Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 18 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2005) σελ.283-290 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΩΝ 15 ΧΩΡΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ Μπαγιάτης Βασίλης vbagiat@uth.gr Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι 15 χώρες μέλη της ΕΕ για να πετύχουν την ένταξη τους στην ΟΝΕ έπρεπε να πληρούν ορισμένα κριτήρια που ορίσθηκαν σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Τα κριτήρια αυτά αποτελούν 5 νομισματικούς δείκτες. Οι 15 χώρες μέλη κατάφεραν να πετύχουν την ένταξη, αλλά δεν είναι λίγοι οι Ευρωσκεπτικιστές που εκφράζουν τις αντιρρήσεις τους ως προς την επιλογή των συγκεκριμένων κριτηρίων, καθώς υπάρχει η αντίληψη ότι με αυτόν τον τρόπο υποβαθμίζεται η αξία των δεικτών που αντανακλούν το πραγματικό επίπεδο ευημερίας των Ευρωπαίων πολιτών. Έχοντας εξετάσει στο παρελθόν τη διαχρονική εξέλιξη της σχετικής θέσης των 15 χωρών μελών ως προς τους νομισματικούς δείκτες (Μπαγιάτης Β. & Μαργαριτίδης Η. 2002), αλλά και τη διαχρονική εξέλιξη της σχετικής θέσης των 15 χωρών μελών ως προς 5 επιλεγμένους δείκτες που εκφράζουν την πραγματική οικονομία (Μπαγιάτης Β. & Παπαδημητρίου Ι. 2002), στην παρούσα έρευνα επιχειρείται η μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης της σχετικής θέσης των 15 χωρών μελών ως προς το σύνολο των νομισματικών και πραγματικών δεικτών για την περίοδο 1981-2000. Με τον τρόπο αυτό θα αναδειχθεί διαχρονικά η πορεία της κάθε χώρας σε σύγκριση με την πορεία των υπολοίπων χωρών ως προς τους νομισματικούς δείκτες που αποτελούν τα κριτήρια ένταξης σε συνάρτηση με τους δείκτες πραγματικής οικονομίας οι οποίοι φανερώνουν σε μεγάλο βαθμό τις συνέπειες που δέχθηκαν οι ευρωπολίτες στο πραγματικό επίπεδο ευημερίας τους. - 283 -
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα μελέτη χωρίζεται σε δύο ενότητες. Στην πρώτη ενότητα εξετάζεται η σχετική θέση της κάθε χώρας μέλος κατά τη χρονική περίοδο 1981-2002 ως προς τους 4 εκ των 5 κυριοτέρων νομισματικών δεικτών (εξαιρείται η συναλλαγματική ισοτιμία) και τους 5 επιλεγμένους δείκτες πραγματικής οικονομίας μεμονωμένα. Στη δεύτερη ενότητα, η οποία και πρόκειται να παρουσιαστεί στη συνέχεια, χρησιμοποιούνται ως δεδομένα τα αποτελέσματα ποιοτικής μορφής που προέκυψαν από τις αναλύσεις της πρώτης ενότητας ώστε να πραγματοποιηθεί νέα ανάλυση σε ότι αφορά στην πορεία των 15 χωρών μελών για την περίοδο 1981-2000 ως προς το σύνολο των 9 εξεταζόμενων δεικτών. Πιο αναλυτικά οι εξεταζόμενοι δείκτες παρατίθενται στους δύο πίνακες που ακολουθούν: Πίνακας 1: Νομισματικοί Δείκτες ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Πίνακας 2: Πραγματικοί Δείκτες ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑ ΑΕΠ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΜΕΡΙΔΙΟ ΜΙΣΘΩΝ ΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ Για την εξέταση των 9 αυτών δεικτών χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι Ιεραρχικής Ταξινόμησης και Παραγοντικής Ανάλυσης Αντιστοιχιών, οι οποίες κρίνονται κατάλληλες για την αναζήτηση των ποιοτικών χαρακτήρων που κρύβονται πίσω από την ποσοτική εξέλιξη των αρχικών δεδομένων Πρέπει να αναφερθεί επίσης ότι πηγή των δεδομένων αποτέλεσε η έκθεση «EUROPEAN ECONOMY» (European Commission. 2001) της γενικής διεύθυνσης οικονομικών και χρηματοοικονομικών υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. - 284 -
2.ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η διαχρονική εξέλιξη της σχετικής θέσης της κάθε χώρας ως προς τους 9 δείκτες πραγματοποιήθηκε με τη χρήση μεθόδων Ανάλυσης Δεδομένων (Ιεραρχική Ταξινόμηση & Παραγοντική Ανάλυση Αντιστοιχιών) οι οποίες παρέχουν στον ερευνητή τη δυνατότητα πλήρους σκιαγράφησης των φαινομένων χωρίς καμία, εκ των προτέρων υπόθεση (Παπαδημητρίου Ι 1994) με σκοπό να προσδιορίστούν οι ομάδες χωρών με τις κοινές ιδιότητες ως προς την κάθε μεταβλητή. Στην πρώτη ενότητα αναλύεται για κάθε έναν από τους 9 εξεταζόμενους δείκτες ο αρχικός πίνακας διαστάσεων 15Χ22 όπου οι 15 γραμμές αντιστοιχούν στις 15 χώρες μέλη της ΕΕ και οι 22 στήλες στα 22 έτη της εξεταζόμενης περιόδου 1981-2002. Στη συνέχεια δημιουργείται ο λογικός πίνακας 0-1 ο οποίος αποτελείται από 15 γραμμές χώρες και 66 στήλες ιδιότητες ετών. Αυτό σημαίνει ότι το κάθε ένα από τα 22 έτη χαρακτηρίζεται από 3 ιδιότητες. Για κάθε έτος λοιπόν υπάρχει η στήλη που αντιστοιχεί: στην πρώτη ιδιότητα και περικλύει το 33% της πληροφορίας, δηλαδή τις 5 χώρες που χαρακτηρίστηκαν από τις χαμηλότερες τιμές σε ότι αφορά στον εξεταζόμενο δείκτη για το συγκεκριμένο έτος στη δεύτερη ιδιότητα και περικλύει το 34% της πληροφορίας, δηλαδή τις 5 χώρες που χαρακτηρίστηκαν από μεσαίες τιμές σε ότι αφορά στον εξεταζόμενο δείκτη για το συγκεκριμένο έτος στην τρίτη ιδιότητα και περικλύει το 33% της πληροφορίας, δηλαδή τις 5 χώρες που χαρακτηρίστηκαν από τις υψηλότερες τιμές σε ότι αφορά στον εξεταζόμενο δείκτη για το συγκεκριμένο έτος Στην ουσία οι 66 μεταβλητές (στήλες) του πίνακα είναι δίτιμες. Η τιμή 1 εμφανίζεται όταν η χώρα (δηλαδή η γραμμή) χαρακτηρίζεται από την ιδιότητα της στήλης, ενώ διαφορετικά εμφανίζεται η τιμή 0. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται 9 φορές, μια φορά για κάθε εξεταζόμενο δείκτη και τα αποτελέσματα χρησιμοποιούνται μετά από τροποποίηση στη δεύτερη ενότητα. Σχήμα 1: Δημιουργία Λογικού Πίνακα 0-1 15Χ66-285 -
Ο αρχικός πίνακας δεδομένων που αναλύεται στη δεύτερη ενότητα αποτελείται από δεδομένα ποιοτικής μορφής που προέκυψαν από τροποποίηση των 9 λογικών πινάκων 0-1 της πρώτης ενότητας. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τα αποτελέσματα του λογικού πίνακα 0-1 δημιουργήθηκε για κάθε δείκτη ένας πίνακας 15Χ22 ο οποίος αποτελείται από τις τίμες 1, 2 και 3. 1 για τις χώρες που σημείωσαν αρνητικές επιδόσεις κατά το εξεταζόμενο έτος 2 για τις χώρες που σημείωσαν μεσαίες επιδόσεις κατά το εξεταζόμενο έτος 3 για τις χώρες που σημείωσαν θετικές επιδόσεις κατά το εξεταζόμενο έτος Στη συνέχεια τα ποιοτικά δεδομένα των 22 στηλών τοποθετήθηκαν στη σειρά δημιουργώντας μια στήλη. Λόγω έλλειψης δεδομένων για τα έτη 2001-2002 σε ορισμένες μεταβλητές, τα δεδομένα των δύο τελευταίων στηλών εξαιρέθηκαν. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε για κάθε δείκτη μια στήλη διαστάσεων 300Χ1, όπου οι 300 γραμμές αντιστοιχούν σε 300 χώρες-έτη (15 χώρες Χ 20 έτη). Οι 9 αυτοί πίνακες ενώθηκαν ώστε να σχηματιστεί ο συγκεντρωτικός πίνακας 300Χ9, όπου οι 300 γραμμές αντιστοιχούν σε 300 χώρες-έτη και οι 9 στήλες στους 9 εξεταζόμενους δείκτες. Ακολούθησε η δημιουργία του λογικού πίνακα 0-1, ο οποίος αυτή τη φορά αποτελείται από 300 γραμμές (χώρες-έτη) και 27 στήλες (ιδιότητες δεικτών). Για κάθε δείκτη υπάρχει η στήλη που αντιστοιχεί: στην πρώτη ιδιότητα και περικλύει το 33% της πληροφορίας, δηλαδή 100 (περίπου) χώρες-έτη στις οποίες σημειώνονται αρνητικές επιδόσεις σε ότι αφορά στον εξεταζόμενο δείκτη στη δεύτερη ιδιότητα και περικλύει το 33% της πληροφορίας, δηλαδή 100 (περίπου) χώρες-έτη στις οποίες σημειώνονται μεσαίες επιδόσεις σε ότι αφορά στον εξεταζόμενο δείκτη στην τρίτη ιδιότητα και περικλύει το 33% της πληροφορίας, δηλαδή 100 (περίπου) χώρες-έτη στις οποίες σημειώνονται θετικές επιδόσεις σε ότι αφορά στον εξεταζόμενο δείκτη Σε αυτόν τον συγκεντρωτικό πίνακα εφαρμόζονται οι μέθοδοι AFC και CAH ώστε να συναχθούν συμπεράσματα που να αφορούν στη συνολική συμπεριφορά των 15 χωρών διαχρονικά κατά την εικοσαετία 1981-2000 για τις 9 μεταβλητές. - 286 -
Σχήμα 2: Δημιουργία Λογικού Πίνακα 0-1 300Χ27 3.ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Σχήμα 3: Αποτελέσματα Ιεραρχικής Ταξινόμησης Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Ιεραρχικής Ταξινόμησης διαπιστώνεται πως αρχικά διασπάται ο κόμβος Β, ο οποίος περιλαμβάνει 1 την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιταλία, αλλά και την Αγγλία χώρες που χαρακτηρίζονται για σημαντικά μεγάλο χρονικό διάστημα της περιόδου 1981-2000 κυρίως από σχετικά χαμηλά επίπεδα τιμών εισροής εισοδήματος τρεχόντων μεταβιβάσεων προς τα νοικοκυριά, από σχετικά υψηλά επίπεδα τιμών πληθωρισμού και επιτοκίου, αλλά και από σχετικά μεσαία επίπεδα τιμών ανεργίας και από σχετικά υψηλά επίπεδα τιμών δημόσιου ελλείμματος, ακαθάριστων επενδύσεων και μεριδίου μισθών. Στη συνέχεια παρατηρείται η διάσπαση του κόμβου Α στις επιμέρους ομάδες Α1 και Α2. Αναλυτικότερα στην ομάδα Α1 τοποθετούνται η Γερμανία, το Λουξεμβούργο η Αυστρία, όπως επίσης και η Δανία, η Φινλανδία, η Ολλανδία και η 1 Οι χώρες που αναγράφονται στο σχήμα 3 με έντονα γράμματα χαρακτηρίζονται από τις ιδιότητες που τους αντιστοιχούν για σημαντικά μεγάλη χρονική περίοδο της τάξης των 17-20 ετών. Οι χώρες που αναγράφονται με απλά γράμματα χαρακτηρίζονται από τις ιδιότητες που τους αντιστοιχούν για χρονική περίοδο της τάξης των 10-16 ετών. - 287 -
Σουηδία 2, οι οποίες χαρακτηρίζονται κατά την περίοδο 1981-2000 κυρίως από χαμηλά επίπεδα τιμών Δημόσιου ελλείμματος, επιτοκίων και ανεργίας και δευτερευόντως από σχετικά χαμηλά επίπεδα τιμών πληθωρισμού και μεριδίου μισθών και από σχετικά μεσαία επίπεδα τιμών δημόσιου χρέους και τρεχόντων μεταβιβάσεων προς τα νοικοκυριά. Τέλος η ομάδα Α2 απαρτίζεται από το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιρλανδία, την Ολλανδία και τη Σουηδία, οι οποίες χαρακτηρίζονται κατά την περίοδο 1981-2000 κυρίως από σχετικά υψηλά επίπεδα τιμών ανεργίας και τρεχόντων μεταβιβάσεων προς τα νοικοκυριά και δευτερευόντως από σχετικά χαμηλά επίπεδα τιμών ακαθάριστων επενδύσεων, μεσαία επίπεδα τιμών πληθωρισμού και επιτοκίων και υψηλά επίπεδα τιμών δημόσιου χρέους. 3.2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Σχήμα 4: Αποτελέσματα Παραγοντικού Επιπέδου Το παραγοντικό επίπεδο αντιστοιχιών απεικονίζει τη διάταξη των χωρών ετών στο χώρο. Τα αποτελέσματα της Παραγοντικής Ανάλυσης Αντιστοιχιών στην ουσία επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της Ιεραρχικής Ταξινόμησης που προηγήθηκαν. Παρατηρώντας το τροποποιημένο παραγοντικό επίπεδο στο σχήμα 4 διαπιστώνεται πως στο αριστερό τμήμα του επιπέδου τοποθετούνται οι χώρες που ανήκουν στην ομάδα χαμηλών γενικών επιδόσεων (Β) δηλαδή η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Αγγλία, χώρες που σημειώνουν σχετικά χαμηλές αρνητικές επιδόσεις, τόσο ως προς τους νομισματικούς όσο και ως προς 2 Οι χώρες που αναγράφονται στο σχήμα 3 με υπογράμμιση χαρακτηρίζονται από τις ιδιότητες που τους αντιστοιχούν ακριβώς για 10 έτη. - 288 -
τους πραγματικους δείκτες. Η ομάδα των χωρών χαμηλών γενικών επιδόσεων διαχωρίζεται από τις υπόλοιπες ομάδες επί του 1 ου παραγοντικού άξονα. Ακολουθώντας την καμπύλη διάταξης εμφανίζονται οι χώρες της ομάδας μεσαίων γενικών επιδόσεων (Α2), δηλαδή το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιρλανδία, η Ολλανδία και η Σουηδία, οι οποίες βρίσκονται στο δεξιό επάνω τμήμα του παραγοντικού επιπέδου και διαχωρίζονται από τις χώρες της ομάδας υψηλών γενικών επιδόσεων (Α1) ως προς τον 2 ο παραγοντικό άξονα. Στο κάτω δεξιό τμήμα του επιπέδου τοποθετούνται η Γερμανία, το Λουξεμβούργο, η Αυστρία, η Δανία, η Φινλανδία, η Ολλανδία και η Σουηδία, οι οποίες σημειώνουν κατά την περίοδο 1981-2000 κυρίως υψηλές επιδόσεις ως προς τους 9 εξεταζόμενους δείκτες και συγκαταλέγονται στην ομάδα υψηλών γενικών επιδόσεων (Α1). 3.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η τοποθέτηση των χωρών σε ομάδες επιδόσεων έχει ουσιαστικά νόημα μόνο για τις χώρες που αναγράφονται με έντονα γράμματα, οι οποίες χαρακτηρίζονται από τις αντίστοιχες ιδιότητες για σημαντικά μεγάλη χρονική περίοδο. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα διαπιστώνεται πως η Ελλάδα μαζί με την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία είναι οι χώρες που σημειώνουν τις χειρότερες επιδόσεις κατά την περίοδο 1981-2000 σε σχέση με τις επιδόσεις που σημειώνουν οι υπόλοιπες χώρες-μέλη της ΕΕ. Για αρκετά έτη σχετικά αρνητικές επιδόσεις σημειώνει κατά την ίδια περίοδο και η Αγγλία. Σε σχετικά μεσαία επίπεδα γενικών επιδόσεων κινούνται για σημαντικά μεγάλη χρονική περίοδο το Βέλγιο και η Γαλλία, ενώ για αρκετά έτη στην ομάδα αυτή περιλαμβάνεται και η Ιρλανδία. Τις θετικότερες επιδόσεις, συγκριτικά πάντα με τις επιδόσεις των υπολοίπων χωρών-μελών, για σημαντικά μεγάλη χρονική περίοδο κατά την εικοσαετία 1981-2000 σημειώνουν η Γερμανία, το Λουξεμβούργο και η Αυστρία. Για αρκετά έτη συγκαταλέγονται στη συγκεκριμένη ομάδα και η Δανία με τη Φινλανδία, ενώ η Ολλανδία και η Σουηδία κινούνται κατά την εξεταζόμενη περίοδο τόσο στην ομάδα των μεσαίων όσο και στην ομάδα των υψηλών γενικών επιδόσεων. ABSTRACT This study focuses on the evolution through time of 4 monetary rates and 5 rates of real economy, from 1981 to 2000. The aim of the study is to designate the course of each one of the 15 EU s state members compared to the courses of the rest 14 members in those 9 variables. This aim is achieved by the use of Data Analysis methods (AFC and CAH). - 289 -
ΑΝΑΦΟΡΕΣ Μπαγιάτης Β. και Μαργαριτίδης Η., Η Διαχρονική Εξέλιξη της Σχετικής Θέσης των 15 Χωρών Μελών της ΕΕ ως προς τους Νομισματικούς Δείκτες (σελ. 517-525) Πρακτικά 15 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής, Β τόμος Ιωάννινα 8-11 Μαΐου 2002 Μπαγιάτης Β. και Παπαδημητρίου Ι., Οι Ευρωπαϊκές Χώρες όπως φαίνονται μέσα από τη Διαχρονική τους Εξέλιξη στους Δείκτες της Πραγματικής Οικονομίας (1981-1998) (σελ. 124-132) Τετράδια Ανάλυσης Δεδομένων 2 ο τεύχος. Θεσσαλονίκη 2002 Παπαδημητρίου Γ., Μέθοδοι Ανάλυσης Δεδομένων, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 1994. European Commission., European Economy, Number 72, 2001-290 -