Κλεοπάτρα Καλλικάκη Εφέτης Δ.Δ. Απόφαση URGENTA Μια νέα προοπτική για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;
Διάγραμμα ύλης ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ Α Η από 24-6-2016 απόφαση του Περιφερειακού Δικαστηρίου της Χάγης. α. Συνοπτική παρουσίαση β. Eπί μέρους ζητήματα που αντιμετώπισε το Δικαστήριο ΜΕΡΟΣ Β Αξιολόγηση Συσχέτιση α. Κριτική της απόφασης. Τα ανακύπτοντα προβλήματα. β. Αντιμετώπιση σχετικών ζητημάτων από τα ελληνικά δικαστήρια. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Συνοπτική παρουσίαση της απόφασης του Περιφερειακού Δικαστηρίου της Χάγης (α/1) Ενάγοντες: 1. Ίδρυμα Urgenta (urgent+agenta) 2. 886 Ολλανδοί πολίτες Βασικό αίτημα: Μείωση εκπομπών αερίων μέχρι τέλος 2020 κατά 40% ή τουλάχιστον 25%, σε σχέση με 1990 (επικουρικό αίτημα μείωση τουλάχιστον 40% μέχρι τέλος 2030). Βασικοί ισχυρισμοί: Urgenta: Παραβίαση καθήκοντος μέριμνας Κράτους Κράτος: Διακριτική ευχέρεια προς χάραξη πολιτικής για το κλίμα.
Συνοπτική παρουσίαση της απόφασης (α/2) Στοιχεία στα οποία στηρίχθηκε η κρίση του Δικαστηρίου: Επιστημονικές εκθέσεις (IPCC, EDGAR κλπ.) Διεθνείς και Ευρωπαϊκές συμφωνίες (Σύμβαση Πλαίσιο ΗΕ, Πρωτόκολλο Κιότο κ.α.) Οδηγίες Ε.Ε., ανακοινώσεις συστάσεις κλπ. Ευρ. Επιτροπής Εκτίμηση Δικαστηρίου: Ανάγκη σταθεροποίησης εκπομπών αερίων (450 ppmv-2100) Αναγκαία ποσοστά μείωσης εκπομπών αερίων αναπτυγμένων χωρών: 25-40% μέχρι το τέλος του 2020 (σε σύγκριση με 1990) Eυθύνη του Κράτους λόγω παραβίασης του καθήκοντος μέριμνας απέναντι στους πολίτες σε περίπτωση μείωσης εκπομπών αερίων κατά μικρότερο ποσσοτό. Διατακτικό: Εν μέρει δεκτή αγωγή.
Τα επί μέρους ζητήματα που αντιμετώπισε το Δικαστήριο (β/1) Ζητήματα παραδεκτού 1. έννομο συμφέρον ενεργητική νομιμοποίηση Urgenta: προστασία συμφέροντος βιώσιμης κοινωνίας α)εκ φύσεως υπέρβαση εθνικών συνόρων (συμφέρον πολιτών τρίτων χωρών) β)διαγενεακή διάσταση «βιώσιμης κοινωνίας» (συμφέρον μελλοντικών γενεών) Εντολείς: έλλειψη επαρκών στοιχείων για εκτίμηση ύπαρξης εννόμου συμφέροντος 2. προδικασία Από 12-11-2012 επιστολή Urgenta προς Πρωθυπουργό Από 11-12-2012 απάντηση αρμόδιου Υπουργού
Τα επί μέρους ζητήματα που αντιμετώπισε το Δικαστήριο (β/2) Βασιμότητα (άρθρο 162 βιβλίο 6 ολλανδικού ΑΚ - αδικοπραξία) 1. παρανομία Παραβίαση καθήκοντος μέριμνας του Κράτους απέναντι στην Κοινωνία (ύπαρξη εμφανούς, σοβαρού κινδύνου, πιθανότητα εκδήλωσης, επαχθές μέτρων αποτροπής κινδύνου) Παραβίαση άλλων διατάξεων αρχών (21 Σ, 8, 10 ΕΣΔΑ κλπ.) - Αντανακλαστικό αποτέλεσμα κατά την ερμηνεία του εθνικού δικαίου Αποτυχία εκπλήρωσης καθήκοντος μέριμνας (μείωση εκπομπών αερίων σε ποσοστό <25-40% μέχρι 2020) 2. καταλογισμός Ευθύνη Κράτους προς λήψη μέτρων
Τα επί μέρους ζητήματα που αντιμετώπισε το Δικαστήριο (β/3) 3. Ζημία Σοβαρότητα κινδύνου 4. Αιτιώδης σύνδεσμος Εκπομπές αερίων- κλιματική αλλαγή- επίπτωση σε κλίμα Ολλανδίας 5. Σύνδεσμος παρανομίας ζημίας Εκδήλωση παρανομίας σε εδαφική περιφέρεια Ολλανδίας Urgenta: Προστασία συμφερόντων Ολλανδών πολιτών Διάκριση εξουσιών Διακριτική ευχέρεια Αξίωση Urgenta = αξίωση παροχής νομικής προστασίας Ελευθερία επιλογής μέτρων
Αξιολόγηση Συσχέτιση Κριτική της απόφασης (α/1) Ενεργητική νομιμοποίηση Αναγνώριση ατομικών ιδιωτικών δικαιωμάτων σε δίκες για την κλιματική αλλαγή Διαγενεακή διάσταση «βιώσιμης κοινωνίας» (αρχή διαγενεακής ισότητας) Ζημία Αβέβαιο κινδύνου Ζημία- κίνδυνος = δείκτης ενεργοποίησης καθήκοντος μέριμνας
Κριτική της απόφασης (α/2) Αιτιώδης σύνδεσμος Επιστημονική αβεβαιότητα (συνεκτίμηση κανονιστικού πλαισίου, συμφωνιών, αποδοχής Κράτους) Παγκόσμιος χαρακτήρας εκπομπών (κοινή αλλά διαφοροποιημένη υποχρέωση κρατών να δρουν ενάντια σε κλιματική αλλαγή) Σενάριο διαρροής άνθρακα (ανεπιβεβαίωτο) Διάκριση εξουσιών Διακριτική ευχέρεια Δυνατότητα δικαστικού ελέγχου (επιτρεπτό, όρια) Έλεγχος σκοπιμότητας Υψηλός βαθμός εξειδίκευσης μέτρων Εξουσία Δικαστηρίου πολιτικές επιπτώσεις
Αντιμετώπιση σχετικών ζητημάτων από ελληνικά Δικαστήρια (β/1) Ένδικο βοήθημα Αγωγή 105 ΕισΝΑΚ - Αίτηση προσωρινής ρύθμισης κατάστασης Αίτηση ακυρώσεως - Αίτηση αναστολής Αγωγή κατά ιδιώτη στα πολιτικά δικαστήρια (κυρίως προστασία προσωπικότητας) Ενεργητική νομιμοποίηση έννομο συμφέρον Αγωγή 105 ΕισνΑΚ: γεγενημένη αξίωση δημοσίου δικαίου Αίτηση ακυρώσεως: έννομο συμφέρον Αγωγή σε πολιτικά δικαστήρια: έννοια εννόμου συμφέροντος (σύνδεσμος ενάγοντος με θιγόμενο αγαθό) Παρανομία Παραβίαση διάταξης καθηκόντων αντανακλαστικό αποτέλεσμα (ΣτΕ 4279/2013)
Αντιμετώπιση σχετικών ζητημάτων από ελληνικά Δικαστήρια (β/2) Ζημία Συγκεκριμένη (ΣτΕ 130/2015), όχι ενδεχόμενη διακινδύνευση (Δ.Εφ.Αθηνών 1096/2011, βλ. και ΑΠ 1051/2004) Προστασία προσωπικότητας: βάσιμη απειλή επικείμενης προσβολής (επιστημονική αβεβαιότητα: Εφ.Θεσσαλονίκης 481/2010 και Εφ. Δυτ. Μακεδονίας 112/2012) Αιτιώδης σύνδεσμος Αρχή πρόσφορης αιτίας (ΣτΕ 334/2008 κ.α.). Και σοβαρή πιθανότητα (ΣτΕ 3433/2010). Ευθύνη περισσοτέρων (ΣτΕ 1183/2013) Καταλογισμός (ΣτΕ 1590/2010 κ.α.) Διάκριση εξουσιών Διακριτική ευχέρεια Αστική ευθύνη και από κυβερνητικές πράξεις (4 παρ.5 Συντ. πρόδηλο σφάλμα βλ. και ΣτΕ 3783/2014 περίπτωση περιορισμένης ευθύνης). Ακυρωτικός έλεγχος: Ουσιαστική εκτίμηση μόνο επί υπέρβασης ορίων διακριτικής ευχέρειας
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Απόφαση Urgenta: αστική ευθύνη κράτους νέα προοπτική για αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής