ΧΡΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ LIDAR ΚΑΙ ΗΛΙΑΚΩΝ ΦΩΤΟΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ

ΧΡΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ LIDAR ΚΑΙ ΗΛΙΑΚΩΝ ΦΩΤΟΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΜΕ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ Α.ΜΑΤΣΑΣ 1, Δ.ΧΑΤΖΗΜΙΤΣΗΣ 1, Κ. ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 1 KAI Α. ΡΕΤΑΛΗΣ 2 1 Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής, Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου 2 Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιμης Ανάπτυξης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αυτή η μελέτη περιγράφει μια μέθοδο για τη μέτρηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, χρησιμοποιώντας τεχνικές δορυφορικής τηλεπισκόπησης. Προτείνεται η χρήση ενός συστήματος LIDAR (bacκscattering system) και ηλιακών φωτομέτρων ως εργαλεία τεκμηρίωσης των μετρήσεων που λαμβάνονται, για ατμοσφαιρικές παραμέτρους όπως το οπτικό πάχος αερολύματος (ΟΠΑ), το πάχος υγρασίας, τους συντελεστές εξάλειψης κτλ. κατά την διάρκεια δορυφορικών λήψεων. Πηγές των δορυφορικών δεδομένων αποτελούν δορυφορικές εικόνες από διάφορους δέκτες όπως MODIS, ASTER και Landsat. Χρησιμοποιούνται επίσης, δειγματολήπτες PM 10 & PM 2.5 για μέτρηση των μοριακών συγκεντρώσεων. Βρίσκονται οι συσχετίσεις μεταξύ των ανακτώμενων τιμών ΟΠΑ και των παραμέτρων ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι τομείς ενδιαφέροντος είναι οι αστικές περιοχές στά κέντρα της Λεμεσού και Πάφου (Κύπρος). Στην παρούσα εργασία αναπτύσσεται η μεθοδολογία που θα χρησιμοποιηθεί με την συνδυασμένη χρήση συστημάτων LIDAR και ηλιακών φωτομέτρων για την υποστήριξη των μετρήσεων ατμοσφαιρικής ρύπανσης μέσω δορυφορικών δεδομένων. Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από τη χρήση ηλιακών φωτομέτρων, δεδομένων MODIS και μετρήσεις PM. USE OF LIDAR SYSTEM AND SUN-PHOTOMETERS FOR SUPPORTING SATELLITE REMOTE SENSING MEASUREMENTS OF ATMOSPHERIC POLLUTION A.MATSAS 1, D.HADJIMITSIS 1, K. THEMISTOCLEOUS 1 AND A. RETALIS 2 1 Department of Civil Engineering and Geomatics, Remote Sensing Laboratory, Cyprus University of Technology, Cyprus 2 National Observatory of Athens, Institute for Environmental Research & Sustainable Development ABSTRACT This paper describes a method for assessing atmospheric pollution using satellite remote sensing techniques. Indeed, LIDAR bacκscattering system and sun-photometers are used as validation tools for measuring the atmospheric parameters such as aerosol optical thickness (AOT), water vapor thickness, extinction coefficients, etc., during the satellite acquisitions. Satellite image data acquired from different sensors such as MODIS, ASTER and Landsat are used. PM 10 & 2.5 samplers are also used to measure the particulate matter concentrations. Cross-correlations between the retrieved AOT values and the atmospheric pollution parameters are established. The area of interest is an urban area in the centre of Limassol (Cyprus). This paper describes the overall proposed methodology which integrates both LIDAR systems and sun-photometers for supporting satellite remote sensing measurements for assessing atmospheric pollution. Only the results extracted from the use of MODIS and sun-photometer data and PM data measurements are presented at this stage. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού της Ευρώπης ζει σε αστικά κέντρα, όπου καταγράφονται υπερβάσεις των ορίων που αφορούν στην ποιότητα του αέρα. Τα όρια αυτά έχει θεσπίσει η Eυρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) με στόχο την προστασία της ανθρώπινης 25 28/5/2010, PATRAS, GREECE 961

υγείας. Ομοίως και στην Κύπρο οι συγκεντρώσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων συχνά υπερβαίνουν τα όρια της Ε.Ε., αλλά και τους κυβερνητικούς στόχους για την αστική βιώσιμη ανάπτυξη. Για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σήμερα και χρησιμοποιούνται μέθοδοι τηλεπισκόπησης. Οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει στον τομέα αυτό, επισημαίνουν ότι τα δορυφορικά δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ποιοτική εκτίμηση του οπτικού πάχους αερολύματος. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται περιορισμένος αριθμός μελετών που αφορούν την συνδυασμένη και ταυτόχρονη χρήση μετρήσεων με συστήματα LIDAR και ηλιακών φωτόμετρων με σκοπό την ατμοσφαιρική διόρθωση των δορυφορικών εικόνων, καθώς και τη χρήση των δορυφορικών δεδομένων για τη συστηματική μέτρηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Το κενό αυτό δύναται, εν μέρει, να καλυφθεί με την ανάπτυξη της προτεινομένης μεθοδολογίας. Επιπρόσθετος στόχος της έρευνας είναι η μέτρηση του οπτικού πάχους αερολύματος (ΟΠΑ) και του συντελεστή εξασθένησης από επίγειο μετρητή LIDAR για την άμεση συσχέτιση με τα δορυφορικά δεδομένα προκειμένου να είναι εφικτή η χωρική διανομή των ρύπων και μελλοντικά η προειδοποίηση κινδύνου με πρόβλεψη. 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Τα σωματίδια αερολύματος της τροπόσφαιρας (ΡΜ), είναι παράγωγα αστικών/βιομηχανικών δραστηριοτήτων, καύσης βιομάζας, διαδικασιών εκμετάλλευσης γης, σκόνης και άλλων φυσικών πηγών. Οι αλληλεπιδράσεις τους με την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και οι επιδράσεις τους στην μικροφυσική των νεφών έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις στην συμπεριφορά του κλίματος και στο περιβάλλον (Kaufman et al., 2002). Η εξακρίβωση και ο εντοπισμός αυτών των επιπτώσεων είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν με επίγειες μετρήσεις αφενός γιατί η μορφή και η σύσταση των αερολυμάτων ποικίλλει (π.χ. αστική ρύπανση, σκόνη προερχόμενη από την έρημο), αφετέρου γιατί οι συγκεντρώσεις των αερολυμάτων μεταβάλλονται τόσο χρονικά όσο και χωρικά. Επίσης, οι επίγειες μετρήσεις αποτελούν τοπικές μετρήσεις περιορισμένου εύρους και δεν μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικές μιας μεγάλης χωρικής κλίμακας. Η δορυφορική τηλεπισκόπιση χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση των χαρακτηριστικών των αερολυμάτων, όπως είναι το ΟΠΑ, για σχεδόν 30 χρόνια με την ακρίβεια και τις δυνατότητες των εφαρμογών να αυξάνονται συνεχώς (King et al., 1999). Στη βιβλιογραφία παρουσιάζονται διάφορες ερευνητικές εργασίες που βασίζονται στη χρήση δορυφορικών δεδομένων για την ερμηνεία και ανάλυση φαινομένων που επηρεάζουν την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι ερευνητές συνεκτίμησαν εκπομπές από πυρκαγιές, χρησιμοποιώντας δορυφορικούς αισθητήρες και επίγεια δεδομένα με τα οποία επιβεβαίωσαν τις μετρήσεις (Cairns et al., 1999; Spichtinger et al., 2001). Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις έγινε ανάλυση των γεγονότων όπως σκόνη από ερήμους και φωτιές, από την πλευρά της περιφερειακής πολιτικής και της υγείας των πολιτών (Falke et al., 2001; Prospero, 1999). Σε άλλες έρευνες κατεγράφησαν προσπάθειες για πρόβλεψη των τιμών του ΟΠΑ, με στόχο να καταδειχθεί η χρησιμότητα του δορυφορικού οργάνου MODIS να παρέχει ένα αξιόπιστο δείκτη ατμοσφαιρικής ποιότητας και μέτρησης του ΟΠΑ, λόγω της έλλειψης ποιοτικής σχέσης μεταξύ των επίγειων και διαστημικών μετρήσεων. Παρόλο που μερικές μελέτες έδειξαν καλή προσέγγιση αποτελεσμάτων μεταξύ MODIS και επίγειων 25 28/5/2010, PATRAS, GREECE 962

μετρήσεων (Wang and Christopher, 2003; Chu et al., 2002) εντούτοις η περαιτέρω πιστοποίηση των αποτελεσμάτων κρίνεται αναγκαία. Σε διάφορες μελέτες (Slater et al., 2004; Engle-Cox et al., 2004; Gupta et al., 2006) γίνεται αναφορά στο συσχετισμό μεταξύ ΟΠΑ και PM. Παρόλα αυτά, επειδή το ΟΠΑ αντιστοιχεί στις οπτικές ιδιότητες του αερολύματος σε ολόκληρη την κατακόρυφη στήλη, ενώ η συγκέντρωση ΡΜ μετριέται συνήθως στα επίπεδα της επιφάνειας της Γης, η συσχέτιση μεταξύ των δύο επηρεάζεται από την σχετική υγρασία και την κατακόρυφη κατανομή αερολύματος που επηρεάζουν το συντελεστή εξάσθένησης (Slater et al., 2004). Για αυτό το λόγο η πρόβλεψη της συγκέντρωσης PM μόνο από μετρήσεις ΟΠΑ θα περιελάμβανε σημαντικά σφάλματα. Στην παρούσα έρευνα παρουσιάζεται, μία μεθοδολογία που βασίζεται στη συνδυασμένη χρήση εξελιγμένων επίγειων τεχνικών τηλεπισκόπησης για την επικύρωση των δορυφορικών δεδομένων με σκοπό τη χωρική και χρονική παρακολούθηση της μοριακής ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή της Κύπρου. Η περιοχή ενδιαφέροντος εστιάζεται στις αστικές περιοχές της Λεμεσού και της Πάφου, στις οποίες η μόλυνση από σωματίδια προέρχεται από δύο, κυρίως, πηγές. Η μία είναι η βιομηχανική περιοχή που βρίσκεται έξω από την κάθε πόλη. Η δεύτερη είναι η σκόνη η οποία μεταφέρεται συχνά, κυρίως από την έρημο της Σαχάρα και κατά δεύτερο λόγο από άλλες ερημικές περιοχές. Στόχος είναι να βρεθεί η σχέση μεταξύ του ΟΠΑ και της συγκέντρωσης ΡΜ. 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ-ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Η μεθοδολογία που προτείνεται για την συλλογή, την επεξεργασία των δεδομένων και την εξαγωγή των αποτελεσμάτων, όπως παρουσιάζεται και συνοπτικά στο Σχήμα 1, είναι η ακόλουθη: 1. Δορυφορικά δεδομένα: Συγκέντρωση δεδομένων του ΟΠΑ και του μεγέθους αερολύματος τα οποία λαμβάνονται από τον αισθητήρα MODIS για μέρες χωρίς νέφωση με χωρική ανάλυση 10 10 km 2. 2. Ταυτοποίηση και έλεγχος του κατακόρυφου προφίλ αερολύματος : Ένα σύστημα Lidar οπισθοσκέδασης, το οποίο βρίσκεται εγκατεστημένο στη Λεμεσό, θα παρέχει τη δυνατότητα μέτρησης και καθορισμού του ύψους οριακού στρώματος, καθώς και την σύσταση του ΟΠΑ που αντιπροσωπεύει καλύτερα τις συγκεντρώσεις ΡΜ. 3. Οπτικό πάχος αερολύματος στην κατακόρυφη στήλη της ατμόσφαιρας: Ένα ηλιακό φωτόμετρο έχει εγκατασταθεί στο κέντρο της Λεμεσού. Αυτό μας βοηθάει στην ρύθμιση και διόρθωση των δορυφορικών δεδομένων. Επιπλέον δύο κινητά ηλιακά φωτόμετρα θα χρησιμοποιηθούν για την μέτρηση της αστικής και βιομηχανικής ρύπανσης στην περιοχή της Πάφου. 4. Μέτρηση της συγκέντρωσης σωματιδίων (ΡΜ): Ωριαίες συγκεντρώσεις ΡΜ 10 και ΡΜ 2.5 θα λαμβάνονται από τους εγκατεστημένους σταθμούς περιβαλλοντικής παρακολούθησης (9 σταθμοί) του Τμήματος Επιθεώρησης Εργασίας του Υπουργείου Εργασιακής και Κοινωνικής Μέριμνας. 5. Μετεωρολογικά στοιχεία για ολόκληρη την περιοχή της Κύπρου: Η μέτρηση της σχετικής υγρασίας σε συνδυασμό με το ΟΠΑ κάτω από το οριακό στρώμα που δίνεται από το σύστημα Lidar θα ενσωματωθούν στα στατιστικά μοντέλα μεταξύ ΡΜ-ΟΠΑ για την βελτίωση της ακρίβειας ανάκτησης ΡΜ. 25 28/5/2010, PATRAS, GREECE 963

Συγκεντρώσεις PM Δορυφορικές Εικόνες (MODIS) Ηλιακά φωτόμετρα Lidar Συντελεστής εξάλειψης Οπτικό Πάχος Αερολύματος (ΟΠΑ) Μοντελοποίηση σχέσεων OΠΑ-PM Επικύρωση δορυφορικών δεδομένων στη Κύπρο ΣΧΗΜΑ 1. Γενική επισκόπηση μεθοδολογίας του πειράματος 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα αποτελέσματα της μελέτης αναφέρονται σε δεδομένα μετρήσεων στις αστικές περιοχές της Πάφου (φ=34.779º Ν, λ=32.438º Ε, z= 90m) και της Λεμεσού (φ=34.689º Ν, λ=33.062º Ε, z=23m) για τη χρονική περίοδο 28/10/09-30/12/09. 4.1 Δορυφορικές μετρήσεις Αρχικά, συγκρίναμε τις τιμές ΟΠΑ από το ηλιακό φωτόμετρο στο κανάλι 2 (500nm) με τις αντίστοιχες τιμές των δορυφορικών δεδομένων MODIS που αντιστοιχούν στo μήκος κύματος 550nm. Τα δορυφορικά δεδομένα που ανακτήθηκαν, παρόλο που αντιπροσώπευαν μια μεγάλη χωρικά έκταση 100km 2, έδωσαν πολύ καλή γραμμική συσχέτιση (R 2 =0.86) με τα δεδομένα του φωτόμετρου (Σχήμα 2). Η στατιστική σημαντικότητα των αποτελεσμάτων εμπίπτει οριακά στα όρια του αποδεκτού, p=0.049 0,4 0,35 y = 1,3182x + 0,0201 R 2 = 0,8648 0,3 ΟΠΑ MODIS 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 ΟΠΑ ΦΩΤΟΜΕΤΡΟΥ ΣΧΗΜΑ 2. Σύγκριση ΟΠΑ μεταξύ MODIS και επίγειου φωτόμετρου Πολύ καλή συσχέτιση, συγκριτικά με άλλες έρευνες, διαπιστώθηκε μεταξύ των δορυφορικών δεδομένων MODIS και των συγκεντρώσεων σωματιδίων PM 10 (Σχήμα 3) και ΡΜ 2.5, με συντελεστές συσχέτισης R 2 =0.78 και R 2 =0.61, αντίστοιχα. Οι 25 28/5/2010, PATRAS, GREECE 964

συγκεντρώσεις για τα σωματίδια ΡΜ 10 λαμβάνονταν ανά 10 λεπτά, με αποτέλεσμα να επιτευχθεί μεγάλη ακρίβεια στο χρόνο λήψης των δορυφορικών και επίγειων δεδομένων που συνήθως ήταν μεταξύ 08:20 και 09:10 UMT. Όπως και στην σύγκριση ΟΠΑ MODIS - ΟΠΑ φωτόμετρου η σχετική νηνεμία που επικρατούσε τις περισσότερες φορές συνέβαλε στη μικρή χωρική μεταβολή του ΟΠΑ και κατ επέκταση στην καλή συσχέτιση των δορυφορικών μετρήσεων. Ο μικρότερος συντελεστής συσχέτισης μεταξύ MODIS και ΡΜ 2.5 μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι τα δεδομένα των ΡΜ 2.5 αντιπροσωπεύουν μέσες ημερήσιες τιμές, με αποτέλεσμα να παρατηρείται πιθανή απόκλιση σε σχέση με τις αντίστοιχες στιγμιαίες που λαμβάνονταν από το δορυφόρο. Η στατιστική σημαντικότητα και των δύο συσχετίσεων ήταν αρκετά ψηλή, της τάξης του p=10-6. 120 100 y = 133,76x + 16,136 R 2 = 0,7792 80 PM 10 60 40 20 0 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 ΟΠΑ MODIS 4.2 Επίγειες μετρήσεις ΣΧΗΜΑ 3. Συσχέτιση ΟΠΑ MODIS - PM 10 Με τη χρήση φωτόμετρου ανακτήθηκαν οι μέσες τιμές μετρήσεων του ΟΠΑ για κάθε μήκος κύματος. Η διακύμανση του ΟΠΑ συναρτήσει της ώρας απεικονίζεται στο Σχήμα 4. Παρατηρείτε άνοδος του ΟΠΑ όσο ο ήλιος έρχεται σε πιο κάθετη θέση, ως προς το σημείο λήψης των μετρήσεων, με τις τιμές του ΟΠΑ να παίρνουν τις μέγιστες τιμές τους στις 14:00 τοπική ώρα. Επίσης, παρατηρούμε ότι τις πρώτες πρωινές ώρες η συμπεριφορά του ΟΠΑ παρουσιάζει απροσδιόριστη συμπεριφορά κάτι που εν μέρη οφείλεται στην αυξημένη υγρασία και τη θαλάσσια αύρα που υπάρχει τις πρώτες πρωινές ώρες στα σημεία μετρήσεων. Η συσχέτιση μεταξύ της υγρασίας και του ύψους στήλης υδρατμών που δίνεται από το φωτόμετρο βρέθηκε να είναι R 2 =0.56. Στην επεξεργασία των αποτελεσμάτων παρατηρήθηκε μεγάλη απόκλιση των μετρήσεων και χαμηλοί συντελεστές συσχέτισης και για αυτό κρίθηκε σκόπιμο να γίνει διαχωρισμός των μετρήσεων σε μέρες που χαρακτηρίστηκαν από τη Μετεωρολογική Υπηρεσία ως ανέφελες, δηλαδή μέρες ηλιοφάνειας χωρίς συννεφιά και κυρίως συννεφιασμένες, ώστε να έχουμε πιο αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα. Ο μεγαλύτερος συντελεστής γραμμικής συσχέτισης που επιτεύχθηκε, ανεξαρτήτως αν τα δεδομένα αναφέρονταν σε στιγμιαίες ή μέσες ωριαίες μετρήσεις ήταν R 2 =0.25. 25 28/5/2010, PATRAS, GREECE 965

0,250 0,200 AOT 0,150 0,100 AOT440 AOT500 AOT675 AOT870 AOT936 0,050 0,000 6:00 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 ΩΡΑ ΣΧΗΜΑ 4. Απεικόνιση μεταβολής μέσων τιμών ΟΠΑ συναρτήσει της ώρας Καλύπτοντας τις ώρες μόνο μετά τις 12 τοπική ώρα (Σχήμα 5), όπου ο ήλιος είναι σχετικά σε κατακόρυφη θέση, η συσχέτιση αυτή βελτιώνεται αρκετά R 2 = 0.57. 65 60 y = 65,656x + 28,964 R 2 = 0,569 55 50 ΡΜ 10 45 40 35 30 25 0,000 0,100 0,200 0,300 0,400 0,500 0,600 ΟΠΑ ΦΩΤΟΜΕΤΡΟΥ ΣΧΗΜΑ 5. Συσχέτιση ΟΠΑ και συγκεντρώσεων ΡΜ10 κατά τις μεσημεριανές Ώρες (1200-1500) 6. ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ Στην εργασία παρουσιάστηκε μία μεθοδολογία για τη μελέτη της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στην περιοχή της Κύπρου με τη συνδυασμένη χρήση δορυφορικών και επίγειων δεδομένων. Στην συνέχεια, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα μετρήσεων οπτικού πάχους αερολυμάτων από δορυφορικά δεδομένα MODIS και ηλιακού φωτόμετρου, καθώς και μετρήσεων PM. Από τα αποτελέσματα των μετρήσεων προέκυψαν ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα όσον αφορά τη συγκέντρωση των σωματιδίων συναρτήσει του ΟΠΑ και τη συμπεριφορά τους κατά την διάρκεια της μέρας. Η συσχέτιση των μετρήσεων ΟΠΑ από δεδομένα MODIS και ηλιακού φωτόμετρου ήταν σημαντική, όπως σημαντική ήταν και η συσχέτιση μετρήσεων MODIS και PM. Οι τιμές των συντελεστών συσχέτισης θα μπορούσαν να βελτιωθούν εάν ληφθεί υπόψη το ύψος του ατμοσφαιρικού οριακού 25 28/5/2010, PATRAS, GREECE 966

στρώματος. Σημαντικό περιορισμό στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων αποτελεί το μικρό χρονικό διάστημα των διαθέσιμων δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη. Οι πειραματικές μετρήσεις που πραγματοποιούνται στην Κύπρο σήμερα γίνονται με το σύστημα Lidar από το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, ενώ συνεχίζεται η καταγραφή των μετρήσεων από τα ηλιακά φωτόμετρα. Μελλοντικός στόχος είναι η ανάλυση μεγαλύτερης χρονοσειράς δεδομένων, στα οποία θα περιλαμβάνονται και δεδομένα Lidar, ώστε να εξάγουμε ουσιαστικά αποτελέσματα για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στην περιοχή μελέτης, καθώς και να εξακριβωθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια η βαθμονόμηση των δορυφορικών δεδομένων. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας (κ. Σ. Κλεάνθους) του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Κύπρο, για την εξασφάλιση των δεδομένων συγκέντρωσης των σωματιδίων και το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης του Τεχνολογικού Πανεπιστήμιου Κύπρου για την παροχή του εξοπλισμού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ Cairns, M.A, Hao, W.M., Alvardo, E., Haggerty, P.K., 1999: Carbon emissions from spring 1998 fires in tropical Mexico. US Environmental Protection Agency. EPA 600/A-99/001 Chu, D.A., Kaufman, Y.J., Ichoku, C., Remer, L.A., Tanre, D., Holben, B.N., 2002: Validation of the MODIS aerosol optical depth retrieval over land. Geophysical Research Letters 29 Engle-Cox J.A., Holloman C.H. and Coutant B.W., 2004: Qualitative and quantitative evaluation of MODIS satellite sensor data for regional and urban scale air quality. Atmospheric Environment, 38, 2495 2509. Falke, S.R., Husar, R.B., Schichtel, B.A., 2001: Fusion of SeaWiFS and TOMS satellite data with surface observations and topographic data during extreme aerosol events. Journal of the Air and Waste Management Association 51, 1579 1585 Gupta P., Christopher S.A. and Wang J., 2006: Satellite remote sensing of particulate matter and air quality assessment over global cities. Atmospheric Environment, 40, 5880 5892. King M.D., Kaufman Y.J., and Tanré, D., 1999: Remote sensing of tropospheric aerosols from space: Past, present, and future. Bulletin of the American Meteorological Society, 80 (2229), 2259. Kaufman Y.J., Tanré D., and Boucher O., 2002: A satellite view of aerosols in the climate system. Nature, 419, 215 223. Prospero, J.M., 1999: Long-term measurements of the transport of African mineral dust to the southeastern United States: implications for regional air quality. Journal of Geophysical Research 104, 15917 15927 Slater J.F., Dibb, J.E., Campbell J.W., et al., 2004: Physical and chemical properties of surface and column aerosols at a rural New England site during MODIS overpass. Remote Sensing Environment, 92, 173 180. Spichtinger, N., Wenig, M., James, P., Wagner, T., Platt, U., Stohl, A., 2001: Satellite detection of a continental-scale plume of nitrogen oxides from boreal forest fires. Geophysical Research Letters 28, 4579 4582. 25 28/5/2010, PATRAS, GREECE 967