Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 1

Φίλε μαθητή, Το βιβλίο αυτό, που κρατάς στα χέρια σου προέκυψε τελικά μέσα από την εμπειρία και διδακτική διαδικασία πολλών χρόνων στον Εκπαιδευτικό Όμιλο Άλφα. Είναι το αποτέλεσμα συγγραφής πολλών καθηγητών μας και ο στόχος της ύπαρξής του δεν είναι να υποκαταστήσει το σχολικό βιβλίο, αλλά να εξυπηρετήσει δύο σκοπούς : να είναι ένα βιβλίο οργανωμένο και μεθοδευμένο έτσι ώστε να είναι ουσιαστικό, πρακτικό και φιλικό για το μαθητή, πλήρες σε θεωρία, μεθοδολογία, παρατηρήσεις αλλά και κατηγορίες ασκήσεων, να είναι ένα πλήρες, λειτουργικό και χρήσιμο εργαλείο για τον καθηγητή του μαθήματος και να διευκολύνει την εκπαιδευτική του δραστηριότητα Ελπίζοντας ότι το βιβλίο αυτό θα σε βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση και οργάνωση της διδακτέας ύλης και ουσιαστικότερη επαφή με τη γνώση και την εκπαίδευση, σου ευχόμαστε καλή πορεία στους δρόμους της γνώσης και καλή επιτυχία στους στόχους σου. Οι συγγραφείς - καθηγητές του Ομίλου Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 3

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 1.Να γράψετε τα κύρια χαρακτηριστικά του έργου των λογογράφων. 2.Ποιοι ήταν οι σπουδαιότεροι ιστορικοί του 5 ου αι. π.χ; Να επισημάνετε τις διαφορές που είχαν από τους λογογράφους. 3.Να κάνετε σύντομη αναφορά στο περιεχόμενο και στα χαρακτηριστικά του έργου του Ηροδότου και να δικαιολογήσετε τον τίτλο «πατέρας της Ιστορίας» που του αποδόθηκε. 4.Ποια στοιχεία μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε το έργο του Ηροδότου επιστημονικό; 5.Για ποιο σκοπό γράφει ο Θουκυδίδης την ιστορία του πελοποννησιακού πολέμου; 6.Σε ποια γεγονότα αναφέρεται το έργο του Θουκυδίδη και με ποιες μεθόδους ο συγγραφέας συγκροτεί το έργο του και εκπληρώνει το σκοπό του; 7.Να συγκρίνετε το στόχο που θέτει ο Ηρόδοτος στο έργο του με τον αντίστοιχο του Θουκυδίδη, επισημαίνοντας κοινά στοιχεία και διαφορές. 8.Ποιες διαφορές διαπιστώνετε στη μέθοδο με την οποία γράφει την ιστορία του ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης; 9.Ο Θουκυδίδης πιστεύει ότι η ιστορία διδάσκει. Πού στηρίζει την πεποίθησή του αυτή; 10. Ποια σημασία έχει για το έργο του Θουκυδίδη η άποψη του για το αμετάβλητο της ανθρώπινης φύσης; 11. Ποιες αντιλήψεις εκφράζει ο Θουκυδίδης για την αλήθεια; 12. Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα της φράσης «η αποδέσμευση από την πόλη» αλλά και από το συγκεκριμένο, μεγάλο ιστορικό γεγονός είναι φανερή στα επτά βιβλία των Ελληνικών του Ξενοφώντα; 13. Ποια θέματα απασχολούν τους ιστορικούς από το τέλος του 4 ου αιώνα ως τις αρχές του 3 ου αι. π. Χ και σε ποια είδη ιστοριογραφίας ανήκουν τα έργα τους; Ερωτήσεις σύντομης απάντησης 1.Ποιοι ονομάζονται «λογογράφοι», ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους και ποιος είναι γνωστότερος από αυτούς; 2.Να γράψετε τα χαρακτηριστικά του έργου του Θουκυδίδη. 3.Ποιοι είναι οι ιστορικοί του 4 ου αιώνα και γιατί επιδίωξαν να συνεχίσουν το έργο του Θουκυδίδη; 4.Σε τι διαφοροποιείται ως ιστορικός ο Ξενοφών από τον Θουκυδίδη; 5.Για ποιο σκοπό έγραψε την Ιστορία του ο Πολύβιος; 6.Ποιος είναι ο σημαντικότερος της ελληνιστικής εποχής και ποια περίοδο θέλησε να καλύψει με το έργο του; 7.Ποιος ήταν ο στόχος του έργου του Πολύβιου και με ποια μέθοδο επιδίωξε να τον επιτύχει; 8.Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του έργου του Πολυβίου; Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 5

9.Σε ποιες γενικές αρχές ακολουθεί ο Πολύβιος το Θουκυδίδη; Β. ΞΕΝΟΦΩΝ ΓΡΥΛΛΟΥ ΕΡΧΙΕΥΣ 1. Η ζωή του 2. Το έργο του Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 1. Σε ποιο περιβάλλον (οικογενειακό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό) ανδρώθηκε ο Ξενοφών και ποια επίδραση άσκησε στο έργο του; 2. Η σχέση του Ξενοφώντα με τη Σπάρτη επηρέασε τη ζωή και το έργο του; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. 3. Οι Αθηναίοι εξόρισαν το συμπολίτη τους Ξενοφώντα, αλλά πολύ αργότερα αποφάσισαν την άρση του ψηφίσματος της εξορίας. Ποιοι λόγοι τους οδήγησαν στις ενέργειες αυτές και πώς κρίνετε την καθεμία; 4. Ποια επίδραση άσκησαν στον Ξενοφώντα - την προσωπικότητα και τις ιδέες του - ο Σωκράτης και ο Αγησίλαος; Σε ποια έργα του εκφράζονται οι προτιμήσεις και οι απόψεις αυτές; 5. «Αγησίλαος», «Κύρου Παιδεία»: Να γράψετε με συντομία κατατοπιστικά σημειώματα για τα έργα αυτά. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης 1. Να αναφέρετε σύντομες πληροφορίες για την καταγωγή και τη μόρφωση του Ξενοφώντα. 2. Να επισημάνετε τη σημασία που είχε για το έργο του Ξενοφώντα η συμμετοχή του στην εκστρατεία του Κύρου κατά του Αρταξέρξη. 3. Να αναφέρετε τις κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται τα έργα του Ξενοφώντα και το βασικό θέμα καθεμιάς κατηγορίας. 4. Να γράψετε δύο τίτλους έργων από κάθε κατηγορία. 5. Πώς κατατάσσονται ειδολογικά τα έργα του Ξενοφώντα και πώς χρονολογικά; 6. Πώς εκφράζονται τα ενδιαφέροντα του Ξενοφώντα για τα άλογα και τη διαχείριση του νοικοκυριού στο έργο του; 7. Πώς εμφανίζεται ο Σωκράτης στο έργο του Ξενοφώντα; 3. Ο Ξενοφών ως ιστορικός. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 1. Ποια αντίληψη για την ιστορία (ως γίγνεσθαι και ως επιστήμη) αποκαλύπτουν η πρώτη και η τελευταία φράση των Ελληνικών; 2. Ο Ξενοφώντας στις ιστορικές του εξηγήσεις καταφεύγει και στη θεία πρόνοια. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, το κάνει αυτό; 3. Πώς εκφράζεται ο θαυμασμός του Ξενοφώντα για τη Σπάρτη; (Να κρίνετε από τις πληροφορίες για όλο το έργο του κι όχι μόνο από τα Ελληνικά) Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 6

4. Ποιες ήταν οι εκτιμήσεις του Ξενοφώντα για τη μάχη της Μαντινείας και πώς κατέληξε σ αυτές; Ερωτήσεις σύντομης απάντησης 1. Τι είδους γεγονότα ενδιέφεραν κυρίως τον Ξενοφώντα; 2. Ποια θέση έχουν οι θεοί στην ιστορία του Ξενοφώντα; 4. Η αναγνώριση της συγγραφικής του προσφοράς. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 1. Πώς αξιολογήθηκε το έργο του Ξενοφώντα στην Αλεξανδρινή και τη Ρωμαϊκή εποχή; 2. Οι χαρακτηρισμοί «αττική μέλισσα» και «αττική μούσα», που αποδόθηκαν στον Ξενοφώντα, είναι απόλυτα θεμελιωμένοι ή όχι και γιατί; 3. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του έργου του Ξενοφώντα; 4. Ποια έργα του Ξενοφώντα εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα; Από ποια άποψη εκτιμήθηκαν (ως προς τι) και γιατί; 5. Τα Ελληνικά. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης 1. Από ποιο χρονικό σημείο αρχίζει και σε ποιο τελειώνει η ιστορική αφήγηση του Ξενοφώντα στα Ελληνικά. 2. Σε πόσα βιβλία χωρίζονται τα Ελληνικά του Ξενοφώντα και πόσες ενότητες διακρίνονται στην ιστορική καταγραφή του; 3. Τι εννοούν οι μελετητές του Ξενοφώντα με τον όρο «στρωματική σύνθεση του έργου» (των Ελληνικών); Γ. Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (431 404 π. Χ) Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 1. Ποια ήταν τα αίτια και οι αφορμές του πολέμου; 2. Γιατί το σύνθημα με το οποίο οι Λακεδαιμόνιοι ξεκίνησαν τον πόλεμο «τοὺς Ἕλληνας αὐτονόμους ἀφιέναι» βρήκε απήχηση στις ελληνικές πόλεις; 3. Να αναφέρετε ονομαστικά τις φάσεις του πελοποννησιακού πολέμου, να τις προσδιορίσετε χρονολογικά και να γράψετε επιγραμματικά τα σημαντικότερα γεγονότα σε καθεμία φάση. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης 1. Πότε άρχισε, πότε τελείωσε ο πελοποννησιακός πόλεμος και ποιοι ήταν οι αντίπαλοι; Να αναφέρετε την πρώτη και την τελευταία πράξη του πολέμου. Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 7

ΒΙΒΛΙΟ 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. 16-32 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 16. Οι Αθηναίοι έχοντας ως ορμητήριο τη Σάμο λεηλατούσαν τη χώρα του βασιλιά και έπλεαν εναντίον της Χίου και της Εφέσου, και ετοιμάζονταν για ναυμαχία, και επιπλέον εξέλεξαν στρατηγούς, εκτός από αυτούς που ήδη υπήρχαν, τον Μένανδρο, 17. τον Τυδέα και τον Κηφισόδοτο. Και ο Λύσανδρος έπλεε από τη Ρόδο δίπλα στην Ιωνία, προς τον Ελλήσποντο, για να εμποδίσει και την αναχώρηση των πλοίων και να υποτάξει τις πόλεις που αποστάτησαν από αυτούς. Αλλά και οι Αθηναίοι έβγαιναν από το λιμάνι της Χίου στην ανοιχτή θάλασσα. Γιατί η Ασία ήταν γι' αυτούς χώρα 18. εχθρική. Ο Λύσανδρος έπλεε παραλιακά από την Άβυδο προς τη Λάμψακο που ήταν σύμμαχος των Αθηναίων. Και οι Αβυδηνοί και οι άλλοι ακολουθούσαν από την 19. ξηρά. Αρχηγός τους ήταν ο Θώραξ ο Λακεδαιμόνιος. Αφού επιτέθηκαν εναντίον της πόλης, την κυρίευσαν με έφοδο, και οι στρατιώτες τη λεηλάτησαν, γιατί ήταν πλούσια, και είχε άφθονο κρασί και σιτάρι και άλλα εφόδια. Ο Λύσανδρος όλους τους πολίτες τους άφησε ελεύθερους. 20. Και οι Αθηναίοι πλέοντας από κοντά αγκυροβόλησαν στον Ελαιούντα της Χερρονήσου με εκατόν ογδόντα πλοία. Ενώ όμως έτρωγαν το μεσημεριανό φαγητό τους, τούς ανακοινώνονται τα νέα για τη Λάμψακο, και αμέσως ανοίχτηκαν στο 21. πέλαγος προς τη Σηστό. Από εκεί αφού αμέσως εφοδιάστηκαν με τρόφιμα έπλευσαν προς τους Αιγός ποταμούς, απέναντι από τη Λάμψακο. Ο Ελλήσποντος είχε πλάτος στο σημείο εκείνο δεκαπέντε περίπου στάδια. Εκεί λοιπόν δειπνούσαν. 22. Ο Λύσανδρος την επόμενη νύκτα, την ώρα του όρθρου, έδωσε σήμα να μπουν στα πλοία αφού γευματίσουν, και αφού προετοίμασε τα πάντα για ναυμαχία και τοποθέτησε στα πλάγια των πλοίων παραπετάσματα για να προστατεύονται οι ναύτες από τα εχθρικά βέλη, προειδοποίησε να μην κινηθεί κανείς από την παράταξη ούτε να 23. ανοιχτεί στο πέλαγος. Οι Αθηναίοι με την ανατολή του ηλίου παρατάχτηκαν κατά μέτωπο μπροστά στο λιμάνι σε θέση ναυμαχίας. Επειδή όμως ο Λύσανδρος δεν έβγαλε κι αυτός τα πλοία από το λιμάνι για ν' αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του και ήδη η ημέρα είχε πολύ προχωρήσει, αναχώρησαν πάλι για τους Αιγός ποταμούς. 24. Ο Λύσανδρος τότε διέταξε τα πιο γρήγορα από τα πλοία να ακολουθούν τους Αθηναίους και όταν αυτοί βγουν στη στεριά, αφού παρατηρήσουν τι κάνουν, να έλθουν και να του το ανακοινώσουν. Και δεν αποβίβασε τους ναύτες από τα πλοία, παρά μόνο αφού γύρισαν αυτά. Αυτά έκανε τέσσερις μέρες, και οι Αθηναίοι ξανάβγαιναν στα ανοιχτά. 25.Ο Αλκιβιάδης ωστόσο, επειδή παρατήρησε από τα τείχη ότι οι Αθηναίοι είχαν αγκυροβολήσει σε αμμώδη παραλία και όχι κοντά σε μια πόλη, και ότι έψαχναν να βρουν τρόφιμα από τη Σηστό, σε απόσταση δεκαπέντε σταδίων από τα πλοία και ότι οι εχθροί είχαν Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 8

τα πάντα κοντά σε λιμάνι και σε πόλη, τους είπε ότι δεν είχαν αγκυροβολήσει σε κατάλληλο μέρος, και τους προέτρεπε να μετακινηθούν σε άλλο αγκυροβόλιο στη Σηστό, κοντά σε λιμάνι και σε πόλη. Από εκεί, είπε, θα ναυμαχήσετε, όταν 26. θέλετε εσείς. Αλλά οι στρατηγοί, και κυρίως ο Τυδέας και ο Μένανδρος, τον διέταξαν να φύγει. Γιατί αυτοί τώρα είναι στρατηγοί και όχι εκείνος. Και αυτός σηκώθηκε και έφυγε. 27. Ο Λύσανδρος, όταν την πέμπτη μέρα, αφότου οι Αθηναίοι έπλεαν προς το μέρος του, έδωσε εντολή σ' αυτούς που τους παρακολουθούσαν κατά διαταγή του, μόλις τους παρατηρήσουν να έχουν βγει από τα πλοία στην ξηρά και να έχουν διασκορπιστεί στη Χερρόνησο, (πράγμα που έκαναν πολύ συχνά κάθε ημέρα, και επειδή αγόραζαν τα τρόφιμα από μακριά και τον Λύσανδρο περιφρονούσαν, αφού δεν τους έκανε επίθεση) να υψώσουν αψίδα επιστρέφοντας με τα πλοία προς αυτόν στο μέσο της διαδρομής. Αυτοί έκαναν αυτά, όπως τους διέταξε. 28.Ο Λύσανδρος τότε έδωσε αμέσως σήμα να πλέουν όσο γρηγορότερα μπορούσαν, προχωρούσε επίσης μαζί και ο Θώραξ έχοντας το πεζικό. Ο Κόνων μόλις είδε ότι τα καράβια έρχονταν για επίθεση, έδωσε σήμα να σπεύσουν και να μπουν αμέσως στα πλοία. Επειδή όμως οι ναύτες ήταν διασκορπισμένοι, άλλα πλοία βρέθηκαν με δύο σειρές κουπιών, άλλα με μία και άλλα τελείως άδεια. Μόνο το πλοίο του Κόνωνα και άλλα εφτά γύρω του βγήκαν στα ανοιχτά όλα μαζί και η Πάραλος, αλλά όλα τα άλλα τα κυρίευσε ο Λύσανδρος κοντά στην ακτή. Τους περισσότερους ναύτες τους έπιασε 29. κοντά στη στεριά. Άλλοι επίσης κατέφυγαν στα μικρά οχυρά. Ο Κόνων ωστόσο αναχωρώντας με τα εννέα πλοία, όταν κατάλαβε ότι η δύναμη των Αθηναίων είχε καταστραφεί, αφού προσορμίστηκε κοντά στην Αβαρνίδα, το ακρωτήρι της Λαμψάκου, και πήρε από εκεί τα μεγάλα ιστία των καραβιών του Λυσάνδρου, και ο ίδιος με οχτώ καράβια αναχώρησε για την Κύπρο, στον Ευαγόρα, ενώ η Πάραλος για την Αθήνα, για να αναγγείλει τα γεγονότα. 30. Ο Λύσανδρος μετέφερε τα πλοία και τους αιχμαλώτους και όλα τα άλλα στη Λάμψακο, συνέλαβε ακόμη και άλλους από τους στρατηγούς και το Φιλοκλή και τον Αδείμαντο. Την ίδια μέρα που έκαμε όλα αυτά έστειλε στη Λακεδαίμονα το Θεόπομπο τον Μιλήσιο, που ήταν πειρατής, να αναγγείλει τα γεγονότα, ο οποίος αφού 31. έφτασε μετά από τρεις ημέρες, τα ανήγγειλε. Έπειτα από αυτά ο Λύσανδρος αφού συγκέντρωσε τους συμμάχους, προέτρεψε να σκεφτούν για την τύχη των αιχμαλώτων. Τότε λοιπόν γίνονταν πολλές κατηγορίες κατά των Αθηναίων και για εκείνα τα εγκλήματα πολέμου, τα οποία είχαν ήδη διαπράξει και για όσα είχαν αποφασίσει με ψηφοφορία να διαπράττουν αν νικούσαν στη ναυμαχία, να αποκόπτουν δηλαδή το δεξί χέρι όλων όσων είχαν συλληφθεί ζωντανοί, και ότι, όταν συνέλαβαν δύο τριήρεις, δηλαδή μια Κορινθιακή και μια από την Άνδρο, είχαν πετάξει στη θάλασσα όλους τους ναύτες μέσα από αυτές. Ο Φιλοκλής μάλιστα, ο 32. στρατηγός των Αθηναίων, ήταν αυτός που τους σκότωσε. Λέγονταν και άλλα πολλά και αποφάσισαν να εξοντώσουν εκείνους από τους αιχμαλώτους που ήταν Αθηναίοι εκτός από τον Αδείμαντο, γιατί μόνο αυτός ήταν αντίθετος στην εκκλησία του δήμου στο ψήφισμα για την αποκοπή των χεριών. Κατηγορήθηκε ακόμη από μερικούς ότι Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 9

πρόδωσε το στόλο. Ο Λύσανδρος λοιπόν αφού ρώτησε πρώτα τον Φιλοκλή, ο οποίος πέταξε στη θάλασσα τους Ανδρίους και τους Κορινθίους, τι νόμιζε ότι ήταν άξιος να πάθει, αφού έκανε την αρχή της παρανομίας εις βάρος Ελλήνων, τον έσφαξε. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΑΡ. 16-29 Ο Λύσανδρος την άνοιξη του 405 π.χ κατάφερε, αφού πρώτα έπλευσε στον Ελλήσποντο, να καταλάβει σημαντικές συμμαχικές πόλεις των Αθηναίων, όπως τη Λάμψακο. Οι Αθηναίοι όταν έμαθαν την προέλαση του Λύσανδρου στον Ελλήσποντο και την κατάληψη της Λαμψάκου, με 180 πλοία προσπάθησαν να τον σταματήσουν. Έφτασαν πρώτα στη Σηστό και μετά στους Αιγός Ποταμούς που βρίσκονταν απέναντι από τη Λάμψακο. Εκεί σημειώθηκε και η καταστροφή των Αθηναίων που έβαλε τέλος στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων. Ο Ξενοφών περιγράφει τα δραματικά γεγονότα με συντομία και λιτότητα - με τρόπο εύγλωττο και παραστατικό: προσδιορίζει με ενάργεια τις σ υ ν θ ή κ ε ς κάτω από τι οποίες συντελέστηκε η συμφορά καθώς και τα αίτια της απροσδόκητης εκείνης ήττας των Αθηναίων, που οφείλεται κυρίως στην παράλειψη των στρατηγών τους να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας. Πρωταγωνιστές στα γεγονότα αυτά ο ικανότατος στρατηγός Λύσανδρoς από τη μια μεριά και οι Αθηναίοι στρατηγοί (Κόνων, Aδείμαvτoς, Φιλοκλής, Μένανδρος, Τυδεύς και Κηφισόδοτος) από την άλλη που επέδειξαν δυστυχώς αμέλεια στην επιτέλεση των καθηκόντων τους. Η εκφραστική τέχνη του συγγραφέα αποδίδεται με τη χρήση πολλών εύστοχων επιρρηματικών προσδιορισμών, ποικίλων μετοχών και εξαρτημένων προτάσεων. Προσοχή!!! ο σύνδεσμος δέ που συναντάται μεταξύ των παραγράφων ονομάζεται μεταβατικός γιατί δίνει συνέχεια και ρυθμό στην αφήγηση. 16. ἐκ τῆς Σάμου: οι Αθηναίοι είχαν ως βάση τους τη Σάμο, ενώ οι βάσεις των Λακεδαιμονίων ήταν στη Ρόδο, στη Χίο και στην Έφεσο. τὴν βασιλέως κακῶς ἐποίουν: οι Αθηναίοι λεηλατούσαν τη χώρα του Πέρση βασιλιά, γιατί η Περσική πολιτική την περίοδο εκείνη ήταν φιλοσπαρτιατική. Ο Κύρος συγκεκριμένα είχε προσφέpει σημαντική οικονομική ενίσχυση στους Σπαρτιάτες, ώστε να καταφέρουν να πλήξουν το ναυτικό των Αθηναίων. Σκοπός προφανώς του σατράπη βασιλιά ήταν να φθείρει εντελώς και την Αθήνα και τη Σπάρτη, και να επιτύχει με τη διπλωματία αυτό που δε μπόρεσε να επιτύχει με τις εκστρατείες που είχε κατά καιρούς πραγματοποιήσει εναντίον της Ελλάδας. πρὸς ναυμαχίαν: σκοπός των Αθηναίων ήταν να έλθουν σε ολοκληρωτική σύγκρουση στη θάλασσα με το Λύσανδρο, ώστε Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 10

να τον ταπεινώσουν, γιατί είχε προξενήσει σοβαρές ζημιές στις συμμαχικές πόλεις. ἐπιπλέω: πλέω εναντίον. 17. ἀφίσταμαί τινος: αποστατώ από κάποιον. πρὸς τί...ἔκπλoυν: σκοπός του Λύσανδρου είναι να αποκλείσει την έξοδο από τον Ελλήσποντο των εμπορικών πλοίων που μετέφεραν σιτηρά στην πολιορκημένη Αθήνα. 18. πoλεμία αὐτοῖς: οι μικρασιατικές περιοχές ήταν πράγματι εχθρικές προς τους Αθηναίους, αφού η πολιτική του Πέρση βασιλιά ήταν φιλοσπαρτιατική. παρῆσαν πεζῇ: οι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων (Aβυδηνoί) προχωρούσαν παραλιακά σε παράλληλη πορεία με το στόλο του Λύσανδρου. Αρχηγός των πεζών στρατευμάτων ήταν ο Θώραξ ο Λακεδαιμόνιος. 19.αἱροῦσι κατὰ κράτος: η κατάληψη της Λαμψάκου αποτέλεσε σημαντική απώλεια για τους Αθηναίους, ενώ αντίθετα υπήρξε εστία ανεφοδιασμού των Λακεδαιμονίων, ενός ανεφοδιασμού που γινόταν με λεηλασίες και αρπαγές διήρπασαν...πλήρη: στην αρχαιότητα οι στρατοί δε διέθεταν ειδικές μονάδες ανεφοδιασμού. Για να εξασφαλιστεί η συντήρηση των εκστρατευτικών σωμάτων πολλές φορές κατέφευγαν στις λεηλασίες και τις αρπαγές των καταληφθεισών περιοχών. Ευνόητο ήταν πως ο στρατός που είχε κοντά του τις μονάδες επισιτισμού βρισκόταν και σε πλεονεκτικότερη θέση 23. παρετάξαvτo ἐν μετώπῳ: σκοπός των Αθηναίων ήταν να προκαλέσουν τον Λύσανδρο ώστε να παρασυρθεί σε ναυμαχία μαζί τους μετωπικά. 24. ἐκέλευσεν ἐξαγγεῖλαι: ο Λύσανδρος επεδίωκε να μάθει τι ακριβώς έκαναν οι Αθηναίοι, όταν αποβιβάζονταν στην ξηρά. Το σχέδιο του ήταν να επιτεθεί αιφνιδιαστικά, ενώ οι περισσότεροι θα βρίσκονταν έξω από τα πλοία και θα υπήρχε χαλάρωση στην επιφυλακή του στόλου τους 25. ἐν αἰγιαλῷ πόλει: μεγάλο μειονέκτημα για τους Αθηναίους ήταν ότι αγκυροβόλησαν στους Αιγός ποταμούς, χωρίς κοντά τους να υπάρχει ένα λιμάνι ή μια πόλη ώστε να μπορούν να ανεφοδιαστούν. Το γεγονός ότι επισιτίζoνταν από τη Σηστό δείχνει την ακαταλληλότητα της θέσης τους, αφού η πόλη αυτή ήταν μακριά. παρῄνει: οι παραινέσεις του Αλκιβιάδη ήταν πράγματι πολύ σωστές, αλλά δυστυχώς ο εγωισμός των ναυάρχων οδήγησε στη δραματική κατάνυξη των γεγονότων. Στην παράγραφο αυτή που αποτελεί δυσοίωνο προανάκρουσμα της επικείμενης συμφοράς, ο συγγραφέας στηρίζει την εκφραστική του λιτότητα στην επιδέξια χρήση: εμπρόθετων προσδιορισμών, μετοχών, απαρεμφάτων, ενός βαρυσήμαντoυ παρατατικoύ (παρῄνει) και μιας απρoσδόκητης τροπής του πλαγίου λόγου σε ευθύ (οὐ ὄντες βούλησθε). Οι προσδιορισμοί (επισημαίνoυν στην πλειονότητά τους Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 11

τα τοπικά στοιχεία του σκηνικού ( ἐκ τῶν τειχῶν, ἐν αἰγιαλῷ, ἐκ Σηστοῦ ). οι μετοχές δηλώνουν τα δεδομένα, στα οποία στηρίζονται οι απόψεις και οι συμβουλές του Αλκιβιάδη. τα απαρέμφατα περιέχουν τις συγκεκριμένες υποδείξεις του Αλκιβιάδη. ο παρατατικός υπογραμμίζει τη συνεχή και επίμονη προσπάθεια του Αθηναίου πολιτικού να πείσει τους συμπολίτες του. ο ευθύς λόγος περιέχει το βασικότερο επιχείρημα του. Παράλληλα, η χρήση προφορικού λεξιλογίου συμβάλλει καθοριστικά στη σαφήνεια και παραστατικότητα των λεγομένων ὅταν βούλησθε: η υπόδειξη του Αλκιβιάδη να μεταφερθούν οι Αθηναίοι στη Σηστό ήταν ορθή, αφού έτσι θα μπορούσαν να έχουν δίπλα τους εφόδια και τρόφιμα. Η διευκόλυνση αυτή θα τους επέτρεπε να ναυμαχήσουν όποτε αυτοί ήθελαν. 26. ἀπιέναι αὐτὸν ἐκέλευσαν: εγωιστική και αλαζονική η συμπεριφορά των ναυάρχων του αθηναϊκού στόλου προς τον Αλκιβιάδη. Η παράβλεψη όμως αυτών των συμβουλών από τον έμπειρο, διορατικό και ευφυή Αλκιβιάδη θα επιφέρει τα δραματικά αποτελέσματα. 27. καταφρονοῦντες ἀντανῆγεν: οι Αθηναίοι βλέποντας ότι ο Λύσανδρος δίσταζε να επιτεθεί στο στόλο τους άρχισαν να τον κοροϊδεύουν και να τον περιφρονούν ότι τάχα δε μπορούσε να συγκρουστεί μαζί τους. Το σχέδιο ωστόσο του Λύσανδρου ήταν ακριβώς αυτό: να δημιουργήσει την εντύπωση στους Αθηναίους ότι δήθεν δε θα μπορούσε να συγκρουστεί μαζί τoυς, λόγω της ανωτερότητας τους αλλά στην ουσία περίμενε την κατάλληλη στιγμή, πότε δηλαδή θα πέσουν σε ανεμελιά και χαλαρότητα, ώστε να τους επιτεθεί αιφνιδιαστικά. 29. ἡ Κόνωνος πρὸς τῇ γῇ: όλα τα πλοία των Αθηναίων συνελήφθησαν εκτός από εκείνο του Κόνωνα που κατέφυγε στην Κύπρο, και των άλλων 9 που κατευθύνθηκαν προς την Αθήνα. Πάραλος: το ένα από τα τρία γνωστότερα ιερά πλοία των Αθηνών (Δηλιᾶς καὶ Σαλαμίνα) Ἔλαβεν νεῶν ἱστία: πιθανότατα ο Λύσανδρος για να είναι τα πλοία του ελαφριά και ταχυκίνητα, άφησε τα μακριά ιστία τoυς στην Αβαρνίδα, απ' όπου κατάφερε να τα πάρει ο Κόνων. Προφανώς, η ενέργεια αυτή του Κόνωνα δείχνει αξιοθαύμαστη προνοητικότητα, γιατί χωρίς μακριά ιστία δεν ήταν δυνατό στον Λύσανδρο να καταδιώξει και να φτάσει τα αθηναϊκά πλοία. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΑΡ. 30-32 Η αιφνιδιαστική επίθεση του Λύσανδρου εναντίον του αθηναϊκού στόλου είχε ως αποτέλεσμα να κυριευθούν όλα τα πλοία των Αθηναίων από τους Λακεδαιμονίους και να αιχμαλωτιστούν μεταξύ των απλών στρατιωτών και βαρυσήμαντοι στρατηγοί όπως ο Φιλοκλής και ο Αδείμαντoς. Αφού ανακοινώθηκαν τα γεγονότα της νίκης του Λύσανδρου στη Λακεδαίμονα, στήθηκε ένα δικαστήριο για Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 12

"εγκληματίες πολέμου", όπου τόσο οι Λακεδαιμόνιοι, όσο και οι σύμμαχοί τους κατέθεταν για τις παρανομίες των Αθηναίων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Πράγματι, οι Αθηναίοι είχαν διαπράξει πολλές και μεγάλες βιαιότητες και εγκλήματα, όπως την αποκοπή του δεξιού χεριού όλων των ζωντανών συλληφθέντων και τη βίαιη μεταχείριση των ναυτών των δύο τριηρών. Έτσι, λοιπόν, ο Φιλοκλής που ήταν ο κύριος υπεύθυνος αυτής της βίαιης συμπεριφοράς θανατώθηκε από το Λύσανδρο, ενώ ο Αδείμαντος λόγω της γνωστής αντίρρησης του στην εκκλησία του δήμου αφέθηκε ελεύθερος. Συνολική εκτίμηση Η ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς μπορούμε να πούμε ότι σφραγίζει και το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο θρίαμβος της Σπάρτης οφείλεται βέβαια στην ακαταπόνητη πολεμική της προσπάθεια και στην ανδρεία των πολιτών της αλλά και στα αλλεπάλληλα σφάλματα των αντιπάλων της. Ωστόσο, είναι αβέβαιο, αν τελικά θα νικούσαν κατά κράτος οι Λακεδαιμόνιοι την Αθήνα, χωρίς την απόκτηση στόλου ικανού ν' αναμετρηθεί με το αήττητο ναυτικό των Αθηναίων και αυτό βέβαια το πέτυχαν οι Λακεδαιμόνιοι προς το τέλος του πολέμου, αφού δέχτηκαν όμως τον περσικό χρυσό, αρνούμενοι έτσι το πανελλήνιο τους φρόνημα, χάρη σ' ένα στενόκαρδο και μυωπικό πατριωτισμό, και το χειρότερο εισάγοντας έναν ξένο, ανέκαθεν μισητό, παράγοντα στα ελληνικά πράγματα. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟ 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. 16-24 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ Α. Ερωτήσεις κατανόησης κειμένων. 1. Γιατί οι Αθηναίοι λεηλατούσαν την περσική γη; 2. Για ποιο λόγο οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στη Χίο και την Έφεσο; 3. Ποια η τεχνική του Λυσάνδρου για την κατάληψη της Λαμψάκου και ποια η στάση του μετά την κατάληψη; Να σχολιαστεί. 4. "διεῖχε δὲ ὁ Ἑλλήσποντος ταύτῃ σταδίους πεντεκαίδεκα ". Τι προοικονομεί η φράση αυτή; Β. Λεξιλογικές ασκήσεις. 1. Από τις παραγράφους 19-21 να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες σχετίζονται ετυμολογικά οι ακόλουθες: εγκρατής, ναυτίλος, υφαρπαγή, πλήρωμα, αποχή, ενάντιος. 2. προσβαλόντες. Να γράψετε σύνθετα παράγωγα (ουσιαστικά και ρήματα) του βάλλω. 3. Να γράψετε παράγωγα της λέξης "ναῦς" στα νέα ελληνικά. Γ. Ασκήσεις γραμματικής -συντακτικού 1. (παράγραφος 16). Οἱ δ' Ἀθηναῖοι...ἐπέπλεον. Να μεταφερθούν οι προτάσεις στον ενικό αριθμό. 2. Να συμπληρώσετε τα κενά με το σωστό τύπο των λέξεων ή φράσεων Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 13

που βρίσκονται στην παρένθεση: α) Λύσανδρος δὲ... (τῇ ἐπιούσῃ νυκτί, πληθυντικός)... (σημαίνω, παρατατικός)... (ἀποπλέω, απαρ. ενεστ.). β) Οἱ Ἀθηναῖοι... (ἐπανέρχομαι, οριστ. αορ. β') καὶ... (παρατάττομαι, οριστ. παθ. αορ.) ἐν μετώπῳ. γ) Ὁ Λύσανδρος... (κελεύω, οριστ. υπερσ.)... (ἀποπλέω, απαρ. αορ.). 3. (παράγραφος 19). Προσβαλόντες... πλήρη. Να μεταφερθεί η ημιπερίοδος στον ενικό αριθμό. 4. Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων: ἐγώ εἰμί ἄγω πλέω ποιῶ ὁρῶ οὗτος............... ἡμεῖς............... ὑμεῖς............... οὗτοι............... 5. ἐπέπλεον. Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β' και γ' ενικό πρόσωπο του ενεστώτα. ΕΡΓΑΣΙΕΣ Α. Ερωτήσεις κατανόησης κειμένων. 1. Να καταγραφεί η πορεία των Αθηναίων. 2. Να καταγραφεί η πορεία του Λυσάνδρου. 3. Ποιο είναι το σχέδιο του Λυσάνδρου; Να το αναλύσετε και να το σχολιάσετε. Τι επιδίωκε με αυτό; 4. Ο τρόπος που παρατάχθηκαν οι Αθηναίοι ήταν σωστός; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας. 5.Λύσανδρος δε... ἐπανήγοντο. Να χαρακτηρίσετε τον Λύσανδρο από τις ενέργειές του στο απόσπασμα αυτό. 6.Ποια είναι η πορεία των Αθηναίων μέχρι την κατάληψη θέσης στους Αιγός ποταμούς; Β. Λεξιλογικές ασκήσεις. 1. ἐποίουν. Να γράψετε σύνθετα ρήματα στα νέα ελληνικά. 2. Να γράψετε σύνθετα παράγωγα ουσιαστικά του ρήματος "αἱρῶ". 3. σημαίνω, τάττομαι, λιμήν, ἄγω: Να γράψετε στα νέα ελληνικά παράγωγες λέξεις απλές ή σύνθετες. 4. ποιῶ, ὁρῶ, ἀγγέλλω. Να γράψετε παράγωγα ουσιαστικά και επίθετα για τα ρήματα αυτά. Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 14

Γ. Ασκήσεις γραμματικής -συντακτικού 1. (παράγραφος 16). καὶ παρεσκευάζοντο... Κηφισόδοτον. Να μεταφερθούν οι προτάσεις στην οριστική και προστακτική ενεστώτα της ίδιας φωνής. 2. ὁρμώμενοι. Είναι μετοχή α) του ὁρμέω -ῶ, β) του ὁρμάω -ῶ, γ) του ὁρμίζω; Να κλιθεί η προστακτική ενεστώτα του ρήματος. 3. προσείλοντο. Να γίνει χρονική αντικατάσταση στο πρόσωπο που βρίσκεται. 4. ἔκπλει. Να κλιθεί η προστακτική ενεστώτα του ρήματος. 5. τὸν ἔκπλουν. Να κλιθεί και στους δύο αριθμούς. 6. αἱροῦσι. Να γίνει χρονική αντικατάσταση του τύπου στο πρόσωπο που βρίσκεται στην άλλη φωνή. 7. ἡ πλουσία πόλις, τὰ ἐλεύθερα σώματα. Να κλιθούν οι συνεκφορές και στους δύο αριθμούς. 8. ἐλεύθερα, πλουσία. Να κλιθούν τα επίθετα και στους δύο αριθμούς και στα τρία γένη. 9.αὐτοῖς. Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις της αντωνυμίας και στους δύο αριθμούς. 10. ἡ ναῦς, ἡ τάξις, ὁ στάδιος, ἡ νῦξ, ὁ λιμὴν. Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις των ουσιαστικών και στους δύο αριθμούς. 11.ἀπέπλευσαν, ποιοῦσιν, ἐκέλευσεν. Να μεταφέρετε τα παρακάτω ρήματα στην ευκτική και προστακτική (στο πρόσωπο, χρόνο και αριθμό που βρίσκονται). 12.κατιδόντας, παραβάλλων. Να γραφούν τα τρία γένη των μετοχών σε ενεστώτα και αόριστο στην ίδια φωνή. 13.ἀντανήγαγε, ἀπέπλευσε. Να μεταφερθούν τα παραπάνω ρήματα στην οριστική και προστακτική ενεστώτα στο ίδιο πρόσωπο. 14.πάντα. Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις και στα τρία γένη και στους δύο αριθμούς. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟ 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. 25-29 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ Α. Ερωτήσεις κατανόησης κειμένων. 1. Πώς αντιμετωπίστηκε η πρόταση του Αλκιβιάδη από τους Αθηναίους στρατηγούς; 2. Θεωρείτε σωστή τη στάση των Αθηναίων στρατηγών; 3. Γιατί οι Αθηναίοι περιφρονούσαν τον Λύσανδρο; 4. Σε ποια κατάσταση βρίσκει τους Αθηναίους ο αιφνιδιασμός του Λύσανδρου και πώς αυτοί αντιδρούν; Β. Λεξιλογικές ασκήσεις. 1.Από την παράγραφο 27 να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες σχετίζονται ετυμολογικά οι ακόλουθες: κάτοψη, διασκέδαση, επισιτισμός, τελωνείο. 2. κατιδών, διεφθαρμένα, ἔγνω. Να γράψετε παράγωγα στα νέα ελληνικά. Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σελίδα 15