ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΛΟΥΡΙΩΤΙΣΣΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2013 2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 23/5/2014 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2.30 ΩΡΕΣ ΩΡΑ: 7.45-10.15 Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τέσσερα (4) μέρη και έξι (6) σελίδες. Να απαντήσετε σε όλα τα ερωτήματα. Απαγορεύεται η χρήση διορθωτικού υλικού. ΜΕΡΟΣ Α : ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (μονάδες 20) «Το ΟΧΙ των παιδιών στη ρατσιστική βία» Το να είσαι παιδί στην Ελλάδα του σήμερα είναι πολύ δύσκολη υπόθεση. Τορπιλίζεσαι από παντού από μηνύματα ανασφάλειας, αγωνίας, απειλών και βίας. Βλέπεις διαρκώς τριγύρω σου εικόνες από ανθρώπους που ταλαιπωρούνται, που διαμαρτύρονται, που είναι θυμωμένοι και πολλούς που ξεσπούν στο διπλανό τους, ψάχνοντας να βρουν έναν εχθρό, υπεύθυνο για όσα άσχημα συμβαίνουν στην κοινωνία μας. Μέσα σε όλα αυτά, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, γίνονται θύματα βίας, επειδή κατάγονται από μια ξένη χώρα ή επειδή έχουν διαφορετικό χρώμα δέρματος ή εμφάνιση. Και αυτό, γιατί κάποιοι υποστηρίζουν ότι «αν διώξουμε τους ξένους, οι υπόλοιποι θα επιβιώσουμε καλύτερα». Αλίμονο όμως, αν για κάθε πρόβλημα, διώχναμε αυτόν που είναι διαφορετικός. Δε θα χωρούσε στην κοινωνία μας ούτε ποικιλία, ούτε ανταλλαγή, ούτε ανθρωπιά. Τα ανθρώπινα δικαιώματα καθιερώθηκαν παγκοσμίως για να υπερασπίσουμε τη δυνατότητα να υπάρχουμε όλοι μαζί και να σεβόμαστε ο καθένας τη διαφορετικότητα, την προσωπικότητα και τις ανάγκες του άλλου. Ειδικότερα, τα δικαιώματα του παιδιού ανακηρύχθηκαν ως προτεραιότητα των κοινωνιών, για να καταλάβουμε όλοι ότι η παιδική ηλικία είναι περισσότερο ευαίσθητη αλλά και εξίσου σημαντική από την άποψη της συμμετοχής των παιδιών στην διαμόρφωση των αποφάσεων που αφορούν τα ίδια τα παιδιά και τον κόσμο στον οποίο ζουν. Σήμερα, που η Ελλάδα περνάει αυτή τη φοβερή κρίση οικονομίας και αξιών, θα πρέπει τα παιδιά να προστατευθούν με κάθε τρόπο από την κοινωνική αναταραχή και τις πρακτικές που οδηγούν σε διαχωρισμούς, διαμάχες και άσκηση κάθε μορφής βίας, ιδίως μάλιστα ρατσιστικής. Πρακτικές, που εξαπλώνονται και ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους στο σχολικό ή στο εξωσχολικό περιβάλλον. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, τα σχολεία μας χρειάζεται να δώσουν ιδιαίτερη έμφαση στις ανθρώπινες σχέσεις, στα συναισθήματα, τις ανάγκες και τις αγωνίες των παιδιών. Να γίνουν αγωγοί βιωματικής μάθησης για την ειρηνική συνύπαρξη και τον σεβασμό των δικαιωμάτων. Να δοθεί δυνατότητα στα ίδια τα παιδιά να ανακαλύψουν και να χαρούν τον πλούτο της συνάντησης, της σύνθεσης, της δημιουργίας, της ανταλλαγής και της από κοινού διεκδίκησης αλλαγών. Να μιλήσουν, να καταλάβουν και να συναισθανθούν τον πόνο που προκαλείται σε έναν άνθρωπο που γίνεται θύμα βίας, που βασανίζεται, που αποκλείεται και περιθωριοποιείται. 1
Και ακόμα, να εκπαιδευτούν ώστε να λειτουργούν ως μεσολαβητές και συμφιλιωτές στις εντάσεις και τις βίαιες ενέργειες μεταξύ των συνομηλίκων τους. Η ρατσιστική βία, που δυστυχώς εξαπλώνεται στις μέρες μας, πρέπει να βγει από τη ζωή μας με θετικές δράσεις. Μέσα από μια καθημερινή εμπειρία συνάντησης και συνεργασίας με τον διπλανό, τον διαφορετικό, τον άλλο. Μέσα από μια έμπρακτη αναγνώριση και εμπέδωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του παιδιού. Σας προτείνω, σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία να αντισταθούμε, όχι τόσο φωνάζοντας, όσο νοιώθοντας και ακούγοντας περισσότερο, μπαίνοντας στη θέση του άλλου. Να ακούσουμε τι έχει να μας πει η ίδια η φύση της παιδικής ηλικίας, πριν διαφθαρεί από τις σκοπιμότητες και τους υπολογισμούς της ωρίμανσής της. Να ακούσουμε το ΟΧΙ των παιδιών στη ρατσιστική βία, που πηγάζει από το ΝΑΙ στην επιθυμία της ζωής και της άδολης, χαρούμενης και ειρηνικής ύπαρξης και συνύπαρξης. Γιώργος Μόσχος (κείμενο ελαφρώς διασκευασμένο) Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: A1. Να γράψετε περίληψη του πιο πάνω κειμένου. ( 120 λέξεις περίπου ) (μονάδες 8) A2. «Αλίμονο όμως, αν για κάθε πρόβλημα, διώχναμε αυτόν που είναι διαφορετικός. Δε θα χωρούσε στην κοινωνία μας ούτε ποικιλία, ούτε ανταλλαγή, ούτε ανθρωπιά». Να εξηγήσετε τι εννοεί ο συγγραφέας και να σχολιάσετε τη θέση του εκφράζοντας και τη δική σας άποψη (σε μία παράγραφο 80 περίπου λέξεων). (μονάδες 6) A3. α) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγράφου. ( «Σήμερα, περισσότερο από ποτέ των συνομηλίκων τους.» ) β) Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο. (μονάδες 6) ΜΕΡΟΣ Β : ΓΛΩΣΣΑ (μονάδες 10) Β1. Να αντικαταστήσετε την καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις των παρακάτω φράσεων με μια συνώνυμή της, έτσι ώστε να μην αλλάξει το νόημα των φράσεων ούτε ο γραμματικός τύπος των λέξεων: (μονάδες 2) (α) Βλέπεις διαρκώς τριγύρω σου (β) πριν διαφθαρεί από τις σκοπιμότητες και τους υπολογισμούς της ωρίμανσής της Β2. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις πιο κάτω λέξεις, χωρίς να αλλάξετε το γραμματικό τύπο των λέξεων: (μονάδες 2) (α) θύματα (β) εξαπλώνεται Β3. Για κάθε ένα από τα ακόλουθα ρήματα να γράψετε ένα παράγωγο ουσιαστικό και ένα παράγωγο επίθετο ( να διευκρινίσετε ποιο είναι το ουσιαστικό και ποιο το επίθετο ): (μονάδες 4) (α) διώξουμε (β) προκαλείται 2
Β4. Να χρησιμοποιήσετε την καθεμιά από τις πιο κάτω λέξεις σε χωριστή πρόταση, έτσι που να φαίνεται η σημασία της: (μονάδες 2) (α) συνύπαρξη (β) περιθωριοποιείται ΜΕΡΟΣ Γ : ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (μονάδες 40) «Η ρατσιστική βία, που δυστυχώς εξαπλώνεται στις μέρες μας, πρέπει να βγει από τη ζωή μας με θετικές δράσεις.» Ο Δημοσιογραφικός Όμιλος του Σχολείου σας διοργανώνει ημερίδα με θέμα «Οι ανησυχητικές διαστάσεις που παίρνει ο φυλετικός και κοινωνικός ρατσισμός στη μαθητική κοινότητα». Σε ομιλία σας στην ημερίδα αυτή α) να παρουσιάσετε αναλυτικά τρεις επιπτώσεις που βιώνουν τα θύματα του ρατσισμού και β) να αναπτύξετε τις θέσεις σας σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους το σχολείο δύναται να απομακρύνει τους νέους από την υιοθέτηση των ρατσιστικών αντιλήψεων. (350-400 λέξεις) ΜΕΡΟΣ Δ : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (μονάδες 30) Να μελετήσετε τα παρακάτω κείμενα και να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις που ακολουθούν: Δ1. Στρατής Μυριβήλης, «Μυστική Παπαρούνα» [...] Για μια στιγμή πάλι μου περνά η ιδέα πως ετούτη η μοναξιά είναι αληθινή. Πως τάχα σηκώθηκαν όλοι και φύγανε και μ αφήσαν μονάχον, ολομόναχον εδώ πάνω. Τότες μια κρυάδα περνά, λεπίδι, την καρδιά μου. Θα προτιμούσα να ξέρω πως ζούνε γύρω μου κρυμμένοι άνθρωποι, κι ας ήτανε μόνο οχτροί. Προχώρεσα ως την άκρη του χαρακώματος του λόχου μας. Ως την έβγαση των συρματοπλεγμάτων. Εκεί είναι μια μυστική πόρτα που σφαλνά μ ένα αδράχτι οπλισμένο με αγκαθωτά τέλια. Επειδή το μέρος είναι ένα νταμάρι όλο πέτρα και δε σκάβεται, σήκωσαν ένα προκάλυμμα με γεώσακους. Έτσι λένε κάτι σακιά μεγάλα με χώμα που μ αυτά οχυρώνουν τα πετρώδικα χαρακώματα. Τα τσουβάλια αυτά κείτουντ εδώ χρόνον-καιρό έτσι. Θα φάγαν υγρασίες, βροχάδες, χιόνια και ήλιους. Ήρθαν και σάπισαν από τα νερά, ο ήλιος τα τσουρούφλισε και τα καψε. Τραβώ το δάχτυλό μου πάνω τους. Λιώνει η λινάτσα. Σαν τα ξεθαμμένα ρούχα των πεθαμένων που ξεφτάνε, σταχτωμένα, με το πρώτο άγγιγμα. Είναι τσουβαλάκια φουσκωμένα-κάργα, όπως τα πρωτογέμισαν. Άλλα πάλι κρεμάζουν σαχλά, μισοαδειανά. Κάτου από το δυνατό φεγγάρι μοιάζουν με ψοφίμια σκυλιών, άλλα πρησμένα κι άλλα ξαντεριασμένα, σωριασμένα τόνα πάνου στ άλλο. [...]Λοιπόν τότες έγινε μιαν αποκάλυψη! Μόλις ξεφούσκωσε αυτό το σακί, χαμήλωσε η καμπούρα του και ξεσκέπασε στα μάτια μου μια μικρήν ευτυχία. Αχ, μου καμε τόσο καλό στην ψυχή, λίγο ακόμα και θα πατούσα μια τσιριξιά χαράς. Ήταν ένα λουλούδι εκεί! Συλλογίσου. Ένα λουλούδι είχε φυτρώσει εκεί μέσα στους σαπρακιασμένους γεώσακους. Και μου φανερώθηκε έτσι ξαφνικά τούτη τη νύχτα που ναι γιομάτη θάματα. Απόμεινα να το βλέπω σχεδόν τρομαγμένος. Τ άγγισα με χτυποκάρδι, όπως αγγίζεις ένα βρέφος στο μάγουλο. Είναι μια παπαρούνα. Μια τόση δα μεγάλη, καλοθρεμμένη παπαρούνα, ανοιγμένη σαν μικρή βελουδένια φούχτα. 3
Αν μπορούσε να τη χαρεί κανένας μέσα στο φως του ήλιου, θα βλεπε πως ήταν άλικη, μ ένα μαύρο σταυρό στην καρδιά, με μια τούφα μαβιές βλεφαρίδες στη μέση. Είναι καλοθρεμμένο λουλούδι, γεμάτο χαρά, χρώματα και γεροσύνη. Το τσουνί του είναι ντούρο και χνουδάτο. Έχει κι έναν κόμπο που δεν άνοιξε ακόμα. Κάθεται κλεισμένος σφιχτά μέσα στην πράσινη φασκιά του και περιμένει την ώρα του. Μα δεν θ αργήσει ν ανοίξει κι αυτός. Και θα ναι δυο λουλούδια τότες! Δυο λουλούδια μέσα στο περιβόλι του Θανάτου. Αιστάνουμαι συγκινημένος ξαφνικά ως τα κατάβαθα της ψυχής.[...] Γύρισα γρήγορα στ αμπρί. Ας μπορούσα να κάμω μια μεγάλη φωταψία Να κρεμάσω παντού σημαίες και στεφάνια! Άναψα στο λυχνάρι τέσσερα φιτίλια και τώρα πασχίζω να τη χωρέσω εδώ μέσα, μέσα σε μια τόσο μικρή γούβα, μια τόσο μεγάλη χαρά. Η ψυχή μου χορεύει σαν μεγάλη πεταλούδα. Χαμογελώ ξαπλωμένος ανάσκελα. Κάτι τραγουδάει μέσα μου. Τ αφουκράζουμαι. Είναι ένα παιδιάστικο τραγούδι: Φεγγαράκι μου λαμπρό Ερώτηση: 1.Πώς δικαιολογείται με βάση τα πιο πάνω αποσπάσματα ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος; Να εξηγήσετε τεκμηριώνοντας την απάντησή σας. (μονάδες 8) Δ2. Γιώργος Σεφέρης, «Ελένη» Απόσπασμα: Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη που έταξαν* για να μου θυμίζει την πατρίδα, άραξα μοναχός μ αυτό το παραμύθι*, αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των θεών αν είναι αλήθεια πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια, ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια, δεν το χει μες στη μοίρα του ν ακούσει μαντατοφόρους* που έρχουνται να πούνε πως τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη. τάζω= υπόσχομαι παραμύθι= ο μύθος του τρωικού πολέμου μαντατοφόρος= αγγελιαφόρος Ερωτήσεις: 1. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε δύο λέξεις από το πιο πάνω απόσπασμα που λειτουργούν ως σύμβολα. (μονάδες 4) 4
2. Ο Σεφέρης έχει βιώσει τις τραγικές συνέπειες του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1953 που βρίσκεται στην Κύπρο προαισθάνεται την έναρξη ενός νέου πολέμου. Ποιους φόβους και ποιες ανησυχίες εκφράζει στο επιμύθιο του ποιήματος για τους Κυπρίους που ετοιμάζονται να ξεσηκωθούν; (μονάδες 6) Δ3. Νίκος Νικολαΐδης, «Σα σκυλί» Σε λίγο στη Λέσχη μιλούσανε για το Φλωρ Επαινέσανε το σκυλίσιο προτέρημά του, κι ένας έριξε δειλά δειλά τη γνώμη πως του χρωστιόταν μια ανταμοιβή. Να του γίνει μια επίσημη κηδεία, είπε ένας σοβαρά, κι η γνώμη δεν φάνηκε παράξενη μα τα έξοδα ποιος θα τα κάνει; Το Δημαρχείο Γιατί όχι; Αλλού και τα σκυλιά θάβουνται Τους κρεμούν και μετάλλια για ηρωισμό κι αυτό, όχι για τα σκυλιά, μα για να παραδειγματισθεί ο Λαός Σήμερα, σ αυτές τις πονηρές μέρες που περνούμε όπου οι υπηρέτες σηκώσανε κεφάλι και είναι αχάριστοι στο ψωμί που τρώνε, θα ήταν μια λαμπρή αντίδραση Η κηδεία δεν έγινε, κι έτσι σώθη το οικτρό κουφάρι του Μπαρμπα-Φλώρου από τη «χρησιμοποίηση». Ο Τύπος μονάχα, που ξέρει καλά τη δουλειά του, δημοσίεψε «Σημειώματα», όπου περιγραφόταν μια ζωή αναπαυμένη στην ευγνωμοσύνη, στο καθήκον, στην αφοσίωση κι ένας μακάριος* θάνατος!! Ευχόταν αΐδιον* μνήμην και συμβούλευε «πατρικώς» τον Λαόν να τον μιμηθεί μακάριος = ευτυχισμένος, καλότυχος αΐδιος = αιώνιος, παντοτινός Ερώτηση: 1. Πώς αντιμετωπίζεται ο θάνατος του Φλώρου από τους ανθρώπους της Λέσχης και πώς από έντυπα της εποχής του; (μονάδες 4) ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ Δ4. Δημήτρης Χατζής, «Το τέλος της μικρής μας πόλης» Η θεία μας η Αγγελική [ ] Τις ίδιες κουβέντες που χε μ αυτούς τους φτωχούς, τις ίδιες είχε και με τους καλούς νοικοκυραίους και τους παλιούς αρχόντους του μαχαλά της: - Τελειώσατε με το σπίτι, κυρ Αντώνη; - Τα κουφώματα περνούνε τώρα. Πέντε-δέκα μέρες ακόμα Και σε καρτερούμε, κυρ Αγγελική, κ εγώ κ η Αλεξάντρα, αποκρινόταν ο Αντώνιος Γωγούσης, μέγας και πολύς στο παζάρι μας, «Εδώδιμα-Αποικιακά». - Μπορώ να μην έρθω; Η ίδια καθόταν σ αυτό το σαράβαλο κι ούτε κ έφκιαχνε ούτε άλλαζε τίποτα μέσα, όπως το βρήκε από πατέρα και πάππο, και βούλιαζε έτσι μονάχο του από μέρα σε μέρα χαιρότανε με 5
τα σπίτια των αλλουνών: - Ο Θεός να σας το βλογήσει, κύρ Αντώνη μου. Τους ρωτούσε για τα βούτυρα και τα τυριά της χρονιάς που βάζανε στα κελάρια τους, για τις προίκες των κοριτσιών τους, για το βιος που μαζεύανε. Κι αυτή δεν είχε παρά μια σύνταξη τιποτένια από ναν αδελφό χαμένον στη Μικρασία, κ ένα νοίκι, πάλι τιποτένιο, από να μαγαζάκι κληρονομικό στην αγορά ένα, πες και τίποτα. Ανύπαντρη, ολομόναχη, είταν τόσο καλά βολεμένη μ αυτό το τίποτα το δικό της, που δεν ήξερε να ξεχωρίζει τι ναι πλούσιος, τι ναι φτωχός. - Να τα χαρείτε με υγεία. [ ] Κάποιος κατέβαινε στάθηκε περιμένοντάς τον. Είταν ο κυρ Αντώνης ο Γωγούσης. Το μαγαζί του το χει κλείσει κι αυτός από την αρχή, δεν κατέβαινε καθόλου, ήταν πολύς καιρός που δεν τον είδε. Χάρηκε. - Και πως τα πάτε; - Βάσανα, είπε αυτός. Πολλά βάσανα κι αυτή χάρηκε τώρα ν ακούει πως τα χουν κ οι πλούσιοι τα βάσανα, τα ίδια βάσανα με τους άλλους. - Πάμε λίγο μέσα, είπε αυτός. Έχω να σου πω. Τον πήρε μέσα, καθίσανε. - Δεν έχω και τίποτα να σου δώσω, είπε αυτή. - Δεν πειράζει, πόλεμος είναι. Και πού να τα χεις κ εσύ; Ήθελε, είπε, από μέρες να ρθεί, να της φέρει κάτι με τους συναγερμούς και τις μπόμπες δε μπόρεσε. Τώρα της το χε φέρει. Πάρ τα, είπε, είναι από την Αλεξάντρα, μ έφαγε όσο να σου τα φέρω. Είταν ένα δέμα, μεγαλούτσικο, με τροφίματα κ ένας μικρός τενεκές με λάδι. Τ άφησε δίπλα του πάνω στον παλιό καναπέ που καθότανε. Αυτή δεν είπε τίποτα, μήτε ευχαριστώ, χάρηκε μόνο πως ο δικός της ο γείτονας ο κυρ Αντώνης ο Γωγούσης, που τανε πλούσιος, είχε και βάσανα κ είχε και καρδιά να συλλογιέται τους άλλους. [ ] Ερωτήσεις: 1.Οι ήρωες του Χατζή εκπροσωπούν διάφορους τύπους και χαρακτήρες, θετικούς και αρνητικούς. Τί εκπροσωπεί η θεία η Αγγελική και τί ο Αντώνης Γωγούσης στο διήγημα «Η θεία μας η Αγγελική»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας λαμβάνοντας υπόψη σας ολόκληρο το διήγημα. (μονάδες 6) 2. Πώς συμπεριφέρεται η θεία Αγγελική μετά την αποκάλυψη της αλήθειας όταν συνειδητοποιεί ότι συνέβαλε εν αγνοία της στην εκμετάλλευση των φτωχών συμπολιτών της; (μονάδες 2) Ο Διευθυντής Ιωάννης Ορφανίδης 6