Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις & Ελεγκτικές διαδικασίες

Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις & Ελεγκτικές διαδικασίες Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης (PhD). Κοζάνη, 2016 1 Εισαγωγή Οι επιχειρήσεις προκειμένου να επιτύχουν την οικονομική τους μεγέθυνση, και να εξασφαλίσουν συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι του ανταγωνισμού, συχνά επιλέγουν να δημιουργούν νέες εταιρίες ή να αποκτούν άλλες επιχειρήσεις και να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους μέσω των επιχειρήσεων αυτών και όχι απευθείας από την ίδια την επιχείρηση. Συνήθης είναι η περίπτωση όπου μια επιχείρηση ιδρύει μια νέα επιχείρηση προκειμένου να επεκτείνει τις υφιστάμενες δραστηριότητές της σε μια νέα τοπική αγορά ή προκειμένου να προωθήσει ένα νέο προϊόν ή μια νέα υπηρεσία σε μια υφιστάμενη αγορά. 2 2 1

Εισαγωγή Ωστόσο η δημιουργία μιας νέας επιχείρησης προϋποθέτει γενικά μεγάλο χρονικό διάστημα αναμονής ώστε να υπάρξει ωρίμανση και οικονομική απόδοση της επένδυσης, ενώ παράλληλα ενέχει και αυξημένο επιχειρηματικό κίνδυνο. Γι αυτό και οι επιχειρήσεις που επιδιώκουν γρήγορη μεγέθυνση και υψηλές αποδόσεις κατευθύνονται στην απόκτηση του ελέγχου άλλων, ήδη υφιστάμενων επιχειρήσεων, μέσω των οποίων επεκτείνουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Η απόκτηση του ελέγχου, (ειδικά στις εταιρίες με τη νομική μορφή της ανωνύμου εταιρίας, ή της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης - ΕΠΕ), προϋποθέτει την απόκτηση πλειοψηφικής συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο, ή στα δικαιώματα ψήφου των εταιριών αυτών, γεγονός το οποίο μπορεί να επιτευχθεί είτε με εξαγορά, είτε με συγχώνευση. 3 3 Εισαγωγή Το σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον, όπως αυτό διαμορφώνεται με την παγκοσμιοποίηση των αγορών, τη ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, την ένταση του ανταγωνισμού και την ανάγκη για μεγαλύτερη διαφοροποίηση στις δραστηριότητες, ωθεί όλο και πιο έντονα τις επιχειρήσεις να αναζητούν σχέσεις συνεργασίας και ισχυροποίησής τους μέσω της συνένωσης τους με άλλες επιχειρήσεις. Στις τελευταίες δεκαετίες παρακολουθούμε συνεχώς να δημιουργούνται συνενώσεις επιχειρήσεων (βιομηχανικών, τραπεζικών, παροχής υπηρεσιών) είτε μέσω εξαγορών, είτε μέσω συγχωνεύσεων που σκοπό έχουν να δημιουργήσουν οικονομίες κλίμακας, να συμβάλλουν στη μείωση του κόστους των, και γενικότερα να συμβάλλουν στην απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήματος έναντι του ανταγωνισμού. 4 4 2

Όμιλος Επιχειρήσεων Όμιλος επιχειρήσεων για τους σκοπούς της λογιστικής ορίζεται ένα σύνολο επιχειρήσεων, στο οποίο μια εταιρία, η μητρική ασκεί άμεσα ή έμμεσα έλεγχο επί των άλλων επιχειρήσεων. Όμιλο επιχειρήσεων μπορεί να συγκροτούν και επιχειρήσεις που δεν συνδέονται μετοχικά μεταξύ τους, εφόσον έχουν τεθεί κάτω από ενιαία διεύθυνση ή τα διοικητικά, διαχειριστικά ή εποπτικά όργανά τους αποτελούνται κατά πλειοψηφία από τα ίδια πρόσωπα. 5 5 Έννοια μητρικής, θυγατρικής, συγγενούς και συνδεδεμένων Η μητρική (ή κορυφαία ή ιθύνουσα ή επικεφαλής) του ομίλου, είναι η επιχείρηση που διοικεί όλες τις υπόλοιπες επιχειρήσεις του ομίλου. Οι θυγατρικές επιχειρήσεις του ομίλου είναι οι επιχειρήσεις που διοικούνται από τη μητρική. Σε ένα όμιλο επιχειρήσεων συγγενείς είναι οι επιχειρήσεις στις οποίες η μητρική συμμετέχει από 20% έως 50% και δεν μπορεί να εκλέξει διοίκηση. 6 6 3

Οι επιχειρήσεις που έχουν κοινή διοίκηση είναι συνδεδεμένες επιχειρήσεις, π.χ. στον παρακάτω όμιλο επιχειρήσεων όλες οι επιχειρήσεις του ομίλου, εκτός της Σ, είναι συνδεμένες μεταξύ τους επειδή όλες διοικούνται από τη Μ είτε άμεσα (Θ 1, Θ 2 ) είτε έμμεσα (Υ 1, Υ 2, Υ 3 και Υ 4 ). 7 7 Έννοια μητρικής, θυγατρικής, συγγενούς και συνδεδεμένων Σχέση μητρικής θυγατρικής υπάρχει στις εξής περιπτώσεις: α) Όταν η μητρική κατέχει ποσοστό μετοχών ή μεριδίων της θυγατρικής μεγαλύτερο του 50%. Στην περίπτωση αυτή, λόγω του ποσοστού αυτού, π.χ. 80%, η μητρική Μ μπορεί και εκλέγει διοίκηση στη θυγατρική Θ 1, επομένως μεταξύ τους υπάρχει σχέση μητρικής προς θυγατρική. β) Όταν η μητρική κατέχει ποσοστό μετοχών ή μεριδίων άλλης επιχείρησης, από 20% έως 50% και εντούτοις μπορεί και εκλέγει διοίκηση στην άλλη επιχείρηση, π.χ. η ανώνυμη εταιρεία Θ έχει τρεις μετόχους: Α 1 45%, Α 2 40% και Α 3 15%. Στη γενική συνέλευση της Θ παραβρέθηκαν οι μέτοχοι Α 1 45% και Α 2 40% και έτσι ο μέτοχος Α 1 μπόρεσε και εξέλεξε και τα πέντε μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Θ. Επομένως, στην περίπτωση αυτή, μεταξύ Α 1 και Θ υπάρχει σχέση μητρικής προς θυγατρική. 8 8 4

Δομή ομίλου Εταιριών και προσδιορισμός του ποσοστού συμμετοχής 9 9 Χαρακτηρισμός συμμετοχών Ανάλογα με τη σχέση συμμετοχής που υπάρχει οι συμμετοχές διακρίνονται σε : α) Άμεση Συμμετοχή. Η σχέση συμμετοχής χαρακτηρίζεται ως άμεση όταν η μητρική μετέχει απευθείας στο μετοχικό κεφάλαιο μιας συνδεδεμένης επιχείρησης. 10 1 5

Παράδειγμα: Άμεση συμμετοχή Η Μητρική εταιρεία Μ συμμετέχει κατά 55% στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας Θ1 και κατά 75% στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας Θ2 Μ 55% 75% Θ1 Θ2 11 1 Έμμεση Συμμετοχή Η σχέση συμμετοχής χαρακτηρίζεται ως έμμεση όταν η συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο μιας συνδεμένης επιχείρησης προέρχεται όχι από την άμεση συμμετοχή της μητρικής αλλά από συμμετοχή άλλης (τρίτης ) συνδεδεμένης με τη μητρική επιχείρησης. 12 1 6

Παράδειγμα: Έμμεση συμμετοχή Η Μητρική εταιρεία Μ συμμετέχει κατά 80% στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας Θ1 η οποία με τη σειρά της συμμετέχει κατά 60% στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας Θ2 80% Μ Θ1 60% Θ2 Η Μητρική εταιρεία Μ συμμετέχει έμμεσα μέσω της εταιρείας Θ1 στην εταιρεία Θ2 με ποσοστό 48% (80% Χ 60%) 13 1 Μικτή συμμετοχή Ως Μικτή χαρακτηρίζεται μια συμμετοχή όταν υφίσταται παράλληλα άμεση και έμμεση συμμετοχή. 14 1 7

Παράδειγμα: Μικτή συμμετοχή Η Μητρική εταιρεία Μ συμμετέχει άμεσα κατά 80% στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας Θ1 και κατά 30% στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας Θ2. Η εταιρεία Θ1 συμμετέχει άμεσα στην εταιρεία Θ2 κατά 60% Μ 80% 30% 60% Θ1 Θ2 Η Μητρική Μ συμμετέχει στην εταιρεία Θ1 άμεσα κατά 80%, στην εταιρεία Θ2 άμεσα κατά 30%, και έμμεσα (μέσω της Θ1) με ποσοστό 48% (80% Χ 60%), δηλαδή συνολικά η Μ στην Θ2 κατά 78% (30%+48%) 15 1 ΕΝΝΟΙΑ ΟΜΙΛΟΥ, ΘΥΓΑΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΩΝ Όμιλος επιχειρήσεων υπάρχει όταν μια επιχείρηση μπορεί να διοικήσει μια άλλη. Τότε οι δύο επιχειρήσεις συνιστούν όμιλο. Ανάλογα με τις σχέσεις συμμετοχής που αναπτύσσονται μεταξύ των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται σε ένα όμιλο διακρίνονται οι ακόλουθες μορφές Ομίλων : 16 1 8

ΕΝΝΟΙΑ ΟΜΙΛΟΥ, ΘΥΓΑΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΩΝ Οριζόντιος όμιλος: α) Να καταρτισθεί σύμβαση μεταξύ των επιχειρήσεων Α και Β για κοινή διοίκηση. Στην περίπτωση αυτή οι επιχειρήσεις Α και Β συνιστούν οριζόντιο όμιλο. Οι κατωτέρω δύο περιπτώσεις β και γ ίσχυσαν μέχρι 31.12.2014. Από 1.1.2015 καταργήθηκαν με τις διατάξεις του άρθρου 38, του Ν. 4308/2014 β) Να έχουν κοινά διοικητικά συμβούλια π.χ. τα φυσικά πρόσωπα φ 1, φ 2, φ 3, φ 4 και φ 5 να είναι μέλη διοικητικού συμβουλίου στην Α και στη Β. Στην περίπτωση αυτή οι επιχειρήσεις Α και Β συνιστούν οριζόντιο όμιλο. γ) Να έχουν κοινή πλειοψηφία στα διοικητικά συμβούλια π.χ. τα φυσικά πρόσωπα φ 1, φ 2, και φ 3 είναι μέλη των πενταμελών διοικητικών συμβουλίων της Α και Β. Στην περίπτωση αυτή οι επιχειρήσεις Α και Β συνιστούν οριζόντιο όμιλο. Α Α φ 1, φ 2, φ 3, φ 4, φ 5 Α φ 1, φ 2, φ 3, Χ, Ψ Β Β φ 1, φ 2, φ 3, φ 4, φ 5 Β φ 1, φ 2, φ 3, Μ, Ν 17 1 ΕΝΝΟΙΑ ΟΜΙΛΟΥ, ΘΥΓΑΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΩΝ Κάθετος όμιλος: Όταν μια επιχείρηση κατέχει τίτλους ιδιοκτησίας μιας άλλης επιχείρησης π.χ. μετοχές, εταιρικά μερίδια κ.λ.π. και βάσει αυτών μπορεί να εκλέξει διοίκηση στην άλλη επιχείρηση οι δύο επιχειρήσεις συνιστούν κάθετο όμιλο Μ π.χ. η Μ κατέχει το 80% των μετοχών της Θ οπότε με το ποσοστό αυτό μπορεί και εκλέγει διοίκηση στη Θ. 80% Στην περίπτωση αυτή το υπόλοιπο 20% των μετόχων, εταίρων κ.λ.π. που συμμετέχει στη Θ και δεν μπορεί να τη διοικήσει ονομάζεται «μειοψηφία ομίλου» ή «δικαιώματα μειοψηφίας ομίλου». Θ 18 1 9

ΕΝΝΟΙΑ ΟΜΙΛΟΥ, ΘΥΓΑΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΩΝ Μορφή κάθετου ομίλου υφίσταται όταν μια εταιρία ορίζεται ως επικεφαλής, ή μητρική εταιρία και ελέγχει άμεσα ή έμμεσα την πλειοψηφία των άλλων επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στον Ομιλο. Στη μορφή του κάθετου ομίλου διακρίνονται οι ακόλουθες περιπτώσεις: 19 1 Κάθετος Όμιλος Σχέση άμεσης συμμετοχής: Υπάρχει όταν η Μητρική εταιρεία Μ συμμετέχει άμεσα σε μια ή περισσότερες επιχειρήσεις Μ 55% 75% 65% Θ1 Θ2 Θ3 20 2 10

Σχέση έμμεσης συμμετοχής: Κάθετος Όμιλος Υπάρχει όταν η Μητρική εταιρεία Μ ελέγχει άμεσα μια θυγατρική, η οποία με τη σειρά ελέγχει άμεσα μια δική της θυγατρική Μητρική Μ Εταιρεία Θ1 = Άμεση θυγατρική της Μ Θυγατρική Θ1 Εταιρεία Θ2 = Άμεση θυγατρική της Θ1 και υποθυγατρική της Μ Εταιρεία Θ3 = = Άμεση θυγατρική της Θ2 και υποθυγατρική της Μ και της Θ1 Εταιρεία Θ4 = = Άμεση θυγατρική της Θ3 και υποθυγατρική της Μ της Θ1 και της Θ2 Θυγατρική Θ2 Θυγατρική Θ3 Θυγατρική Θ4 21 2 Βασικές αρχές ενοποίησης Ο σκοπός των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων (ΕΟΚ) είναι να εμφανίσει την περιουσιακή κατάσταση του συνόλου των επιχειρήσεων που ανήκουν στον όμιλο, όπως εάν ο όμιλος επιχειρήσεων ήταν μία και μοναδική επιχείρηση, τότε, σκοπός των ΕΟΚ θα ήταν να εμφανίσει την περιουσιακή κατάσταση της επιχείρησης αυτής. Σε ένα όμιλο επιχειρήσεων η βασική υποχρέωση της μητρικής είναι να συντάξει τις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις του ομίλου, δηλαδή στις απλές οικονομικές καταστάσεις της μητρικής (ισολογισμός και αποτελέσματα χρήσεως) θα προσθέσει τις απλές οικονομικές καταστάσεις (ισολογισμός και αποτελέσματα χρήσεως) των θυγατρικών και υποθυγατρικών. 22 2 11

Βασικές αρχές ενοποίησης Η αρχή που εφαρμόζεται κατά τη σύνταξη των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων είναι η αρχή της ολικής ενοποίησης όπου τα στοιχεία του ενεργητικού και του παθητικού καθώς και τα έσοδα και έξοδα των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση ενσωματώνονται ακέραια στον ενοποιημένο ισολογισμό και στα ενοποιημένα αποτελέσματα χρήσεως. Όλα τα περιουσιακά στοιχεία των επιχειρήσεων του ομίλου αποτιμώνται με τις ίδιες αρχές και μεθόδους που η μητρική εφαρμόζει π.χ. εάν η μητρική αποτιμά τα αποθέματά της με τη μέθοδο F.I.F.O. και η θυγατρική με τη μέθοδο του μέσου ετήσιου σταθμικού τότε για τις ανάγκες της ενοποίησης θα αποτιμηθούν εκ νέου τα αποθέματα της θυγατρικής με τη μέθοδο της μητρικής, δηλαδή F.I.F.O. 23 2 Μέθοδος ολικής ενοποίησης (acquisition accounting, purchase, full consolidation) Εφαρμόζεται σε περιπτώσεις που μια εταιρεία συμμετέχει με ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% στο μετοχικό κεφάλαιο μιας άλλης εταιρείας, συνδέονται με σχέση μητρικής εταιρείας (συμμετοχών ή holding company) και θυγατρικής εταιρείας, και η πρώτη (μητρική) ασκεί πλήρη έλεγχο στη δεύτερη (θυγατρική). Με αυτή τη μέθοδο, οι ενοποιημένες λογιστικές καταστάσεις, πρέπει να περιλαμβάνουν τους λογαριασμούς και των δύο εταιρειών. 24 2 12

Βασικές αρχές ενοποίησης Στις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις δεν συμπεριλαμβάνονται οι μεταξύ των εταιρειών του ομίλου συναλλαγές ή ενδοεταιρικές συναλλαγές π.χ. συμμετοχές της μητρικής στις θυγατρικές, πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων ή υπηρεσιών μεταξύ των εταιρειών του ομίλου, χορήγηση δανείων, κλπ. Παράδειγμα: Σε έναν όμιλο εταιρειών η Α πώλησε στη Β ένα ακίνητο με κέρδος Ευρώ 100. Στις απλές οικονομικές καταστάσεις της Α, το κέρδος αυτό θα εμφανισθεί. Αντιθέτως, στις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις του ομίλου Α και Β το κέρδος αυτό θα αντιλογισθεί ως ενδοεταιρικό κέρδος. Το κέρδος αυτό γίνεται πραγματικό για τον όμιλο όταν το άνω περιουσιακό στοιχείο πωληθεί τελικά από τη Β σε τρίτους, δηλαδή εκτός ομίλου. 25 2 Βασικές αρχές ενοποίησης Το σύνολο των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων απαρτίζεται από τις επιμέρους οικονομικές καταστάσεις: α) Από τον ενοποιημένο ισολογισμό β) Από τον ενοποιημένο λογαριασμό αποτελέσματα χρήσεως γ) Από το ενοποιημένο προσάρτημα δ) Από την ενοποιημένη έκθεση διαχείρισης ε) Από την ενοποιημένη κατάσταση ταμειακών ροών στ) Από την ενοποιημένη κατάσταση μεταβολών ιδίων κεφαλαίων 26 2 13

Αναγκαιότητα Δημιουργίας Ομίλων Από ιδιωτικοοικονομική άποψη ο Όμιλος δημιουργείται: είτε ως χρηματοοικονομικός όταν οι συμμετοχές αποκτώνται με σκοπό την μακροπρόθεσμη επένδυση κεφαλαίων (η μητρική είναι εταιρία Holding). είτε ως επιχειρηματικός όταν η μητρική αποκτά ή δημιουργεί συμμετοχές προκειμένου να εξυπηρετήσει την καλύτερη προώθηση των επιχειρηματικών της συμφερόντων και της οικονομικής της μεγέθυνσης. Η επίτευξη της οικονομικής μεγέθυνσης μιας επιχείρησης μπορεί να γίνει - Με ίδια μέσα και ανάπτυξη - Με δημιουργία μιας νέας εταιρίας - Με εξαγορά υφιστάμενης εταιρίας 27 2 Η ανάπτυξη των Ομίλων εταιριών στην Ελλάδα Οι ιδιαιτερότητες που διέκριναν τις επιχειρηματικές δομές στη χώρα μας (μικρού σχετικά μεγέθους επιχειρήσεις, έντονη συμμετοχή των φυσικών προσώπων μετόχων σε βάρος των ίδιων των επιχειρήσεων) δεν επέτρεψαν στη δημιουργία σημαντικών επιχειρηματικών Ομιλών, με ορισμένες βέβαια εξαιρέσεις οι οποίες εντοπίζονται στο τραπεζικό και στο βιομηχανικό κυρίως κλάδο. Κατά τα τελευταία χρόνια η απελευθέρωση της εσωτερικής αγοράς λόγω εισόδου της χώρας στην ΕΕ, η αθρόα εισαγωγή νέων επιχειρήσεων στο Χρηματιστήριο, και η εξ αυτού απορρέουσα αναγκαιότητα για γρήγορη μεγέθυνση, επέβαλλαν στις επιχειρήσεις όπως προχωρήσουν σε συνενώσεις και στο σχηματισμό Ομίλου, προκειμένου να ισχυροποιηθούν έναντι του ανταγωνισμού και να εξασφαλίσουν τα μέσα που θα επέτρεπαν να επεκταθούν σε άλλες αγορές. 28 2 14

Εισηγμένες στο Χ.Α. εταιρίες που συγκροτούν όμιλο επιχειρήσεων 29 2 Η ανάγκη κατάρτισης ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων Οι επιχειρήσεις, έχουν την υποχρέωση σύνταξης εταιρικών οικονομικών καταστάσεων. Ωστόσο, όταν διατηρούν σημαντική συμμετοχή σε άλλες επιχειρήσεις οι χρήστες των οικονομικών καταστάσεων (μέτοχοι, πιστωτές, αναλυτές, κλπ), ενδιαφέρονται να έχουν πληροφορίες για την εξέλιξη των μεγεθών, όπως αυτά διαμορφώνονται αφού ληφθεί υπόψη το σύνολο των μεταξύ των διεταιρικών σχέσεων. Μέσω των εταιρικών οικονομικών καταστάσεων περιλαμβάνονται : Ο λογαριασμός «Συμμετοχές σε συνδεδεμένες επιχειρήσεις» εμφανίζεται ως επένδυση, ενώ στην πραγματικότητα αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία. Η επένδυση εμφανίζεται στην αξία κτήσης, η οποία σπάνια συμπίπτει με την αντίστοιχη λογιστική της αξία. Υπάρχουν διεταιρικές απαιτήσεις και υποχρεώσεις καθώς και διεταιρικά έσοδα και έξοδα. Γίνονται μερικές φορές μετατοπίσεις αποτελεσμάτων από εταιρία σε εταιρία. 30 3 15

Η ανάγκη κατάρτισης ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων Για ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ... α) Η εταιρία Μ έχει κάνει πωλήσεις εμπορευμάτων ύψους 600.000 και κόστους 500.000 προς την κατά 100% ελεγχόμενη της εταιρία Θ, η οποία στο τέλος της χρήσης διατηρεί τα εν λόγω εμπορεύματα ως αποθέματα. Στις ατομικές οικονομικές τους καταστάσεις η εταιρία Μ έχει απεικονίσει κέρδη από την ανωτέρω συναλλαγή 100.000 ( 600.000-500.000 κόστος πωλήσεων), ενώ η εταιρία Θ έχει απεικονίσει αποθέματα 600.000 και αντίστοιχου ύψους υποχρεώσεις. 31 3 παράδειγμα:.. Αν οι ανωτέρω δύο εταιρίες θεωρηθούν ως ενιαίο σύνολο συμφερόντων γίνεται αντιληπτό, ότι ο κύκλος εργασιών των δύο εταιριών θα πρέπει να μειωθεί κατά 600.000 και τα κέρδη τους κατά ποσό ύψους 100.000 διότι οι πωλήσεις και τα κέρδη που έχει καταγράψει η Μ από τις συναλλαγές της με την Θ δεν μπορούν να θεωρήσουν ως πραγματοποιηθέντα μέχρι της πώλησης των εμπορευμάτων σε τρίτους. 32 3 16

Σκοπός των Ενοποιημένων Οικονομικών Καταστάσεων είναι να παρέχει την απαιτούμενη πληροφόρηση στους χρήστες όσον αφορά την πραγματική χρηματοοικονομική κατάσταση και τα αποτελέσματα του Ομίλου επιχειρήσεων, όπως αυτά διαμορφώνονται μετά την επίδραση όλων των συμμετοχικών δεσμών και σχέσεων. Οι ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις ικανοποιούν τις ανάγκες πληροφόρησης των χρηστών (μετοχών, πιστωτών κλπ) καθότι απεικονίζουν τον Όμιλο επιχειρήσεων σαν μια ενιαία οικονομική μονάδα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με τα ΔΠΧΠ πρωτεύων στοιχείο πληροφόρησης αποτελούν τα στοιχεία του Ομίλου και μόνον όπου απαιτείται για ειδικούς σκοπούς ( πχ. διατάξεις τοπικής νομοθεσίας ) υπάρχει η υποχρέωση για σύνταξη οικονομικών καταστάσεων σε επίπεδο μητρικής εταιρίας. 33 3 Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις (ΕΟΚ) Το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα : Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις (ΕΟΚ) Το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα : Πριν και μετά την εφαρμογή των των Νέων Ελληνικών Λογιστικών Προτύπων (Ε.Λ.Π.) με τον N.4308/2014 Το θεσμικό πλαίσιο : Κ.Ν. 2190/1920 (άρθρα 90-113) έως 31/12/2014 Ελληνικά Λογιστικά Προτύπα (Ε.Λ.Π.) N.4308/2014 (Άρθρα 31-37) 34 3 17

Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις (ΕΟΚ) σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία Στην Ελληνική Νομοθεσία η υποχρέωση για τη σύνταξη ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων θεσπίστηκε με τις διατάξεις του N.4308/2014 οι οποίες αντικατέστησαν τις σχετικές διατάξεις στον κ.ν.2190/1920 «Περί Ανωνύμων εμπορικών εταιριών». Έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές στην εν λόγω νομοθεσία που σκοπό είχαν την ενσωμάτωση αντίστοιχων κοινοτικών οδηγιών καθώς και νέων εξελίξεων της λογιστικής και χρηματοοικονομικής πληροφόρησης στα θέματα της ενοποίησης επιχειρήσεων. 35 3 Ενοποίηση χρηματοοικονομικών καταστάσεων κατά Ε.Λ.Π. Υποχρέωση ενοποίησης μικροί μεσαίοι μεγάλοι όμιλοι Κατηγοριοποίηση οντοτήτων και ομίλων για σκοπούς ενοποίησης 36 3 18

Ενοποίηση κατά Ε.Λ.Π. Κατηγορίες Ομίλων (Άρθρο 31) 1. Μικροί όμιλοι είναι οι όμιλοι που αποτελούνται από μία μητρική και θυγατρικές οντότητες προς υπαγωγή σε ενοποίηση, οι οποίοι σε ενοποιημένη βάση κατά την ημερομηνία ισολογισμού της μητρικής οντότητας δεν υπερβαίνουν τα όρια τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα τρία κριτήρια: α) Σύνολο ενεργητικού: 4.000.000 ευρώ. β) Καθαρό ύψος κύκλου εργασιών: 8.000.000 ευρώ. γ) Μέσος όρος απασχολουμένων κατά τη διάρκεια της περιόδου: 50 άτομα. 37 3 Ενοποίηση κατά Ε.Λ.Π. Κατηγορίες Ομίλων... (Άρθρο 31) 2. Μεσαίοι όμιλοι είναι οι όμιλοι, εξαιρουμένων των μικρών, που αποτελούνται από μια μητρική και θυγατρικές οντότητες προς υπαγωγή σε ενοποίηση, οι οποίοι σε ενοποιημένη βάση κατά την ημερομηνία του ισολογισμού της μητρικής οντότητας δεν υπερβαίνουν τα όρια τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα τρία κριτήρια: (5 πλάσια μεγέθη από αυτά για τους μικρούς) α) Σύνολο ενεργητικού: 20.000.000 ευρώ. β) Καθαρό ύψος κύκλου εργασιών: 40.000.000 ευρώ. γ) Μέσος όρος απασχολουμένων κατά τη διάρκεια της περιόδου: 250 άτομα. 38 3 19

Ενοποίηση κατά Ε.Λ.Π. Κατηγορίες Ομίλων... (Άρθρο 31) 3. Μεγάλοι όμιλοι είναι οι όμιλοι που αποτελούνται από μία μητρική και θυγατρικές οντότητες προς υπαγωγή σε ενοποίηση, οι οποίοι σε ενοποιημένη βάση κατά την ημερομηνία του ισολογισμού της μητρικής οντότητας, υπερβαίνουν τα όρια τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα τρία κριτήρια: α) Σύνολο ενεργητικού: 20.000.000 ευρώ. β) Καθαρό ύψος κύκλου εργασιών: 40.000.000 ευρώ. γ) Μέσος όρος απασχολουμένων κατά τη διάρκεια της περιόδου: 250 άτομα. 39 3 Ενοποίηση κατά Ε.Λ.Π. Κατηγορίες Ομίλων... (Άρθρο 31) 4. Τα όρια ενεργητικού και κύκλου εργασιών των παραγράφων 1 έως 3 του παρόντος άρθρου ισχύουν μετά την αφαίρεση των συμψηφισμών και των απαλοιφών των παραγράφων 4 και 8 του άρθρου 34. Αν δεν λαμβάνονται υπόψη οι προαναφερόμενοι συμψηφισμοί και απαλοιφές τα όρια αυτά προσαυξάνονται κατά 20%. 5. Όταν ένας όμιλος υπερβαίνει ή παύει να υπερβαίνει τα όρια δύο εκ των τριών κριτηρίων των παραγράφων 1 έως 3 του παρόντος άρθρου κατά την ημερομηνία ισολογισμού της μητρικής οντότητας για δύο διαδοχικές περιόδους, για τους σκοπούς εφαρμογής των ρυθμίσεων αυτού του νόμου η αλλαγή κατηγορίας μεγέθους ενεργοποιείται από την περίοδο που έπεται των δύο εν λόγω διαδοχικών περιόδων. 40 4 20

Ενοποίηση κατά Ε.Λ.Π. Κατηγορίες Ομίλων (Άρθρο 31) 6. Το ποσό του κονδυλίου «Σύνολο ενεργητικού» είναι εκείνο του ομότιτλου κονδυλίου του υποδείγματος ισολογισμού Β.7 Το ποσό του κονδυλίου «Κύκλος εργασιών» είναι εκείνο του κονδυλίου «Κύκλος εργασιών (καθαρός)» του υποδείγματος της κατάστασης αποτελεσμάτων Β.8.1 ή Β.8.2, κατά περίπτωση. 41 4 Άρθρο 34. Κανόνες κατάρτισης ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων 42 4 21

15/06/2016 Υποδείγματα ενοποιημένων χρηματοοικονομικών (σχετ. Παραρτήματα) Οι ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις καταρτίζονται, σύμφωνα με τα υποδείγματα Β.7 έως και Β.10 του Παραρτήματος Β του νόμου 4308/2014 43 4 Κανόνες κατάρτισης ΕΟΚ Εισαγωγικά ( Άρθρο 34. ) 2. Τα άρθρα 16 έως 29 του παρόντος νόμου εφαρμόζονται αναφορικά με τις ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις ουσιώδεις προσαρμογές που προκύπτουν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων σε σύγκριση με τις ετήσιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις. 3. Τα περιουσιακά στοιχεία και οι υποχρεώσεις των οντοτήτων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση ενσωματώνονται στο σύνολό τους στον ενοποιημένο ισολογισμό. 44 4 22

Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Διαφορές Ενοποίησης 4. Οι λογιστικές αξίες των μετοχών στο κεφάλαιο των οντοτήτων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση συμψηφίζονται έναντι της αναλογίας που αντιπροσωπεύουν στην καθαρή θέση εκείνων των οντοτήτων, ως εξής: α) Ο συμψηφισμός γίνεται με βάση τις λογιστικές αξίες που υπάρχουν κατά την ημερομηνία που εκείνες οι οντότητες περιελήφθησαν στην ενοποίηση για πρώτη φορά. (Εκτός της περίπτωσης μετοχών στο κεφάλαιο της μητρικής οντότητας που κατέχονται είτε από την ίδια την οντότητα είτε από άλλη οντότητα που περιλαμβάνεται στην ενοποίηση, οι οποίες αντιμετωπίζονται ως ίδιες μετοχές) Οι διαφορές που προκύπτουν από τον συμψηφισμό κατανέμονται, στο βαθμό που είναι δυνατόν, σε εκείνα τα στοιχεία του ενοποιημένου ισολογισμού, των οποίων οι εύλογες αξίες είναι μεγαλύτερες ή μικρότερες από τις λογιστικές αξίες τους. 45 4 Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Διαφορές Ενοποίησης β) Η διαφορά που απομένει μετά την εφαρμογή της περίπτωσης (α) αφορά υπεραξία και αντιμετωπίζεται λογιστικά ως εξής: β1) Η θετική διαφορά εμφανίζεται στον ενοποιημένο ισολογισμό ως περιουσιακό στοιχείο με τον τίτλο «Yπεραξία» και αντιμετωπίζεται, κατά περίπτωση, βάσει των παραγράφων 3(α)(6) ή 3(α)(7) του άρθρου 18. «18.3(α.6) Η υπεραξία και τα άυλα περιουσιακά στοιχεία με απεριόριστη ζωή δεν υπόκεινται σε απόσβεση. Στην περίπτωση αυτή τα εν λόγω στοιχεία υπόκεινται σε ετήσιο έλεγχο απομείωσης της αξίας τους. 18.3 (α.7) Η υπεραξία, οι δαπάνες ανάπτυξης και τα άυλα περιουσιακά στοιχεία με ωφέλιμη ζωή που δεν μπορεί να προσδιοριστεί αξιόπιστα υπόκεινται σε απόσβεση, με περίοδο απόσβεσης τα δέκα (10) έτη.» β2) Η αρνητική διαφορά υποδηλώνει αγορά σε τιμή ευκαιρίας και μεταφέρεται άμεσα στα αποτελέσματα των ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων ως κέρδος. 46 4 23

Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Δικαιώματα Μειοψηφίας 5. Όταν μετοχές θυγατρικών οντοτήτων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση κατέχονται από πρόσωπα άλλα εκτός του ομίλου, το ποσό που αποδίδεται σε αυτές τις μετοχές εμφανίζεται ξεχωριστά στην καθαρή θέση του ενοποιημένου ισολογισμού ως «δικαιώματα που δεν ασκούν έλεγχο». 6. Τα έσοδα, κέρδη, έξοδα και ζημίες των οντοτήτων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση ενσωματώνονται πλήρως στην ενοποιημένη κατάσταση αποτελεσμάτων. 47 4 Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34.) Δικαιώματα Μειοψηφίας 7. Το ποσό του κέρδους ή ζημίας που αποδίδεται στις μετοχές που αναφέρονται σε πρόσωπα εκτός ομίλου (5) εμφανίζεται ξεχωριστά στην ενοποιημένη κατάσταση αποτελεσμάτων, ως κέρδος ή ζημία που αποδίδεται στα δικαιώματα που δεν ασκούν έλεγχο. 8. Οι ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις εμφανίζουν τα περιουσιακά στοιχεία, τις υποχρεώσεις, τις χρηματοοικονομικές θέσεις, τα κέρδη ή τις ζημίες των οντοτήτων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, ως να ήταν μια οντότητα. 48 4 24

Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Απαλειφές (αντιλογισμοί) Ιδιαίτερα, τα κατωτέρω απαλείφονται από τις ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις: α) Υποχρεώσεις και απαιτήσεις μεταξύ των οντοτήτων. β) Έσοδα, κέρδη, έξοδα και ζημίες που σχετίζονται με συναλλαγές μεταξύ των οντοτήτων. γ) Κέρδη και ζημίες που προκύπτουν από συναλλαγές μεταξύ των οντοτήτων, όταν περιλαμβάνονται στις λογιστικές αξίες των περιουσιακών στοιχείων. 49 4 Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Ημερομηνίες- Μέθοδοι Επιμέτρησης 9. Οι ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις συντάσσονται κατά την ίδια ημερομηνία με τις ετήσιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις της μητρικής οντότητας. 10. Τα περιουσιακά στοιχεία και οι υποχρεώσεις που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση επιμετρούνται με τις ίδιες μεθόδους και σύμφωνα με τα άρθρα 16 έως 29 του νόμου 4308/2014. 50 5 25

Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. Μέθοδοι Επιμέτρησης 11. Όταν περιουσιακά στοιχεία και οι υποχρεώσεις που περιλαμβάνονται στις ΕΟΚ έχουν επιμετρηθεί, από οντότητες που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση, με τη χρήση διαφορετικών μεθόδων από αυτές που χρησιμοποιούνται για σκοπούς της ενοποίησης, τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία και οι υποχρεώσεις επαναμετρούνται σύμφωνα με τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στην ενοποίηση. Παρέκκλιση από αυτή την απαίτηση επιτρέπεται σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Κάθε παρέκκλιση γνωστοποιείται και δικαιολογείται στις σημειώσεις των ΕΟΚ. 51 5 Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Μέθοδοι Επιμέτρησης 12. Αναβαλλόμενοι φόροι αναγνωρίζονται στις ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 23. 13. Κοινές δραστηριότητες ενοποιούνται με τη χρήση της μεθόδου της αναλογικής ενοποίησης. Οι παράγραφοι (6) και (7) του άρθρου 33 και το παρόν άρθρο εφαρμόζονται κατ αναλογία στην αναλογική ενοποίηση. 52 5 26

Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Μέθοδοι Επιμέτρησης- Ξένο Νόμισμα 14. Όταν η θυγατρική καταρτίζει τις χρηματοοικονομικές της καταστάσεις σε ένα νόμισμα άλλο από το νόμισμα στο οποίο καταρτίζονται οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις της μητρικής, τα στοιχεία των χρηματοοικονομικών καταστάσεων της θυγατρικής μετατρέπονται στο νόμισμα στο οποίο καταρτίζονται οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις της μητρικής οντότητας ως εξής: α) Τα στοιχεία της κατάστασης αποτελεσμάτων μετατρέπονται με τη μέση ισοτιμία της περιόδου αναφοράς. 53 5 Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Μέθοδοι Επιμέτρησης- Ξένο Νόμισμα β) Τα περιουσιακά στοιχεία και οι υποχρεώσεις μετατρέπονται με τη συναλλαγματική ισοτιμία κλεισίματος της ημερομηνίας του ισολογισμού. γ) Τα στοιχεία της καθαρής θέσης μετατρέπονται με τη συναλλαγματική ισοτιμία της ημερομηνίας κατά την οποία εισφέρθηκαν ή σχηματίσθηκαν. δ) Οι συναλλαγματικές διαφορές που προκύπτουν από τις παραπάνω μετατροπές υπό (α), (β) και (γ) αναγνωρίζονται κατευθείαν ως στοιχείο (διαφορά) στην καθαρή θέση. 54 5 27

Κανόνες κατάρτισης Ε.Ο.Κ. ( Άρθρο 34. ) Μέθοδοι Επιμέτρησης Το στοιχείο αυτό της καθαρής θέσης μεταφέρεται στην ενοποιημένη κατάσταση αποτελεσμάτων κατά την εκποίηση της θυγατρικής. Εξαγορά και υπεραξία (Άρθρο 34), Πρώτη ενοποίηση θυγατρικής και προσαρμογές κατά την ενοποίηση (Άρθρο 34), Ενδο-ομιλικές συναλλαγές (Άρθρο 34), Ενοποίηση για «Κοινές Δραστηριότητες» με την μέθοδο της αναλογικής ενοποίησης (Άρθρο 34), 55 5 Ενοποίηση - Συγγενείς και Κοινοπραξίες με την μέθοδο της Καθαρής Θέσης (Άρθρο 35) 56 5 28

Μέθοδος της «Καθαρής Θέσης» για συγγενείς και κοινοπραξίες Άρθρο 35: Μέθοδος της καθαρής θέσης για συγγενείς και κοινοπραξίες 1. Όταν μια οντότητα που περιλαμβάνεται στην ενοποίηση έχει μια συμμετοχή σε συγγενή ή κοινοπραξία, αυτή η συμμετοχή εμφανίζεται στον ενοποιημένο ισολογισμό σε ιδιαίτερο κονδύλι με τον τίτλο «συμμετοχή σε συγγενή ή και κοινοπραξία», βάσει της μεθόδου της καθαρής θέσης. 2. Με τη μέθοδο της καθαρής θέσης, μια συγγενής ή κοινοπραξία αναγνωρίζεται κατά την απόκτησή της στο κόστος κτήσης. 57 5 Μέθοδος της «Καθαρής Θέσης» για συγγενείς και κοινοπραξίες 2/ 3. Το ποσό που αντιστοιχεί στην αναλογία της καθαρής θέσης της συγγενούς ή της κοινοπραξίας, που προκύπτει από την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 αυτού του άρθρου, αυξάνεται ή μειώνεται με το ποσό της μεταβολής της καθαρής θέσης της κατά την διάρκεια της περιόδου που αντιστοιχεί στα συμμετοχικά δικαιώματα της οντότητας (επενδυτής) και μειώνεται με το ποσό των εισπραττόμενων μερισμάτων που αναλογούν σε αυτά τα συμμετοχικά δικαιώματα. 4. Στο βαθμό που η θετική διαφορά μεταξύ του κόστους κτήσης και της αναλογίας της καθαρής θέσης που αποκτήθηκε δεν μπορεί να συσχετισθεί με κάποια κατηγορία περιουσιακών στοιχείων ή υποχρεώσεων, αντιμετωπίζεται ως «υπεραξία» σύμφωνα με την παράγραφο 3(α)(6) ή 3(α)(7), κατά περίπτωση, του άρθρου 18. 58 5 29

Μέθοδος της «Καθαρής Θέσης» για συγγενείς και κοινοπραξίες 3/ 5. Η αναλογία των αποτελεσμάτων των συγγενών ή των κοινοπραξιών που αποδίδεται στα συμμετοχικά δικαιώματα της οντότητας εμφανίζεται στα ενοποιημένα αποτελέσματα ως ξεχωριστό κονδύλι με τον τίτλο «αποτέλεσμα από συγγενείς και κοινοπραξίες». 6. Οι απαλοιφές που αναφέρονται στο άρθρο 34 παράγραφος (8) γίνονται στο βαθμό που τα γεγονότα είναι γνωστά ή μπορούν να επιβεβαιωθούν. 7. Όταν μια συγγενής ή κοινοπραξία συντάσσει ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις, οι παράγραφοι 1 έως 6 του άρθρου 35 εφαρμόζονται στην καθαρή θέση που εμφανίζεται σε αυτές τις ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις. 59 5 Παράδειγμα: Η εταιρία Μ εξαγόρασε στις 30/4/ του 20ΧΧ το 30% των μετοχών της εταιρίας Θ καταβάλλοντας το ποσό των 80 εκατ. ευρώ. Εάν υποτεθεί ότι η λογιστική καθαρά θέση της εταιρίας Θ στο τέλος των χρήσεων 20ΧΧ, 20ΧΧ+1 και 20ΧΧ+2 ήταν 270, 300 και 275 εκατ. ευρώ η αποτίμηση της εν λόγω συμμετοχής θα έχει ως ακολούθως: 30/4/20ΧΧ Αξία κτήσης 80.000.000 31/12/20ΧΧ (270.000.000 Χ 30%) 81.000.000 31/12/20ΧΧ+1 (300.000.000 Χ 30%) 90.000.000 31/12/20ΧΧ+2 (275.000.000 Χ 30%) 82.500.000 Οι λογιστικές εγγραφές που πρέπει να γίνουν είναι οι ακόλουθες: 60 6 30

Οι λογιστικές εγγραφές... ΧΡΕΩΣΗ ΠΙΣΤΩΣΗ 30/04/20ΧΧ Συμμετοχές 80.000.000 Ταμείο ή Υποχρεώσεις 80.000.000 Αποτίμηση στην τιμή κτήσης 31/12/20ΧΧ Συμμετοχές 1.000.000 Κέρδη αποτίμησης Συμμετοχών 1.000.000 (270.000.000Χ30%)=81.000.000 80.000.000 31/12/20ΧΧ+1 Συμμετοχές 9.000.000 Κέρδη αποτίμησης Συμμετοχών 9.000.000 (300.000.000Χ30%)=90.000.000 81.000.000 31/12/20ΧΧ+2 Ζημίες αποτίμησης Συμμετοχών 7.500.000 Συμμετοχές 7.500.000 (285.000.000Χ30%)=82.500.000 90.000.000 61 6 Μέθοδος της «Καθαρής Θέσης» για συγγενείς και κοινοπραξίες 8. Αυτό το άρθρο δεν απαιτείται να εφαρμόζεται όταν τα συμμετοχικά δικαιώματα στο κεφάλαιο συγγενούς ή κοινοπραξίας είναι ασήμαντα. 9. Οι προβλέψεις της παραγράφου 14 του άρθρου 34 εφαρμόζονται στη μετατροπή των χρηματοοικονομικών καταστάσεων συγγενών ή κοινοπραξιών που έχουν συνταχθεί σε νόμισμα άλλο από το νόμισμα στο οποίο έχουν συνταχθεί οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις της επενδύτριας οντότητας. 62 6 31

Ασκήσεις Ενοποιημένων 63 6 Ασκήσεις Ενοποιημένων Άσκηση 1. (α) Σύμφωνα με το παρακάτω σχήμα, ποιες επιχειρήσεις είναι συνδεμένες και ποιες είναι συγγενείς λαμβανομένου υπόψη ότι η Μ δεν εκλέγει διοίκηση στη Σ; (β) Εάν η Υ αγοράσει το 30% των μετοχών της Σ, τότε ποια σχέση υπάρχει μεταξύ Μ και Σ; (γ) Ποια είναι η μητρική επιχείρηση του ομίλου και ποια η βασική της υποχρέωση; (δ) Με ποιο ποσοστό συμμετέχει η Μ στην Υ; Μ 60% 30% Θ 70% Σ Υ 64 6 32

Ασκήσεις Ενοποιημένων Απαντήσεις: α) Η Μ με το ποσοστό 60% που κατέχει στη Θ μπορεί και εκλέγει διοίκηση σε αυτή. Επομένως μεταξύ Μ και Θ υπάρχει σχέση μητρικής προς θυγατρική. Επίσης, η Θ με το ποσοστό 70% που κατέχει στην Υ μπορεί και εκλέγει διοίκηση στην Υ. Επομένως μεταξύ Θ και Υ υπάρχει σχέση μητρικής προς θυγατρική. Συνδεμένες επιχειρήσεις είναι Μ, Θ και Υ επειδή μεταξύ τους υπάρχει είτε άμεσα είτε έμμεσα σχέση μητρικής προς θυγατρική. Η Μ στη Σ κατέχει ποσοστό μεγαλύτερο του 20% και δεν μπορεί να εκλέξει διοίκηση. Επομένως μεταξύ Μ και Σ υπάρχει σχέση μητρικής προς συγγενή. β) Μετά την άνω αγορά στη γενική συνέλευση των μετόχων της Σ θα παραβρίσκονται οι εξής μέτοχοι: Μέτοχοι % Επομένως ο όμιλος Μ μπορεί και εκλέγει διοίκηση στη Σ και, ως εκ τούτου, η Σ είναι θυγατρική της Μ. Μ 30% Υ 30% Σύνολο ομίλου 60% Τρίτοι εκτός 40% ομίλου Σύνολο μετόχων 100% 65 6 Ασκήσεις Ενοποιημένων γ) Μητρική επιχείρηση είναι η Μ γιατί μπορεί και εκλέγει διοίκηση άμεσα ή έμμεσα στις εταιρείες Θ και Υ. Βασική υποχρέωση της Μ είναι να αθροίσει στις οικονομικές καταστάσεις τις δικές της, της Θ και της Υ, και να συντάξει τον ενοποιημένο ισολογισμό και τον ενοποιημένο λογαριασμό αποτελέσματα χρήσεως. Κατά τη σύνταξη των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων θα εφαρμοσθεί η αρχή της πλήρους ενοποίησης όπου τα στοιχεία του ενεργητικού και του παθητικού καθώς και τα έσοδα και έξοδα των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην ενοποίηση ενσωματώνονται ακέραια στις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις. Από τις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις θα έχουν αφαιρεθεί οι μεταξύ των εταιρειών του ομίλου Μ, Θ και Υ ενδοεταιρικές συναλλαγές. δ) Η Μ δεν συμμετέχει άμεσα με κανένα ποσοστό στην Υ. Συμμετέχει έμμεσα μέσω της θυγατρικής της Θ. 66 6 33

Ασκήσεις Ενοποιημένων Άσκηση 2. : Η ανώνυμη εταιρεία Μ συμμετέχει στις 31.12.20Χ2 στις εταιρείες: Α 40%, Β 55%, Γ 30%. Επίσης, η Α συμμετέχει στη Γ 15% και η Β συμμετέχει στη Γ 10%. Σημειώνεται ότι στη γενική συνέλευση της Α, όπου εκλέγχθηκε το νέο διοικητικό συμβούλιο αυτής, παραβρίσκονται οι εξής μέτοχοι: Μ 40% τρίτοι (εκτός ομίλου Μ) 35% και εκ του λόγου αυτού η Μ εξέλεξε πέντε στελέχη της στο πενταμελές διοικητικό συμβούλιο της Α για την επόμενη τετραετία. Ζητείται : α) να σχεδιάσετε τον όμιλο επιχειρήσεων Μ β) Να αναφέρετε ποιες είναι οι συνδεμένες επιχειρήσεις του ομίλου Μ και ποιες είναι συγγενείς επιχειρήσεις του ίδιου ομίλου και γ) Να αναφέρετε βάσει ποιων ετήσιων οικονομικών καταστάσεων θα συνταχθεί ο ενοποιημένος ισολογισμός της Μ δ) Από έρευνα που πραγματοποιήσατε στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις του άνω ομίλου επιχειρήσεων Μ, διαπιστώσατε ότι κατά τη διάρκεια του έτους 20Χ2 η Β πώλησε στη Γ ένα ακίνητο από το οποίο η Β είχε κέρδος 500. Το κέρδος αυτό βελτίωσε το αρχικό αποτέλεσμα της Β το οποίο ήταν ζημία 200. Έτσι, η Β παρουσίασε στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις τελικό αποτέλεσμα χρήσεως 20Χ2 κέρδος 300. Ποια είναι η γνώμη σας για το άνω κέρδος της Β 300 ε) Την επόμενη χρήση 20Χ3 η Γ πούλησε το άνω γήπεδο σε εκτός ομίλου τρίτους μετόχους με κέρδος 200. Ποια είναι η γνώμη σας για το άνω κέρδος; 67 6 Ασκήσεις Ενοποιημένων Απάντηση α) : Μ Α 40% 55% Β 15% 10% 30% Γ 68 6 34

Ασκήσεις Ενοποιημένων Απάντηση β) : Η Μ με το ποσοστό 55% που κατέχει στη Β μπορεί και εκλέγει διοίκηση σε αυτή. Επίσης, η Μ συμμετέχει άμεσα στη Γ με 30% και έμμεσα μέσω της Β (10%) και της Α (15%), δηλαδή ο όμιλος Μ με το ποσοστό 55% που κατέχει στη Γ μπορεί και εκλέγει διοίκηση. Τέλος, η Μ μπορεί να κατέχει το 40% των μετοχών της Α εντούτοις μπορεί και εκλέγει διοίκηση σε αυτή. Επομένως, μεταξύ Μ, Α, Β και Γ υπάρχει σχέση μητρικής προς θυγατρική και επειδή υπάρχει αυτή σχέση οι άνω επιχειρήσεις είναι συνδεμένες. Απάντηση γ) : Ο ενοποιημένος ισολογισμός 31.12.20Χ2 θα συνταχθεί βάσει των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων 31.12.20Χ2 των Μ, Α, Β και Γ από τις οποίες θα έχουν αφαιρεθεί οι μεταξύ τους συναλλαγές. Απάντηση δ) : Στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις 31.12.20Χ2 της Β θα εμφανισθεί το ενδοεταιρικό κέρδος 500 που προέκυψε από την πώληση ενός ακινήτου της Β προς την Γ. Στον ενοποιημένο ισολογισμό 31.12.20Χ2 του ομίλου Μ το άνω ενδοεταιρικό κέρδος θα απαλειφθεί. Απάντηση ε) : Η συναλλαγή αυτή του ομίλου με τρίτους (εκτός ομίλου) μεταβάλει πραγματικά την περιουσία του ομίλου. Επομένως, το κέρδος για τον όμιλο από τη συναλλαγή αυτή είναι πραγματικό την επόμενη χρήση 20Χ3 και ανέρχεται στο ποσό 500 + 200 = 700. 69 6 Ασκήσεις Ενοποιημένων Άσκηση 3η: Η ανώνυμη εταιρεία Μ συμμετέχει στις 31.12.20Χ2 στις εταιρείες: Α με 60%, Β 30%, Γ 40% ενώ η εταιρεία Α συμμετέχει στη Β με 25% και στη Δ με 100%. Σημειώνεται ότι στη γενική συνέλευση της Γ μέτοχοι τρίτοι (εκτός ομίλου Μ) εκλέγουν διοίκηση. Ζητείται: α) Να σχεδιάσετε τον όμιλο επιχειρήσεων Μ β) Να αναφέρετε ποιες είναι οι συνδεμένες επιχειρήσεις του ομίλου Μ και ποιες είναι οι συγγενείς επιχειρήσεις του ίδιου ομίλου και γ) Να αναφέρετε βάσει ποιων ετήσιων οικονομικών καταστάσεων θα συνταχθεί ο ενοποιημένος ισολογισμός του ομίλου επιχειρήσεων Μ δ) Κατά τη διάρκεια του έτους 20Χ2 η Μ πούλησε το 25% των μετοχών της Β στην Α και εκ του λόγου αυτού προέκυψε κέρδος από πώληση μετοχών 400 το οποίο τελικά βελτίωσε το αρχικό αποτέλεσμα της Μ ζημία 100. Έτσι η Μ παρουσίασε στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις τελικό αποτέλεσμα χρήσεως 20Χ2 κέρδος 300. Ποια είναι η γνώμη σας για το άνω κέρδος της Μ 300; ε) Την επόμενη χρήση 20Χ3 η Α πώλησε το 25% των μετοχών της Β σε εκτός ομίλου τρίτους μετόχους με κέρδος. Ποια είναι η γνώμη σας για το άνω κέρδος; 70 7 35

Ασκήσεις Ενοποιημένων Απάντηση α) : Μ 60% 30% 40% Α 100% 25% Β Γ Δ 71 7 Ασκήσεις Ενοποιημένων Απάντηση β) : Η Μ με τα ποσοστά των μετοχών που κατέχει στην Α και Β μπορεί και εκλέγει διοίκηση σε αυτές. Επίσης η Α μπορεί και εκλέγει διοίκηση στη Δ. Επομένως μεταξύ Μ, Α και Β υπάρχει σχέση μητρικής προς θυγατρική, ενώ μεταξύ Μ και Δ σχέση μητρικής προς υποθυγατρική. Οι Μ, Α, Β και Δ είναι συνδεμένες επειδή μεταξύ τους υπάρχει σχέση μητρικής προς θυγατρική είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω της Α. Συγγενής επιχείρηση είναι η Γ, γιατί ενώ η Μ κατέχει ποσοστό μετοχών της Γ μεταξύ 20% έως 50%, εντούτοις δεν μπορεί να εκλέξει διοίκηση. Απάντηση γ) : Ο ενοποιημένος ισολογισμός 31.12.20Χ2 θα συνταχθεί βάσει των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων 31.12.20Χ2 των Μ, Α, Β και Δ από τις οποίες θα έχουν αφαιρεθεί οι μεταξύ τους συναλλαγές. Απάντηση δ) : Στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις 31.12.20Χ2 της Μ θα εμφανισθεί το ενδοεταιρικό κέρδος 400 που προέκυψε από την πώληση μετοχών εταιρειών του ομίλου. Στον ενοποιημένο ισολογισμό 31.12.20Χ2 του ομίλου Μ το άνω ενδοεταιρικό κέρδος θα απαλειφθεί. Απάντηση ε) : Η συναλλαγή αυτή του ομίλου με τρίτους (εκτός ομίλου) μεταβάλει πραγματικά την περιουσία του ομίλου. Επομένως, το κέρδος για τον όμιλο από τη συναλλαγή αυτή είναι πραγματικό την επόμενη χρήση 20Χ3. 72 7 36

Ασκήσεις Ενοποιημένων Άσκηση 4η: Μια ομάδα μετόχων (μέτοχοι ομίλου) κατέβαλε 200.000.000 την 1.1.20Χ2 και ίδρυσε την 1.1.20Χ2 την ανώνυμη εταιρεία Μ. Την 1.1.20Χ2 η Μ ίδρυσε με κεφάλαιο 100.000.000 την μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε. Θ. Επίσης, την 1.1.20Χ2 η Θ ίδρυσε με κεφάλαιο 50.000.000 την μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε. Υ. Στο τέλος της ημέρας (1.1.20Χ2) οι Μ, Θ και Υ συνέταξαν τις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις καθώς επίσης και τις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις του ομίλου επιχειρήσεων Μ ως εξής: 73 7 Ασκήσεις Ενοποιημένων Ετήσιος Ισολογισμός Ετήσιος Ισολογισμός Ε Μ Π Ε Θ Π Ταμείο 100.000.000 Κεφάλαιο 200.000.000 Ταμείο 50.000.000 Κεφάλαιο 100.000.00 0 Συμμετοχές Θ 100.000.000 Συμμετοχές Υ 50.000.000 --------------- --------------- --------------- --------------- Σύνολο 200.000.000 Σύνολο 200.000.000 Σύνολο 100.000.00 0 Σύνολο 100.000.00 0 ========= ========= ======== ======== Ετήσιος Ισολογισμός Υ Ενοποιημένος Ισολογισμός Ομιλος Μ, Θ, Υ Ε Π Ε Π Ταμείο 50.000.000 Κεφάλαιο 50.000.000 Ταμείο 200.000.000 Κεφάλαιο 200.000.000 --------------- --------------- --------------- --------------- Σύνολο 50.000.000 Σύνολο 50.000.000 Σύνολο 200.000.000 Σύνολο 200.000.000 ========= ========= ======== ========= Κατά τη σύνταξη του ενοποιημένου ισολογισμού απαλείφονται οι μεταξύ των εταιρειών του ομίλου Μ συναλλαγές, δηλαδή: α) η συμμετοχή της Μ στο κεφάλαιο της Θ, και β) η συμμετοχή της Θ στο κεφάλαιο της Υ. 74 7 37

Ασκήσεις Ενοποιημένων Ενδοεταιρική συναλλαγή συμμετοχής με ποσοστό μικρότερο του 100% της μητρικής στα κεφάλαια της θυγατρικής Δικαιώματα μειοψηφίας. Άσκηση 5η: Μια ομάδα μετόχων (μέτοχοι ομίλου) κατέβαλε 60.000 και ίδρυσε την 1.1.20Χ2 την ανώνυμη εταιρεία Μ. Την 1.1.20Χ2 η Μ ίδρυσε με κεφάλαιο 80.000 την ανώνυμη εταιρεία Θ στο κεφάλαιο της οποίας συμμετέχει με ποσοστό 75% και γι αυτό κατέβαλε 60.000 ενώ το υπόλοιπο κεφάλαιο 20.000 το κατέβαλαν τρίτοι εκτός ομίλου. Στο τέλος της ημέρας (1.1.20Χ2) οι Μ και Θ συνέταξαν τις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις καθώς επίσης και τις ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις του ομίλου επιχειρήσεων Μ 75 7 Ασκήσεις Ενοποιημένων Ετήσιος Ισολογισμός Μ Ετήσιος Ισολογισμός Θ Ε Π Ε Π Συμμετοχές Θ 60.000 Κεφάλαιο 60.000 Ταμείο 80.000 Κεφάλαιο 80.000 Ενοποιημένος Ισολογισμός Ε Όμιλος Μ και Θ Π Ταμείο 80.000 Κεφάλαιο 60.000 Δικαιώματα μειοψηφίας 20.000 -------- -------- 80.000 80.000 ===== ===== 76 7 38

Ασκήσεις Ενοποιημένων Κατά τη σύνταξη του ενοποιημένου ισολογισμού απαλείφονται οι μεταξύ των εταιρειών του ομίλου Μ συναλλαγές, δηλαδή η συμμετοχή της Μ στο κεφάλαιο της Θ. Τα δικαιώματα μειοψηφίας προσδιορίζονται ως εξής: (Ιδια κεφάλαια θυγατρικής 31.12.20Χ2 + μερίσματα πληρωτέα θυγατρικής 31.12.20Χ2) x ποσοστό μειοψηφίας 77 7 Αναλυτικές διαδικασίες Ελέγχου Θεματολογία: Έννοια και περιεχόμενο αναλυτικών διαδικασιών Εφαρμογή αναλυτικών διαδικασιών Είδη αναλυτικών διαδικασιών και μετρήσεων 78 7 39

Περίγραμμα ελεγκτικής διαδικασίας (audit process) (Ι) Αναζήτηση και αναδοχή πελάτη (ΙΙ) Κατανόηση περιβάλλοντος και στρατηγικών κινδύνων πελάτη (ΙΙΙ) Μελέτη και αξιολόγηση των εσωτερικών δικλίδων διεύθυνσης (internal controls) (IV) Σχεδιασμός και εκτέλεση δοκιμασιών του συστήματος εσωτερικών δικλίδων (V) Σχεδιασμός και εκτέλεση δοκιμασιών για τον εντοπισμό σφαλμάτων σε συναλλαγές, (VI) υπόλοιπα Ολοκλήρωση λογαριασμών ελεγκτικών και προσάρτημα διαδικασιών (γνωστοποιήσεις) (VI) Ολοκλήρωση ελεγκτικών διαδικασιών (VII) Τελική αξιολόγηση τεκμηρίων και έκδοση της έκθεσης ελέγχου (γνώμη ελεγκτή) Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 79 7 I. Έννοια & περιεχόμενο Αναλυτικών Διαδικασιών ΑΔ ΑΔ είναι η η αξιολόγηση επιχειρηματικών πληροφοριών και μετρήσεων χρηματ/κής ή μη φύσης από πλευράς ευλογοφάνειας των μεταξύ τους σχέσεων, με βάση επαγωγικούς συλλογισμούς, για να απαντηθεί το ερώτημα: κατά πόσο τα διάφορα κονδύλια των ΧΚ είναι αναμενόμενα, στις δεδομένες συνθήκες λειτουργίας της επιχείρησης, τις εξελίξεις της αγοράς και του ευρύτερου περιβάλλοντος; Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 80 8 40

Προϋπόθεση εφαρμογής ΑΔ: Ύπαρξη αιτιώδους σχέσης, π.χ.: κόστος πωληθέντων vs. πωλήσεις έξοδα διαφήμισης vs. πωλήσεις Προέλευση στοιχείων ΑΔ: από επιχείρηση από κλάδο από εθνική ή διεθνή οικονομία Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 81 8 ανάλυση αφορά: ολόκληρη επιχείρηση ή μέρος της επιμέρους επιχείρηση ή όμιλο ενδο- ή διε-πιχειρηματικές συγκρίσεις την ίδια ή διαφορετικές χρονικές περιόδους Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 82 8 41

Εύρος τεχνικών: Πρόχειρες επισκοπήσεις Απλές συγκρίσεις Στατιστικές εκτιμήσεις, π.χ.: Παλινδρόμηση Μοντέλα ARIMA Είδη τεχνικών: Συγκρίσεις απόλυτων αριθμών Κάθετη ανάλυση (καταστάσεις κοινού μεγέθους) Ανάλυση αριθμοδεικτών Ανάλυση τάσης Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 83 8 Αξιοπιστία ΑΔ Φύση στοιχείων (εκτίμηση ή επιβεβαιωμένα στοιχεία) Βαθμός ανάλυσης ή συγκέντρωσης Σχετικότητα, αξιοπιστία, ανεξαρτησία και συγκρισιμότητα στοιχείων Επίπεδο αιτιώδους σχέσης (δυνατότητα πρόβλεψης «φυσιολογικών» τιμών) Φύση αναλυτικής διαδικασίας Ύπαρξη αποτελεσματικών εσωτερικών δικλίδων Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 84 8 42

ΙΙ. Εφαρμογή ΑΔ Βήματα (5) στην εφαρμογή ΑΔ 1. Επιλογή είδους συγκρίσεων και συγκέντρωση κατάλληλων στοιχείων, π.χ. απόλυτα μεγέθη ή αριθμοδείκτες? διαχρονική ή διαστρωματική ανάλυση? 2. Προσδιορισμός φυσιολογικών σχέσεων στοιχεία προηγούμενων χρήσεων αναμενόμενα αποτελέσματα σχέσεις χρημ/κών στοιχείων στοιχεία κλάδου τάσεις σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 85 8 3. Σύγκριση αναμενόμενων και καταχωρημένων μεγεθών 4. Διερεύνηση αποκλίσεων αναζήτηση εξηγήσεων (από διοίκηση) με επαγγελματικό σκεπτικισμό 5. Αξιολόγηση αποκλίσεων είναι η απόκλιση μη σημαντική ή απαιτείται λεπτομερής εξέταση/έλεγχος? Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 86 8 43

Παγίδες στη διενέργεια ΑΔ Εσφαλμένη αναμενόμενη τιμή Εισαγωγή σφάλματος μεροληψίας Υπερβολική εμπιστοσύνη στις εξηγήσεις της διοίκησης Αδυναμία ορθής αξιολόγησης αποκλίσεων Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 87 8 ΑΔ στο στάδιο του σχεδιασμού επιβάλλεται από ΔΕΠ 520.8 στόχος η κατανόηση του πελάτη και των κινδύνων για ουσιώδη σφάλματα ΑΔ στις δοκιμασίες για σφάλματα συνιστάται - δεν επιβάλλεται (ΔΕΠ 520) θέμα κρίσης και κόστους-οφέλους στόχος η επιβεβαίωση ή διάψευση ισχυρισμών διοίκησης για επιμέρους κονδύλια των ΧΚ Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 88 8 44

ΑΔ στο τελικό στάδιο (έκφραση γνώμης) Επιβάλλεται από ΔΕΠ 520.13 Στόχος: επιβεβαίωση ευλογοφάνειας ΧΚ ως ενιαίο σύνολο έχουν νόημα τα λογιστικά μεγέθη? είναι η εικόνα από τις ΧΚ συνεπής με τη εικόνα που ο ελεγκτής έχει σχηματίσει από τον έλεγχό του? Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 89 8 Παρατηρήσεις για τις ΑΔ Αυξανόμενη χρήση από μέσα 1970ς Βοηθά στη μείωση κόστους ελέγχου Χρήση εξελιγμένων μεθόδων ποικίλει Βαθμός χρήσης ποικίλει με μέγεθος ελεγκτικής εταιρίας Χρησιμοποιούμενες τεχνικές διαφέρουν σε αποτελεσματικότητα Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 90 9 45

μικρή χρήση δεδομένων κλάδου ή προϋπολογισμών άπειροι ελεγκτές προτιμούν ποσοτικές τεχνικές αντί κρίσης αξία ΑΔ κυρίως για σχεδιασμό όχι υποκατάστατο παραδοσιακών tests για ποσοτικά λάθη Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 91 9 ΙΙΙ. Είδη ΑΔ και μετρήσεων 1. Παράθεση συγκριτικών χρημ/κών πληροφοριών 2. Καταστάσεις κοινών μεγεθών Σύνθεση Κατάστασης Αποτελεσμάτων ή Ισολογισμού με βάση τα ποσοστά κάθε στοιχείου επί του αντίστοιχου συνόλου 3. Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας, ρευστότητας, διαχείρισης στοιχείων Ενεργητικού και υποχρεώσεων, κεφαλαιαγοράς, χρηματοροών Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 92 9 46

4. Μη χρηματοοικονομικοί δείκτες μέτρησης επίδοσης Σε αυξημένη χρήση τελευταία Συλλαμβάνουν μακροπρόθεσμες τάσεις Παρουσιάζουν προβλήματα (π.χ. κόστος, επιβεβαίωση σχέσης αιτίου αιτιατού, ανάγκη ελέγχου, κλπ) Παραδείγματα μη χρημ/κών δεικτών: % πληρότητας, % επιτυχίας νέων προϊόντων, ικανοποίηση πελατών κλπ Leading vs. lagging indicators Κάρτα ισόρροπης αξιολόγησης (BS) Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 93 9 Παραδείγματα εφαρμογής ΑΔ Εισαγωγή νέων προϊόντων Παραγωγή προϊόντων Πωλήσεις, δίκτυο διανομής, εφοδιαστική αλυσίδα Ανθρώπινο δυναμικό Διαχείριση παγίων Θέση στην αγορά Χρηματοοικονομική ανάλυση Μιχαήλ Ν. Διακομιχάλης ΤΕΙ Ηπείρου, 2016 σ. 94 9 47

Βιβλιογραφία Γεωργίου Στ. Αληφαντή (2015): Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις Έκδοση 6η Γκίνογλου Δ, Π. Ταχυνάκης (2004): Λογιστική Ενοποιημένων Οικονομικών Καταστάσεων, Διαθέτης (Εκδότης): Μ.ΤΖΩΡΤΖΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Ε.Ε. Κάντζος Κωνσταντίνος (1995): Ενοποιημένες Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις, Διαθέτης (Εκδότης): ΝΙΚΗΤΟΠΟΥΛΟΣ Ε ΚΑΙ ΣΙΑ ΟΕ Σακέλλης, Ε., Πρωτοψάλτης Ν. (1991), Ενοποιημένες Οικονομικές Καταστάσεις, Εκδόσεις Μερακλή. Χύτης Ε.(2013) «Οι Ενοποιημένες Καταστάσεις σύμφωνα με τον Ν. 2190/1920 το Ε.Γ.Λ.Σ. και τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα» διδακτικές σημειώσεις για το μάθημα Ενοποιημένες Χρηματοοικονομικές Καταστάσεις Γ. Aληφαντής : (2015) Eνοποιημένες Oικονομικές Kαταστάσεις - Nομοθεσία και Πρακτική, Έκδοση 2015 Κ. Καραμάνης (2008) ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ,, Αθήνα, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΑΕ. 95 9 48