ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ»

2 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2007-08 ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συµµετοχή στα κοινά είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε το δηµοκρατικό πολίτευµα. Όπως είναι ήδη γνωστό η δηµοκρατία γεννήθηκε στην Ελλάδα και συγκεκριµένα στην αρχαία Αθήνα τον 5 ο π.χ. αιώνα. Επιλέξαµε να ερευνήσουµε τις µορφές που παίρνει η συµµετοχή των πολιτών στα κοινά φωτίζοντας δύο ιστορικές περιόδους, την αρχαία Ελλάδα και τη σύγχρονη, που απέχουν χρονικά µεταξύ τους περίπου 2500 χρόνια & οι οποίες αναφέρονται στις δύο µορφές δηµοκρατίας: την άµεση (συµµετοχική) & την έµµεση (αντιπροσωπευτική) αντίστοιχα. Για το λόγο αυτό η εργασία αυτή χωρίζεται σε δύο µέρη: Στο Α µέρος, θέλοντας να ρίξουµε γέφυρες µε το παρελθόν, επιλέξαµε να παρουσιάσουµε πολύ σύντοµα την πορεία προς τη δηµιουργία του ιδανικότερου µέχρι σήµερα πολιτεύµατος που είναι η άµεση συµµετοχική δηµοκρατία της αρχαίας Αθήνας. Στη συνέχεια παρουσιάζουµε τα βασικότερα όργανα αυτού του πολιτεύµατος όπου και διαφαίνονται οι δυνατότητες συµµετοχής των πολιτών στα κοινά. Συνεχίζοντας παραθέτουµε µια διαφορετική µορφή κρατικής οργάνωσης, µέσα από τον τρόπο λειτουργίας της Αιτωλικής Συµπολιτείας τον 4 ο π.χ. αιώνα, γιατί πιστεύουµε ότι παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον σήµερα που η χώρα µας είναι ενταγµένη σε µια εντελώς νέα ένωση κρατών όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία είναι υπό συνεχή διαµόρφωση & εξέλιξη. Στο Β µέρος παρουσιάζουµε τις διάφορες µορφές που παίρνει η συµµετοχή των Ελλήνων πολιτών στα κοινά σήµερα. Α ΜΕΡΟΣ: Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Μετά την κατάρρευση των µυκηναϊκών κρατών στον ελληνικό χώρο επικρατεί ο τύπος του φυλετικού κράτους. Κάθε φύλο ή τµήµα φύλου, µε τη διαίρεσή του σε φυλές, φατρίες και γένη, αποτελεί ένα κράτος, επικεφαλής του οποίου είναι ο βασιλιάς. Κοντά στο βασιλιά λειτουργεί ένα συµβούλιο ευγενών (βουλή) µε ρόλο συµβουλευτικό. Στρατός και λαός συγκαλούνται κατά την κρίση του βασιλιά, µόνο για να ακούσουν τις αποφάσεις του. Από τον 8 ο π.χ. αιώνα εµφανίζονται και αρχίζουν να διαµορφώνονται οι πόλεις - κράτη, που αποτελούν ένα νέο τύπο πολιτικής οργάνωσης. Πρόκειται για µικρά σε έκταση, ανεξάρτητα κράτη µε πολιτική οργάνωση που θα επικρατήσει στο µεγαλύτερο µέρος του ελληνικού µητροπολιτικού και αποικιακού χώρου. Στα κράτη αυτά τα άτυπα ως τότε πολιτικά όργανα (βουλή, συνέλευση του λαού) αρχίζουν προοδευτικά να λειτουργούν µε συγκεκριµένους κανόνες. Εξασφαλίζεται έτσι η συµµετοχή µικρού µέρους των πολιτών, αρχικά, στη διαχείριση των δηµόσιων υποθέσεων. Τη βασιλική εξουσία στις πόλεις-κράτη διαδέχονται σύντοµα αβασίλευτες αριστοκρατίες γαιοκτηµόνων. Οι ευγενείς έχουν τον έλεγχο της εξουσίας, την οποία ασκούν µέσω της βουλής και των αρχόντων. Η συνέλευση του λαού (εκκλησία) επικυρώνει απλώς τις αποφάσεις τους. Κατά τον 7 ο π.χ. αιώνα η κυριαρχία των ευγενών αρχίζει να αµφισβητείται. Κοινωνικές και πολιτικές διεκδικήσεις των καταπιεσµένων στρωµάτων οδηγούν σε πολιτικές εξελίξεις. Το πολιτικό σώµα διευρύνεται σταδιακά, µε συµµετοχή σ αυτό και άλλων πολιτών, µε κριτήρια όχι πλέον την καταγωγή αλλά τον πλούτο. Τα πολιτεύµατα που διαµορφώνονται ονοµάζονται τιµοκρατικά ή ολιγαρχικά, και έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την κλιµάκωση των πολιτικών δικαιωµάτων, ανάλογα µε τα εισοδήµατα των πολιτών. Η κοινωνική και πολιτική αστάθεια σε πόλεις µε αριστοκρατικά ή τιµοκρατικά πολιτεύµατα οδηγούν συχνά στην εγκαθίδρυση τυραννικών καθεστώτων. Σ αυτά, την εξουσία καταλαµβάνει κάποιος ευγενής, εκµεταλλευόµενος τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Οι τύραννοι προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν κληρονοµικό καθεστώς, 2

λαµβάνοντας µέτρα υπέρ του λαού και κατά των αριστοκρατών. Σύντοµα όµως οι τυραννίδες καταλύονται και δηµιουργούνται προϋποθέσεις για πολιτικές εξελίξεις, που οδηγούν αρκετές φορές στην επικράτηση της δηµοκρατίας. Η δηµοκρατία ακολούθησε µια πορεία, την οποία µπορούµε να παρακολουθήσουµε στις πολιτειακές εξελίξεις της αρχαίας Αθήνας. Τα πρώτα βήµατα είναι η διεύρυνση του πολιτικού σώµατος µε την παροχή πολιτικών δικαιωµάτων σε όλους τους πολίτες & η δηµιουργία αντιπροσωπευτικής βουλής & δικαστηρίων, στα οποία µπορούν να συµµετέχουν όλοι οι πολίτες. Ο περιορισµός της επιρροής των ευγενών & η διεύρυνση των δικαιοδοσιών της βουλής & της εκκλησίας του δήµου, µε παράλληλη µείωση των αρµοδιοτήτων των αρχόντων διαµορφώνουν τη φυσιογνωµία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Η εκκλησία του δήµου γίνεται το κυρίαρχο όργανο της πολιτείας, καθώς ψηφίζει τους νόµους, παίρνει αποφάσεις για όλα τα σηµαντικά ζητήµατα, εκλέγει άρχοντες & ελέγχει όσους ασκούν την εξουσία. Η δηµοκρατία είναι, ίσως, η σηµαντικότερη προσφορά του ελληνισµού στην ανθρωπότητα. Η ακµή των πόλεων-κρατών φτάνει στο απόγειό της κατά την κλασική εποχή, αλλά η δύναµή της µειώνεται κατά την ελληνιστική περίοδο. Η ΠΟΛΗ ΚΡΑΤΟΣ Το βασικό στοιχείο της πολιτικής οργάνωσης των πόλεων-κρατών είναι η συµµετοχή των πολιτών στη διαχείριση των δηµόσιων υποθέσεων. Η συµµετοχή αφορά τόσο τον αριθµό των συµµετεχόντων όσο & το εύρος των δικαιωµάτων τους. Η ιδιότητα του πολίτη ορίζεται από µια δέσµη δικαιωµάτων & υποχρεώσεων που είναι: Πολιτικά δικαιώµατα: α) το δικαίωµα του πολίτη να είναι µέλος της συνέλευσης του λαού (π.χ. εκκλησία του δήµου στην Αθήνα, Απέλλα στη Σπάρτη), β) το δικαίωµα να αναλαµβάνει δηµόσια αξιώµατα (π.χ. στρατηγός, έφορος κ.α.) & γ) το δικαίωµα να είναι µέλος δικαστηρίων. Με την άσκηση των πολιτικών του δικαιωµάτων συµµετέχει στη νοµοθετική, εκτελεστική & δικαστική εξουσία. Νοµικά δικαιώµατα: α) το δικαίωµα να έχει ακίνητη περιουσία & β) το δικαίωµα να παρίσταται στα δικαστήρια. Θρησκευτικά δικαιώµατα: α) το δικαίωµα συµµετοχής στις θυσίες & τις θρησκευτικές εορτές & β) το δικαίωµα άσκησης ιερατικού αξιώµατος. Τα πολιτεύµατα των πόλεων-κρατών µπορούν να ταξινοµηθούν σε δύο µεγάλες κατηγορίες: τα δηµοκρατικά, στα οποία όλοι οι πολίτες έχουν πολιτικά δικαιώµατα & τα αριστοκρατικά ή ολιγαρχικά, στα οποία η ένταξη στο πολιτικό σώµα είναι περιορισµένη & συνδέεται µε κριτήρια, όπως ο πλούτος & η καταγωγή. Στις ολιγαρχίες πολιτικά δικαιώµατα µπορεί να έχουν λιγότεροι ή περισσότεροι, ή ακόµα κοντά στους πολίτες που έχουν πλήρη πολιτικά δικαιώµατα, να υπάρχουν άλλοι, που ο πολιτικός τους ρόλος εξαντλείται συνήθως στο να είναι µέλη της εκκλησίας του δήµου. Συναντάµε ωστόσο & πολιτεύµατα στα οποία η άσκηση της εξουσίας είναι προσωπική (τυραννίδα). I. Το πολίτευµα της Σπάρτης Ιδιαίτερη µορφή πολιτικής οργάνωσης συναντάµε στη Σπάρτη. Το πολίτευµά της, όπως παρουσιάζεται διαµορφωµένο στα τέλη της αρχαϊκής εποχής, αποτελεί ένα µίγµα από στοιχεία αριστοκρατικά & δηµοκρατικά & παραµένει στατικό & ανεξέλικτο. Πολιτικά δικαιώµατα έχουν στο κράτος αυτό µόνο οι οµοίοι, δηλαδή όσοι γεννήθηκαν από Σπαρτιάτες γονείς, µετέχουν στα συσσίτια & έχουν διανύσει τα στάδια της θεσµοθετηµένης αγωγής. Τα όργανα του σπαρτιατικού πολιτεύµατος είναι τα εξής: Η συνέλευση του δήµου (Απέλλα), στην οποία µετέχουν όλοι οι Σπαρτιάτες πολίτες & τυπικά είναι το κυρίαρχο όργανο του πολιτεύµατος, καθώς εγκρίνει τους νόµους & τις 3

αποφάσεις των αρχών. Ωστόσο, δεν έχει τη δυνατότητα να παρέµβει µε τροπολογίες στις προτάσεις που της υποβάλλονται ούτε να εισαγάγει η ίδια σχετικές προτάσεις. Από την άποψη λοιπόν της συµµετοχής η Απέλλα δεν διαφέρει από την εκκλησία του δήµου των δηµοκρατικών πόλεων, αλλά υστερεί ως προς αυτή λόγω της αδυναµίας της να επηρεάζει ουσιαστικά τις αποφάσεις. Η γερουσία. Αποτελείται από 30 µέλη, από τα οποία τα 28 εκλέγονται µεταξύ των ευγενών άνω των 60 ετών. Ο αριθµός συµπληρώνεται από τους δύο βασιλείς. Η θητεία τους είναι ισόβια & οι αρµοδιότητές τους είναι δικαστικές & προβουλευτικές: η γερουσία εκδικάζει υποθέσεις που επισύρουν την ποινή του θανάτου, της εξορίας, της στέρησης των πολιτικών δικαιωµάτων & ετοιµάζει τις προτάσεις προς την Απέλλα. Οι πέντε έφοροι, που εκλέγονται για ένα έτος από την Απέλλα µεταξύ των πολιτών ηλικίας άνω των 30 ετών. Με την πάροδο του χρόνου αποκτούν µεγάλη δύναµη, αφού ελέγχουν τις πράξεις των αρχόντων, ακόµα & των βασιλέων, την τήρηση των νόµων, την αγωγή των νέων, την εξωτερική πολιτική & γενικά όλη τη δηµόσια ζωή. Στο θεσµό αυτό µπορεί κανείς να διακρίνει ένα δηµοκρατικό στοιχείο του πολιτεύµατος, εφόσον στο αξίωµα του εφόρου µπορεί να αναχθεί οποιοσδήποτε πολίτης. Οι δύο βασιλείς, που απολαµβάνουν ιδιαίτερες τιµές, κατοχή δηµόσιων κτηµάτων (τεµένη) & αυξηµένο µερίδιο στα λάφυρα, αλλά διατηρούν λίγες από τις παλιές αποφασιστικές αρµοδιότητές τους. Προσφέρουν θυσίες στους θεούς, είναι ιερείς του ία & αναλαµβάνουν την αρχηγία του στρατού κατά τις εκστρατείες. Ωστόσο µερικοί από αυτούς διαδραµάτισαν ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο, ιδίως στην εξωτερική πολιτική της Σπάρτης. II. Αθήνα: Η εδραίωση της ηµοκρατίας Οι δυνατότητες που είχαν οι ευγενείς να επεµβαίνουν στα πολιτικά πράγµατα & να επιχειρούν την επιβολή ολιγαρχικών ή & τυραννικών καθεστώτων, προκάλεσε αντιδράσεις & οδήγησε στην υιοθέτηση λύσεων που θα απέτρεπαν αυτό το ενδεχόµενο. Στην Αθήνα το έργο αυτό ανέλαβε να προωθήσει ο Κλεισθένης (508-504π.χ.), προτείνοντας ορισµένες τροποποιήσεις στο πολίτευµα του Σόλωνα. Σύµφωνα µε τις τροποποιήσεις αυτές δηµιουργήθηκαν 10 φυλές που κάθε µια περιλάµβανε πολίτες προερχόµενους από διαφορετικές περιοχές της Αττικής. Με βάση αυτό το σύστηµα διαίρεσης των πολιτών, εκλέγονταν ή κληρώνονταν τώρα τα µέλη της βουλής & οι άρχοντες. Έτσι περιορίστηκε ο ρόλος των τοπικών συµφερόντων στη διαµόρφωση της πολιτικής ζωής & εξουδετερώθηκε η επιρροή που ασκούσαν κατά τόπους τα αριστοκρατικά γένη. Επίσης οι δικαιοδοσίες της βουλής & της εκκλησίας του δήµου διευρύνθηκαν, ενώ αντίθετα µειώθηκαν οι εξουσίες των αρχόντων που προέρχονταν από την τάξη των ευγενών. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ορισµένες ρυθµίσεις σε επιµέρους ζητήµατα οδήγησαν στην οριστική αναµόρφωση του πολιτεύµατος: το 462 π.χ., ύστερα από πρόταση του Εφιάλτη αρχηγού των δηµοκρατικών περιορίστηκαν οι εξουσίες του Αρείου Πάγου, του οποίου τα µέλη προέρχονταν από την τάξη των ευγενών. Τέλος, το 451 π.χ. ψηφίστηκε νόµος που εισηγήθηκε ο Περικλής, σύµφωνα µε τον οποίο πολιτικά δικαιώµατα αποκτούσαν µόνο όσοι είχαν & τους δύο γονείς Αθηναίους πολίτες. Αυτή η ρύθµιση αφαίρεσε κάθε δυνατότητα ενίσχυσης της δύναµης των ευγενών, µέσω επιγαµιών µε ισχυρά αριστοκρατικά γένη άλλων πόλεων. Στο δηµοκρατικό πολίτευµα παρατηρούµε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Επειδή οι περισσότερες πληροφορίες από τις αρχαίες πηγές αφορούν τη δηµοκρατία της Αθήνας, η περιγραφή που ακολουθεί αναφέρεται µόνο σ αυτή. Πάντως, κατά τον 5ο π.χ. αιώνα, εκατοντάδες πόλεις που συµµετείχαν στην Αθηναϊκή συµµαχία είχαν δηµοκρατικά καθεστώτα, κατά το πρότυπο της Αθήνας. 4

Τα όργανα της εξουσίας 1. Η εκκλησία του δήµου Το δικαίωµα συµµετοχής. Η συµµετοχή στην εκκλησία του δήµου αποτελούσε προνόµιο όλων των ελεύθερων πολιτών που είχαν εκτελέσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, εποµένως βρίσκονταν στην ηλικία τουλάχιστον των 20 ετών. Οι άνδρες που είχαν κηρυχθεί άτιµοι, που είχαν χάσει δηλαδή προσωρινά ή µόνιµα τα πολιτικά τους δικαιώµατα, αποκλείονταν από τις συνεδριάσεις της εκκλησίας του δήµου. Οι συνεδριάσεις. Η εκκλησία συνεδρίαζε σε τακτά χρονικά διαστήµατα, αλλά, όπως είναι φυσικό, όταν παρουσιαζόταν ένα σοβαρό πρόβληµα, γίνονταν & έκτακτες συνεδριάσεις. Οι συνεδριάσεις, τακτικές & έκτακτες, ανέρχονταν σε 40 περίπου το χρόνο. Οι εργασίες άρχιζαν νωρίς το πρωί & τέλειωναν µε τη δύση του ήλιου. Τον 5ο π.χ. αιώνα τόπος των συνεδριάσεων ήταν η Πνύκα, η Αγορά ή το θέατρο του ιονύσου. Καθήκοντα προέδρου ασκούσε ο Επιστάτης των Πρυτάνεων. Το έργο της εκκλησίας. Τα θέµατα που επρόκειτο να συζητηθούν είχαν προηγουµένως ελεγχθεί από τη βουλή, εφόσον οι νόµοι όριζαν ότι τίποτε δεν πρέπει να εισάγεται προς συζήτηση απροβούλευτον. Το δικαίωµα της ισηγορίας εξασφάλιζε σε όλους τους πολίτες τη δυνατότητα να παρέµβουν & να εκφράσουν τη γνώµη τους για οποιοδήποτε ζήτηµα. Έτσι η συζήτηση άρχιζε µε την ερώτηση του κήρυκα: τις αγορεύειν βούλεται; Όταν η συζήτηση ολοκληρωνόταν, η αποδοχή ή η απόρριψη µιας πρότασης γινόταν µε ανάταση των χεριών. Η εκκλησία του δήµου ψήφιζε νέους νόµους, εξέλεγε ορισµένους από τους άρχοντες, έλεγχε όλα τα όργανα της διοίκησης & είχε δικαίωµα να επιβάλλει τις ποινές του θανάτου, της εξορίας & της δήµευσης της περιουσίας. Αποφάσιζε για την κήρυξη πολέµου, τη σύναψη ειρήνης & την υπογραφή συµµαχιών. Σε περίοδο πολέµου αποφάσιζε για τον αριθµό των στρατιωτών που θα επιστρατευόταν, όριζε τους στρατηγούς & έδινε οδηγίες για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Έπαιρνε ακόµη αποφάσεις σχετικά µε το επισιτιστικό πρόβληµα της πόλης & ψήφιζε νόµους που αφορούσαν οικονοµικά ζητήµατα,, όπως, για παράδειγµα τα µέτρα και σταθµά, τη λειτουργία των τελωνείων, το νόµισµα κ.λ.π. Ο µεγαλύτερος κίνδυνος που διέτρεχε η αθηναϊκή εκκλησία προερχόταν από την υπερβολικά µεγάλη δύναµη που αποκτούσαν οι δεινοί ρήτορες. Η συναισθηµατική επιρροή που ασκούσε η δεξιοτεχνική χρήση του λόγου οδηγούσε, πολλές φορές, στην έξαψη των παθών & έτσι, οι αποφάσεις της εκκλησίας δε λαµβάνονταν πάντα µε την απαιτούµενη νηφαλιότητα. Η αδυναµία αυτή της εκκλησίας περιοριζόταν µε τη διάταξη που όριζε ότι για σηµαντικά ζητήµατα ήταν απαραίτητα η συµµετοχή αυξηµένου αριθµού πολιτών στις συνεδριάσεις. Πάντως πρέπει να αναγνωριστεί το ασύγκριτα µεγάλο πλεονέκτηµα που εξασφάλιζε η λειτουργία της εκκλησίας του δήµου, στο πλαίσιο της άµεσης ηµοκρατίας. Ο πολίτης αποκτούσε πολιτική αγωγή, συµµετείχε ενεργά στην αντιµετώπιση των προβληµάτων της πόλης και αναλάµβανε άµεσα την ευθύνη για τη διαχείριση των δηµόσιων υποθέσεων. Το δικαίωµα αυτό στις σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δηµοκρατίες δύσκολα γίνεται αντιληπτό. 2. Η βουλή των πεντακοσίων Οι δικαιοδοσίες της βουλής. Ανάµεσα στις αρµοδιότητες της βουλής οι πιο σηµαντικές ήταν οι εξής: Η επεξεργασία των θεµάτων που επρόκειτο να συζητηθούν στην εκκλησία του δήµου Ο γενικός συντονισµός της κρατικής µηχανής & η συνεργασία µε τους ανώτερους άρχοντες σε θέµατα εσωτερικής & εξωτερικής πολιτικής. Ο έλεγχος των αρχόντων που διαχειρίζονταν τους θησαυρούς των ναών & ο συντονισµός των λατρευτικών εκδηλώσεων. 5

Η εποπτεία των δηµόσιων οικονοµικών & η εξεύρεση χρηµάτων σε περίοδο πολέµου. Η φροντίδα για το στόλο & για τις προπαρασκευές πριν από την ανάληψη ναυτικών επιχειρήσεων. Η προκαταρκτική δοκιµασία των πολιτών που επρόκειτο να αναλάβουν τα αξιώµατα των εννέα αρχόντων. Το δικαίωµα συµµετοχής. Μέλη της βουλής µπορούσαν να είναι οι γνήσιοι πολίτες που είχαν συµπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας τους. Κάθε χρόνο οι 10 φυλές της Αττικής εξέλεγαν από εκατό πολίτες που επιθυµούσαν να αναλάβουν το αξίωµα του βουλευτή. Από τους 1000 συνολικά υποψήφιους (προκρίτους) κληρώνονταν οι 500 & οι υπόλοιποι ήταν επιλαχόντες. Βασική προϋπόθεση για την ανάθεση ενός τόσου σηµαντικού καθήκοντος στους πολίτες ήταν το πραγµατικό ενδιαφέρον τους για τα κοινά, γι αυτό & η βουλευτική αποζηµίωση δεν ήταν αξιόλογη. Στην εποχή του Αριστοτέλη ο µισθός για έναν απλό βουλευτή ήταν 5 οβολοί την ηµέρα & για τους πρυτάνεις 1 δραχµή, περίπου όσο & η ηµερήσια αποζηµίωση ενός εργάτη. Η προηγούµενη βουλή έλεγχε εξονυχιστικά τα στοιχεία των υποψήφιων βουλευτών, την εντιµότητά τους, την ευσέβεια & τη συµπεριφορά τους απέναντι στους γονείς τους, την εκπλήρωση των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων & την ανταπόκριση στις φορολογικές υποχρεώσεις τους απέναντι στην πόλη. Μόνο µετά από τον έλεγχο αυτό µπορούσαν οι υποψήφιοι να ορκιστούν & να αναλάβουν τα καθήκοντά τους. Οι συνεδριάσεις της βουλής. Οι 50 βουλευτές κάθε φυλής, όταν αναλάµβαναν τα καθήκοντά τους, ονοµάζονταν πρυτάνεις & αποτελούσαν ένα είδος κυβέρνησης που διαρκούσε για ένα διάστηµα 35-36 ηµερών κάθε χρόνο. Κάθε µέρα, ένας απ αυτούς κληρωνόταν επιστάτης των πρυτάνεων & κρατούσε τη δηµόσια σφραγίδα & τα κλειδιά των ιερών, όπου υπήρχαν τα αρχεία της πόλης & το θησαυροφυλάκιο. Η πρυτανεύουσα φυλή συγκαλούσε καθηµερινά τη βουλή & οι συνεδριάσεις γίνονταν στο βουλευτήριο, στο χώρο της αγοράς. Εκτός από τους στρατηγούς, η παρακολούθηση των συνεδριάσεων επιτρεπόταν σε άλλους πολίτες µόνο ύστερα από σχετική άδεια. Όταν συζητούνταν απόρρητα θέµατα, οι συνεδριάσεις ήταν τελείως κλειστές & ειδική φρουρά απαγόρευε την είσοδο σε όλους χωρίς εξαιρέσεις. Την τήρηση των αρχείων της πόλης, των πρακτικών της βουλής & της εκκλησίας, την αναγραφή των ψηφισµάτων & πολλές ακόµη εργασίες η βουλή ανέθετε σε µια σειρά από ειδικούς υπαλλήλους. 3. Οι εννέα άρχοντες. Αποτελούσαν κατάλοιπο του αριστοκρατικού καθεστώτος, χωρίς να έχουν σηµαντικά καθήκοντα. Πρόκειται για το βασιλιά, τον επώνυµο άρχοντα, τον πολέµαρχο & τους έξι θεσµοθέτες, άρχοντες που αναδεικνύονταν µε κλήρωση από όλους τους πολίτες κάθε χρόνο. 4. Οι δέκα στρατηγοί. Την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας στην Αθήνα του 5 ου αιώνα π.χ. είχαν οι δέκα στρατηγοί. Παρόλο που, όπως & τα άλλα αξιώµατα η στρατηγία είχε διάρκεια ενός έτους, δινόταν η δυνατότητα να ανανεώνεται, & έτσι παρατηρούµε να παραµένουν στο αξίωµα αυτό για πολλά χρόνια σηµαντικοί άνδρες, όπως ο Κίµων ή ο Περικλής. Οι στρατηγοί έπαιζαν σηµαντικό ρόλο στη χάραξη της εσωτερικής & εξωτερικής πολιτικής & οι περισσότεροι από αυτούς ήταν µεγάλες προσωπικότητες. Ωστόσο, στο τέλος κάθε χρονιάς, ήταν υποχρεωµένοι να λογοδοτούν, όπως όλοι οι άρχοντες της πόλης. Η εκλογή των 10 στρατηγών γινόταν στην Πνύκα, σε µια συνεδρίαση της εκκλησίας, µε ανάταση των χεριών. Όµως πριν απ αυτό το τελικό στάδιο, οι υποψήφιοι αναλάµβαναν έναν κοπιαστικό αγώνα για να πείσουν τους Αθηναίους να τους δώσουν το ύπατο αξίωµα της δηµοκρατίας. Ο έλεγχος των αρχόντων. Όλοι οι άρχοντες που κληρώνονταν ή εκλέγονταν, πριν αναλάβουν τα καθήκοντά τους, υποβάλλονταν στη διαδικασία της «δοκιµασίας». Για ορισµένες θέσεις απαιτούνταν & ειδικά προσόντα. Για παράδειγµα, οι στρατηγοί έπρεπε να έχουν έγγεια ιδιοκτησία στην Αττική & παιδιά από νόµιµο γάµο. Οι ταµίες έπρεπε να ανήκουν στην τάξη των πεντακοσιοµεδίµνων. εν είναι λοιπόν περίεργο ότι πολλοί από τους άρχοντες είχαν 6

αριστοκρατική καταγωγή. Ο έλεγχος των αρχόντων ήταν καθηµερινός & µπορούσε να ασκηθεί ακόµη & από έναν απλό πολίτη, στο πλαίσιο της εκκλησίας, οπωσδήποτε όµως τον επίσηµο έλεγχο ασκούσε η βουλή, στο τέλος της θητείας τους. 5. Τα δικαστήρια. Ο Άρειος Πάγος στην Αθήνα ήταν το δικαστήριο που είχε επιβιώσει από την εποχή της αριστοκρατίας, όταν το δικαίωµα απόδοσης δικαιοσύνης ανήκε αποκλειστικά στους ευγενείς. Στην κλασσική εποχή το αποτελούσαν δικαστές οι οποίοι στο παρελθόν είχαν διατελέσει άρχοντες, αλλά διατηρούσε λίγες από τις παλιές του αρµοδιότητες. Από το 462 π.χ. µε τις καινοτοµίες που εισήγαγε ο Εφιάλτης, περιορίστηκε στην εκδίκαση υποθέσεων φόνων εκ προµελέτης, τραυµατισµών µε σκοπό την πρόκληση θανάτου, δηλητηρίασης & εµπρησµών κατοικηµένων σπιτιών. Οι ποινές που µπορούσε να επιβάλλει το δικαστήριο του Αρείου Πάγου ήταν: θάνατος για το φόνο, εξορία & δήµευση περιουσίας για τον τραυµατισµό. Οι 51 Εφέτες, κατά τους κλασσικούς χρόνους, εκδίκαζαν υποθέσεις φόνου εξ αµελείας & την ηθική αυτουργία για φόνο. Η Ηλιαία ήταν ένα δικαστήριο που το αποτελούσαν 6000 δικαστές, οι οποίοι συνεδρίαζαν σε τµήµατα των 600. Μέλος της Ηλιαίας µπορούσε να γίνει κάθε πολίτης που είχε συµπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας του, εφόσον δεν εκκρεµούσε εναντίον του κάθε κατηγορία & δεν όφειλε χρήµατα στο δηµόσιο. Τα µέλη της Ηλιαίας κληρώνονταν κάθε χρόνο από το σύνολο των πολιτών. Όλες οι φυλές εκπροσωπούνταν µε τον ίδιο αριθµό δικαστών (600). Για να µην αποκλείονται οι πιο φτωχοί πολίτες, προβλεπόταν για τους Ηλιαστές ο λεγόµενος δικαστικός µισθός, που ανερχόταν σε 2 οβολούς την ηµέρα στην εποχή του Περικλή & αργότερα (το 425 π.χ.) σε 3. ικαστικές αρµοδιότητες είχαν επίσης η βουλή & η εκκλησία του δήµου, για ζητήµατα που αφορούσαν την ασφάλεια της χώρας. ΤΑ ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑΚΑ ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Ήταν µία µορφή κρατικής οργάνωσης που για πρώτη φορά συναντάται στην ελληνική αρχαιότητα µε παλαιότερο το βοιωτικό κοινό. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν την οργάνωση αυτή µε τους όρους: έθνος, κοινόν, συµπολιτεία ή χρησιµοποιώντας το εθνικό όνοµα. Τα κοινά αυτά προέκυψαν εξελικτικά. Το γενικό σχήµα ήταν το εξής: υπήρχε µία κεντρική κυβέρνηση από τους αντιπροσώπους των πόλεων και τα εδάφη του οµοσπονδιακού κράτους διαιρούνταν εδαφικά σε επιµέρους γεωγραφικές ενότητες και η βάση των οµοσπονδιακών κρατών ήταν οι πόλεις που το αποτελούσαν. Κάθε πόλη είχε τους δικούς της θεσµούς που συνυπήρχαν µε αυτούς της κεντρικής κυβέρνησης. Ας γνωρίσουµε όµως καλύτερα αυτή τη µορφή κρατικής οργάνωσης µέσα από τον τρόπο λειτουργίας της Αιτωλικής Συµπολιτείας. Η περίπτωση της Αιτωλικής Συµπολιτείας Η Αιτωλική Συµπολιτεία εµφανίστηκε στα µέσα του 4 ου αι. π.χ. ( 367 π.χ.), λειτούργησε για 150 περίπου χρόνια & το τέλος της συµπίπτει µε τον πολιτικό θάνατο (189 π.χ.) & την παρακµή του Ελληνισµού της Ελλάδας ως αποτέλεσµα της Ρωµαϊκής κυριαρχίας. Η δοµή της πολιτικής αυτής οργάνωσης είναι (κάτι εντελώς νέο & πρωτότυπο δεδοµένο) µια καινοτοµία για τον τρόπο διακυβέρνησης των ελληνικών πόλεων-κρατών ή των ελληνιστικών 7

βασιλείων της Ανατολής. Ο νέος αυτός τρόπος διακυβέρνησης είναι δηµοκρατικός & καλύπτει πολιτικούς συνεταίρους µε ίσα δικαιώµατα & καθήκοντα. Η συµπολιτεία θεµελιώθηκε πάνω σ ένα οµόσπονδο σύστηµα, βασιζόµενο στην πλήρη αυτονοµία των µελών. Η Συµπολιτεία στηρίζονταν στην αλληλεγγύη µεταξύ των Αιτωλών & των συµπολιτευόµενων πόλεων, στην εφαρµογή των πολιτικών θεσµών & στην κοινή άµυνα για τα κοινά συµφέροντα. Η εκτελεστική εξουσία της Συµπολιτείας είναι µια αρχή που την δηµιούργησε ο ίδιος ο λαός για να διαχειριστεί όλα τα ζητήµατά του, προς το συµφέρον του για ένα χρονικό διάστηµα. Η εξουσία παραχωρείται για ένα χρόνο στον Αιτωλό στρατηγό χωρίς το δικαίωµα αµέσου επανεκλογής για την αποφυγή της συνέχειας στην εξουσία, τον περιορισµό των ορέξεων, φιλοδοξιών & της προσωπικής δύναµης. Η απόφαση της Συµπολιτείας ήταν έργο της γενικής συνέλευσης. Έπρεπε να εκλέξουν µία από τις δύο όψεις του νοµίσµατος που έφερε ένα ΝΑΙ ή ένα ΟΧΙ, η οποία θυµίζει το σύγχρονο δηµοψήφισµα. Το προς συζήτηση θέµα θα είχε προετοιµαστεί επιµελώς από τα αρµόδια εκτελεστικά όργανα πριν φτάσει ενώπιον του λαού. Είναι αµφίβολο αν υπήρξε υποχρεωτική προβούλευση από τη Βουλή. Αρκετοί Αιτωλοί στρατηγοί υπήρξαν τεχνίτες του λόγου. Κεντρικά συµπολιτειακά όργανα 1ο Στρατηγός: Είναι ο ανώτατος άρχων της Συµπολιτείας, παίζει πρωτεύοντα ρόλο στις εσωτερικές & εξωτερικές υποθέσεις µε αρµοδιότητες πολιτικές & στρατιωτικές. Οι στρατηγοί αναλάµβαναν & κατέθεταν την εξουσία ενώπιον της αιτωλικής συνέλευσης των Θερµικών. Η προβολή των υποψηφίων στρατηγών γίνονταν κατόπιν υποδείξεως των κοµµάτων, τα οποία αντιπροσώπευαν τις διάφορες ροπές µέσα στην πολιτική ζωή της Συµπολιτείας & ήταν αρκετά οργανωµένα. Μερικές φορές ο συγκερασµός των πολιτικών τάσεων ή οι ανάγκες των καιρών καθόριζαν την εκλογή σε πρόσωπο κοινής εµπιστοσύνης για τη στρατηγεία. Τα συµφέροντα & τα παρασκήνια των οµάδων & των κοµµάτων βάρυναν σηµαντικά στις εκλογές των αρχόντων, πράγµα άλλωστε γνωστό σε όλες τις αρχαίες δηµοκρατίες του ελλαδικού χώρου. Στην Αιτωλία υπάρχει πολιτική κοµµάτων & όχι πολιτική προσώπων. Από τα κυριότερα πολιτικά έργα του στρατηγού ήταν οτι προΐσταται στη γενική συνέλευση. Εισάγει σε αυτήν ξένους αρχηγούς, απεσταλµένους & βασιλείς. Ελάµβανε µέρος σε όλες τις διαπραγµατεύσεις της Συµπολιτείας µε τους ξένους, αντιπροσωπεύει τη Συµπολιτεία & όταν κηρυχθεί πόλεµος συγκαλεί & συνενώνει τις δυνάµεις, οι οποίες πρέπει να λάβουν µέρος στις επιχειρήσεις. Οι Αιτωλάρχες όπως & οι στρατηγοί των Αχαιών δεν είχαν αρθεί πέρα από το στενό ορίζοντα της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Περισσότερο ακόµη οι Αιτωλοί στρατηγοί δεν πρέπει να είχαν επίγνωση του πανελλήνιου συµφέροντος. Οι συµµαχίες τους & οι πόλεµοί τους µε τη Ρώµη καλλιεργούνταν & διέπονταν από το ίδιο ακριβώς πνεύµα δηλαδή όµοιο µε εκείνο των διενέξεων ή των φιλικών σχέσεων µεταξύ των πόλεων του 5ου, 4ου & του 3ου π.χ. αιώνος. Ο διεθνής ορίζοντας τους ήταν άγνωστος ή µάλλον αδιάφορος. 2ο Ίππαρχος: ιοικητής του ιππικού, είχε µόνο στρατιωτικές αρµοδιότητες. Θεωρούνταν σηµαντικό αξίωµα & για τους Αιτωλούς & για τους ξένους. 3ο Γραµµατείς: Περιλάµβανε δύο τίτλους: το γραµµατέα της Συµπολιτείας ο οποίος παραχώρησε µια µεγάλη µερίδα των εξουσιών του στο γραµµατέα της Βουλής & το γραµµατέα του Συνεδρίου. Υπήρξαν η κινητήρια δύναµη της πολιτικής πλευράς της Συµπολιτείας & του Συνεδρίου. Η εξουσία τους διαρκούσε ένα έτος. 4ο Συνέδριο-Βουλή: Η συνέλευση των εκλεκτών ενός έθνους, µιας πόλεως, ενός λαού, ακριβώς το αντίθετο της γενικής συνέλευσης όλων των ελεύθερων πολιτών δηλαδή της εκκλησίας του δήµου. Η Αιτωλική Βουλή εναλάσσει το όνοµά της µε τον όρο Συνέδριο. Βουλή & Συνέδριο είναι 8

ταυτόσηµα. Η Βουλή των Αιτωλών υπήρξε ένας πολιτικός οργανισµός πολύ ευρύς & πολυµελής (πιθανόν περίπου 1000). Κάθε συµπολιτευόµενη πόλη αναλόγως του πληθυσµού ή της σπουδαιότητάς της αντιπροσωπεύετο & µε ανάλογο αριθµό βουλευτών στο Συνέδριο της Συµπολιτείας, οι οποίοι εκλέγονταν από τη συνέλευση της πόλης. Οι αρµοδιότητες του αιτωλικού Συνεδρίου υποτάσσονταν πλήρως στις αποφάσεις της γενικής συνέλευσης σ όλη τη διαδροµή της πολιτικής ζωής της Συµπολιτείας. Το Συνέδριο, δε φαίνεται να είχε αυτάρκη νοµοθετική δύναµη, είχε όµως έργο προβουλευτικό πλήρες. Ετοίµαζε σχέδια των ψηφισµάτων τα οποία έφερε για έγκριση στη συνέλευση. Επίσης επεξεργάζονταν όλες τις σοβαρές υποθέσεις που θα ενδιέφεραν τις οµόσπονδες πόλεις & τη Συµπολιτεία. Συνεδρίαζε σε πυκνά διαστήµατα. Στις αρµοδιότητές του ήταν η άρτια προετοιµασία των γενικών συνελεύσεων. Θα πρέπει να έπαιρναν βουλευτικό µισθό. Οι σύνεδροι είναι επίσης αρµόδιοι σαν δικαστές για την εφαρµογή των διατάξεων περί προστασίας ξένων πολιτών. Είχαν & δικαστικές αρµοδιότητες. 5o Απόκλητοι: Στις πόλεις κράτη της κλασσικής εποχής οι άρχοντες των πόλεων είχαν τη δυνατότητα να συγκαλούν αµέσως το λαό. Αυτό όµως δεν ήταν ευχερές να πραγµατοποιηθεί στα οµόσπονδα κράτη & για το λόγο αυτό πολύ σπάνια συγκαλούνταν η Συνέλευση των συµπολιτευόµενων πόλεων για να αποφασίσει. Στην Αιτωλία υπήρχε ένα συλλογικό όργανο, το οποίο µαζί µε τα κεντρικά όργανα θα ελάµβανε τις σοβαρές αποφάσεις χωρίς την άµεση παρέµβαση των παναιτωλών. Οι απόκλητοι συγκροτούσαν ένα σώµα δραστήριο, εχέµυθο & αποφασιστικό. Το πιθανότερο είναι αυτοί οι αξιωµατούχοι της Συµπολιτείας να ήταν µια εκλεκτή εκπροσώπηση της Αιτωλικής Βουλής-Συνεδρίου. Ήταν πρόσωπα αξιόλογα & µε µεγάλο κύρος. Όπως δηλαδή η γενική συνέλευση εξέλεγε τα όργανα της κεντρικής διοίκησης, έτσι & το Συνέδριο εξέλεγε την επιτροπή αυτή των αποκλήτων. Τα κεντρικά όργανα & οι Απόκλητοι ενεργούσαν από κοινού, σαν µια εκτελεστική κυβερνητική επιτροπή, ίσως σαν ένα σηµερινό υπουργικό συµβούλιο εξουσιοδοτηµένο σε όλα τα θέµατα εκτός από εκείνα που ανήκαν αποκλειστικά στην αρµοδιότητα της γενικής συνέλευσης & της Βουλής. Η θητεία του ήταν πιθανόν για ένα έτος. 6ο Ταµίας: Αξιωµατούχος της κεντικής εξουσίας της Συµπολιτείας, όχι & τόσο σηµαντικός. Ήταν ο διαχειριστής των δηµόσιων εσόδων & εξόδων. Θα είχε ετήσια εξουσία. Το όργανο αυτό ήταν µικρότερης αξίας ή σηµασίας από τον ίππαρχο ή τον γραµµατέα. Μία εξήγηση γι αυτό ήταν ότι στην Αιτωλία υπήρχαν περισσότεροι ταµίες. 7ο Επιλέκταρχοι: εν έχουµε πληροφορίες σχετικά µε τα έργα & τα καθήκοντα των επιλεκτάρχων. 8ο Βούλαρχος & τα Αιτωλικά τέλη: Προσδιορίζει έναν άρχοντα, τον πρόεδρο της Βουλής. Ο αριθµός των οµόσπονδων βούλαρχων ποικίλλει από έναν έως έξι. Τέλος: τµήµα ενός µεγαλύτερου συνόλου, πιθανόν εδαφικές υποδιαιρέσεις στρατιωτικού χαρακτήρα, επτά τον αριθµό. 9ο Νοµογράφοι: Εκλεγµένοι άρχοντες από τη Συνέλευση του Αιτωλικού λαού, πραγµατικοί νοµοθέτες. Εκτός των νοµογράφων της Συµπολιτείας έχουµε & νοµογράφους διαφόρων πόλεων. εν ενεργούν µε πρωτοβουλία τους, αλλά υπακούουν σε µια επιταγή είτε σαν νοµοθέτες αιρετοί είτε σαν νοµογράφοι για την τρέχουσα νοµοθετική εργασία. Την τελευταία λέξη έχει πάντοτε ο Αιτωλικός λαός, η αφετηρία & το τέρµα των ψηφισµάτων & των νόµων. Αυτός εκλέγει τους νοµοθέτες-νοµογράφους & αυτός απορρίπτει ή επικυρώνει τους νόµους & τα ψηφίσµατα. Οι νοµογράφοι δεν ενεργούν ποτέ αυτόβουλα αφού η Συνέλευση των Αιτωλών είναι παντοδύναµη. Η ύπαρξη σε επίσηµα κείµενα σειράς τοπικών αρχόντων, τίτλων, εξουσιών, αρχείων, υπαλλήλων & υπηρεσιών είναι απόδειξη της αυτοτελούς διοικήσεως των πόλεων της Συµπολιτείας που είχαν αυτονοµία σαν συµπολιτευόµενες & ισοπολιτευόµενες µέσα στο µεγάλο συµπολιτειακό οργανισµό της υτικής Ελλάδας. 9

Β ΜΕΡΟΣ: ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΑ ΚΟΙΝΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑ Α Στην εποχή µας έχει παγιωθεί η αντιπροσωπευτική, η έµµεση ηµοκρατία. Οι λόγοι ιστορικά υπήρξαν πολλοί. Οι προβληµατισµοί και η σχετική επιχειρηµατολογία συνιστούν µια ιδιαίτερα γόνιµη περιοχή για την πολιτική σκέψη. εν µπορεί κάποιος να παραγνωρίσει για παράδειγµα, τις σηµαντικές ενστάσεις & την προβληµατική υπέρ της άµεσης ηµοκρατίας οποία κορυφώνεται στο έργο του Ρουσσώ & στη σχετική µε αυτό παράδοση. Η άµεση δίχως διαµεσολαβήσεις έκφραση της λαϊκής βούλησης εξιδανικεύεται ως εκδήλωση αυθεντικής & γνήσιας πολιτικής συµπεριφοράς. Η έξοδος του ατόµου από την αφάνεια της µαζικής απολυταρχικής κοινωνίας & η τοποθέτησή του στο επίκεντρο της ιστορικής εξέλιξης, συνοδεύτηκε, στο δυτικό πολιτισµικό κύκλο, από την (ανα)γέννηση των ατοµικών ελευθεριών & δικαιωµάτων, την οικονοµική πρόοδο ( βιοµηχανική επανάσταση) & την κοινωνικά υπεύθυνη στάση ενσυνείδητης συµµετοχής στα κοινά ( κοινωνία πολιτών). Οι τρεις αυτές εξελίξεις ήταν & παραµένουν συνυφασµένες µεταξύ τους & διεύρυναν σηµαντικά το πεδίο της ελευθερίας. Η αυξανόµενη πολυπλοκότητα της νεωτερικής κοινωνίας κατέστησε όµως εξαρχής απαραίτητη επίσης την εκχώρηση ενός µέρους της ελεύθερης επιλογής σε αιρετούς αντιπροσώπους & διαµέσου αυτών, σε µια κυβέρνηση. Η πρόοδος οδήγησε τους ανθρώπους να δηµιουργήσουν µε τη βούλησή τους σωµατεία & συλλόγους, ιδρύµατα, νοσοκοµεία, Πανεπιστήµια, ερευνητικούς & περιβαλλοντικούς φορείς, που κατά τεκµήριο λειτουργούν µε υψηλές προδιαγραφές & προσφέρουν πολύτιµες υπηρεσίες. Σε µια κοινωνία όπου ένας µεγάλος αριθµός πολιτών συµµετέχει εθελοντικά στα κοινά εκτός των κοµµατικών & κυβερνητικών δοµών, η ίδια η συµµετοχή όποια & αν είναι αυτήν καταξιώνει τον άνθρωπο στη συνείδησή του & στην κοινωνία & είναι ισότιµη µε οποιαδήποτε µορφή συµµετοχής. Η συµµετοχή σε µια αναδάσωση, στη συλλογή τροφίµων & φαρµάκων για Τούρκους, Έλληνες ή Ιρανούς σεισµοπαθείς, στον έλεγχο της διαφάνειας δεν αξιολογείται ως υποδεέστερη συµµετοχή από τη συµµετοχή στην τοπική κοµµατική οργάνωση, τη Βουλή, την Κυβέρνηση & τη δηµόσια διοίκηση. (ppol.gr) Το ικαίωµα εκλέγειν & εκλέγεσθαι: Ιστορικά στοιχεία Η ψήφος των ανδρών Η Β Εθνική Συνέλευση που συνήλθε στο Άστρος της Κυνουρίας to 1823 ψήφισε νέο εκλογικό νόµο όπου το δικαίωµα του εκλέγειν ανήκε πλέον στους έχοντες την ιδιότητα του «ανδρός» & όχι του «γέροντος», ενώ η εκλογική ηλικία γινόταν 25 έτη, έναντι 30 που ήταν προηγουµένως. Με την Γ Εθνική Συνέλευση το 1827 καθιερώνει µεταξύ άλλων την απαγόρευση των τίτλων ευγένειας & το προσιτό των «δηµοσίων επαγγελµάτων» σε όλους τους Έλληνες. Κατοχύρωνε επίσης ρητά, για πρώτη φορά την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Με το σύνταγµα του 1844 κατοχυρώθηκε η αρχή της άµεσης, καθολικής ψηφοφορίας µόνο για τους άρρενες, αν & προϋπέθετε την ύπαρξη πολύ µικρής περιουσίας έως µηδαµινής, για την άσκηση του εκλογικού δικαιώµατος. Με το σύνταγµα του 1864 καθιερώνεται η καθολικότητα & η µυστικότητα της ψηφοφορίας καθώς επίσης & το δικαίωµα του συνέρχεσθαι & συνεταιρίζεσθαι. Το σύνταγµα του 1864 ήταν από τα πρώτα στον κόσµο που καθιέρωσε την καθολική ψηφοφορία. (των ανδρών) ανεξαρτήτως οικονοµικού εισοδήµατος. Μόνο οι πλήρως οικονοµικά εξαρτηµένοι άνδρες (τσιράκια ή οικόσιτοι) δεν είχαν δικαίωµα ψήφου. Αυτό σε αντιδιαστολή µε τα άλλα δυτικά συντάγµατα της εποχής όπου µόνον οι γαιοκτήµονες αστοί είχαν δικαίωµα ψήφου. Για να εκτιµήσουµε αυτή τη διαφορά, αρκεί να πούµε ότι ενώ στη Γαλλία ή στην Αγγλία την εποχή εκείνη είχε δικαίωµα ψήφου µόνο το 10% των ενήλικων ανδρών περίπου, στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ήταν περίπου 90%. «Τα 10

κόµµατα λειτούργησαν σχεδόν από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ως οριζόντιοι µηχανισµοί πολιτικής συσπείρωσης µε πανελλαδική εµβέλεια, παρά την ύπαρξη συστήµατος πελατείαςπατρονίας. ηµιουργήθηκαν επίσης σταδιακά µε ευρεία κοινωνική συναίνεση δηµοκρατικοί θεσµοί, νωρίτερα µάλιστα από αρκετές χώρες της υτικής Ευρώπη, οι οποίες ωστόσο βρίσκονταν σε πλεονεκτικότερη θέση αναφορικά µε τη διαδικασία του οικονοµικού εκσυγχρονισµού.... Αξίζει να αναφερθεί ότι το καθολικό δικαίωµα ψήφου για τους άνδρες θεσπίζεται στη Γερµανία το 1871, στην Ελβετία το 1874, στη Βρετανία µόλις το 1884, στο Βέλγιο το 1893 & στην Ολλανδία το 1896.» ( Γεώργιος Κόκκινος, επίκουρος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, άρθρο «ΤΟ ΒΗΜΑ» 2/4/2000. Η ψήφος των γυναικών 1887-88: Παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα το σύνθηµα «ικαίωµα ψήφου στις γυναίκες», µέσα από τις σελίδες της «Εφηµερίδος των Κυριών». 1921: Ο Πρωθυπουργός Γούναρης υπόσχεται δικαίωµα ψήφου στις γυναίκες & υποστηρίζει σχετική πρόταση στην Τρίτη Εθνοσυνέλευση, η οποία απορρίπτεται & προκαλεί βίαιες συζητήσεις. 1924: Η Εθνοσυνέλευση αποφασίζει να δώσει δικαίωµα ψήφου στις γυναίκες µετά από µία πενταετία. Θα ψηφίζουν µόνο στις δηµοτικές εκλογές, χωρίς να µπορούν να εκλέγονται & αυτό µε την προϋπόθεση να έχουν συµπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας τους & να γνωρίζουν γραφή & ανάγνωση. 1928: Πρώτη δηµόσια συγκέντρωση για το δικαίωµα ψήφου των γυναικών (Θέατρο ΑΠΟΛΛΩΝ,18 Μαρτίου). 1934: Οι γυναίκες καλούνται να ψηφίσουν στις δηµοτικές εκλογές. Τελικά ψηφίζουν µόνο 240 γυναίκες, επειδή δεν έχει ληφθεί µέριµνα για να συµπεριληφθούν στους εκλογικούς καταλόγους & εξαιτίας των αρνητικών κοινωνικών αντιλήψεων & του µεγάλου αριθµού αναλφάβητων γυναικών. 1945: Το ψήφισµα του Εθνικού Συµβουλίου της πρώτης λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα (ΠΕΕΑ- Πανελλήνια Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), που συνέρχεται στις Κορυσχάδες αναφέρει ρητά: «Όλοι οι Έλληνες, άνδρες & γυναίκες, έχουν τα ίδια πολιτικά & αστικά δικαιώµατα» αναγνωρίζει δηλαδή για πρώτη φορά ίσα πολιτικά δικαιώµατα για τα δύο φύλα. Το ψήφισµα έχει χαρακτήρα προσωρινού συνταγµατικού χάρτη. Οι γυναίκες ψηφίζουν ισότιµα & εκλέγονται στο Εθνικό Συµβούλιο. 1952: Ο Νόµος 2159 κατοχυρώνει το δικαίωµα του εκλέγειν & εκλέγεσθαι των γυναικών στις ηµοτικές αλλά & στις Βουλευτικές εκλογές. Ωστόσο οι γυναίκες αποκλείονται από τις εκλογές του Νοεµβρίου, γιατί δεν έχουν ενηµερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Εκλέγεται η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Είναι η Ελένη Σκούρα (Ελληνικός Συναγερµός), που µαζί µε τη Βιργινία Ζάννα (Κόµµα Φιλελευθέρων) είναι οι δύο πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωµα. 1956: Η πρώτη γυναίκα στην κυβέρνηση: η Λίνα Τσαλδάρη, Υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας (Ε.Ρ.Ε.). Επίσης εκλέγεται η πρώτη γυναίκα ήµαρχος στην Κέρκυρα. Είναι η Μαρία εσύλλα. 1964: Εκλέγονται 135 γυναίκες δηµοτικοί σύµβουλοι. 1975: Το πρώτο ελληνικό Σύνταγµα που ορίζει ρητά ότι «όλοι οι Έλληνες & οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του Νόµου». Οι λέξεις πολίτης & πολιτική προέρχονται από τη λέξη «πόλις» & συνδέονται µε την κοινωνική συµβίωση. Πολιτική είναι κάθε δραστηριότητα των ατόµων και των οµάδων που αφορά τη συλλογική ζωή. Πολιτικές εποµένως δεν είναι µόνον οι δραστηριότητες που αφορούν τις εκλογές, αλλά οι περισσότερες καθηµερινές µας δραστηριότητες, εφόσον αφορούν το κοινωνικό σύνολο. Στη χώρα µας σήµερα, εκτός από την ελεύθερη ύπαρξη & λειτουργία των πολιτικών κοµµάτων, η χρησιµότητα των οποίων αναγνωρίζεται για πρώτη φορά επίσηµα στο Σύνταγµα του 1975, & των 11

οµάδων πίεσης (εργατικά συνδικάτα, φεµινιστικά κινήµατα, εργοδοτικές οργανώσεις, αγροτικές οργανώσεις, θρησκευτικές οµάδες, σύλλογοι γονέων, µαθητών ή φοιτητών κ.λ.π.), η συµµετοχή στα κοινά παίρνει και άλλες µορφές όπως είναι οι παρακάτω: Τα Τοπικά Συµβούλια Νέων Την προώθηση των νέων στα κοινά & την άµεση επαφή τους µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση, έχει σαν στόχο ο θεσµός των Τοπικών Συµβουλίων Νέων, ένας καινούργιος θεσµός που ξεκινάει στη χώρα µας µε πρώτη πράξη τις εκλογές στο τέλος Μαρτίου 2008. Όσον αφορά τις αρµοδιότητες των Συµβουλίων ο γενικός γραµµατέας Νέας Γενιάς του ΥΠΕΠΘ είπε: «τα Τοπικά Συµβούλια Νέων βεβαίως δεν υποκαθιστούν ούτε αντικαθιστούν το δηµοτικό συµβούλιο. Αυτό όµως που θα κάνουν οι νέοι που θα συµµετέχουν στα Τοπικά Συµβούλια Νέων, είναι ουσιαστικά να φέρνουν στην επιφάνεια ζητήµατα τα οποία άπτονται των ενδιαφερόντων των νέων ανθρώπων, είτε είναι ζητήµατα της καθηµερινότητας, είτε είναι ζητήµατα τα οποία συνάδουν µε τα ενδιαφέροντά τους & τους προβληµατισµούς τους. Εµείς λοιπόν θέλουµε νέους ενεργούς πολίτες & προς αυτό αποσκοπεί η ενεργοποίηση των Τοπικών Συµβουλίων Νέων». Η προσπάθεια της πολιτείας για να επιτύχει την ενασχόληση των νέων µε την πολιτική έχει τις ρίζες της στις αρχές του 1990. Τα Συµβούλια ονοµάζονταν τότε Τοπικά Συµβούλια Νεότητας. υστυχώς όµως, η προσπάθεια αυτή δε στέφθηκε µε την αναµενόµενη επιτυχία. Τα περισσότερα παρέµειναν ανενεργά αφού τους έλειπε η νοµική κατοχύρωση. Σε πολλές περιπτώσεις µάλιστα βρέθηκε να εξυπηρετούν συγκεκριµένα συµφέροντα και όχι να προωθούν τα συµφέροντα των νέων. Η µεγάλη αλλαγή επιτεύχθηκε µε το νόµο 3443/2006, ο οποίος ήρθε για να καλύψει το νοµοθετικό κενό των Τοπικών Συµβουλίων Νεότητας & να τους δώσει την απαραίτητη νοµιµοποίηση προκειµένου να γίνουν ένα αποτελεσµατικό όργανο. Το άρθρο 1 παρ.1 αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «Για την ενίσχυση της συµµετοχής των νέων στη διαχείριση τοπικών υποθέσεων, που ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντά τους, σε κάθε ήµο & Κοινότητα της χώρας συγκροτούνται αντίστοιχα ηµοτικά & Κοινοτικά Συµβούλια Νέων (Τοπικά Συµβούλια Νέων)». Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι η προσπάθεια αυτή γίνεται προκειµένου να διορθωθούν τα λάθη του παρελθόντος & να δοθεί επιτέλους στους νέους η δυνατότητα να ακουστούν & να συµβάλλουν αποφασιστικά στη λύση µειζόνων θεµάτων που τους αφορούν. Η προσπάθεια αυτή δεν είναι µια µεµονωµένη απόπειρα της ελληνικής πολιτείας προκειµένου να αντιµετωπίσει το φαινόµενο της µειωµένης συµµετοχής των νέων στα κοινά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δηµοσίευσε στις 20/7/2006 την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο µε τίτλο: «Μια νέα πνοή για την Ευρωπαϊκή νεολαία»: Εφαρµογή των κοινών στόχων για τη συµµετοχή & την πληροφόρηση των νέων µε σκοπό την προώθηση της ενεργού συµµετοχής τους στα κοινά». Τα τρία σηµεία στα οποία η ανακοίνωση επικεντρώνεται είναι η συµµετοχή, η πληροφόρηση & οι εθελοντικές δραστηριότητες. Μεταξύ των βασικών προτεραιοτήτων της Ε.Ε. είναι η διαµόρφωση ενός σύγχρονου πλαισίου που θα επιτρέπει & θα προωθεί την ενεργό & διευρυµένη συµµετοχή των νέων στα κοινά & ιδιαίτερα στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας µε την ενασχόλησή τους στην πολιτική ζωή του τόπου τους & την εξοικείωσή τους στις δηµοκρατικές αρχές & το σύστηµα της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας. Ιδιαίτερα ευνοϊκό πεδίο για την ανάπτυξη & την επίτευξη αυτών των στόχων είναι ο χώρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που αναµφίβολα αποτελεί φυτώριο υπεύθυνων & δηµοκρατικών πολιτών. Στα πλαίσια της προσπάθειας ενηµέρωσης των νέων λειτουργεί η Ευρωπαϊκή ικτυακή Πύλη Νεολαίας, όπου οι νέοι µπορούν να βρουν πολύτιµες πληροφορίες. Σε πολλές χώρες της Ε.Ε. έχουν ήδη οργανωθεί ειδικά προγράµµατα & υπηρεσίες προκειµένου να εξασφαλιστεί η συµµετοχή των νέων στα κοινά. Η ολοένα αυξανόµενη τάση για ευρύτερη συµµετοχή των νέων φαίνεται & από την καθιέρωση Ευρωπαϊκής Εβδοµάδας Νέων, που συνοδεύεται από εκδηλώσεις σε όλη την Ευρώπη. 12

Η Βουλή των Εφήβων Η Βουλή των Εφήβων είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραµµα της Βουλής των Ελλήνων που ξεκίνησε το 1995. Έχει ως κύριο σκοπό την καλλιέργεια θετικής στάσης των νέων σχετικά µε τη «συµµετοχή στα κοινά» καθώς & την ευαισθητοποίησή τους στις αρχές, τις αξίες, τους κανόνες & τη λειτουργία της ηµοκρατίας, όπως ο διάλογος, η ανεκτικότητα, η αλληλοκατανόηση & η αλληλεγγύη. Οι µαθητές αφού ενηµερωθούν για το πρόγραµµα, καταθέτουν εργασίες οι οποίες αξιολογούνται. Η εργασία δεν προσεγγίζεται από τους καθηγητές αξιολογητές ως έκθεση ιδεών αλλά ως έκθεση βιωµάτων & επισηµάνσεων για τυχόν κακώς κείµενα, που ο έφηβος θα ήθελε να εξωτερικεύσει & να µοιραστεί µε άλλους. Από την αξιολόγηση επιλέγονται 350 έφηβοι-βουλευτές & συνεδριάζουν στις αίθουσες της Βουλής των Ελλήνων. Ο αριθµός τους ανά εκλογική περιφέρεια είναι ίδιος µε τον αριθµό των βουλευτών της περιφέρειας που εκλέγονται στις εθνικές εκλογές. Επιπλέον εκλέγονται 25 από την Κύπρο & 25 από τον απόδηµο Ελληνισµό, ενώ καλούνται & 12 µαθητές ή µαθήτριες ως έφηβοι βουλευτές επικρατείας. Η διαδικασία για τη συµµετοχή στο πρόγραµµα έχει ως εξής: Σε κάθε λύκειο που ενδιαφέρεται να συµµετάσχει ορίζεται ένας καθηγητής-σύνδεσµος µεταξύ των µαθητών & της επιτροπής της «Βουλής των Εφήβων». Οι καθηγητές αυτοί ενηµερώνονται για το πρόγραµµα µε κατάλληλο υλικό & στη συνέχεια ενηµερώνουν τους µαθητές για τον τρόπο συµµετοχής στο πρόγραµµα & για τη σύνταξη γραπτής εργασίας πάνω σε θέµα που κάθε µαθητής θεωρεί σηµαντικό. Όσων οι εργασίες θα επιλεγούν προσκαλούνται να συµµετάσχουν, (για πέντε µέρες) µε έξοδα της Βουλής, στις εργασίες της «Βουλής των Εφήβων», που τα τελευταία χρόνια πραγµατοποιούνται στα µέσα Σεπτεµβρίου. Οι έφηβοι βουλευτές συγκροτούνται σε σώµα & χωρίζονται σε έξι επιτροπές, όσες είναι & οι διαρκείς επιτροπές της Βουλής. Συζητούν τους προβληµατισµούς & στο τέλος συνέρχονται σε Ολοµέλεια, η οποία κρίνει (δέχεται/απορρίπτει) τις προτάσεις των επιτροπών. Βασική επιδίωξη του προγράµµατος παραµένει η προσεκτική κωδικοποίηση όλων των διαπιστώσεων & προτάσεων που περιέχονται στις χιλιάδες των εργασιών των υποψηφίων βουλευτών. Το σύνολο αυτών των κωδικοποιηµένων απόψεων αποτελεί τη βάση των συζητήσεων στο τριήµερο της «Βουλής των Εφήβων». Οι κωδικοποιηµένες απόψεις, µαζί µε τα πρακτικά των συνεδριάσεων της «Βουλής των Εφήβων», αναρτώνται στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα του προγράµµατος κάθε χρόνο & δηµοσιεύονται & σ έναν πολυσέλιδο τόµο, σε αρκετά αντίτυπα, & αποστέλλονται σε όλες τις κεντρικές & περιφερειακές υπηρεσίες. Τα πρακτικά της δηµοσιεύονται. Την ολοµέλεια διευθύνει ο/η Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, ενώ οι πρόεδροι των έξι επιτροπών διευθύνουν τις αντίστοιχες επιτροπές των εφήβων. Τέλος γίνονται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Σκοπός της «Βουλής των Εφήβων» δεν είναι να προβληθούν κάποια ατοµικά ή έστω τοπικά, κοινωνικού χαρακτήρα αιτήµατα & να βρουν έτσι άµεσα τη λύση τους. Οι έφηβοι βουλευτές µαθαίνουν µέσα από την όλη διαδικασία ότι τα όποια & οι προβληµατισµοί πρέπει να συζητούνται & ότι µέσα από τη ζύµωση, που συνεπάγονται οι δηµοκρατικές διαδικασίες κάποια από αυτά µπορεί & να βρίσκουν τελικά τη λύση τους. Πάντως, οι βουλευτές µετά από κάθε σύνοδο της «Βουλής των Εφήβων» ζητούν ενηµέρωση σχετικά µε τα όσα είπαν οι έφηβοι βουλευτές της περιφέρειάς τους, θεωρώντας πως αυτοί εκφράζουν πάντα τους προβληµατισµούς ενός δυναµικού τµήµατος της κάθε τοπικής κοινωνίας. Ο εθελοντισµός Ο εθελοντισµός καλύπτει ολόκληρο το φάσµα της ανθρώπινης δραστηριότητας και προσφέρεται από τον καθένα από εµάς ατοµικά, αλλά και µέσα από τη συλλογική δράση σωµατείων, οργανώσεων, συλλόγων και µη κυβερνητικών οργανώσεων. Με τον όρο αυτό αποδίδουµε τη συµµετοχή και συνεισφορά των ατόµων σε ένα πλαίσιο µη αµειβόµενων δράσεων. Ο εθελοντισµός πέρα & πάνω από προσωπικά οφέλη, αποτελεί την υπέρτατη µορφή κοινωνικής 13

δράσης & προσφοράς που οι σηµερινές κοινωνίες πρέπει να αναζητούν & να αναδεικνύουν καθηµερινά. Πρακτικά αυτό σηµαίνει ότι ο εθελοντισµός είναι στάση ζωής αλλά & πράξη ζωής. Σήµερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, η ανθρωπότητα, οι λαοί & οι κοινωνίες έχουν ανάγκη από την εθελοντική δράση. Και αυτό γιατί στις σηµερινές κοινωνίες του αδυσώπητου ανταγωνισµού, του άκρατου καταναλωτισµού, της εµπορευµατοποίησης & της αποξένωσης, οι πολίτες δεν πρέπει να µένουν αδιάφοροι, ούτε απαθείς στους κινδύνους & τις αβεβαιότητες που καλούνται να αντιµετωπίσουν. Η δική µας προσωπική συµµετοχή, η αµφισβήτηση αυτών που θεωρούνται επιβεβληµένα, η συλλογική δράση, µπορούν να δώσουν λύσεις, µπορούν να αποτρέψουν συµπεριφορές & δράσεις που αποτελούν τροχοπέδη στην πρόοδο της κοινωνίας & του πολιτισµού µας. Και αυτό αποτελεί αδήριτη ανάγκη της ανθρώπινης φύσης. Ιστορικά, οι εθελοντικές οργανώσεις ήρθαν να καλύψουν τις αδυναµίες, τα ελλείµµατα & τις ανεπάρκειες του κράτους στην αντιµετώπιση των κοινωνικών αναγκών των πολιτών. Πραγµατικά ο εθελοντισµός αναλαµβάνει ρόλους που το κράτος αδυνατεί να παίξει ή δρα συµπληρωµατικά. Τον εθελοντισµό στη λιγότερο αναπτυγµένη του µορφή σίγουρα όλοι τον έχουµε βιώσει. Πρόκειται για την αλληλεγγύη, την αλληλοεξυπηρέτηση & την αλληλοβοήθεια των µελών µιας κοινωνίας ή ακόµα & µεταξύ κοινοτήτων σε ώρες κρίσης ( για παράδειγµα αιµοδοσία σε ατοµικό επίπεδο ή αντιµετώπιση µιας φυσικής καταστροφής σε κοινοτικό). Στην πιο εξελιγµένη µορφή του περιλαµβάνονται διαρκείς προσπάθειες για ανθρωπιστική βοήθεια, εξάλειψη της φτώχειας, προστασία του περιβάλλοντος, ειρήνη & προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων σε παγκόσµιο επίπεδο. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, η Greenpeace, o Ερυθρός Σταυρός, ανάµεσα σε πολλές άλλες, αποτελούν παραδείγµατα οργανώσεων που στηρίζονται στον εθελοντισµό για να προσφέρουν την ουσιαστική & καταλυτική παρέµβαση τους στους οικείους τοµείς δραστηριοτήτων τους. Σε µια κοινωνία που καθηµερινά διαπιστώνουµε ότι επικρατεί το ατοµικό επί του συλλογικού, όπου κυριαρχεί το προσωπικό όφελος επί του κοινωνικού, ο εθελοντισµός έρχεται να προσδώσει στο ατοµικό τη συλλογική & κοινωνική του διάσταση. Επιπλέον, ο εθελοντισµός δίνει νόηµα & περιεχόµενο σε πανανθρώπινες αξίες, λιγότερο ή περισσότερο ξεχασµένες, όπως είναι η συλλογική δράση, η κοινωνική αλληλεγγύη, η κοινωνική προσφορά, η αγάπη προς το συνάνθρωπό µας. Ο εθελοντισµός οφείλει να αναδεικνύεται ως ένας τρίτος πυλώνας στον κοινωνικό βίο. Ένας πυλώνας, ο οποίος πέρα από τους δύο παραδοσιακούς αµιγείς χώρους, του δηµόσιου & ιδιωτικού τοµέα, περιλαµβάνει όλες τις ενεργές δυνάµεις & δράσεις που αφιερώνονται στην ανάληψη του πολύπλευρου κοινωνικού έργου που καλείται να επιτελέσει. Με αυτή την έννοια, µπορεί ακόµα να χαρακτηρισθεί ως µια νέα µορφή πολιτικής, που εκφράζει το ευγενέστερο µήνυµά της & δίνει τη δυνατότητα της άµεσης συµµετοχής όλων των πολιτών. Οι Ολυµπιακοί αγώνες της Αθήνας έδωσαν νέα διάσταση & πνοή στο εθελοντικό κίνηµα της χώρας. Κατάφεραν να κινητοποιήσουν χιλιάδες ανθρώπων στην υλοποίηση ενός στόχου εθνικής εµβέλειας. Επιβάλλεται να προστατεύσουµε σήµερα την εθελοντική δράση από τα φαινόµενα λήθης, εκµαυλισµού & εξαχρείωσης. Πρέπει να εκµεταλλευτούµε τη δυναµική που δηµιούργησαν οι Ολυµπιακοί Αγώνες & να δηµιουργήσουµε το κατάλληλο πλαίσιο που να διευκολύνει την παροχή & τη συµµετοχή, να τιµά & να επιβραβεύει την ανιδιοτέλεια & τον αλτρουϊσµό & να προάγει ως συνέπεια την ουσιαστική κοινωνία των πολιτών. «Στις µέρες µας οι λέξεις εθελοντισµός και εθελοντής έχουν ιδιαίτερη σηµασία & αξία & συγκεκριµένο νόηµα σε σχέση µε παλιότερες εποχές. Τότε ο εθελοντισµός ήταν αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινής ζωής. Στις µέρες µας τα πράγµατα έχουν αλλάξει. Στη σηµερινή κοινωνία του άκρατου ατοµικισµού & της ανυπόκριτης ανιδιοτέλειας, ο εθελοντής που συνειδητά αφιερώνει τον ελεύθερο χρόνο & τη γνώση του για χρήσιµες δράσεις σε όφελος άλλων χωρίς αντάλλαγµα, αποτελεί µια από τις τελευταίες αντιδράσεις του ελεύθερου ανθρώπου ενάντια στην ιδιοτέλεια. Ο εθελοντισµός 14

προβάλλει το συµφέρον του όλου έναντι του ατόµου, αναδεικνύει κοινούς στόχους και κοινά οράµατα έναντι του προσωπικού συµφέροντος, προάγει την κοινή δράση & συντροφικότητα έναντι της αδιαφορίας & της επανάπαυσης, προσθέτει νόηµα & σκοπό στην καθηµερινή ζωή των ανθρώπων βγάζοντάς τους απ την αποµόνωση, το µαρασµό & τα αδιέξοδα. Γιατί ναι ο εθελοντής µπορεί να έχει µια διαφορετική στάση ζωής. Μέσα από την αφιλοκερδή προσφορά του βοηθάει τις ευπαθείς κοινωνικές οµάδες, καλλιεργεί δεξιότητες & αποκτά εµπειρίες που θα του χρησιµεύσουν στην υπόλοιπη ζωή του, ευαισθητοποιείται για τα προβλήµατα της κοινωνίας µέσα στην οποία ζει, αποκτά προσωπική ωρίµανση & εσωτερική ικανοποίηση, αποκτά καινούργιους φίλους. Οι ηλικίες 30-50 ετών έχουν συνήθως τη µεγαλύτερη συµµετοχή σε εθελοντικές δραστηριότητες αφιερώνοντας κατά µέσο όρο 5 ώρες την εβδοµάδα. Ωστόσο ο αριθµός των νέων εθελοντών µεταξύ 15-29 ετών αυξάνεται διαρκώς. Στην Ελλάδα η εθελοντική προσφορά εργασίας έχει αναπτυχθεί σηµαντικά ιδίως της νεολαίας προς τις εθελοντικές µη κυβερνητικές οργανώσεις. Εκτιµάται ότι υπάρχουν περί τις 1200 καταστατικά κατοχυρωµένες εθελοντικές οργανώσεις από τις οποίες περίπου οι 400 είναι ενεργές. Οι νέοι που προτίθενται να διαθέσουν χρόνο για εθελοντική προσφορά ανέρχεται σε 55,7%. (Περιοδικό «Εθελοντική Έκφραση» της Οµοσπονδίας Εθελοντικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων Ελλάδας, Εθελοντισµός και κοινωνία). Η προσφορά εργασίας προς όφελος των συνανθρώπων µας χωρίς αντάλλαγµα, αποτελεί την ύψιστη αξία, µέσα από την οποία ωφελείται το κοινωνικό σύνολο. Απτή ένδειξη του αυξανόµενου ενδιαφέροντος από την πλευρά της κυβέρνησης, αποτελεί η ψήφιση δύο νόµων & µιας υπουργικής απόφασης µε στόχο την οριοθέτηση, την καταγραφή & το συντονισµό της δράσης των εθελοντικών οργανώσεων, κυρίως στον τοµέα της κοινωνικής φροντίδας & της διεθνούς αναπτυξιακής συνεργασίας & βοήθειας. Χρειάζεται & εµείς από την πλευρά µας οι ίδιοι οι πολίτες, να αναµειχθούµε ενεργά, να εκδηλώσουµε το ενδιαφέρον µας & να ενεργοποιηθούµε προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Να εγκαταλείψουµε τη σφαίρα του «εγώ» & να υιοθετήσουµε τη σφαίρα του «εµείς». Ο πολιτισµός ενός λαού, µετριέται & τελικά αξιολογείται, από το πώς συµπεριφερόµαστε ως Πολιτεία & ως κοινωνικό σύνολο σε ανθρώπους που έχουν την ανάγκη µας. Η ανάπτυξη του εθελοντικού κινήµατος σήµερα, χρειάζεται µεθοδολογία, & έχει ανάγκη την αµέριστη ενθάρρυνση & υποστήριξη, έτσι ώστε να µπορέσει να αποδείξει & να διευκολύνει τη θέληση, την προσφορά & την αγάπη του κάθε ατόµου να ενταχθεί σε αυτή την κινητοποίηση των κοινωνικών οµάδων. Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Ο όρος Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) αποτελεί νέο λογισµό & αποδίδει στα ελληνικά τον αγγλικό όρο Non Governmental Organizations (NGO). Ο όρος χρησιµοποιήθηκε αρχικά στο άρθρο 71 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Ακριβής ορισµός του δεν υπάρχει. Ο όρος αναφέρεται σε µη κερδοσκοπικές οργανώσεις µε διεθνή συνήθως παρουσία οι οποίες δεν αποτελούν διεθνείς οργανισµούς αλλά στηρίζονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία & είναι ανεξάρτητες από τα κράτη. Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει ο όρος να χρησιµοποιείται για κάθε κοινωφελή οργάνωση που δεν ανήκει στο κράτος. Οι σκοποί των ΜΚΟ είναι κυρίως ανθρωπιστικοί & αφορούν περιβαλλοντικά ή κοινωνικά προβλήµατα όπως η φτώχεια, ο ρατσισµός κ.λ.π.. Από τις πρώτες ΜΚΟ ήταν ο ιεθνής Ερυθρός Σταυρός ενώ στην Ελλάδα η µεγαλύτερη ΜΚΟ είναι πιθανώς η Αλληλεγγύη της Εκκλησίας της Ελλάδα Μ.Κ.Ο. ΣΕ ΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕ Ο: GREENPEACE WWF 15