Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία ΙI

Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία ΙI Ενότητα: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 10 Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Ελένη Χουλιαρά - Ράϊου Τμήμα: Φιλολογίας

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Ἀλλ ἐπεὶ ὑμεῖς ἐμοὶ οὐκ ἐθέλετε πείθεσθαι, ἐγὼ σὺν ὑμῖν ἕψομαι καὶ ὅ τι ἂν δέῃ πείσομαι. Νομίζω γὰρ ὑμᾶς ἐμοὶ εἶναι καὶ πατρίδα καὶ φίλους καὶ συμμάχους, καὶ σὺν ὑμῖν μὲν ἂν οἶμαι εἶναι τίμιος ὅπου ἂν ὦ, ὑμῶν δὲ ἔρημος ὢν οὐκ ἂν ἱκανὸς εἶναι οὔτ ἂν φίλον ὠφελῆσαι οὔτ ἂν ἐχθρὸν ἀλέξασθαι. Ὡς ἐμοῦ οὖν ἰόντος ὅπῃ ἂν καὶ ὑμεῖς, οὕτω τὴν γνώμην ἔχετε. Ταῦτα εἶπεν οἱ δὲ στρατιῶται οἵ τε αὐτοῦ ἐκεὶνου καὶ οἱ ἄλλοι ταῦτα ἀκούσαντες ἐπῄνεσαν [ ] Κῦρος δὲ τούτοις ἀπορῶν τε καὶ λυπούμενος μετεπέμπετο τὸν Κλέαρχον ὁ δὲ ἰέναι μὲν οὐκ ἤθελε, λάθρᾳ δὲ τῶν στρατιωτῶν πέμπων αὐτῷ ἄγγελον ἔλεγε θαρρεῖν ὡς καταστησομένων τούτων εἰς τὸ δέον. ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ Ξενοφώντος, Κύρου Ἀνάβασις 1.3.6-1.3.8 Οι αναφορικές προτάσεις αποτελούν μια πολύ παλιά και βασική μορφή του υποτεταγμένου λόγου. Το γεγονός αυτό εξηγεί την αναφορική προέλευση πολλών από τους συνδέσμους (ὅτε, ὁπότε, ὅπως κ.ά.). Ονομάζονται αναφορικές γιατί το περιεχόμενό τους αποδίδεται (αναφέρεται) σε κάποιον όρο μιας άλλης πρότασης ο οποίος είτε υπάρχει στο κείμενο είτε εννοείται. Αντιστοιχούν κατά κάποιο τρόπο στα επίθετα καθώς συνήθως προσδιορίζουν κάποιο ουσιαστικό αλλά δύνανται να έχουν και τη θέση ουσιαστικού στο λόγο Ἦν δέ τις ἐν τῇ στρατιᾷ Ξενοφῶν Ἀθηναῖος, ὃς οὔτε στρατηγὸς οὔτε λοχαγὸς οὔτε στρατιώτης ὤν συνηκολούθει (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 3.1.4) Εισαγωγή Οι αναφορικές προτάσεις εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα τα οποία δηλώνουν χρόνο, τόπο και τρόπο. Αναφορικές αντωνυμίες ὅς, ἥ, ὃ / ὅστις, ἥτις, ὅ,τι / ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ / ὁπότερος, ὁποτέρα, ὁπότερον (= όποιος από τους δύο) / ὅσος, ὅση, ὅσον / ὁπόσος, ὁπόση, ὁπόσον / οἷος, οἵα, οἷον / ὁποῖος, ὁποία, ὁποῖον / ἡλίκος-ὁπηλίκος η ον / ὁποδαπὸς ὴ ὸν (= από όποιο τόπο) Αναφορικά επιρρήματα ᾗ - οὗ - ὅπου - ἔνθα - οἷ - ὅποι - ὅπῃ (= όπου) ᾗπερ - ὥσπερ - καθάπερ (= όπως ακριβώς) ὡς - ὅπως (= όπως) ὅθεν - ὁπόθεν - ἔνθεν (= απ όπου) ὅσον - ὁπόσον (= όσο) 121

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Τα αναφορικά επιρρήματα με ονόματα που δηλώνουν πράγματα αντικαθιστούν νοηματικά εμπρόθετες αναφορικές αντωνυμίες Πλησίον ἦν ὁ σταθμὸς ἔνθα ἔμελλε καταλύειν (εἰς ὅν) (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.8.1) Οι αναφορικές αντωνυμίες (κυρίως οι ὅς, ἥ, ὅ) όταν βρίσκονται στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου και αναφέρονται στα προηγούμενα, δεν εισάγουν δευτερεύουσα αναφορική πρόταση αλλά ουσιαστικά συνδέουν κατά παράταξη προς τα προηγούμενα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η αναφορική αντωνυμία αποδίδεται με δεικτική και παρατακτικό σύνδεσμο Πῶς οὖν ἂν ἔνοχος εἴη τῇ γραφῇ; ὃς φανερὸς ἦν θεραπεύων τοὺς θεοὺς (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 1.2.64) (ὃς - οὗτος γάρ). Οι αναφορικές προτάσεις συνήθως βρίσκονται μετά από τον όρο τον οποίο προσδιορίζουν. Ωστόσο συχνά για λόγους έμφασης τίθενται στην αρχή. Σε αυτές τις περιπτώσεις μια δεικτική αντωνυμία ανακεφαλαιώνει κατά κάποιον τρόπο το περιεχόμενο της αναφορικής πρότασης. Ὅ, τι βούλεται τοῦτο ποιείτω (Πλάτ. Εὐθύδυμος 285c) Ὅς δ ἂν ἡμῖν ἄξιος φιλίας δοκῇ εἶναι, πῶς χρὴ φίλον τοῦτον ποιεῖσθαι;; (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 2.6.8) Ορισμένες φορές αναφορική πρόταση η οποία εισάγεται με το ουδέτερο αναφορικής αντωνυμίας (ὅ, ὅπερ) λειτουργεί ως προεξαγγελτική παράθεση στον όρο ή την πρόταση που ακολουθεί. Δημιουργήθηκαν κατά αυτόν τον τρόπο κάποιες στερεότυπες εκφράσεις όπως ὃ δὲ πάντων μέγιστον, ὃ δὲ πάντων δεινότατον κ.ά.. Επιπλέον προέκυψαν φράσεις όπως ὃ λέγω, ὅπερ λέγω, ὃ φημὶ κ.ά., οι οποίες παρεμβάλλονται ως παρενθετικές στο λόγο Καὶ ὃ πάντων θαυμαστότατον, Σωκράτη μεθύοντα οὐδεὶς πώποτε ἑώρακεν ἀνθρώπων (Πλάτ. Συμπόσιον 220a) Ὃ δὲ πάντων μέγιστόν ἐστιν, ὦ ἄνδρες δικασταί, ᾧ καὶ γνώσεσθε ταυτονὶ ὅτι ἄδικός ἐστιν καὶ πλεονέκτης ἄνθρωπος (Δημοσθ. Κατ Ὀλυμπιοδώρου Βλάβης 46) Καί, ὅπερ λέγω, μὴ θορυβεῖτε, ὦ ἄνδρες (Πλάτ. Ἀπολογία 21a). Ο προσδιοριζόμενος από την αναφορική αντωνυμία όρος κανονικά βρίσκεται στην κύρια πρόταση. Ωστόσο πολλές φορές μετατίθεται και ενσωματώνεται στην αναφορική πρόταση ως όρος της. Από την άλλη αν προηγούνται της αναφορικής πρότασης γενική διαιρετική ή (σπανιότερα) γενική κτητική οι οποίες δεν προσδιορίζουν κάποιον όρο της κύριας τότε ανήκουν στην αναφορική πρόταση Περὶ τοῦ δικαίου οὐκ ἀπεκρύπτετο ἣν εἶχε γνώμην (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 4.4.1). Παρατηρούμε σε αυτό το παράδειγμα και την μετατόπιση του προσδιοριζόμενου όρου στην αναφορική πρόταση (γνώμην: αντικείμενο ρήματος) Οὐκ ἀπεκρύπτετο τὴν γνώμην ἣν εἶχε περὶ τοῦ δικαίου. Συμφωνία αναφορικής αντωνυμίας και προσδιοριζόμενου όρου Η αναφορική αντωνυμία συμφωνεί στο γένος, τον αριθμό και το πρόσωπο με τον όρο στον οποίο αναφέρεται. Η πτώση της αναφορικής αντωνυμίας καθορίζεται από τη σύνταξη της πρότασης στην οποία ανήκει. Ωστόσο συναντάμε διαφοροποιήσεις στη συμφωνία των όρων. Η αναφορική αντωνυμία και ο προσδιοριζόμενος όρος πολλές φορές δε συμφωνούν ως προς το γραμματικό τύπο αλλά ως προς το νόημα. Ειδικότερα: Όταν ο προσδιοριζόμενος όρος είναι περιεκτικό ουσιαστικό Ἀλλὰ τὰ δόξαντ ἂν πλήθει οἵπερ δικάσουσιν, οὐδὲ τὰ ὄντως ἀγαθὰ ἢ καλὰ ἀλλ ὅσα δόξει (Πλάτ. Φαῖδρος 260a) 122

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες αναφορική αντωνυμία υποδηλώνει κάποιο σύνολο Ἦ μάλα τις θεὸς ἔνδον, οἳ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν (Ομ. Ὀδύσσεια 19.40) Η αναφορική αντωνυμία τίθεται στον ενικό, υποδηλώνοντας σύνολο, ενώ ο προσδιοριζόμενος όρος βρίσκεται στον πληθυντικό αριθμό Οὐ γὰρ οὕτως ἀπαίδευτος ἦν Σιμωνίδης, ὥστε τούτους φάναι ἐπαινεῖν, ὃς ἂν ἑκὼν μηδὲν κακὸν ποιῇ, ὡς ὄντων τινῶν οἳ ἑκόντες κακὰ ποιοῦσιν (Πλάτ. Πρωταγόρας 345d) Η αναφορική αντωνυμία δύναται να συμφωνεί νοηματικά με ολόκληρη την πρόταση στην οποία αποδίδεται και τίθεται σε ονομαστική ενικού ουδετέρου γένους Διὰ τὴν πλεονεξίαν, ὃ πᾶσα φύσις διώκειν πέφυκεν ὡς ἀγαθὸν (Πλάτ. Πολιτεία 359c) Συχνά η αναφορική αντωνυμία συμφωνεί με το ακόλουθο κατηγορούμενο Λόγοι μήν εἰσι ἐν ἑκάστοις ἡμῶν, ἃς ἐλπίδας ὀνομάζομεν;; (Πλάτ. Φίληβος 40a) Έλξη του αναφορικού Σε ορισμένες περιπτώσεις η αναφορική αντωνυμία αντί να τεθεί σε αιτιατική πτώση, όπως απαιτεί η σύνταξη, τίθεται σε γενική ή δοτική καθώς έλκεται από τον όρο τον οποίο προσδιορίζει. Αν ο προσδιοριζόμενος όρος είναι δεικτική αντωνυμία κανονικά παραλείπεται. Αν είναι ουσιαστικό (συνήθως άναρθρο) μετατίθεται στο τέλος της αναφορικής πρότασης (σύνταξη κατά βραχυλογία και έλξη) Ὧν ἔλαβεν (ἡ πόλις) ἅπασι μετέδωκεν (αντί ἐκείνων, ἃ ἔλαβε) (Ισοκρ. Πανηγυρικὸς 29) Ἀμαθέστατοί ἐστε ὧν ἐγὼ οἶδα Ἑλλήνων (αντί τῶν Ἑλλήνων, οὓς ἐγὼ οἶδα) (Θουκ. Ἱστορία 6.39.2). Σε αρκετές περιπτώσεις μαζί με την αναφορική αντωνυμία έλκεται και το ακόλουθο όνομα Οὐκ ἄν μοι δοκῶ ὑπό γε τούτων ὧν σὺ δεσποινῶν καλεῖς κωλύεσθαι (αντί ἃς καλεῖς δέσποινας) (Ξεν. Οἰκονομικὸς 2.1) Αντίστροφη έλξη Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες το προσδιοριζόμενο από την αναφορική αντωνυμία όνομα τίθεται στην πτώση στην οποία βρίσκεται η αντωνυμία Τὸν ἄνδρα τοῦτον, ὃν πάλαι ζητεῖς, οὗτός ἐστιν ἐνθάδε (αντί ὁ ἀνὴρ οὗτος, ὃν πάλαι ζητεῖς, οὗτός ἐστιν ἐνθάδε) (Σοφ. Οἰδίπους Τύραννος 449) Θῆκαι ὅσαι ἦσαν τῶν τεθνεώτων ἐν Δήλῳ, πάσας ἀνεῖλον (αντί θήκας ὅσαι) (Θουκ. Ἱστορία 3.104.2) Παράλειψη του προσδιοριζόμενου όρου Πολλές φορές η δεικτική αντωνυμία στην οποία αποδίδεται η αναφορική πρόταση παραλείπεται Ἐγὼ δέ, ὦ Κῦρε, καὶ ὧν ἐγὼ κρατῶ καὶ μενοῦμεν (Ξεν. Κύρου Παιδεία 5.1.26) Ἔστιν οὖν ὅστις βούλεται ὑπὸ τῶν συνόντων βλάπτεσθαι μᾶλλον ἢ ὠφελεῖσθαι;; (Πλάτ. Ἀπολογία 25d) Οι συχνές αυτές παραλείψεις οδήγησαν στην δημιουργία ιδιωματικών φράσεων όπως: ἔστιν οὗ, ἔστιν ὅπως, οὐκ ἔστιν ὅπως, ἔστιν ὅτε, ἔστιν ὅθεν, ὡς ἐπὶ τὸ πολύ κ.ά. Οὐκ ἔστιν ὅπως οὐκ ἐπιθήσεται ἡμῖν (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 2.4.3) Ἔστι δ οὗ σιγῇ λόγου κρείσσων γένοιτ ἂν (Ευρ. Ὀρέστης 638) 123

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Είναι δυνατόν δύο ή περισσότερες αναφορικές προτάσεις να συνδέονται μεταξύ τους και η δεύτερη αναφορική αντωνυμία (ακόμη και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες θα ετίθετο σε άλλον αριθμό ή πτώση) να παραλείπεται Ἀριαῖος δέ, ὃν ἡμεῖς ἠθέλομεν βασιλέα καθιστάναι, καὶ (ᾧ) ἐδώκαμεν καὶ (παρ οὗ) ἐλάβομεν πιστὰ μὴ προδώσειν ἀλλήλους, κακῶς ποιεῖν πειρᾶται (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 3.2.5) Με την αντωνυμία ὅσος το υποκείμενο της αναφορικής πρότασης είναι το ίδιο με αυτό της κύριας πρότασης και παραλείπεται μαζί με το συνδετικό ρήμα Χρήματα ἔλαβε θαυμαστὰ ὅσα (αντί θαυμαστόν ἐστιν ὅσα χρήματα ἔλαβε) (Πλάτ. Ἱππίας Mείζων 282c). Διάκριση των αναφορικών προτάσεων Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α. αναφορικές ονοματικές Ενέχουν θέση ονόματος (υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο, επιθετικός προσδιορισμός, ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός). Εκφέρονται με όλες τις εγκλίσεις Μακάριος (ἐστίν) ὅστις νοῦν καὶ οὐσίαν ἔχει (Μεν. Γνῶμαι Μονόστιχοι 465) Φίλιππός ἐστιν ὅ, τι ἂν εἴπῃ τις (Δημοσθ. Ὀλυνθιακὸς Γ 17) Οἱ ἀρχοντες κολάζουσιν καὶ ὃν ἂν ἀδίκως ἐγκαλοῦντα εὑρίσκωσιν (Ξεν. Κύρου Παιδεία 1.2.7) Λεωτυχίδης, ὅσπερ ἡγεῖτο τῶν ἐν Μυκάλῃ Ἑλλήνων, ἀπεχώρησεν ἐπ οἴκου (Θουκ. Ἱστορία 1.89) Οὐδὲν ἂν ὧν νυνὶ πεποίηκεν ἔπραξεν οὐδὲ τοσαύτην ἂν ἐκτήσατο δύναμιν (Δημοσθ. Κατὰ Φιλίππου Α 4-5) Καὶ τἆλλα ἐξήρτυον, ᾗ ἕκαστον ἐφαίνετο πρὸς τὰ παρόντα ξύμφορον ἔσεσθαι (Θουκ. Ἱστορία 2.3) Ὑπόλοιπόν μοί ἐστιν ἔτι γράψαι τὴν ἀπόκρισιν, ἣν ἡγοῦμαι δικαίαν τ εἶναι καὶ συμφέρουσαν (Δημοσθ. Περὶ Ἁλοννήσου 46) β. αναφορικές επιρρηματικές Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί. Εκφέρονται με τις εγκλίσεις των αντίστοιχων δευτερευουσών προτάσεων. Επιρρηματική σχέση ως προς την πρόταση εξαρτήσεως δηλώνουν και όσες εκφέρονται με τα αναφορικά επιρρήματα ή εμπρόθετους επιρρηματικούς προσδιορισμούς χωρίς να αντιστοιχούν με κάποια δευτερεύουσα πρόταση. Οι αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις χωρίζονται σε αναφορικές-αιτιολογικές, αναφορικές-τελικές, αναφορικέςσυμπερασματικές, αναφορικές-υποθετικές. Αναφορικές αιτιολογικές (φανερώνουν την αιτία) Ὁ μὲν ταῦτα εἰπὼν ἀπῄει κατοικτίρων τήν τε γυναῖκα, οἵου ἀνδρὸς στέροιτο καὶ τὸν ἄνδρα, οἵαν γυναῖκα οὐκέτ ὄψοιτο (Ξεν. Κύρου Παιδεία 7.3.14) Αναφορικές τελικές (φανερώνουν το σκοπό) Ναυτικὸν παρεσκεύαζον, ὅ,τι πέμψουσιν ἐς τὴν Λέσβον (Θουκ. Ἱστορία 3.16.3) Αναφορικές συμπερασματικές (φανερώνουν το αποτέλεσμα) Οὐδεὶς οὕτως ἀνόητός ἐστι, ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρέεται (Ηροδ. Ἱστορίαι 1.87) Αναφορικές υποθετικές Εκφράζουν υπόθεση και ανάλογα με το είδος του υποθετικού λόγου που λανθάνει στην αναφορική πρόταση, έχουμε αντίστοιχη εκφορά Ὅστις ζῆν έπιθυμεῖ, πειράσθω νικᾶν (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 3.2.39) Οἱ παῖδες ὑμῶν, ὅσοι ἐνθάδε ἦσαν, ὑπὸ τούτων ἂν ὑβρίζοντο (Λυσ. Κατὰ Ἐρατοσθένους 98) Τῷ ἀνδρὶ ὃν ἂν ἕλησθε πείσομαι (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.3.15) 124

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Ἐγὼ γὰρ ὀκνοίην μὲν ἂν εἰς τὰ πλοῖα ἐμβαίνειν ἃ ἡμῖν δοίη (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.3.17) Νέος δ ἀπόλλυνθ ὅντιν ἂν φιλῇ θεὸς (Σοφ. Τραχίνιαι 1172) Ἔπραττεν ἃ δόξειεν αὐτῷ (Δημοσθ. Περὶ τοῦ στεφάνου 235) Παραβολικές προτάσεις Οι παραβολικές προτάσεις είναι αναφορικές προτάσεις οι οποίες παραβάλλουν (συγκρίνουν) το περιεχόμενό τους ως προς το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εκφράζουν κυρίως επιρρηματική σχέση ιδιότητας (ποιού), τρόπου, ποσού. Εισάγονται συνήθως με τα ὡς, ὥσπερ, ὅπως, ὅσον, ὅσῳ. Στην ποίηση συναντάμε και τα ἠύτε (= ως, καθώς ακριβώς) και ὥστε (= καθώς). Τα δεικτικά στα οποία αναφέρονται είναι τα ὥς, οὕτω, τόσον, τοσούτον, τοσούτῳ, τα οποία είναι δυνατόν να παραλείπονται. Εκφέρονται κατά κανόνα με Οριστική ενεστώτα εφόσον το περιεχόμενό τους είναι ή θεωρείται πραγματικό. Εκφέρονται με Υποτακτική ή και Ευκτική όπως στις αναφορικές υποθετικές προτάσεις όταν το περιεχόμενό τους προσλαμβάνει υποθετική έννοια. Σε αυτή την περίπτωση εισάγονται με τα ὡς εἰ, ὡς ἂν κ.ά. Ὅπως γιγνώσκετε, οὕτω καὶ ποιεῖτε (Ξεν. Κύρου Παιδεία 5.1.23) Τοιοῦτός ἐστιν, οἷον ἐγὼ διήγημαι (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 4.8.11). Συχνά στις παραβολικές προτάσεις συμβαίνουν βραχυλογίες και ο λόγος απλοποιείται. Προέκυψαν κατά αυτόν τον τρόπο ιδιαίτερες βραχυλογικές εκφράσεις οι οποίες κατέληξαν να έχουν στερεότυπη επιρρηματική μορφή Ἔστι δ ὅστις καὶ κατελήφθη, ὥσπερ ἐν ἱπποδρόμῳ ἐκπλαγεὶς (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.8.20) Φοβούμενος ὡσπερανεὶ παῖς (Πλάτ. Γοργίας 479a). Επιπλέον από διάφορες ελλειπτικές συντάξεις του αναφορικού επιρρήματος ὡς δημιουργήθηκαν ποικίλες ομοιωματικές επιρρηματικές εκφράσεις. Συνηθέστερες είναι ὡς με δοτική, με εμπρόθετο προσδιορισμό, με επίρρημα, με απαρέμφατο, με προστακτική, με μετοχή, με επίθετο στον υπερθετικό βαθμό κ.ά. Οὗτοί γε, ὡς ἐμῇ δόξῃ, παραλόγως σκοποῦσιν (Ξεν. Πόροι 5.2) Ὡς πολέμου ὄντος παρ ὑμῶν ἀπαγγελλῶ; (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 2.1.21). Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΗΡΗΜΕΝΑ ΡΗΜΑΤΑ Συνηρημένα λέγονται τα φωνηεντόληκτα ρήματα της Α συζυγίας με χαρακτήρα - α-, -ε-, -ο-, τα οποία στον ενεστώτα και τον παρατατικό συναιρούν το φωνήεν αυτό με το φωνήεν ή το δίφθογγο των φαινομενικών καταλήξεων. Ανάλογα με το χαρακτήρα του θέματός τους χωρίζονται σε τρείς τάξεις: α τάξη, χαρακτήρας -α-, τιμάωτιμῶ, β τάξη, χαρακτήρας -ε-, ποιέω-ποιῶ, γ τάξη, χαρακτήρας -ο-, δηλόω-δηλῶ. 125

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α τάξη Συναιρέσεις: α + ε, η α ει, η ᾳ ο, ου, ω ω οι ῳ Ενεργητική Φωνή Οριστική Υποτακτική Ευκτική (τιμάω) τιμῶ (τιμάω) τιμῶ (τιμάοιμι) τιμῷμι / (τιμαοίην) τιμῷην (τιμάεις) τιμᾷς (τιμάῃς) τιμᾷς (τιμάοις) τιμῷς / (τιμαοίης) τιμῷης (τιμάει) τιμᾷ (τιμάῃ) τιμᾷ (τιμάοι) τιμῷ / (τιμαοίη) τιμῷη (τιμάομεν) τιμῶμεν (τιμάωμεν) τιμῶμεν (τιμάοιμεν) τιμῷμεν (τιμάετε) τιμᾶτε (τιμάητε) τιμᾶτε (τιμάοιτε) τιμῷτε (τιμάουσι) τιμῶσι(ν) (τιμάωσι) τιμῶσι(ν) (τιμάοιεν) τιμῷεν *Κατά τα συνηρημένα σε -αω κλίνεται ο μέλλοντας των ρημάτων: ἐλαύνω-ἐλῶ, ἐξετάζω-ἐξετῶ, κεράννυμι-κερῶ, κρεμάννυμι-κρεμῶ, πετάννυμι-πετῶ, σκεδάννυμισκεδῶ, βιβάζω-βιβῶ *Προσοχή στις σημασίες των ρημάτων: ἀποχράω-ῶ, ιων. ἀποχρέω, αττ. ἀποχρήω (ενεργ. ἀρκῶ, μέσο καταχρῶμαι) ἀτιμάω-ῶ (= περιφρονώ) ἀτιμόω-ῶ (= ατιμάζω) ἐράω-ῶ (= αγαπώ σφόδρα) ἐράω-ῶ (= αδειάζω) -> ἐξερῶ (=εκχέω, εκκενώνω) θανατάω-ῶ (= θέλω να πεθάνω) θανατόω-ῶ (=θανατώνω κάποιον) κακοδαιμονάω-ῶ (= κατέχομαι από κακό δαίμονα) κακοδαιμονέω-ῶ (=δυστυχώ) ναρκάω-ῶ (= μουδιάζω, ναρκώνομαι) ναρκόω-ῶ (= ναρκώνω) ὁρμάω-ῶ (= παρακινώ, ορμώ, ξεκινώ) ὁρμέω-ῶ (= προσορμίζομαι) σκηνάω-ῶ / σκηνέω-ῶ (= καταλύω, είμαι σε σκηνή) σκηνόω-ῶ (= στήνω σκηνή, στρατοπεδεύω) *Τα ρήματα κάω και κλάω μένουν ασυναίρετα Ενεργητική Φωνή Προστακτική Απαρέμφατο Οριστική - (τιμάειν) τιμᾶν (ἐτίμαον) ἐτίμων (τίμαε) τίμα (ἐτίμαες) ἐτίμας (τιμαέτω) τιμάτω Μετοχή (ἐτίμαε) ἐτίμα - (τιμάων) τιμῶν (ἐτιμάομεν) ἐτιμῶμεν (τιμάετε) τιμᾶτε (τιμάουσα) τιμῶσα (ἐτιμάετε) ἐτιμᾶτε (τιμαόντων) τιμώντων (τιμαέτωσαν) τιμάτωσαν (τιμάον) τιμῶν (ἐτίμαον) ἐτίμων 126

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Μέση Φωνή Οριστική Υποτακτική Ευκτική (τιμάομαι) τιμῶμαι (τιμάωμαι) τιμῶμαι (τιμαοίμην) τιμῴμην (τιμάῃ/ει) τιμᾷ (τιμάῃ) τιμᾷ (τιμάοιο) τιμῷο (τιμάεται) τιμᾶται (τιμάηται) τιμᾶται (τιμάοιτο) τιμῷτο (τιμαόμεθα) τιμώμεθα (τιμαώμεθα) τιμώμεθα (τιμαοίμεθα) τιμῴμεθα (τιμάεσθε) τιμᾶσθε (τιμάησθε) τιμᾶσθε (τιμάοισθε) τιμῷσθε (τιμάονται) τιμῶνται (τιμάωνται) τιμῶνται (τιμάοιντο) τιμῷντο Μέση Φωνή Προστακτική Απαρέμφατο Οριστική - (τιμάεσθαι) (ἐτιμαόμην) ἐτιμώμην τιμᾶσθαι (τιμάου) τιμῶ (ἐτιμάου) ἐτιμῶ (τιμαέσθω) τιμάσθω Μετοχή (ἐτιμάετω) ἐτιμῶτο - (τιμαόμενος) τιμώμενος (ἐτιμαόμεθα) ἐτιμώμεθα (τιμάεσθε) τιμᾶσθε (τιμαομένη) (ἐτιμάεσθε) ἐτιμᾶσθε τιμωμένη (τιμαέσθων) τιμάσθων (τιμαέσθωσαν) τιμάσθωσαν (τιμαόμενον) τιμώμενον (ἐτιμάοντο) ἐτιμῶντο Τα ρήματα ζήω - ζῶ, πεινήω - πεινῶ, διψήω - διψῶ, χρήομαι - χρῶμαι Κλίνονται όπως τα συνηρημένα ρήματα σε -αω. Η μόνη διαφοροποίηση είναι ότι τρέπουν τα -α-, -ᾳ- σε -η-, -ῃ- αλλά διατηρούν τα -ω-, -ῳ-. Οριστική (ζήω) ζῶ (πεινήω) πεινῶ (διψήω) διψῶ (χρήομαι) χρῶμαι (ζήεις) ζῇς (πεινήεις) πεινῇς (διψήεις) διψῇς (χρήῃ/ει) χρῇ (ζήει) ζῇ (πεινήει) πεινῇ (διψήει) διψῇ (χρήεται) χρῆται (ζήομεν) ζῶμεν (πεινήομεν) πεινῶμεν (διψήομεν) διψῶμεν (χρηόμεθα) χρώμεθα (ζήετε) ζῆτε (πεινήετε) πεινῆτε (διψήετε) διψῆτε (χρήεσθε) χρῆσθε (ζήουσιν) ζῶσιν (πεινήουσιν) πεινῶσιν (διψήουσιν) διψῶσιν (χρήονται) χρῶνται Υποτακτική (ζήω) ζῶ (πεινήω) πεινῶ (διψήω) διψῶ (χρήομαι) χρῶμαι (ζήῃς) ζῇς (πεινήῃς) πεινῇς (διψήῃς) διψῇς (χρήῃ) χρῇ (ζήῃ) ζῇ (πεινήῃ) πεινῇ (διψήῃ) διψῇ (χρήηται) χρῆται 127

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ (ζήωμεν) ζῶμεν (πεινήωμεν) πεινῶμεν (διψήωμεν) διψῶμεν (χρηώμεθα) χρώμεθα (ζήητε) ζῆτε (πεινήητε) πεινῆτε (διψήητε) διψῆτε (χρήησθε) χρῆσθε (ζήωσιν) ζῶσιν (πεινήωσιν) πεινῶσιν (διψήωσιν) διψῶσιν (χρήωνται) χρῶνται Ευκτική (ζηοίην) ζῴην (πεινηοίην) πεινῴην (διψηοίην) διψῴην (χρηοίμην) χρῴμην (ζηοίης) ζῴης (πεινηοίης) πεινῴης (διψηοίης) διψῴης (χρήοιο) χρῷο (ζηοίη) ζῴη (πεινηοίη) πεινῴη (διψηοίη) διψῴη (χρήοιτο) χρῷτο (ζήοιμεν) ζῷμεν (πεινήοιμεν) πεινῷμεν (διψήοιμεν) διψῷμεν (χρηοίμεθα) χρῴμεθα (ζήοιτε) ζῷτε (πεινήοιτε) πεινῷτε (διψήοιτε) διψῷτε (χρήοισθε) χρῷσθε (ζήοιεν) ζῷεν (πεινήοιεν) πεινῷεν (διψήοιεν) διψῷεν (χρήοιντο) χρῷντο Προστακτική - - - - (ζῆε) ζῆ / ζῆθι (πείνηε) πείνη (δίψηε) δίψη (χρήου) χρῶ (ζηέτω) ζήτω (πεινειέτω) (διψηέτω) (χρηέσθω) χρήσθω πεινήτω διψήτω - - - - (ζήετε) ζῆτε (πεινήετε) πεινῆτε (διψήετε) διψῆτε (χρήεσθε) χρῆσθε (ζηόντων) ζώντων (ζηέτωσαν) ζήτωσαν (πεινηόντων) πεινώντων (πεινηέτωσαν) πεινήτωσαν (διψηόντων) διψώντων (διψηέτωσαν) διψήτωσαν (χρηέσθων) χρήσθων (χρηέσθωσαν)χρήσθωσαν Απαρέμφατα (ζήειν) ζῆν (πεινήειν) πεινῆν (διψήειν) διψῆν (χρήεσθαι) χρῆσθαι Μετοχές (ζήων) ζῶν, (ζήουσα) ζῶσα, (ζῆον) ζῶν (πεινήων) πεινῶν, (πεινήουσα) πεινῶσα, (πεινῆον) πεινῶν (διψήων) διψῶν, (διψήουσα) διψῶσα, (διψῆον) διψῶν (χρηόμενος) χρώμενος, (χρηομένη) χρωμένη, (χρηόμενον) χρώμενον (ἔζηον) ἔζων (ἐπείνηον) ἐπείνων (ἐδίψηον) ἐδίψων (ἐχρηόμην) ἐχρώμην (ἔζηες) ἔζης (ἐπείνηες) ἐπείνης (ἐδίψηες) ἐδίψης (ἐχρήου) ἐχρῶ (ἔζηε) ἔζη (ἐπείνηε) ἐπείνη (ἐδίψηε) ἐδίψη (ἐχρήετο) ἐχρῆτο (ἐζήομεν) ἐζῶμεν (ἐπεινήομεν) ἐπεινῶμεν (ἐδιψήομεν) ἐδιψῶμεν (ἐχρηόμεθα) ἐχρώμεθα (ἐζήετε) ἐζῆτε (ἐπεινήετε) ἐπεινῆτε (ἐδιψήετε) ἐδιψῆτε (ἐχρήεσθε) ἐχρῆσθε 128

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ (ἔζηον) ἔζων (ἐπείνηον) ἐπείνων (ἐδίψηον) ἐδίψων (ἐχρήοντο) ἐχρῶντο *Σύμφωνα με το ρήμα ζήω-ζῶ κλίνονται τα ρήματα κνήω-κνῶ (= ξύνω), νήω-νῶ (= γνέθω) και ψήω-ῶ (= τρίβω) Β τάξη Συναιρέσεις ε + ε ει ο ου η, ῃ, ω η, ῃ, ω ει, οι, ου ει, οι, ου Ενεργητική Φωνή Οριστική Υποτακτική Ευκτική (ποιέω) ποιῶ (ποιέω) ποιῶ (ποιέοιμι) ποιοῖμι / (ποιεοίην) ποιοίην (ποιέεις) ποιεῖς (ποιέῃς) ποιῇς (ποιέοις) ποιοῖς / (ποιεοίης) ποιοίης (ποιέει) ποιεῖ (ποιέῃ) ποιῇ (ποιέοι) ποιοῖ / (ποιεοίη) ποιοίη (ποιέομεν) ποιοῦμεν (ποιέωμεν) ποιῶμεν (ποιέοιμεν) ποιοῖμεν (ποιέετε) ποιεῖτε (ποιέητε) ποιῆτε (ποιέοιτε) ποιοῖτε (ποιέουσι) ποιοῦσι(ν) (ποιέωσι) ποιῶσι(ν) (ποιέοιεν) ποιοῖεν Ενεργητική Φωνή Προστακτική Απαρέμφατο Οριστική - (ποιέειν) ποιεῖν (ἐποίεον) ἐποίουν (ποίεε) ποίει (ἐποίεες) ἐποίεις (ποιεέτω) ποιείτω Μετοχή (ἐποίεε) ἐποίει - (ποιέων) ποιῶν (ἐποιέομεν) ἐποιοῦμεν (ποιέετε) ποιεῖτε (ποιέουσα) ποιοῦσα (ἐποιέετε) ἐποιεῖτε (ποιεόντων) ποιοῦντων (ποιεέτωσαν) ποιείτωσαν (ποιέον) ποιοῦν (ἐποίεον) ἐποίουν Μέση Φωνή Οριστική Υποτακτική Ευκτική (ποιέομαι) ποιοῦμαι (ποιέωμαι) ποιῶμαι (ποιεοίμην) ποιοίμην (ποιέῃ/ει) ποιεῖ (ποιέῃ) ποιῇ (ποιέοιο) ποιοῖο (ποιέεται) ποιεῖται (ποιέηται) ποιῆται (ποιέοιτο) ποιοῖτο (ποιεόμεθα) ποιούμεθα (ποιεώμεθα) ποιώμεθα (ποιεοίμεθα) ποιοίμεθα 129

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ (ποιέεσθε) ποιεῖσθε (ποιέησθε) ποιῆσθε (ποιέοισθε) ποιοῖσθε (ποιέονται) ποιοῦνται (ποιέωνται) ποιῶνται (ποιέοιντο) ποιοῖντο Μέση Φωνή Προστακτική Απαρέμφατο Οριστική - (ποιέεσθαι) ποιεῖσθαι (ἐποιεόμην) ἐποιούμην (ποιέου) ποιοῦ (ἐποιέου) ἐποιοῦ (ποιέσθω) ποιείσθω Μετοχή (ἐποιέετο) ἐποιεῖτο - (ποιεόμενος) ποιούμενος (ἐποιεόμεθα) ἐποιούμεθα (ποιέεσθε) ποιεῖσθε (ποιεομένη) ποιουμένη (ἐποιέεσθε) ἐποιεῖσθε (ποιέεσθων) ποιείσθων (ποιεέσθωσαν) ποιείσθωσαν (ποιεόμενον) ποιούμενον (ἐποιέοντο) ἐποιοῦντο Τα ρήματα σε εω με μονοσύλλαβο θέμα Τα ρήματα με κατάληξη σε εω με μονοσύλλαβο θέμα συναιρούνται μόνο όπου ο χαρακτήρας ε- του θέματός τους συναντάται με ε ή ει των φαινομενικών καταλήξεων του ενεστώτα και του παρατατικού. Το ρήμα πλέω Οριστ. Υποτ. Ευκτ. Προστ. Απαρέμφ. Οριστική πλέω πλέω πλέοιμι - (πλέειν) πλεῖν ἔπλεον (πλέεις) πλεῖς πλέῃς πλέοις (πλέε) πλεῖ (ἔπλεες) ἔπλεις (πλέει) πλεῖ πλέῃ πλέοι (πλεέτω) πλείτω Μετοχή (ἔπλεε) ἔπλει πλέομεν πλέωμεν πλέοιμεν - πλέων ἐπλέομεν (πλέετε) πλεῖτε πλέητε πλέοιτε (πλέετε) πλεῖτε πλέουσα πλέον (ἐπλέετε) ἐπλεῖτε πλέουσιν πλέωσιν πλέοιεν πλεόντων (πλεέτωσαν) πλείτωσαν ἔπλεον 130

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Το ρήμα δέομαι Οριστ. Υποτ. Ευκτ. Προστ. Απαρέμφ. Οριστική δέομαι δέωμαι δεοίμην - (δέεσθαι) ἐδεόμην δεῖσθαι δέῃ/δέει* δέῃ δέοιο δέου ἐδέου (δέεται) δεῖται δέηται δέοιτο (δεέσθω) δείσθω Μετοχή δεόμεθα δεώμεθα δεοίμεθα - δεόμενος (δέεσθε) δέησθε δέοισθε (δέεσθε) δεομένη δεῖσθε δεῖσθε δεόμενον δέονται δέωνται δέοιντο (δεέσθων) δείσθων (ἐδέετο) ἐδεῖτο ἐδεόμεθα (ἐδέεσθε) ἐδεῖσθε ἐδέοντο Γ τάξη Συναιρέσεις: ο + ε, ο, ου ου η, ω ω ει, οι, ῃ οι Ενεργητική Φωνή Οριστική Υποτακτική Ευκτική (δηλόω) δηλῶ (δηλόω) δηλῶ (δηλόοιμι) δηλοῖμι / (δηλοοίην) δηλοίην (δηλόεις) δηλοῖς (δηλόῃς) δηλοῖς (δηλόοις) δηλοῖς / (δηλοοίης) δηλοίης (δηλόει) δηλοῖ (δηλόῃ) δηλοῖ (δηλόοι) δηλοῖ / (δηλοοίη) δηλοίη (δηλόομεν) δηλοῦμεν (δηλόωμεν) δηλῶμεν (δηλόοιμεν) δηλοῖμεν (δηλόετε) δηλοῦτε (δηλόητε) δηλῶτε (δηλόοιτε) δηλοῖτε (δηλόουσι) δηλοῦσι(ν) (δηλόωσι) δηλῶσι(ν) (δηλόοιεν) δηλοῖεν Ενεργητική Φωνή Προστακτική Απαρέμφατο Οριστική - (δηλόειν) δηλοῦν (ἐδήλοον) ἐδήλουν 131

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ (δήλοε) δήλου (ἐδήλοες) ἐδήλους (δηλοέτω) δηλούτω Μετοχή (ἐδήλοε) ἐδήλου - (δηλόων) δηλῶν (ἐδηλόομεν) ἐδηλοῦμεν (δηλόετε) δηλοῦτε (δηλόουσα) δηλοῦσα (ἐδηλόετε) ἐδηλοῦτε (δηλοόντων) δηλούντων (δηλοέτωσαν) δηλούτωσαν (δηλόον) δηλοῦν (ἐδήλοον) ἐδήλουν Μέση Φωνή Οριστική Υποτακτική Ευκτική (δηλόομαι) δηλοῦμαι (δηλόωμαι) δηλῶμαι (δηλοοίμην) δηλοίμην (δηλόῃ/ει) δηλοῖ (δηλόῃ) δηλοῖ (δηλόοιο) δηλοῖο (δηλόεται) δηλοῦται (δηλόηται) δηλῶται (δηλόοιτο) δηλοῖτο (δηλοόμεθα) δηλούμεθα (δηλοώμεθα) δηλώμεθα (δηλοοίμεθα) δηλοίμεθα (δηλόεσθε) δηλοῦσθε (δηλόησθε) δηλῶσθε (δηλόοισθε) δηλοῖσθε (δηλόονται) δηλοῦνται (δηλόηνται) δηλῶνται (δηλόοιντο) δηλοῖντο Μέση Φωνή Προστακτική Απαρέμφατο Οριστική - (δηλόεσθαι) (ἐδηλοόμην) ἐδηλούμην (δηλόου) δηλοῦ (ἐδηλόου) ἐδηλοῦ (δηλοέσθω) δηλούσθω Μετοχή (ἐδηλόετο) ἐδηλοῦτο - (δηλοόμενος) δηλούμενος (ἐδηλοόμεθα) ἐδηλούμεθα (δηλόεσθε) δηλοῦσθε (δηλοομένη) δηλουμένη (ἐδηλόεσθε) ἐδηλοῦσθε (δηλοέσθων) δηλούσθων (δηλοέσθωσαν) δηλούσθωσαν (δηλοόμενον) δηλούμενον (ἐδηλόοντο) ἐδηλοῦντο Το ρήμα ῥιγώω-ῥιγῶ Οριστ. Υποτ. Ευκτ. Απαρέμφ. Οριστική (ῥιγώω) ῥιγῶ (ῥιγώω) ῥιγῶ (ῥιγωοίην) ῥιγῴην (ῥιγώειν) ῥιγῶν (ἐρρίγωον) ἐρρίγων (ῥιγώεις) ῥιγῷς (ῥιγώῃς) ῥιγῷς (ῥιγωοίης) ῥιγῴης (ἐρρίγωες) ἐρρίγως (ῥιγώει) (ῥιγώῃ) (ῥιγωοίη) Μετοχή (ἐρρίγωε) 132

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ ῥιγῷ ῥιγῷ ῥιγῴη ἐρρίγω (ῥιγώομεν) ῥιγῶμεν (ῥιγώωμεν) ῥιγῶμεν (ῥιγώοιμεν) ῥιγῷμεν (ῥιγώων) ῥιγῶν (ἐρριγώομεν) ἐρριγῶμεν (ῥιγώετε) ῥιγῶτε (ῥιγώητε) ῥιγῶτε (ῥιγώοιτε) ῥιγῷτε (ῥιγώουσα) ῥιγῶσα (ἐρριγώετε) ἐρριγῶτε (ῥιγώουσι) ῥιγῶσι(ν) (ῥιγώωσι) ῥιγῶσι(ν) (ῥιγώοιεν) ῥιγῷεν (ῥιγῶον) ῥιγῶν (ἐρρίγωον) ἐρρίγων Σχηματισμός των υπολοίπων χρόνων Τα ρήματα σε αω για το σχηματισμό των υπολοίπων χρόνων εκτείνουν το -ᾰσε -η-. Π.χ. ἀγαπῶ (ρ. θ. ἀγαπᾰ-) ἀγαπήσω, ἠγάπησα, ἠγάπηκα. Όμως αν πριν από το χαρακτήρα -ᾰ- έχουν ε,ι,ρ τότε εκτείνουν το -ᾰ- σε -ᾱ- αἰτιῶμαι: αἰτιάσομαι, ᾐτιασάμην, ᾐτιάθην, ᾐτίαμαι, ᾐτιάμην / ἐῶ: ἐάσω, εἴασα, εἴακα κ.ά. Αλλά τιτρῶ: ἐτρησα, τέτρημαι και ἀκροῶμαι: ἀκροάσομαι, ἠκροασάμην. Τα συνηρημένα ρήματα σε -εω σχηματίζουν τους υπόλοιπους χρόνους με έκταση του βραχέος χαρακτήρα ε- σε η-, π.χ. ποιῶ (ρ. θ. ποιε-) ποιήσω, εποίησα κ.ά. Τα ρήματα αἰνέω-ῶ, αἱρέω-ῶ και δέω-ῶ άλλοτε διατηρούν τον χαρακτήρα εάλλο-τε τον εκτείνουν σε η (αἰνῶ ᾔνημαι, αἱρῶ αἱρεθήσομαι, δέω - δήσω - ἔδησα). Το ρήμα χέω διατηρεί το ε στον αόριστο ενεργητικής και μέσης φωνής (ἔχεα ἐχεάμην) ενώ στον παρακείμενο και υπερσυντέλικο μέσης φωνής διατηρεί το αδύνατο θέμα χυ- (κέχυμαι). Τα ρήματα καλῶ, τελῶ, χέω έχουν μέλλοντα όμοιο με ενεστώτα συνηρημένο (αττικό). Τα συνηρημένα ρήματα σε όω σχηματίζουν τους υπόλοιπους χρόνους με έκταση του ο σε ω, π.χ. ζημιῶ ζημιώσω, εζημίωκα. Το ρήμα χόω ῶ παίρνει σ μπροστά από τα θ, μ, τ, π.χ. χοῦμαι ἐχώσθην, κέχωσμαι. Δ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Η απόδοση των αναφορικών προτάσεων στη νέα ελληνική γλώσσα δεν έχει ιδιαίτερες δυσκολίες. Οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί ώστε στον νεοελληνικό λόγο να δείξουμε ακριβώς σε ποιόν όρο αποδίδεται αλλά και τη συντακτική της λειτουργία. Καλό είναι να αποφεύγουμε την ευρεία χρήση του νεοελληνικού που, καθώς περιορίζει το νόημα της αναφορικής πρότασης και κατά αυτόν τον τρόπο δεν αποδίδεται ορθά το αρχαιοελληνικό κείμενο. Ωστόσο προκειμένου να είμαστε ακριβέστεροι στην προσέγγισή μας μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κύρια πρόταση αντί για αναφορική. Μας προβληματίζει η απόδοση των ελλειπτικών αναφορικών προτάσεων αλλά και των επιρρηματικών. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις συχνότερες αναφορικές εκφράσεις: ἔστι δ ὅς, ἔστιν ὅστις, εἰσὶν οἵ, ἔστιν οἵ: κάποιος, κάποιοι / οὐκ ἔστιν ὅστις, οὐδεὶς ὅς, οὐδεὶς ὅστις: κανένας / ἔστιν ὅθεν: από κάπου / οὐκ ἔστιν ὅθεν: από πουθενά / ὅσον αὐτίκα, ὅσον οὐκ ἤδη: σχεδόν αμέσως, στη στιγμή / ὅσον οὔπω: μετά από λίγο / 133

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ὅ, τι μή: εκτός, παρά μόνο / ὡς ἐπὶ τὸ πολύ: συνήθως, ως επί το πλείστον / ὥς τις καὶ ἄλλος: όσο κανένας άλλος / ὥσπερ τις καὶ ἄλλος: περισσότερο από κάθε άλλον. Κατά την απόδοση των αναφορικών επιρρηματικών προτάσεων στο νέο ελληνικό λόγο οφείλουμε να δείξουμε, όσο πληρέστερα γίνεται, το είδος της επιρρηματικής σχέσης το οποίο δηλώνεται με την αναφορική πρόταση. Συνεπώς εφόσον στην αναφορική αντωνυμία με την οποία εισάγεται η δευτερεύουσα πρόταση περικλείεται σημασία επιρρήματος πρέπει αυτό να αποδοθεί στα νέα ελληνικά. Αναφορικές αιτιολογικές: ὅς, ὅστις: γιατί, αφού αυτός / εσύ οἷος: γιατί τέτοιος ὅπου: αφού εκεί Τῶν δὲ κατηγόρων θαυμάζω οἵ ἀμελοῦντες τῶν οἰκείων τῶν ἀλλοτρίων ἐπιμελοῦνται. (Λυσ. Δήμου καταλύσεως ἀπολογία 1) (= Εκπλήσσομαι με τους κατήγορους (οι οποίοι) γιατί αυτοί παραμελώντας τις δικές τους υποθέσεις, φροντίζουν για τις ξένες) Αναφορικές τελικές: ὅς, ὅστις: για να αυτός, ο οποίος να Ἔδοξε τῷ δήμῳ τριάκοντα ἄνδρας ἑλέσθαι, οἳ τοὺς πατρίους νόμους συγγράψουσι (Ξεν. Ἑλληνικὰ 2.3.2) (= Ο λαός αποφάσισε να εκλέξει τριάντα άνδρες οι οποίοι να (για να) συντάξουν νόμους) Αναφορικές συμπερασματικές: ὅς, ὅστις: ώστε (αυτός) να, ο οποίος να Οὐκ ἔστι μοι χρήματα, ὁπόθεν ἐκτείσω (Πλάτ. Ἀπολογία 37c) (= Δεν έχω χρήματα από τα οποία (ώστε από αυτά) να πληρώσω) Αναφορικές υποθετικές: ὅς ἄν, ὅστις: αν κάποιος, όποιος και αν, όποιος τυχόν, ὅπου: όπου και αν, ὅσοι: όσοι και αν, όσοι τυχόν Τῷ ἀνδρί, ὅν ἃν ἕλησθε, πείσομαι (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.3.15) (= στον άνδρα τον οποίο (όποιον και αν) εκλέξετε, θα υπακούσω) Κῦρος οὕστινας ὁρῴη τὰ καλὰ διώκοντας πάσαις τιμαῖς ἐγέραιρε (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.3.17) (= Ο Κύρος όποιους (αν) έβλεπε να επιδιώκουν τα καλά τους επιβράβευε με όλες τις τιμές) Αναφορικές παραβολικές: Βασική ιδιότητα των παραβολικών προτάσεων, όπως αναφέραμε παραπάνω, είναι η σύγκριση η οποία δηλώνεται με την εισαγόμενη αναφορική αντωνυμία και μπορεί να φανερώνει ποιόν, ποσό, τρόπο. Κατά την απόδοση, λοιπόν, της παραβολικής πρότασης στα νέα ελληνικά οφείλουμε να είμαστε συγκεκριμένοι ως προς το είδος της σύγκρισης που προβάλλεται Ἐκέλευσε δὲ τοὺς Ἑλληνας, ὡς νόμος αὐτοῖς εἰς μάχην, οὕτω ταχθῆναι καὶ στῆναι. (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.2.15) (= Διέταξε τους Έλληνες, όπως συνηθίζουν στη μάχη, κατά αυτόν τον τρόπο να παραταχθούν και να σταθούν) Οἴομαι γὰρ ἂν ἡμᾶς τοιαῦτα παθεῖν, οἷα τοὺς ἐχθροὺς οἱ θεοὶ ποιήσειαν (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 3.2.3) (= Νομίζω ότι μπορεί να πάθουμε τέτοια, (όπως αυτά) τα οποία μακάρι να έκαναν οι θεοί στους εχθρούς) Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να αναγνωρισθούν οι δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις του κειμένου. 2. ὠφελῆσαι, θαρρεῖν: Χρονική αντικατάσταση 3. ἀπορῶν, λυπούμενος: Να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση στο β ενικό και β πληθυντικό πρόσωπο. 4. δέῃ, ἐπῄνεσαν: Να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι και να γίνει χρονική αντικατάσταση. Ελευθερία Ιωαννίδου 134

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Σημειώματα Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Ελένη Χουλιαρά - Ράϊου. «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία ΙI. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 10». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1494.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση Όχι Παράγωγα Έργα, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/. Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.