείρησης από µέλη της οικογένειας του ιδρυτή. Το γεγονός αυτό τεκµηριώνεται και από την ποσοτική έρευνα. 6

Πίνακας 1.1 : Συγκριτικά στοιχεία απασχόλησης των επιχειρήσεων Εύρος αριθµού απασχολούµενων Αριθµός Επιχειρήσεων Ποσοστό επί συνόλου (%) Μεταβολή 2004/2003 (%) 0-4 853.706 94,6% -1,4% 5-9 25.331 2,8% 33,6% 10-19 12.558 1,4% 39,1% 20-29 4.096 0,5% 51,3% 30-49 3.199 0,4% 18,1% 50-99 1.994 0,2% 10,5% 100 και άνω 1.747 0,2% -3,2% Σύνολο: 902.631 100% 1,04% Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο επιχειρήσεων 2003, 2004 (ίδια επεξεργασία στοιχείων) Επιπλέον, το 83,2% των επιχειρήσεων εµφανίζουν τζίρο µικρότερο των 150.000 Ευρώ. ( ιάγραµµα 1.2 ) ιάγραµµα 1.2: Αριθµός Επ ιχειρήσεων και τάξεις µεγέθους κύκλου εργασιών (σε εκατ. Ευρώ) 100% 80% 83,23% 60% 40% 20% 0% 7,35% 3,59% 3,87% 1,38% 0,39% 0,14% 0,02% 0,03% [0-0,15) [0,15-0,3) [0,3-0,5) [0,5-1,5) [1,5-5) [5-15) [15-50) [50-100) 100+ Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο επιχειρήσεων 2004 (ίδια επεξεργασία στοιχείων) 7

Από τη συσχέτιση των στοιχείων απασχόλησης και κύκλου εργασιών των ΜΜΕ προκύπτει ότι ένα ποσοστό 82,3% των ελληνικών επιχειρήσεων απασχολεί λιγότερο από 4 εργαζόµενους και πραγµατοποιεί Κ.Ε. έως 150 χιλ. Ευρώ. Συνολικά, το 94% περίπου των ελληνικών ΜΜΕ απασχολεί έως 9 εργαζόµενους και πραγµατοποιεί τζίρους έως 500 χιλ. Ευρώ. ( Πίνακας 1.2 και 1.3 ) ΤΑΞΕΙΣ ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Πίνακας 1.2 : Συσχέτιση αριθµού επιχειρήσεων ανά τάξη µεγέθους και ανά τάξη τζίρου ΤΑΞΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 0-4 5-9 10-19 20-29 30-49 50-99 100+ [0-0,15) 743.352 5.830 1.385 313 212 122 82 [0,15-0,3) 59.590 5.465 1.112 115 38 28 19 [0,3-0,5) 25.968 4.308 1.791 275 82 27 18 [0,5-1,5) 21.274 6.830 4.645 1.416 652 155 44 [1,5-5) 3.141 2.586 2.988 1.437 1.395 716 232 [5-15) 326 307 578 493 681 710 497 [15-50) 83 46 102 94 175 256 570 [50-100) 13 11 15 19 24 40 172 [100 + 12 0 15 15 30 39 221 Πηγή: ΕΣΥΕ, Μητρώο Επιχειρήσεων 2004, (επεξεργασία European Profiles A.E.) Πίνακας 1.3 : Συσχέτιση αριθµού επιχειρήσεων ανά τάξη µεγέθους και ανά τάξη τζίρου [Ποσοστό (%) επί συνόλου επιχειρήσεων] ΤΑΞΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΑΞΕΙΣ ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 0-4 5-9 10-19 20-29 30-49 50-99 100+ [0-0,15) 82,30% 0,65% 0,15% 0,03% 0,02% 0,01% 0,01% [0,15-0,3) 6,60% 0,61% 0,12% 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% [0,3-0,5) 2,88% 0,48% 0,20% 0,03% 0,01% 0,00% 0,00% [0,5-1,5) 2,36% 0,76% 0,51% 0,16% 0,07% 0,02% 0,00% [1,5-5) 0,35% 0,29% 0,33% 0,16% 0,15% 0,08% 0,03% [5-15) 0,04% 0,03% 0,06% 0,05% 0,08% 0,08% 0,06% [15-50) 0,01% 0,01% 0,01% 0,01% 0,02% 0,03% 0,06% [50-100) 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,02% [100 + 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,02% Πηγή: ΕΣΥΕ, Μητρώο Επιχειρήσεων 2004, (επεξεργασία European Profiles A.E.) 8

Σχετικά µε την ποσοστιαία κατανοµή τοµέων και κλάδων επιχειρηµατικής δραστηριότητας, το µεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων (35%) κατατάσσεται στον εµπορικό τοµέα (χονδρικό και λιανικό εµπόριο), το 10,6% δραστηριοποιείται στη Βιοµηχανία, το 11,5% στον Τουρισµό, ενώ µόλις το 2,2% των επιχειρήσεων ασχολείται µε τον Πρωτογενή Τοµέα της οικονοµίας (Γεωργία Αλιεία). ( ιάγραµµα 1.3 ) ιάγραµµα 1.3: Κατανοµή αριθµού επιχειρήσεων κατά κατηγορία οικονοµικής δραστηριότητας Λοιποί Κλάδοι 2,48% Κατασκευές Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού συνόλου και άλλων υπηρεσιών κοινωνικού ή ατοµικού χαρακτήρα 5,06% 12,10% Υγεία και κοινωνική µέριµνα 0,40% Εκπαίδευση 0,58% ηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 0,13% ιαχείρηση ακίνητης περιουσίας, εκµισθώσεις και επιχειρηµατικές δραστηριότητες 13,98% Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί 0,43% Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες 5,43% Ξενοδοχεία και εστιατόρια 11,49% Χονδρικό και λιανικό εµπόριο. Επισκευή αυτοκινήτων 34,74% Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου και νερού 0,14% Μεταποιητικές βιοµηχανίες 10,66% Ορυχεία και λατοµεία Αλιεία Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα και δασοκοµία 0,13% 0,18% 2,05% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο επιχειρήσεων 2003 (επεξεργασία στοιχείων) Ως επακόλουθο, το µεγαλύτερο ποσοστό του κύκλου εργασιών πραγµατοποιούν οι εµπορικές επιχειρήσεις και ακολουθούν οι κατασκευές, ο κλάδος των τροφίµων και ποτών, ο τουρισµός και οι χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες (Πίνακας 1.4 ) Πίνακας 1.4 : Κατανοµή επιχειρήσεων κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας και κύκλου εργασιών ΣΤΑΚΟ 03 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ % ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ % ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ 01 Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα και συναφείς βοηθητικές δραστηριότητες 17.427 1,9% 0,71% 02 ασοκοµία, υλοτοµία και συναφείς 1.064 0,1% 0,02% 9

ΣΤΑΚΟ 03 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ % ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ % ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ δραστηριότητες 05 10 Αλιεία, ιχθυοκαλλιέργεια και συναφείς βοηθητικές δραστηριότητες Εξόρυξη άνθρακα και λιγνίτη εξόρυξη τύρφης 1.655 0,2% 0,24% 18 0,0% 0,01% 11 Άντληση αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου βοηθητικές δραστηριότητες συναφείς µε την άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου, µε εξαίρεση τις µελέτες 34 0,0% 0,01% 13 Εξόρυξη µεταλλικών µεταλλευµάτων 45 0,0% 0,07% 14 Άλλες εξορυκτικές και λατοµικές δραστηριότητες 1.068 0,1% 0,17% 15 Βιοµηχανία τροφίµων και ποτών 16.778 1,9% 4,55% 16 Παραγωγή προϊόντων καπνού 23 0,0% 0,73% 17 Παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών υλών 3.491 0,4% 0,72% 18 Κατασκευή ειδών ένδυσης κατεργασία και βαφή γουναρικών 14.041 1,6% 1,10% 19 Κατεργασία και δέψη δέρµατος κατασκευή ειδών ταξιδίου (αποσκευών), τσαντών, ειδών σελλοποιίας, ειδών σαγµατοποιίας και υποδηµάτων 1.841 0,2% 0,15% 20 Βιοµηχανία ξύλου και κατασκευή προϊόντων από ξύλο και φελλό, εκτός από τα έπιπλα κατασκευή ειδών καλαθοποιίας και σπαρτοπλεκτικής 6.717 0,7% 0,30% 21 Παραγωγή χαρτοπολτού, χαρτιού και προϊόντων από χαρτί 841 0,1% 0,42% 22 Εκδόσεις, εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραµµένων µέσων εγγραφής ήχου και εικόνας και µέσων πληροφορικής 6.391 0,7% 1,11% 23 24 25 Παραγωγή οπτάνθρακα (κωκ), προϊόντων διύλισης πετρελαίου και πυρηνικών καυσίµων Παραγωγή χηµικών ουσιών και προϊόντων Κατασκευή προϊόντων από ελαστικό (καουτσούκ) και πλαστικές ύλες 97 0,0% 3,63% 1.194 0,1% 2,23% 1.310 0,1% 0,53% 26 Κατασκευή άλλων προϊόντων από µη µεταλλικά ορυκτά 4.889 0,5% 1,32% 27 Παραγωγή βασικών µετάλλων 767 0,1% 0,97% 28 29 30 31 Κατασκευή µεταλλικών προϊόντων, µε εξαίρεση τα µηχανήµατα και τα είδη εξοπλισµού Κατασκευή µηχανηµάτων και ειδών εξοπλισµού µ.α.κ. Κατασκευή µηχανών γραφείου και ηλεκτρονικών υπολογιστών Κατασκευή ηλεκτρικών µηχανών και συσκευών µ.α.κ. 14.536 1,6% 1,56% 5.333 0,6% 0,74% 220 0,0% 0,10% 1.759 0,2% 0,66% 10

ΣΤΑΚΟ 03 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ % ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ % ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ 32 33 Κατασκευή εξοπλισµού και συσκευών ραδιοφωνίας, τηλεόρασης και επικοινωνιών Κατασκευή ιατρικών οργάνων, οργάνων ακριβείας και οπτικών οργάνων, κατασκευή ρολογιών κάθε είδους 556 0,1% 0,11% 711 0,1% 0,15% 34 Κατασκευή αυτοκινήτων οχηµάτων κατασκευή ρυµουλκούµενων και ηµιρυµουλκούµενων οχηµάτων 422 0,0% 0,35% 35 Κατασκευή λοιπού εξοπλισµού µεταφορών 1.314 0,1% 0,35% 36 Κατασκευή επίπλων λοιπές βιοµηχανίες µ.α.κ. 12.867 1,4% 0,74% 37 Ανακύκλωση 154 0,0% 0,06% 40 Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού και ζεστού νερού 740 0,1% 1,78% 41 Συλλογή, καθαρισµός και διανοµή νερού 559 0,1% 0,23% 45 Κατασκευές 109.217 12,1% 5,57% 50 Εµπόριο, συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων οχηµάτων και µοτοσυκλετών 38.010 4,2% 7,11% 51 Χονδρικό εµπόριο και εµπόριο µε προµήθεια, εκτός από το εµπόριο αυτοκινήτων οχηµάτων και µοτοσυκλετών 77.129 8,5% 22,48% 52 Λιανικό εµπόριο, εκτός από το εµπόριο αυτοκινήτων οχηµάτων και µοτοσυκλετών επισκευή ειδών ατοµικής και οικιακής χρήσης 198.414 22,0% 13,53% 55 Ξενοδοχεία και εστιατόρια 103.730 11,5% 3,21% 60 Χερσαίες µεταφορές. Μεταφορές µέσω αγωγών 31.588 3,5% 1,53% 61 Υδάτινες µεταφορές 3.024 0,3% 0,66% 62 Εναέριες µεταφορές 84 0,0% 0,58% 63 Βοηθητικές και συναφείς προς τις µεταφορές δραστηριότητες δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων 11.331 1,3% 1,53% 64 Ταχυδροµεία και τηλεπικοινωνίες 2.966 0,3% 3,60% 65 66 67 70 Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί, µε εξαίρεση τις ασφαλιστικές εταιρείες και τα ταµεία συντάξεων Ασφαλίσεις και συνταξιοδοτικά ταµεία, εκτός από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση ραστηριότητες συναφείς µε τις δραστηριότητες ενδιάµεσων χρηµατοπιστωτικών οργανισµών ραστηριότητες σχετικές µε ακίνητη περιουσία 426 0,0% 5,08% 496 0,1% 0,03% 2.960 0,3% 0,21% 5.767 0,6% 0,22% 71 Εκµίσθωση µηχανηµάτων και εξοπλισµού χωρίς χειριστή εκµίσθωση ειδών ατοµικής και οικιακής χρήσης 6.551 0,7% 0,45% 72 Πληροφορική και συναφείς δραστηριότητες 6.787 0,8% 0,52% 73 Έρευνα και ανάπτυξη 3.205 0,4% 0,16% 11

ΣΤΑΚΟ 03 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ % ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ % ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙ ΣΥΝΟΛΟΥ 74 Άλλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες 103.872 11,5% 3,71% 75 ηµόσια διοίκηση και άµυνα υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 1.215 0,1% 0,19% 80 Εκπαίδευση 5.258 0,6% 0,16% 85 Υγεία και κοινωνική µέριµνα 3.572 0,4% 0,28% 90 ιάθεση λυµάτων και απορριµµάτων υγιεινή και παρόµοιες δραστηριότητες 917 0,1% 0,06% 91 92 93 95 ραστηριότητες οργανώσεων µε µέλη µ.α.κ. Ψυχαγωγικές, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών ραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών οικιακού προσωπικού 3.344 0,4% 0,35% 18.617 2,1% 2,33% 22.835 2,5% 0,33% 33 0,0% 0,00% 99 Ετερόδικοι οργανισµοί και όργανα 17 0,0% 0,00% 0 Άγνωστος Κλάδος 22.404 2,5% 0,31% Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο επιχειρήσεων 2003 (επεξεργασία στοιχείων) ΣΥΝΟΛΟ 902.631 100% 100,00% Ως προς τη νοµική τους µορφή, το 80% περίπου των ελληνικών επιχειρήσεων λειτουργούν ως προσωπικές εταιρείες, το 8,6% ως οµόρρυθµες ενώ µόλις το 5,7% είναι Α.Ε. και Ε.Π.Ε ( ιάγραµµα 1.4 ) ιάγραµµα 1.4: Κατανοµή επιχειρήσεων κατά τάξη µεγέθους απασχόλησης ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΕΣ + ΣΥΜΠΛΟΙΟΚΤΗΣΙΑ 0,2% ΟΕ 8,6% ΛΟΙΠΕΣ 1,8% ΚΟΙΝΩΝΙΑ 0,6% ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ 1,8% ΕΠΕ 2,3% ΕΕ 1,5% ΑΕ 3,4% ΑΤΟΜΙΚΕΣ 79,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Πηγή: ΕΣΥΕ Μητρώο επιχειρήσεων 2003 (ίδια επεξεργασία) 12

1.1.2 ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΜΜΕ Οι ελληνικές επιχειρήσεις είναι άνισα κατανεµηµένες στα µεγάλα αστικά κέντρα. Το 35% είναι εγκαταστηµένες στην Αττική, όπου και πραγµατοποιείται το 65,6% του συνολικού τζίρου. Αντίστοιχα, στην Κεντρική Μακεδονία είναι εγκατεστηµένες το 17,4% του αριθµού των επιχειρήσεων και πραγµατοποιούν το 11,5% του συνολικού τζίρου ( ιαγράµµατα 1.5 και 1.6 ) ιάγραµµα 1.5: Αριθµός επιχειρήσεων κατά περιφέρεια ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ. 5,00% ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ Α. 4,70% ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ. 4,80% ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ. 4,30% ΚΡΗΤΗ. 5,90% ΑΤΤΙΚΗ. 35,50% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ. 17,40% ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ. 3,00% ΘΕΣΣΑΛΙΑ. 6,10% ΗΠΕΙΡΟΣ. 3,10% ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α. 5,30% ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ. 2,90% ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ. 1,90% 13

ιάγραµµα 1.6: Κύκλος εργασιών επιχειρήσεων κατά περιφέρεια ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ. 2,30% ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ. 1,70% ΚΡΗΤΗ. 3,25% ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ Α. 2,20% ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ. 2,60% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ. 11,50% ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ. 0,90% ΘΕΣΣΑΛΙΑ. 3,00% ΗΠΕΙΡΟΣ. 1,30% ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ. 1,00% ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α. 2,40% ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ. 0,70% ΑΤΤΙΚΗ. 65,60% 1.1.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ α. Ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά Στην Ετήσια Έκθεση για την Επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα για το 2007-2008 που εκπονεί το ΙΟΒΕ σε συνεργασία µε το GEM (Global Entrepreneurship Monitor) αποτυπώνονται µια σειρά ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών που διαµορφώνουν την συνολική εικόνα της επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα, τα σηµαντικότερα των οποίων είναι: Υποχώρηση της επιχειρηµατικότητας αρχικών σταδίων 3. Κυµαίνεται σε χαµηλά επίπεδα (5,71% του πληθυσµού βρίσκεται στα αρχικά στάδια έναρξης επιχειρηµατικής δραστηριότητας) και η Ελλάδα καταλαµβάνει την 26 η θέση σε σύνολο 42 χωρών και την 7 η ευρωπαϊκή (σε 22 χώρες αντιστοίχως). Αύξηση της καθιερωµένης επιχειρηµατικότητας 4. Κυµαίνεται σε υψηλά επίπεδα (13% του πληθυσµού) και η Ελλάδα καταλαµβάνει την 1 η θέση στην Ευρώπη, γεγονός που ερµηνεύεται εν πολλοίς και από τα υψηλά ποσοστά αυτοαπασχόλησης. Επιχειρηµατικότητα ανάγκης και Επιχειρηµατικότητα ευκαιρίας. Το 2007 καταγράφεται υποχώρηση της επιχειρηµατικότητας ανάγκης έναντι της επιχειρηµατικότητας ευκαιρίας. Τα βασικότερα αίτια που οδήγησαν στην αξιοποίηση της επιχειρηµατικής ευκαιρίας είναι η αύξηση του προσωπικού εισοδήµατος παρά η επίτευξη µεγαλύτερης εργασιακής ανεξαρτησίας (σε αντίθεση µε ότι ισχύει στις ευρωπαϊκές χώρες). 3 Περιλαµβάνει τους επίδοξους και τους νέους επιχειρηµατίες. 4 Συµµετοχή ή ιδιοκτησία επιχειρήσεων που λειτουργεί > 3,5 έτη. 14

Μείωση των «άτυπων» επενδυτών. Μειώνεται το ποσοστό του πληθυσµού (2,6%) που χαρακτηρίζεται ως «άτυποι» επενδυτές, δηλ. ιδιώτες που έχουν χρηµατοδοτήσει µε προσωπικά κεφάλαια την εκκίνηση ενός νέου εγχειρήµατος που ξεκίνησε κάποιος άλλος. ιακοπή λειτουργίας επιχειρήσεων. Το 2,6% του πληθυσµού δηλώνει ότι έχει διακόψει τη λειτουργία ή έκλεισε µια επιχείρηση που κατείχε η συµµετείχε στη διοίκηση ή σταµάτησε οποιαδήποτε µορφή αυτοαπασχόλησης. Όσον αφορά στα αίτια που οδήγησαν στη διακοπή / αναστολή της επιχειρηµατικής δραστηριότητας, 4 στα 9 εγχειρήµατα δεν απέδιδαν κέρδος. Ένα σηµαντικό 10% όµως δηλώνει ότι παρουσιάστηκε µια καλή ευκαιρία να πουλήσει την επιχείρηση, ενώ ένα 9% ακόµα δηλώνει ότι βρήκε άλλη απασχόληση. Κλαδική διάσταση της επιχειρηµατικότητας. Παρότι το 2007 µειώνεται το ποσοστό των νέων εγχειρηµάτων που έχουν στόχο τον τελικό καταναλωτή, εξακολουθούν να υπερτερούν σηµαντικά σε σχέση µε τον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Το γεγονός αυτό εξακολουθεί να προσδίδει στην επιχειρηµατικότητα της Ελλάδας χαρακτηριστικά «ρηχότητας»: η νέα επιχειρηµατικότητα που καταγράφεται στη χώρα δεν εκδηλώνεται σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας µέχρι το τελικό προϊόν, αλλά µόνο στον έσχατο κρίκο της αλυσίδας αυτής. Ο τοµέας που πρωτοστατεί είναι οι υπηρεσίες προς επιχειρήσεις οι οποίες αποτελούν το 24% του συνόλου των εγχειρηµάτων έναντι του 30% της Ευρώπης (κατά µέσο όρο). Νοµική Μορφή και αποκλειστικότητα απασχόλησης του επιχειρηµατία. ύο στα τρία εγχειρήµατα είναι προσωπικές ή ατοµικές επιχειρήσεις, ενώ ένα 20% οµόρρυθµες εταιρείες. Μόλις το 12% των νέων εγχειρηµάτων εντάσσονται στην κατηγορία των ΑΕ-ΕΠΕ. Επίσης, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, (89%), τα εγχειρήµατα των αρχικών σταδίων συνιστούν εργασία πλήρους απασχόλησης (αντίστοιχος ευρωπαϊκός µ.ο. κινείται µόλις στο 70%). Ποιοτικά Χαρακτηριστικά της Επιχειρηµατικότητας. Μόλις το 5,4% των επιχειρηµατικών αρχικών σταδίων δηλώνει ότι εισέρχεται σε µια πραγµατικά νέα αγορά όπου δεν υπάρχει κανένας άλλος ανταγωνιστής, δηµιουργώντας µια νέα νησίδα αγοράς. Στα αρνητικά των νέων εγχειρηµάτων θα πρέπει να λογιστεί η σταθερή έµφασή τους στο εσωτερικό περιβάλλον και στην κάλυψη της εγχώριας ζήτησης. Επτά στα δέκα εγχειρήµατα δεν προβλέπεται να έχουν κανένα πελάτη από το εξωτερικό και θα απευθύνονται αποκλειστικά στην εγχώρια πελατεία. Τα παραπάνω συµπεράσµατα, άλλα σε µικρότερο και άλλα σε µεγαλύτερο βαθµό, πιστοποιούνται και από την ποσοτική έρευνα που διενεργήθηκε στα πλαίσια της παρούσας Έκθεσης. Μόλις το 30% των επιχειρήσεων του δείγµατος θεωρεί ότι απευθύνεται σε µια αγορά πλούσια σε επιχειρηµατικές ευκαιρίες ενώ ποσοστό 50% θεωρεί ότι υπάρχει µεγάλη ζήτηση για τα κύρια προϊόντα της. Επίσης, το 70% των επιχειρήσεων θεωρεί ότι δραστηριοποιείται σε περιβάλλον έντονου ανταγωνισµού, η διάρθρωση του οποίου προέρχεται από οµοειδείς επιχειρήσεις (39%) και από µεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου (35%). Τέλος, το 62% των επιχειρήσεων του δείγµατος δηλώνουν ότι ερευνούν την εγχώρια 15

αγορά για νέες συνεργασίες, ενώ το 47% των επιχειρήσεων του δείγµατος αναζητά συνεργασίες στο εξωτερικό, παράγοντα που θεωρεί ιδιαίτερα σηµαντικό για την περαιτέρω ανάπτυξη τους β. ηµογραφικά και προσωπικά χαρακτηριστικά Σύµφωνα µε την ίδια Ετήσια Έκθεση για την Επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα για το 2007-2008 ( ΙΟΒΕ GEM ): - το 8% περίπου των ανδρών ηλικίας 18-64 ετών βρίσκεται στη φάση έναρξης νέου εγχειρήµατος και αντίστοιχα το 3,64% των γυναικών. Οι δύο δείκτες εµφανίζουν πτώση σε σχέση µε το προηγούµενο έτος ως αποτέλεσµα της πτώσης του συνολικού δείκτη επιχειρηµατικότητας. - η δηµογραφική διάρθρωση των επιχειρηµατικών αρχικών σταδίων καταγράφει µόλις 3 στα 10 άτοµα, στην φάση έναρξης µια νέας επιχειρηµατικής δραστηριότητας, να είναι γυναίκες. - ένας στους πέντε άνδρες ασκεί επιχειρηµατική δραστηριότητα για λόγους ανάγκης, ενώ στις γυναίκες το αντίστοιχο ποσοστό είναι δύο στις πέντε. - το 2007 φαίνεται ναι µειώνεται ελαφρά η µέση ηλικία του νέου/επίδοξου επιχειρηµατία στα 36 χρόνια έναντι των 38 το 2006, ενώ η πλειονότητα των επιχειρηµατικών αρχικών σταδίων προέρχεται από την τριτοβάθµια εκπαίδευση µε αντίστοιχο περιορισµό των αποφοίτων δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, οποίοι, ωστόσο, κυριαρχούν στην επιχειρηµατικότητα αρχικών σταδίων στην Ελλάδα. - οι Έλληνες εξακολουθούν να εµφανίζουν πολύ υψηλά επίπεδα αυτοπεποίθησης, καθώς σχεδόν οι µισοί (48%) θεωρούν ότι διαθέτουν τις γνώσεις, την ικανότητα και την εµπειρία για να εκκινήσουν µια νέα επιχείρηση. Την ίδια στιγµή δηλώνουν σε ποσοστό 60% ότι φοβούνται την επιχειρηµατική αποτυχία. Έτσι ο φόβος της αποτυχίας παραµένει διαχρονικά ένας από τους πλέον βασικούς αποτρεπτικούς παράγοντες στη µετουσίωση της υψηλής αυτοπεποίθησης σε ουσιαστική επιχειρηµατική δραστηριοποίηση 1.1.4 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Ο βαθµός ενσωµάτωσης της καινοτοµίας αγγίζει το 12,8% της νέας επιχειρηµατικότητας το 2007, ενώ µόλις το 12,8% των νέων εγχειρηµάτων θεωρεί ότι τα προϊόντα / υπηρεσίες που (θα) προσφέρουν είναι εντελώς νέα για όλους του πελάτες στους οποίους θα απευθύνονται Η επίδοση αυτή φέρνει την Ελλάδα στην µέση της κατάταξης στην Ευρώπη. Η µεγάλη πλειονότητα (64%) των εγχειρηµάτων δεν εκδηλώνουν κανέναν βαθµό «καινοτοµίας». Ωστόσο, το ποσοστό αυτό περιορίζεται διαχρονικά στην Ελλάδα (από 70% το 2005). (Η ανάπτυξη και συγκριτική κατάταξη των δεικτών καινοτοµίας των χωρών της Ευρώπης για το 2007 περιλαµβάνεται στην Ετήσια Έκθεση του 2007) 16

Αντίθετα επιδείνωση καταγράφεται το 2007 στο κριτήριο της τεχνολογικής αναβάθµισης των εγχειρηµάτων, καθώς πάνω από το 78% αυτών χρησιµοποιεί τεχνολογίες / διαδικασίες που είναι διαθέσιµες στην αγορά πάνω από 5 χρόνια. Πολύ νεότερες (που έχουν εµφανιστεί κατά τον τελευταίο µόλις χρόνο) τεχνολογίες / διαδικασίες για την παραγωγή/ διάθεση προϊόντων / υπηρεσιών χρησιµοποιείται µόλις από το 8% των εγχειρηµάτων. Το 2008 δηµοσιεύθηκε η έρευνα του Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας µε σκοπό την µέτρηση των βασικών και συµπληρωµατικών δεικτών των Ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών δράσης eeurope2005 και i2010 για το έτος 2007. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε σε πανελλαδική έκταση και αναλύονται σε αυτή τα αποτελέσµατα αναφορικά µε το ρόλο των νέων τεχνολογιών στη χώρα. Η µελέτη απαρτίζεται από 6 επιµέρους έρευνες που αφορούν σε Νοικοκυριά, Επιχειρήσεις, Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση, Ηλεκτρονική Μάθηση, Ηλεκτρονική Υγεία και Κόστος ιασύνδεσης. Αναφορικά µε τις επιχειρήσεις, τα αποτελέσµατα της έρευνας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες επιχειρήσεων, εκείνες που απασχολούν έως 9 άτοµα και εκείνες που απασχολούν 10 και πλέον άτοµα, ως εξής: Αποτελέσµατα επιχειρήσεων που απασχολούν 1-9 άτοµα - Η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών στις επιχειρήσεις µε 1-9 απασχολούµενους υπολογίστηκε το 2007 στο 57%, σηµειώνοντας µικρή αλλά σταθερή αύξηση µεταξύ των µετρήσεων. - 4 στις 10 επιχειρήσεις έχουν τους υπολογιστές τους συνδεδεµένους σε δίκτυο, που στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι LAN ή INTRANET. - Η τηλε-εργασία µετράται ακόµη σε εξαιρετικά χαµηλό επίπεδο, µόλις 6%, σηµειώνοντας όµως ελαφριά αύξηση µεταξύ των µετρήσεων. Χαµηλή είναι και η εγκατάσταση συστηµάτων πληροφορικής για τη διαχείριση λήψης παραγγελιών ή εντολής αγορών, που µετρήθηκε στο 9% (2007). - Στις επιχειρήσεις µε Η/Υ η σύνδεση στο ιαδίκτυο έφτασε στο 81%,σηµαντικά αυξηµένη σε σχέση µε το 2006 αλλά και το 2005. Πολύ σηµαντική αύξηση παρουσίασε η ευρυζωνική σύνδεση και το 2007(από 50% σε 63%). - Οι συναλλαγές µέσω ιαδικτύου µε τις ηµόσιες Υπηρεσίες σηµείωσαν αύξηση κατά το 2007 φθάνοντας στο 10% των επιχειρήσεων. - Η παρουσία των επιχειρήσεων στο ιαδίκτυο µέσω εταιρικής ιστοσελίδας ή φιλοξενίας σε κάποιο κόµβο σηµείωσε αύξηση το 2007, αγγίζονταςτο38%. - Οι ηλεκτρονικές πωλήσεις και οι ηλεκτρονικές αγορές εξακολουθούν να είναι πολύ χαµηλές. - Τα προβλήµατα σε σχέση µε την ασφάλεια παρουσιάζονται ακόµη περισσότερο µειωµένα το 2007, κάτι που πιθανόν οφείλεται στο ότι έχουν υιοθετηθεί περίπου τα ίδια µέτρα ασφαλείας µε το 2006, αλλά και επιπλέον ασφάλεια για τους servers. - Στην πρόσληψη προσωπικού είτε µε βασικές γνώσεις στη χρήση Η/Υ, είτε εξειδικευµένα στελέχη, οι επιχειρήσεις δεν αντιµετώπισαν ιδιαίτερο πρόβληµα. 17

Αποτελέσµατα επιχειρήσεων που απασχολούν 10+ άτοµα - Το σύνολο των επιχειρήσεων µε 10+ απασχολούµενους έχουν Η/Υ. Ο αριθµός Η/ Υ σε σχέση µε τον αριθµό των απασχολούµενων σε αυτές τις επιχειρήσεις υπολογίζεται σε 0,44 Η/Υ ανά εργαζόµενο, περίπου στα επίπεδα που υπολογίστηκε και το 2006. Περίπου 9 στις 10 επιχειρήσεις έχουν τους υπολογιστές τους συνδεδεµένους σε δίκτυο, στη µεγάλη πλειοψηφία τύπου Lan ή Intranet. - Η τηλε-εργασία µετρήθηκε στα ίδια περίπου επίπεδα µε πέρυσι, στο 10%. - Σηµαντικά αυξήθηκε η εγκατάσταση συστηµάτων πληροφορικής για τη διαχείριση λήψης παραγγελιών ή εντολής αγορών (31%). - Η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων µε 10+ απασχολούµενους έχουν σύνδεση στο ιαδίκτυο (94%), περίπου στα ίδια µε πέρυσι επίπεδα. - Σηµαντική αύξηση παρουσίασε και φέτος η ευρυζωνική σύνδεση σε σχέση µε το 2006, από 65% σε 73%, µε σταθεροποίηση της απλής και της ISDN. - Η χρήση του ιαδικτύου για συναλλαγές µε το ηµόσιο είναι πολύ σηµαντική (8 στις 10 επιχειρήσεις µε 10+απασχολούµενους το χρησιµοποιούν), δεν σηµείωσε όµως διαφοροποίηση σε σχέση µε τις προηγούµενες µετρήσεις. - 60% των επιχειρήσεων µε 10+ απασχολούµενους έχουν εταιρική ιστοσελίδα ή φιλοξενούνται σε κάποιο κόµβο, σηµαντικά περισσότερες από το 2006. - 51% των επιχειρήσεων ανέφεραν ύπαρξη πολιτικής ασφάλειας στην εταιρική ιστοσελίδα ή στον κόµβο που φιλοξενούνται, επαναλαµβάνοντας σχεδόν τα επίπεδα του 2005. - Οι ηλεκτρονικές πωλήσεις παρέµειναν και το 2007 στο 18% και πραγµατοποιούνται ουσιαστικά µέσω Internet. - Αισθητά µεγαλύτερο είναι το ποσοστό των ηλεκτρονικών πληρωµών για πωλήσεις µέσω ιαδικτύου (34%), επίσης στα επίπεδα του 2005 & 2006. Τέλος, οι επιχειρήσεις που πραγµατοποιούν ηλεκτρονικές αγορές, εξακολουθούν να είναι σχετικά λίγες (11%), σχεδόν όπως και στα προηγούµενα χρόνια. - Σχετικά µε την ασφάλεια, οι επιχειρήσεις αντιµετώπισαν λιγότερα προβλήµατα ασφαλείας σε σχέση µε το 2006, παρότι τα µέτρα ασφάλειας που έχουν πάρει δεν διαφοροποιήθηκαν ουσιαστικά. - Συχνή επικαιροποίηση των µέτρων ασφαλείας δηλώθηκε από 3 στις 4 επιχειρήσεις, όπως και το 2006. - εν αντιµετωπίστηκαν δυσκολίες από τις επιχειρήσεις στην πρόσληψη προσωπικού µε βασικές γνώσεις χρήσης Η/Υ ούτε όµως έντονο πρόβληµα και στην πρόσληψη εξειδικευµένων στελεχών πληροφορικής και επικοινωνιών, εφόσον κάτι τέτοιο χρειάστηκε (µόνο1 στις 5 επιχειρήσεις που αναζήτησαν προσωπικό αντιµετώπισε δυσκολίες). Επίσης, από την επεξεργασία των δεδοµένων της ειδικής ποσοτικής έρευνας της παρούσας έκθεσης προκύπτει ότι πάνω από το 70% των επιχειρήσεων του δείγµατος κρίνει ότι διαθέτει 18

σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισµό. Ο βαθµός ικανοποίησης αυξάνει όσο µεγαλώνει το µέγεθος της επιχείρησης: Επίσης, το 60% του δείγµατος κρίνει ότι αξιοποιεί πλήρως τις τεχνολογίες πληροφορικής και, επιπλέον, το 55% θεωρεί σηµαντική την επένδυση σε νέες τεχνολογίες ως παράγοντα ανάπτυξης: Ωστόσο, µόλις το 44% περίπου των επιχειρήσεων του δείγµατος δηλώνει ότι επενδύει στην ανάπτυξη καινοτόµων προϊόντων, ενώ το 80% των επιχειρήσεων δηλώνει ότι παράγει προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής ποιότητας: 1.1.5 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ 5 Η φυσιογνωµία (προφίλ) της ελληνικής µικροµεσαίας επιχειρήσεις αποτυπώνεται σε σχετική έρευνα του Εθνικού Παρατηρητήριου για τις ΜΜΕ, στην οποία προσδιορίζονται η ταυτότητα, τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά, αλλά και οι αντιλήψεις, προσδοκίες και απόψεις των ΜΜΕ για το παρόν και το µέλλον της επιχειρηµατικότητας. Η έρευνα περιελάµβανε ποιοτική (2006) και δύο κύµατα (2006 και 2007) ποσοτικής έρευνας. Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα, ανά οµάδα δεικτών, που προκύπτουν από τη συγκριτική αποτίµηση των δύο µετρήσεων της ποσοτικής έρευνας (α και β κύµα). ηµογραφικοί ιαρθρωτικοί δείκτες Ο µέσος αριθµός απασχολούµενων στις µικροµεσαίες επιχειρήσεις είναι περίπου ίδιος και στα δύο κύµατα της έρευνας: 1,5 απασχολούµενοι στις πολύ µικρές επιχειρήσεις, 20 µε 22 στις µικρές και 96 µε 99 εργαζόµενοι στις µεσαίες. Ο µέσος κύκλος εργασιών φαίνεται ότι µειώνεται στη β µέτρηση σε σχέση µε την α µέτρηση στις µικρές (-18%) και πολύ περισσότερο στις µεσαίες επιχειρήσεις (-45%), ενώ οι πολύ µικρές καταφέρνουν να τον διατηρούν στα ίδια επίπεδα. Η εξέλιξη της απασχόλησης στην Ελλάδα ανά τάξη µεγέθους επιχείρησης παρουσιάζει για το διάστηµα 2006-2007 αξιοσηµείωτο ρυθµό µεταβολής (10% περίπου) για τις µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις, ενώ για την περίοδο 2007-2008 µικρούς ρυθµούς µεταβολής οριακά αρνητικό για τις πολύ µικρές και οριακά θετικό για τις µικρές και µεσαίες. Η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων επιχειρηµατιών δηλώνει ότι η πρόσβαση των απασχολούµενων στην έδρα της επιχείρησης είναι εύκολη, δήλωση η οποία δεν διαφοροποιείται και στα δύο κύµατα της έρευνας ανά τάξη µεγέθους επιχείρησης ή ανά περιφέρεια έδρας της επιχείρησης. 5 Το έργο µε τίτλο «Έρευνα Προσδιορισµού της Επιχειρηµατικής Φυσιογνωµίας και των εικτών Επιχειρηµατικής ραστηριότητας των ΜΜΕ» εκπονήθηκε από το Εθνικό Παρατηρητήριο για τις ΜΜΕ σε πανελλήνιο στρωµατοποιηµένο δείγµα 3.500 Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων επιλεγµένων µε τη µέθοδο της τυχαίας δειγµατοληψίας. Περιλαµβάνει ποιοτική (2006) και δύο κύµατα (2006 και 2007) ποσοτικής έρευνας. Αντικείµενο του έργου είναι ο προσδιορισµός της ταυτότητας, των δηµογραφικών χαρακτηριστικών των µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ), αλλά και των αντιλήψεων, των προσδοκιών και των απόψεών τους για το παρόν και το µέλλον της επιχειρηµατικότητας. Το συνολικό έργο περιελάµβανε την εκπόνηση ερευνών (ποιοτικής και ποσοτικής), για την συλλογή και επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων και τον προσδιορισµό ποιοτικών και ποσοτικών παραµέτρων και αντιλήψεων που συνθέτουν την επιχειρηµατική φυσιογνωµία και τη δραστηριότητα των ΜΜΕ. 19

Οικονοµικοί Χρηµατοοικονοµικοί δείκτες Τα περιθώρια µικτού κέρδους των ΜΜΕ κινούνται σε σχετικά ικανοποιητικά επίπεδα στο α κύµα της έρευνας, αυτό µάλιστα ισχύει και για τα τρία υπό εξέταση µεγέθη επιχειρήσεων, όµως κατά τη β µέτρηση εµφανίζονται µειωµένα στις πολύ µικρές και µικρές επιχειρήσεις. Τα περιθώρια καθαρού κέρδους των ΜΜΕ κινούνται σε πολύ χαµηλά επίπεδα (της τάξης του 10% και λιγότερο) και για τα τρία υπό εξέταση µεγέθη επιχειρήσεων (εκτός µόνον από τις µεσαίες επιχειρήσεις στο α κύµα), µάλιστα εµφανίζονται µειωµένα κατά το β κύµα της έρευνας. Ο δείκτης ανάπτυξης εργασιών εµφανίζει κατά το β κύµα µείωση συγκριτικά µε το α κύµα για τις πολύ µικρές και µικρές επιχειρήσεις, είναι όµως σηµαντικά αυξηµένος (σχεδόν διπλάσιος) στις µεσαίες επιχειρήσεις. Από το σύνολο των υπό εξέταση επιχειρήσεων οι µισές δήλωσαν αύξηση στην µεταβολή του κύκλου εργασιών κατά τα έτη 2005 και 2006 (α µέτρηση της έρευνας), ενώ κατά τη β µέτρηση ο αριθµός όσων δήλωσαν αύξηση (µεταξύ των ετών 2006 και 2007) µειώθηκε σε 4 στις 10. Σταθερότητα στον κύκλο εργασιών εµφανίζουν 2 στις 10 επιχειρήσεις. Ο µέσος κύκλος εργασιών ανά εργαζόµενο εµφανίζεται στο β κύµα µειωµένος σε σχέση µε το α κύµα και στις τρεις τάξεις µεγέθους επιχειρήσεων: 21% στις πολύ µικρές, σηµαντικά όµως στις µικρές (κατά 35%) και στις µεσαίες επιχειρήσεις (κατά 55%). είκτες Πρόσβασης των ΜΜΕ σε χρηµατοδοτικά µέσα Από την έρευνα (και στις δύο µετρήσεις) προκύπτει ότι για την έναρξη λειτουργίας µιας επιχείρησης και µάλιστα ανεξάρτητα από το µέγεθος αυτής, χρησιµοποιούνται κυρίως ίδια κεφάλαια και τραπεζικός δανεισµός σε αναλογία 5 προς 1 (πάνω από 90% των κεφαλαίων) και µόλις ένα µικρό ποσοστό (5% περίπου) των κεφαλαίων προέρχεται από δηµόσια επιχορήγηση, οι επιχειρηµατίες, δηλαδή, ξεκινούν τη λειτουργία των επιχειρήσεών τους µε ίδια κεφάλαια. Η ίδια εικόνα παρουσιάζεται και στην περίπτωση της χρηµατοδότησης των επιχειρήσεων κατά τη λειτουργία τους. Οι πολύ µικρές επιχειρήσεις και στα δύο κύµατα εµφανίζουν µεγαλύτερο βαθµό δυσκολίας, σε σχέση µε τις µεγαλύτερου µεγέθους επιχειρήσεις, στην άντληση κεφαλαίων έναρξης της λειτουργίας τους. Από την έρευνα (και στα δύο κύµατα) προκύπτει ότι για τη λειτουργία µιας επιχείρησης, όπως και για την έναρξη αυτής, ανεξάρτητα από το µέγεθός της, χρησιµοποιούνται κυρίως ίδια κεφάλαια και τραπεζικός δανεισµός, µε τον τελευταίο να εµφανίζεται σε υψηλότερα ποσοστά κατά το β κύµα. Οι πολύ µικρές επιχειρήσεις και στα δύο κύµατα εµφανίζουν µεγαλύτερο βαθµό δυσκολίας, σε σχέση µε τις µεγαλύτερου µεγέθους επιχειρήσεις, στην άντληση κεφαλαίων για τη λειτουργία τους, όπως συµβαίνει και για την έναρξη. Μάλιστα, στο β κύµα ο βαθµός δυσκολίας για τις πολύ µικρές επιχειρήσεις εµφανίζεται αυξηµένος. είκτες ανθρώπινου δυναµικού των ΜΜΕ Το ποσοστό των νέων προσλήψεων, αλλά και των αποχωρήσεων (παραιτήσεων) φαίνεται ότι επηρεάζεται από το µέγεθος της επιχείρησης: όσο µικρότερο είναι το µέγεθος, 20

τόσο υψηλότερα ποσοστά νέων προσλήψεων και αποχωρήσεων εµφανίζονται και αντίστροφα. Αυτό µάλιστα προκύπτει και από τις δύο µετρήσεις της έρευνας. Όσον αφορά στην επαγγελµατική κατάρτιση των εργαζόµενων στις ΜΜΕ προκύπτει ότι το ποσοστό των απασχολούµενων που καταρτίσθηκαν είναι σε γενικές γραµµές το ίδιο για όλες τις επιχειρήσεις ανεξαρτήτως µεγέθους, περίπου 2 στους 10 απασχολούµενους στο α κύµα και 1 στους 10 στο β κύµα της έρευνας. Οι δαπάνες, πάντως, για κατάρτιση των εργαζοµένων των επιχειρήσεων παρουσιάζουν διακυµάνσεις, τόσο µεταξύ των δύο µετρήσεων, όσο και ανά τάξη µεγέθους της επιχείρησης. Από την εξέταση του δείκτη «Βαθµός Χρήσης Κοινοτικών Προγραµµάτων για την Απασχόληση στις ΜΜΕ» προκύπτει ότι πολύ µικρός αριθµός επιχειρήσεων χρησιµοποιεί κοινοτικά προγράµµατα για τη λήψη επιδότησης θέσεων απασχόλησης, ενώ ως πιο δηµοφιλή κοινοτικά προγράµµατα απασχόλησης είναι το Πρόγραµµα Μαθητείας του ΟΑΕ και το STAGE. Όσον αφορά στο εκπαιδευτικό επίπεδο του απασχολούµενου προσωπικού των ΜΜΕ παρατηρείται ότι περίπου οι 5 στους 10 είναι απόφοιτοι β βάθµιας εκπαίδευσης, ακολουθούν οι απόφοιτοι α βάθµιας και γ βάθµιας εκπαίδευσης (2 στους 10 για κάθε βαθµίδα), ενώ ένα πολύ µικρό ποσοστό (που δεν ξεπερνά σε καµία περίπτωση το 5% των απασχολούµενων και στα δύο κύµατα) είναι κάτοχοι µεταπτυχιακού / διδακτορικού διπλώµατος. είκτες συµπράξεων - συνεργιών - ανταγωνισµού Όσον αφορά στο βαθµό συνεργασίας των ΜΜΕ, τόσο στην α όσο και στη β µέτρηση της έρευνας, φαίνεται ότι πολύ µικρός αριθµός επιχειρήσεων (µόλις 2 στις 10) και µάλιστα ανεξαρτήτως µεγέθους αναπτύσσουν συνεργασίες µε άλλες επιχειρήσεις. Ως προς τους λόγους συνεργασίας, οι τρεις κυριότεροι λόγοι συνεργασίας µεταξύ των εταιρειών είναι η πρόσβαση σε νέες αγορές, η µείωση του λειτουργικού κόστους και η παροχή βοηθητικών υπηρεσιών (π.χ. Franchising, προώθηση πωλήσεων, κλπ.). Αναφορικά µε το ποσοστό της αξίας των πωλήσεων επί των τριών µεγαλύτερων πελατών προκύπτει ότι το πελατολόγιο των ΜΜΕ είναι γενικά διευρυµένο, όπως φαίνεται και από τις δύο µετρήσεις της έρευνας (ανεξάρτητα από το µέγεθος των επιχειρήσεων). Σε σχέση µε το ποσοστό της αξίας των αγορών επί των τριών µεγαλύτερων προµηθευτών προκύπτει ότι οι µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις διαθέτουν µεγάλη γκάµα προµηθευτών. Όσον αφορά στον αριθµό των ανταγωνιστών των ΜΜΕ, περισσότεροι από τους µισούς επιχειρηµατίες δηλώνουν ότι γνωρίζουν τους ανταγωνιστές τους σε επίπεδο περιφέρειας, κάτι το οποίο, όπως είναι λογικό, δεν είναι εφικτό σε επίπεδο επικράτειας. Και στις δύο περιπτώσεις, όµως, οι τιµές των δεικτών εµφανίζουν µεγάλες διαφοροποιήσεις µεταξύ των δύο κυµάτων της έρευνας. Όσον αφορά στον αριθµό των πελατών και των προµηθευτών των ΜΜΕ προκύπτει - και από τις δύο µετρήσεις - ότι το µέγεθος της επιχείρησης φαίνεται να σχετίζεται µε τον αριθµό αυτών, έτσι, όσο µεγαλύτερη είναι η επιχείρηση, τόσο µεγαλύτερος, όπως είναι φυσικό, είναι ο αριθµός των πελατών, αλλά και προµηθευτών της. είκτες ενσωµάτωσης καινοτοµίας και ΤΠΕ Οι ελληνικές µικροµεσαίες επιχειρήσεις, όπως προκύπτει και από τις δύο µετρήσεις της έρευνας έχουν ολοκληρώσει σε µεγάλο βαθµό τη φάση εισόδου-προσαρµογής στο 21

ιαδίκτυο, αφού η πλειονότητα των επιχειρήσεων δήλωσε ότι διαθέτει Η/Υ συνδεδεµένους µε τον Παγκόσµιο Ιστό. Τα ποσοστά χρήσης του διαδικτύου από τους υπαλλήλους των επιχειρήσεων δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα υψηλά και στις δύο µετρήσεις της έρευνας, σχεδόν ένας στους τρεις χρησιµοποιεί το Internet. Υψηλά ποσοστά επιχειρήσεων που χρησιµοποιούν λογισµικές εφαρµογές/software (πλην εφαρµογών λογιστηρίου) παρουσιάζονται κατά τη β µέτρηση της έρευνας, συγκριτικά µε την προηγούµενη µέτρηση. Το ποσοστό των υπαλλήλων των ΜΜΕ που χρησιµοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή δεν διαφοροποιείται στα δύο κύµατα της έρευνας και ανά τάξη µεγέθους επιχείρησης (4 µε 5 στους 10 εργαζόµενους χρησιµοποιούν Η/Υ). Οι µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις φαίνεται ότι έχουν αυξήσει τα ποσοστά κατοχής εταιρικής ιστοσελίδας κατά τη β µέτρηση σε σχέση µε την προηγούµενη. Αντίθετη εικόνα, δηλ. µείωση - και µικρότερα συγκριτικά ποσοστά - εµφανίζουν οι πολύ µικρές επιχειρήσεις. Από τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις που διαθέτουν σύνδεση µε το διαδίκτυο, δύο στις τρεις, σύµφωνα µε την α µέτρηση, και τρεις στις τέσσερις, σύµφωνα µε τη β µέτρηση της έρευνας, έχουν σύνδεση ADSL. O βαθµός εισαγωγής στην αγορά καινοτόµων αγαθών ή υπηρεσιών από τις µικρο- µεσαίες επιχειρήσεις είναι χαµηλός, καθώς µόνο 2 στις 10 προχώρησαν σε τέτοιες ενέργειες. Επιπλέον και ο βαθµός εισαγωγής νέων / βελτιωµένων µεθόδων / διαδικασιών είναι εξίσου χαµηλός µε τα καινοτόµα προϊόντα ή υπηρεσίες, καθώς οι 9 στις 10 επιχειρήσεις δεν έκαναν καµία ενέργεια προς αυτή την κατεύθυνση. είκτες διασφάλισης ποιότητας - κλαδικά ζητήµατα, κλπ. Οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις δεν έχουν, σε µεγάλο βαθµό, πιστοποιηθεί κατά ISO ή κατά συναφές σύστηµα διασφάλισης ποιότητας, στοιχείο που δεν διαφοροποιείται σηµαντικά ανά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας, και ανά κύµα της έρευνας. Συνδυάζοντας αυτό το στοιχείο µε το εύρηµα ότι οι επιχειρήσεις που τελούν υπό καθεστώς πιστοποίησης είναι πολύ λίγες, συµπεραίνουµε, τουλάχιστον για το άµεσο µέλλον, ότι ο αριθµός των µικρο-µεσαίων επιχειρήσεων που φέρουν πιστοποίηση διασφάλισης ποιότητας θα παραµείνει µικρός τουλάχιστον στο άµεσο µέλλον. Αναφορικά µε το επιχειρηµατικό περιβάλλον των µικροµεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα, προκύπτει ότι αυτό χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια, καθώς, αφενός ο εξαγωγικός προσανατολισµός των επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα χαµηλός, αφετέρου δε και η εισαγωγική δραστηριότητα είναι περιορισµένη. Σύµφωνα µε τις δηλώσεις των ερωτηθέντων επιχειρηµατιών κατά το β κύµα, σχεδόν µόνο 1 στις 10 µικρο-µεσαίες επιχειρήσεις κάνει εξαγωγές, ενώ 2 στις 10 πραγµατοποιούν εισαγωγές. Η εικόνα του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, όπως σκιαγραφείται και από τις δύο µετρήσεις της έρευνας, χαρακτηρίζεται από έντονο ανταγωνισµό στο χώρο των µικρο- µεσαίων επιχειρήσεων, από υψηλό κόστος εισόδου, από θεσµικά προβλήµατα (ανεπαρκή θεσµικά πλαίσια, ακαµψία), καθώς επίσης και από έλλειψη πρόσβασης στην τεχνογνωσία. Χαρακτηριστικό είναι, εν προκειµένω, το εύρηµα ότι λιγότερο από 1 στους 10 επιχειρηµατίες θεωρεί ότι δεν υπάρχουν εµπόδια και δυσκολίες εισόδου νέων επιχειρήσεων στην αγορά. 22

Οι εκτιµήσεις των επιχειρηµατιών για την πορεία του κλάδου και της επιχείρησης παρουσιάζουν αντιφάσεις, όπως προκύπτει και από τα δύο κύµατα της έρευνας. Πιο συγκεκριµένα, ενώ στην ερώτηση για την πορεία του κλάδου οι εκτιµήσεις που έκαναν οι ερωτηθέντες καταδεικνύουν την µάλλον απαισιόδοξη στάση τους (σχεδόν µόνον 1 στους 3 πιστεύει ότι η πορεία του κλάδου του θα είναι ανοδική), στην αντίστοιχη ερώτηση για την πορεία της επιχείρησής τους οι µισοί δηλώνουν ότι η πορεία της το επόµενο έτος θα είναι ανοδική. Άλλοι ποιοτικοί δείκτες - απόψεις επιχειρηµατιών Από τις εκτιµήσεις των επιχειρηµατιών για το επιχειρηµατικό περιβάλλον στην Ελλάδα προκύπτει, τόσο από το α κύµα της έρευνας, όσο και σε µεγαλύτερο βαθµό από το β κύµα της έρευνας, ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων (σε ποσοστό που ξεπερνά το 80%) θεωρεί ότι οι συνθήκες για ανάληψη ιδιωτικής πρωτοβουλίας και υλοποίησης επιχειρηµατικών σχεδίων δεν είναι ευνοϊκές. Αναφορικά µε τα εµπόδια και τις αδυναµίες των τοπικών αγορών προκύπτει και από τις δύο µετρήσεις της έρευνας, ότι η έλλειψη ρευστότητας, ο υπερβολικός ανταγωνισµός και ο κορεσµός σε συγκεκριµένους κλάδους, η µείωση της αγοραστικής δύναµης των καταναλωτών και η υψηλή φορολογία αποτελούν τα συνηθέστερα προβλήµατα των τοπικών αγορών. Λιγότερο από 3% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι δεν υπάρχουν ιδιαίτερα προβλήµατα στις τοπικές αγορές, στοιχείο που συνάδει µε την άποψη των επιχειρηµατιών ότι το επιχειρηµατικό περιβάλλον στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από έντονες δυσκολίες και αδυναµίες. Η έλλειψη ρευστότητας αποτελεί κοινό πρόβληµα για τις επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως µεγέθους όπως και ο υπερβολικός ανταγωνισµός και ο κορεσµός σε συγκεκριµένους κλάδους οικονοµικής δραστηριότητας. Ως προς τους φορείς ενηµέρωσης των µικροµεσαίων επιχειρήσεων διαπιστώνεται και από τις δύο µετρήσεις της έρευνας, ότι τα σχετικά υψηλά ποσοστά πρόσβασης και χρήσης του ιαδικτύου µεταφράζονται πρακτικά σε ενέργειες ενηµέρωσης και πληροφόρησης, αφού περίπου 1 στους 3 επιχειρηµατίες δήλωσε ότι το ιαδίκτυο αποτελεί βασικό φορέα ενηµέρωσης, ενώ επίσης το ρόλο αυτό παίζουν τα Επιµελητήρια και οι εφηµερίδες πανελλαδικής εµβέλειας. Ένας στους δέκα ερωτηθέντες, όπως προκύπτει και από τα δύο κύµατα, ανέφερε ως φορέα ενηµέρωσης τους γνωστούς και τις προσωπικές επαφές. Οι διαφορετικοί δε τρόποι και φορείς ενηµέρωσης δεν λειτουργούν αποσπασµατικά και αυτοτελώς, αλλά αλληλοσυµπληρώνονται και ενισχύονται αµοιβαία. Αναφορικά µε τα σηµαντικότερα εµπόδια λειτουργίας των επιχειρήσεων οι ερωτηθέντες δήλωσαν, ανεξαρτήτως µεγέθους επιχείρησης, και στα δύο κύµατα της έρευνας, ότι αυτά έγκεινται στο υψηλό λειτουργικό κόστος, στη δυσκολία πρόσβασης σε χρηµατοδότηση, στην έλλειψη εξειδικευµένου προσωπικού και στην έλλειψη υποδοµών. Ένα µικρό ποσοστό των ερωτηθέντων δεν ανέφερε προβλήµατα που εµποδίζουν τη λειτουργία της επιχείρησης, στοιχείο το οποίο σε συνδυασµό µε τα καταγεγραµµένα προβλήµατα και εµπόδια των τοπικών αγορών ενισχύει την άποψη ότι οι συνθήκες για το επιχειρηµατικό περιβάλλον στην Ελλάδα αν δεν είναι ευνοϊκές, τότε σίγουρα δεν είναι προτρεπτικές και ενθαρρυντικές. 23

1.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ 1.2.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το 2008 θα παραµείνει στην οικονοµική ιστορία έως το έτος της έκρηξης µιας µεγάλης οικονοµικής κρίσης. Η κρίση αρχικά προήλθε από την έκρηξη της «φούσκας» των στεγαστικών δανείων µειωµένης εξασφάλισης στις ΗΠΑ και επηρέασε τους άλλοτε κραταιούς χρηµατοπιστωτικούς και επενδυτικούς οµίλους των ΗΠΑ, κάποιοι εκ των οποίων κατέρρευσαν, ενώ στη συνέχεια επεκτάθηκε στην πραγµατική οικονοµική δραστηριότητα, πλήττοντας σχεδόν όλους τους κλάδους της οικονοµίας. Μέσω του φαινοµένου του «ντόµινο», οι διαστάσεις και το αρνητικό αντίκτυπο της χρηµατοπιστωτικής κρίσης διαχύθηκε σε όλες τις αναπτυγµένες οικονοµίες του κόσµου. Πλέον, όλοι οι οικονοµικοί αναλυτές κάνουν λόγο για επερχόµενη ύφεση στην παγκόσµια και ευρωπαϊκή οικονοµία, η διάρκεια της οποίας εκτιµάται σε 1 ½ - 2 χρόνια. Ήδη σε επίπεδο Ε.Ε. καταγράφονται µειωµένες επιδόσεις ή και συρρίκνωση των µεγαλύτερων οικονοµιών της ευρωζώνης. Η ελληνική οικονοµία φαίνεται να επλήγει µέχρι σήµερα ( Οκτώβριος 2008 ) σε µικρότερο βαθµό από την κρίση και µε βάση πολλούς αναλυτές αυτό οφείλεται στο συγκριτικά µικρότερο βαθµό έκθεσης της στην παγκόσµια οικονοµία και, κυρίως, στην περιορισµένη έκθεση του εγχώριου τραπεζικού συστήµατος στα επικίνδυνα και σύνθετα χρηµατοπιστωτικά προϊόντα (τοξικά ) που αποτέλεσαν την πηγή της κρίσης. Τελικά, όµως, η διασύνδεση των οικονοµιών µέσω της παγκοσµιοποίησης δεν αφήνει ανεπηρέαστη καµία εθνική οικονοµία µεταξύ των οποίων και την ελληνική. Τα συµπτώµατα της κρίσης σταδιακά εξαπλώνονται σε όλο το φάσµα της οικονοµίας της χώρας µας. Σύµφωνα µε τις τακτικές εξαµηνιαίες εκτιµήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κατάσταση και τις προοπτικές των ευρωπαϊκών οικονοµιών ως το 2010, η ανάπτυξη της ελληνικής οικονοµίας το 2008 αναµένεται στο 3,1% έναντι 4% το 2007. 1.2.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Στα πλαίσια της γενικευµένης οικονοµικής κρίσης, όπως έχει διαµορφωθεί µέχρι σήµερα (Οκτώβρης 2008), οι ΜΜΕ τείνουν να είναι πιο ευάλωτες για τους παρακάτω λόγους: αυξηµένο κόστος δανεισµού ( βραχυπρόθεσµου και µεσο-µακροπρόθεσµου ) έλλειψη ρευστότητας που ως χαρακτηριστικό γνώρισµα του εγχώριου και διεθνούς επιχειρηµατικού περιβάλλοντος καθιστά δυσκολότερη την πρόσβαση των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση, καθώς οι τράπεζες πλέον εφαρµόζουν αυστηρότερα κριτήρια χορηγήσεων. µείωση της συνολικής κατανάλωσης ως απόρροια της µείωσης του διαθέσιµου εισοδήµατος των καταναλωτών ( συνέπεια της ανόδου του κόστους δανεισµού και 24

ανόδου των τιµών καθώς οι επιχειρήσεις µετακυλύουν, ολικά ή µερικά, το κόστος δανεισµού στις τελικές τιµές). µείωση της ζήτησης παροχής υπηρεσιών και πώλησης προϊόντων από το εξωτερικό ( όπως εξαγωγές αγροτικών και βιοµηχανικών προϊόντων, παροχή τεχνοοικονοµικών υπηρεσιών, συµµετοχές σε αναπτυξιακά προγράµµατα και δίκτυα συνεργασιών κ.τ.λ), πτώση της εγχώριας οικοδοµικής δραστηριότητας, καθυστέρηση υλοποίησης έργων Σηµαντικοί διαχειριστικοί κίνδυνοι ως απόρροια του διαµορφούµενου κλίµατος είναι η σταδιακή µείωση του βαθµού πιστοληπτικής ικανότητας των ΜΜΕ (αδυναµία αποπληρωµής δανειακών υποχρεώσεων) και η εκδήλωση ενεργειών και πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στη µείωση του κόστους λειτουργίας, κυρίως µέσω της µείωσης του απασχολούµενου προσωπικού. Αναπόφευκτα, η έκρηξη της διεθνούς χρηµατοπιστωτικής κρίσης αναµένεται να επηρεάσει σηµαντικά τις επιδόσεις των ελληνικών επιχειρήσεων και, κατεξοχήν, των µικρών και πολύ µικρών. Το 2008 παρατηρείται σηµαντική υποχώρηση του δείκτη οικονοµικού κλίµατος, κατά 9,5 µονάδες κάτω από τον µέσο όρο της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, καταγράφοντας ιστορικά χαµηλά επίπεδα µετά από το 1990. Επίσης, η καταναλωτική εµπιστοσύνη υποχωρεί αισθητά, µε δυσµενείς προβλέψεις για τη χρηµατοοικονοµική κατάσταση των νοικοκυριών, την ανεργία και τη χαµηλή πρόθεση για σηµαντικές αγορές διαρκών αγαθών µεσοπρόθεσµα. Τα σηµαντικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που, εν πολλοίς, συνθέτουν το Πολιτικό, Οικονοµικό, Κοινωνικό και Τεχνολογικό Περιβάλλον, εντός του οποίου δραστηριοποιούνται οι ελληνικές µικροµεσαίες επιχειρήσεις στις σηµερινές συνθήκες της οικονοµικής συγκυρίας, διαµορφώνονται ως εξής: Πολιτικό Περιβάλλον Αναγνώριση του ρόλου και του βαθµού σηµαντικότητας των ΜΜΕ στην οικονοµική ανάπτυξη της χώρας Ανάληψη πρωτοβουλιών της Πολιτείας για τη διαµόρφωση πακέτου έκτακτων µέτρων στήριξης των ΜΜΕ. Αντιµετώπιση της διεθνούς οικονοµικής κρίσης «εκ των ενόντων» στο πλαίσιο της ΕΕ-27 Στήριξη των ΜΜΕ στο επίκεντρο της αναπτυξιακής στρατηγικής του ΕΣΠΑ 2007-2013 υσχέρεια εφαρµογής συντονισµένων πολιτικών περιορισµού των διοικητικών επιβαρύνσεων στις ΜΜΕ (γραφειοκρατία, ρυθµιστικό περιβάλλον) 25