ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΚΛΑΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ Ιούλιος 215 ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 2. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΛΑΔΟΥ ΤΠΕ 3 2.1 ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ / ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΛΑΔΟΥ 3 2.2 Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4 3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ 5 3.1 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 5 3.2 ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ/ ΙΔΙΩΤΕΣ 5 3.3 ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 6 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ 6 5. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 7 5.1 ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ 8 5.2 ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑ 8 5.3 ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1 5.4 ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ 1 5.5 ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ 11 5.6 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 12 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα μελέτη έχει ως αντικείμενο την καταγραφή των πρόσφατων εξελίξεων, της υφιστάμενης κατάστασης και των προοπτικών για τον κλάδο των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Ελληνική επικράτεια, με έμφαση στην εξέταση των προσδιοριστικών παραγόντων της ζήτησης και της προσφοράς του κλάδου. Επιπλέον παρουσιάζονται τα οικονομικά αποτελέσματα αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων που έχουν την έδρα τους στην Περιφέρεια Αττικής, με επιμέρους σχετική ανάλυση ειδικά για δείγμα επιχειρήσεων του Δήμου Αθηναίων. Τα οικονομικά αποτελέσματα προέκυψαν από επεξεργασία στοιχείων που αντλήθηκαν από την βάση δεδομένων της ICAP για την περίοδο 21 213. Τα συμπεράσματα που αφορούν το υπόλοιπο μέρος της μελέτης έχουν εξαχθεί από επεξεργασία δεδομένων και πληροφοριών από διάφορες πηγές, με τις κυριότερες από αυτές να αφορούν τις βάσεις δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ, της EUROSTAT, του International Trade Centre (ITC) κλπ. 2. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΛΑΔΟΥ ΤΠΕ 2.1 Οριοθέτηση / Συγκρότηση κλάδου Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει υιοθετηθεί από τον ΟΟΣΑ, ο κλάδος των ΤΠΕ «αποτελείται από το συνδυασμό επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον χώρο της μεταποίησης και των υπηρεσιών οι οποίες συλλέγουν, διαβιβάζουν και παρουσιάζουν δεδομένα και πληροφορίες ηλεκτρονικά». Στο πλαίσιο αυτό, ο κλάδος των ΤΠΕ περιλαμβάνει ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσμα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων επιμερισμένων κυρίως στον τομέα των Υπηρεσιών ICT (Software, Telecoms, IT Computer Services), καθώς και στους τομείς της Βιομηχανικής Παραγωγής και του Εμπορίου προϊόντων ICT. Η συγκρότηση του κλάδου των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) μεταβάλλεται διαρκώς την τελευταία εικοσαετία, ως αποτέλεσμα τόσο των διαρκών αλλαγών στον χώρο της τεχνολογίας, όσο και των έντονων μετασχηματισμών στις αγορές του κλάδου (μέσω της παρατηρούμενης σύγκλισης των επιμέρους κλάδων). Εστιάζοντας στις αλλαγές στο χώρο της τεχνολογίας, βασικό παράγοντα μετασχηματισμού του κλάδου των ΤΠΕ έχει αποτελέσει η εξάπλωση του διαδικτύου, η συνεχώς εδραιούμενη κυριαρχία των ψηφιακών μέσων στην παραγωγή και διάθεση της πληροφορίας, καθώς και η διαφαινόμενη τάση μετατόπισης από το υλικό (hardware) προς το λογισμικό (software). Σε όρους πωλήσεων, παρατηρείται μικρή υποχώρηση του κύκλου εργασιών την τελευταία διετία, με τις παγκόσμιες δαπάνες σε προϊόντα και υπηρεσίες σχετικές με Information Technology (ΙΤ) να αγγίζουν τα $3,5 τρισ. το 215, σημειώνοντας μείωση της τάξης του 5,5% σε σχέση με το 214. Η εξέλιξη αυτή ωστόσο δεν πρέπει να θεωρηθεί ως καθίζηση της δραστηριότητας του κλάδου, καθώς σε όρους σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, η αγορά του ΙCT εκτιμάται ότι έχει μεγαλώσει κατά 2,5%. Σε κάθε περίπτωση, ο κλάδος των ΤΠΕ εκτιμάται ότι θα εξακολουθεί να αποτελεί πηγή μεγέθυνσης για την παγκόσμια οικονομία (με άμεση συμβολή στην αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ και της απασχόλησης), Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

καθώς θα συνεχίζει να βοηθά την μακροοικονομική αποδοτικότητα, αυξάνοντας την παραγωγικότητα εργασίας, επεκτείνοντας την πρόσβαση επιχειρήσεων σε αγορές, εξοικονομώντας κόστη και προωθώντας την καινοτομία και βοηθώντας στην επίτευξη γενικότερων αναπτυξιακών στόχων. 2.2 Ο Κλάδος των ΤΠΕ στην Ελλάδα Μετά την σημαντική δυναμική μεγέθυνσης που εμφάνισε καθ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας 1999-28, ο κλάδος των ΤΠΕ στην Ελλάδα σημειώνει διαρκή συρρίκνωση έχοντας επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από την υφεσιακή πορεία της Ελληνικής οικονομίας και την υστέρηση σε σχέση με τον διεθνή ανταγωνισμό. Ειδικότερα, ο κλάδος πλήττεται σε όλα τα μέτωπα που συνθέτουν κατά κύριο λόγο την ζήτησή του, δεδομένου ότι: οι δημόσιες επενδύσεις έχουν συρρικνωθεί σημαντικά, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις που συνθέτουν το ιδιωτικό κομμάτι της ζήτησης έχουν μειώσει επίσης σημαντικά τις επενδύσεις τους σε υπηρεσίες και προϊόντα πληροφορικής οι εξαγωγικές επιδόσεις των επιχειρήσεων του κλάδου κρίνονται περιορισμένες και δεν αρκούν για να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις από τη σμύκρινση της εγχώριας ζήτησης. Στο πλαίσιο αυτό, η εξέλιξη του δείκτη των επιχειρηματικών προσδοκιών στην Πληροφορική και την ανάπτυξη Λογισμικού αντανακλά έντονα αφενός την κακή οικονομική συγκυρία στην οποία έχει εισέλθει η χώρα από το 29 και αφετέρου την αβεβαιότητα για το άμεσο μέλλον. Εστιάζοντας στις πιο πρόσφατες εξελίξεις, κατά το τελευταίο τρίμηνο (4/215 6/215) η πορεία του δείκτη καταγράφεται έντονα πτωτική, με το 41% των επιχειρήσεων του δείγματος να δηλώνει την ανεπάρκεια της ζήτησης και το 19% την ανεπάρκεια κεφαλαίων κίνησης ως βασικά εμπόδια στην λειτουργία τους. Πέραν των εξωγενών συνθηκών της ζήτησης, στους βασικούς ανασταλτικούς παράγοντες για την επιστροφή του κλάδου σε αναπτυξιακή τροχιά περιλαμβάνεται: Η ενσωμάτωση χαμηλού επιπέδου καινοτομίας, τεχνολογικής εξειδίκευσης και τυποποίησης των παρεχόμενων υπηρεσιών /προϊόντων. Το μικρό μέγεθος της αγοράς στην οποία απευθύνεται, ως αποτέλεσμα του εσωστρεφούς προσανατολισμού των επιχειρήσεων. Ο προσανατολισμός του κλάδου στην κάλυψη των «τελικών» επιχειρηματικών αναγκών και στην ανάπτυξη προϊόντων «γενικού χαρακτήρα», παρά στην ανάπτυξη ενδιάμεσων επιχειρηματικών λύσεων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τις επιχειρήσεις για την δημιουργία μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας, Οι ελλιπείς δομές και οι ιστορικές υστερήσεις της Ελλάδας ως προς το επιχειρηματικό περιβάλλον της χώρας, το οποίο χαρακτηρίζεται από χαμηλή εξοικείωση με ΤΠΕ και ανεπαρκή οργανωτική δομή της παραγωγής. Ενδεικτικά, στο δείκτη NRI (Network Readiness Index) του World Economic Forum που αποτυπώνει τη δυνατότητα μιας χώρας να εκμεταλλευθεί τις ευκαιρίες που δίνουν οι Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών, η Ελλάδα καταλαμβάνει τη 64 η θέση της παγκόσμιας κατάταξης (σε σύνολο 138 χωρών), ενώ στο δείκτη ICI (Industry Competitiveness Index) η ελληνική βιομηχανία ΤΠΕ καταλαμβάνει την 36 η θέση (σε ένα σύνολο 66 χωρών). Οι χαμηλές δαπάνες σε Έρευνα & Ανάπτυξη (R&D) της ελληνικής βιομηχανίας ΤΠΕ, συγκρινόμενες με αυτές των άλλων χωρών της ΕΕ, Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

Εντούτοις, παρά τις χαμένες ευκαιρίες του παρελθόντος, ο κλάδος έχει την προοπτική να ανασυνταχθεί με πρωτοβουλίες όπως τα start-ups και η χρήση επενδυτικών σχημάτων που αφορούν venture capital, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας τόσο σε όρους βελτίωσης της παραγωγικής δομής και προσέλκυσης ξένων κεφαλαίων, όσο και δημιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης υψηλού επιπέδου που απαιτούνται για την ολοκληρωμένη λειτουργία των ΤΠΕ. 3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Εξετάζοντας τις συνθήκες ζήτησης του κλάδου, προκύπτει ότι η εγχώρια ζήτηση για υπηρεσίες και προϊόντα ICT στην Ελληνική αγορά προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις επιχειρήσεις, ενώ αρκετά σημαντική χαρακτηρίζεται και η συμβολή των νοικοκυριών/ιδιωτών καταναλωτών και των φορέων του Δημοσίου Τομέα. 3.1 Επιχειρήσεις Οι επιχειρηματικές οντότητες αποτελούν βασικό παράγοντα διαμόρφωσης των συνθηκών ζήτησης του κλάδου των ΤΠΕ, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι διαμορφώνουν το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής ζήτησης για σχετικά προϊόντα και υπηρεσίες. Στους κυριότερους παράγοντες διαμόρφωσης των συνθηκών ζήτησης του κλάδου εκ μέρους των επιχειρήσεων περιλαμβάνεται η συχνότητα αντικατάστασης των παλαιών τεχνολογιών με νεότερες, το επίπεδο πρόσβασης τους στο διαδίκτυο, ο βαθμός ενσωμάτωσης τεχνολογικών συσκευών και λύσεων στην επιχειρηματική τους δραστηριότητα, καθώς και το επίπεδο του απασχολούμενου προσωπικού σε ψηφιακές δεξιότητες. Εξειδικεύοντας, όσον αφορά τη συχνότητα αντικατάστασης των παλαιών τεχνολογιών σημειώνεται ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν σημειώνουν ικανοποιητικές επιδόσεις, καθώς μόλις 1 στις 1 αντικατέστησε παλαιότερες τεχνολογίες με νεότερες την τελευταία 5ετία, με αποτέλεσμα το 213 η αναλογία των παλαιότερων έναντι των νεότερων τεχνολογιών (όσον αφορά τις επιχειρηματικές διεργασίες πρώτων σταδίων) να αγγίζει το 1:1. Περιθώρια για την περαιτέρω ενίσχυση των συνθηκών ζήτησης του κλάδου ΤΠΕ διαφαίνονται κατά την εξέταση του επιπέδου πρόσβασης των ελληνικών επιχειρήσεων στο διαδίκτυο και του επιπέδου ενσωμάτωσης τεχνολογικών συσκευών και λύσεων, δεδομένου ότι υπολείπονται αισθητά συγκριτικά με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο. Τέλος, όσον αφορά τις ψηφιακές δεξιότητες του απασχολούμενου προσωπικού, σημειώνεται ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις εμφανίζουν ικανοποιητικά ποσοστά χρήσης και εξοικείωσης με τις ΤΠΕ, με την ικανότητα τους ωστόσο να εκπαιδεύουν και να προσελκύουν προσωπικό εξειδικευμένο σε ΤΠΕ να υποχωρεί συνεχώς. 3.2 Νοικοκυριά/ Ιδιώτες Στους κυριότερους προσδιοριστικούς παράγοντες διαμόρφωσης της ζήτησης για ΤΠΕ εκ μέρους των Ελληνικών νοικοκυριών, περιλαμβάνεται το ύψος του διαθέσιμου εισοδήματος, οι προτιμήσεις των νοικοκυριών για συγκεκριμένα προϊόντα και υπηρεσίες από το σύνολο των προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων ΤΠΕ, η πρόσβαση στις απαραίτητες τεχνολογίες και υπηρεσίες που θα επιτρέψει την εξυπηρέτηση αυτής της ζήτησης, καθώς και οι ψηφιακές δεξιότητες των μελών των νοικοκυριών. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι η αρνητική οικονομική συγκυρία και η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, έχει επηρεάσει συνολικά τη δυνατότητα τους να ενισχύσουν τις συνθήκες ζήτησης του κλάδου. Ενδεικτικά οι μηνιαίες δαπάνες των νοικοκυριών για υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών υποχωρούν συνεχώς από το 29, με τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής να διαμορφώνεται σε -7,2%, ενώ οι αντίστοιχη μείωση των δαπανών σε συσκευές τεχνολογίας εμφανίζεται αισθητά πιο περιορισμένη. Τέλος, όσον αφορά την προσβασιμότητα των Ελληνικών νοικοκυριών σε υπηρεσίες επικοινωνιών καθώς και το επίπεδο των ψηφιακών τους δεξιοτήτων, αυτή διαμορφώνεται διαχρονικά σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο επηρεάζοντας αρνητικά δυνατότητα τους να ενισχύσουν τις συνθήκες ζήτησης του κλάδου (με τη σχετική τάση ωστόσο να υποδηλώνει συνεχή σύγκλιση την τελευταία επταετία). 3.3 Δημόσιος Τομέας Η ζήτηση του Δημόσιου Τομέα (ειδικά για υπηρεσίες πληροφορικής) εξαρτάται άμεσα από την ζήτηση τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρήσεων για υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και παροχής προσβασιμότητας σε δίκτυα. Ειδικότερα, όσο μεγαλύτερη είναι η ζήτηση από το καταναλωτικό κοινό για τέτοιες υπηρεσίες, τόσο μεγαλύτερη οφείλει να είναι και η προσφορά τους από το Δημόσιο Τομέα και άρα ανάλογη πρέπει να είναι και η Δημόσια ζήτηση για υπηρεσίες πληροφορικής, τόσο σε επίπεδο εξοπλισμού όσο και λογισμικού. Ως αποτέλεσμα, η ζήτηση για ΤΠΕ από τους φορείς του δημόσιου τομέα μπορεί να εξεταστεί έμμεσα από το επίπεδο της ζήτησης υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και διαδικτυακής προσβασιμότητας από τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Αναφορικά με την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, η Ελλάδα έχει πετύχει σχεδόν απόλυτη σύγκλιση με την Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 σε όρους ζήτησης για υπηρεσίες ηλεκτρονικών συναλλαγών με το Δημόσιο, με αποτέλεσμα το 214 σχεδόν το μισό του Ελληνικού πληθυσμού να έχει πραγματοποιήσει παρόμοιες συναλλαγές. Παράλληλα, αναφορικά με την διείσδυση υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε πολίτες, ο πληθυσμός της χώρας μας διαμορφώνει σαφώς πιο ικανοποιητικές συνθήκες ζήτησης για τέτοιες υπηρεσίες συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, υπερκαλύπτοντας την υστέρηση που καταγραφόταν έντονα μέχρι και το 211. Αντίστοιχα, σε ιδιαίτερα ικανοποιητικά επίπεδα (πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο) διαμορφώνεται και το ποσοστό των επιχειρήσεων που κάνουν χρήση ηλεκτρονικών υπηρεσιών από το Δημόσιο στη χώρα μας, αν και χαρακτηρίζεται από έντονη μεταβλητότητα. Εστιάζοντας στην Περιφέρεια Αττικής, το ποσοστό των επιχειρήσεων που έχουν ηλεκτρονικές συναλλαγές με το Δημόσιο διαμορφώνεται στο 76,8%. 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία, στον κλάδο των ΤΠΕ δραστηριοποιούνται περίπου 9 χιλιάδες επιχειρήσεις, αποτελώντας μόλις το 1,2% των επιχειρηματικών οντοτήτων της χώρας, μέγεθος που υπολείπεται αισθητά του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Σε όρους εξέλιξης, ο πληθυσμός των επιχειρήσεων του κλάδου ΤΠΕ συρρικνώνεται την τελευταία τριετία (29-212) με μέσο ετήσιο Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

ρυθμό της τάξης του 3,8% και σωρευτική μείωση της τάξης του 11%. Ωστόσο, συγκρινόμενος με το σύνολο της οικονομίας, είναι εμφανές ότι ο περιορισμός του κλάδου των ΤΠΕ χαρακτηρίζεται αισθητά πιο ήπιος. Σε επίπεδο επιμέρους κλάδων, η συντριπτική πλειοψηφία (84,3%) δραστηριοποιείται στον υπο-κλάδο των Υπηρεσιών ICT, ενώ ακολουθεί ο υπο-κλάδος του Εμπορίου προϊόντων ΙCT (12,8%) και της Μεταποίησης προϊόντων ΙCT (2,9%). Διαχρονικά, την μεγαλύτερη υποχώρηση σε αριθμό επιχειρήσεων σημειώνει η Μεταποίηση και το Εμπόριο προϊόντων ICT (σωρευτική μείωση της τάξης του 22% και 19% αντίστοιχα), ενώ πιο ήπια χαρακτηρίζεται η κάμψη των Υπηρεσιών ICT (9,1%), συμβάλλοντας καθοριστικά (εξαιτίας του υψηλού μεριδίου των Υπηρεσιών επί του συνόλου) στον περιορισμό των συνολικών απωλειών του κλάδου των ΤΠΕ. Αντίθετα με τον πληθυσμό των επιχειρήσεων, η συμβολή του κλάδου των ΤΠΕ σε όρους πωλήσεων στο σύνολο της οικονομίας χαρακτηρίζεται αισθητά πιο έντονη, πλησιάζοντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (4,1% έναντι 4,8%). Σε απόλυτα μεγέθη, ο συνολικός κύκλος εργασιών του κλάδου των ΤΠΕ αγγίζει τα 1,17 δισ., με το μεγαλύτερο μέρος να διαμορφώνεται και σε αυτή την περίπτωση στον υπο-κλάδο των Υπηρεσιών ICT (77,4%). Σε όρους εξέλιξης, ιδιαίτερα έντονη χαρακτηρίζεται η συρρίκνωση των πωλήσεων στον κλάδο ΤΠΕ την τελευταία τριετία (σωρευτική μείωση της τάξης του 27%), η οποία διαμορφώνεται σε πιο υψηλά επίπεδα συγκριτικά με το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων της χώρας (24,4% αντίστοιχα). Σε επίπεδο επιμέρους κλάδων, τη μεγαλύτερη συρρίκνωση σημειώνει το Εμπόριο προϊόντων ICT (σωρευτική μείωση της τάξης του 31,8%), ενώ η συρρίκνωση των πωλήσεων στις Υπηρεσίες και της Μεταποίηση προϊόντων ICT διαμορφώνεται στα ίδια επίπεδα με το συνολικό κλάδο των ΤΠΕ. Ικανοποιητική χαρακτηρίζεται η συμβολή του κλάδου των ΤΠΕ στην διαμόρφωση της απασχόλησης στην ελληνική οικονομία, καθώς το 212 σχεδόν 59 χιλιάδες εργαζόμενοι απασχολήθηκαν σε δραστηριότητες σχετικές με το ICT. Σε όρους εξέλιξης, ήπια -συγκριτικά με το σύνολο της οικονομίαςχαρακτηρίζεται η απομείωση της απασχόλησης στον κλάδο ΤΠΕ την τελευταία τριετία, με τον αριθμό απασχολούμενων να σημειώνει μέσο ετήσιο ρυθμό μείωσης της τάξης του 2,6% και σωρευτική μείωση της τάξης του 7,6%, τη στιγμή που για το σύνολο της οικονομίας τα αντίστοιχα ποσοστά διαμορφώνονται σε αισθητά πιο υψηλά επίπεδα (-6,9% και -19,3% αντίστοιχα). 5. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Στην παρούσα ενότητα πραγματοποιείται η χρηματοοικονομική ανάλυση των οικονομικών αποτελεσμάτων αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων, οι οποίες εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων της Περιφέρειας Αττικής, ασκούν κύρια δραστηριότητα στον κλάδο των ΤΠΕ και δημοσίευσαν τα οικονομικά τους αποτελέσματα καθ όλη την διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου 21-213. Η ανάλυση πραγματοποιείται τόσο για το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος (572) όσο και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων (134). Σημειώνεται ότι τα στοιχεία προέρχονται από τους δημοσιευμένους ισολογισμούς των εταιρειών (που έχουν καταχωρηθεί στη βάση δεδομένων της ICAP Databank) και αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων τους. Στο πλαίσιο αυτό και για τους σκοπούς της παρούσας ανάλυσης, συντάχθηκαν οι ομαδοποιημένοι ισολογισμοί των υπό εξέταση επιχειρήσεων, βάσει των οποίων υπολογίστηκαν οι Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

χρηματοοικονομικοί δείκτες κερδοφορίας, αποδοτικότητας, κεφαλαιακής διάρθρωσης, ρευστότητας και επιχειρηματικής δραστηριότητας. 5.1 Εξέλιξη Πωλήσεων Το 213 οι συνολικές πωλήσεις των επιχειρήσεων του δείγματος ανήλθαν περίπου σε 8,5 δισ. με τον υπο-κλάδο των Υπηρεσιών ICT να συμβάλει στη διαμόρφωση του 75% περίπου του συνολικού τζίρου (ήτοι 6,4 δισ.). Σε όρους διαχρονικής εξέλιξης, στην Περιφέρεια Αττικής έντονη χαρακτηρίζεται η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών στον κλάδο των ΤΠΕ, με τις σημαντικότερες απώλειες να καταγράφονται την διετία 213-212. Σε αισθητά χαμηλότερα επίπεδα διαμορφώνεται ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων ΤΠΕ που δραστηριοποιούνται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, καθώς το 213 οι πωλήσεις ξεπερνούν οριακά τα 6 εκατ. Η παρατηρούμενη υποχώρηση του κύκλου εργασιών για τις Αθηναϊκές επιχειρήσεις χαρακτηρίζεται αισθητά πιο ήπια, σημειώνοντας ωστόσο έντονη μεταβλητότητα καθ όλη την περίοδο αναφοράς. Διάγραμμα 5-1: Κύκλος εργασιών επιχειρήσεων ΤΠΕ σε Αθήνα και Περιφέρεια Αττικής (21 213, εκατ. ) 7 6 12. 1. 5 4 3 2 1 411,8 428,3 46,4 449,3 21,4 188,7 185,1,8,7 1, 153,6,9 8. 6. 4. 2. 8.49,2 7.47,7 7.11,2 6.411,6 2.543,1 2.266,5 393, 397,2 2.43,6 1.9,6 268,5 219,6 Αθήνα Περιφέρεια Αττικής 5.2 Κερδοφορία Τα προ φόρων αποτελέσματα του συνόλου των επιχειρήσεων του δείγματος διαμορφώνονται για πρώτη φορά σε θετικά επίπεδα το 213 ( 52,7 εκατ.), ως αποτέλεσμα της συνεχούς βελτίωσης των συνθηκών κερδοφορίας από το 21, έτος κατά το οποίο οι συνολικές ζημίες ανήλθαν στο μέγιστο επίπεδο της υπό εξέτασης περιόδου ( 784 εκατ. περίπου). Αντίστοιχη σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται η τάση και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, με την ανάκαμψη ωστόσο να σημειώνεται με καθυστέρηση ενός έτους. Η παρατηρούμενη καθυστέρηση -εκ μέρους των αθηναϊκών επιχειρήσεων- στη βελτίωση των συνθηκών κερδοφορίας τους, έχει ως συνέπεια τα προ φόρων αποτελέσματα να εξακολουθούν να διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα και το 213 ( -3,13 εκατ.), με την τάση ωστόσο να υποδηλώνει συνεχή υποχώρηση των ζημιών. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

-13,1-13,8-9,1 1,1 11,1 11,8 2,8 9,7 13,1 17,6 1,5 15,6 31,8 1,5 19,1-2,4,2 1,6 1,6 5, 3,2 3,4 5,1 22,7 37,1 28,1 12,5 31,3 27,1 16,1 31,4 26,9 22,1 54,7 27,8 25,4-13,5-13,5-16,7-8,8-2,,2 2,1 5,1 22,7 4,4 6,3 6, Διάγραμμα 5-2: Προ φόρων αποτελέσματα επιχειρήσεων ΤΠΕ (21 213, εκατ. ) 1-1 -2-3 -4-5 -6-7 Αθήνα Περιφέρεια Αττικής 2 1 52,71-3,13-1 -2-74,78-3 -45,58-4 -36,33-5 -6-54,7-7 -783,86-623,84-8 Παρά τις συνολικές ζημίες που καταγράφει ο κλάδος των ΤΠΕ μέχρι και το 212, οι περισσότερες επιχειρήσεις του κλάδου (περίπου 7 στις 1) χαρακτηρίζονται για ολόκληρη την περίοδο αναφοράς ως κερδοφόρες. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι οι ζημίες μιας μειοψηφίας επιχειρήσεων είναι τόσο έντονες, που αρκούσαν για τη διαμόρφωση συνολικά αρνητικών αποτελεσμάτων στον κλάδο των ΤΠΕ. Η διαχρονική βελτίωση των συνθηκών κερδοφορίας των επιχειρήσεων του δείγματος κατά την διάρκεια της περιόδου αναφοράς και τα θετικά επίπεδα των καθαρών κερδών στο τελευταίο έτος (213), αντικατοπτρίζονται σχεδόν στο σύνολο των χρηματοοικονομικών δεικτών κερδοφορίας, τόσο για την Περιφέρεια Αττικής όσο και για τον Δήμο Αθηναίων, με την σχετική ανάκαμψη για τις επιχειρήσεις του Δήμου Αθηναίων να πραγματοποιείται με καθυστέρηση ενός έτους σε σχέση με την Περιφέρεια Αττικής. Διάγραμμα 5-3: Δείκτες κερδοφορίας επιχειρήσεων ΤΠΕ (21 213, Δήμος Αθηναίων) Μικτό Περιθώριο Κέρδους (%) Λειτουργικό Περιθώριο Κέρδους (%) 6 5 25 2 15 4 1 3 2 1 17,8 19,5 23,5 26, 5-5 -1-15 -7, -8,1-4,9,1-2 Καθαρό Περιθώριο Κέρδους (%) Περιθώριο EBITDA (%) 25 2 15 1 5-5 -1-15 -2 -,5-5,5-7,1-8,7 35 3 25 2 15 1 5 16,9 14,2 11,5 12, Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

-16,7-48,3-6,5-12,9-49,6-6,1-15,6-15,6,1 15,6 1,4 9,4 1,8 9,3 11,8,1 2,3 1,4 11,9 1,8 11,6 3,4 14, 3, Οι υπό εξέταση δείκτες κερδοφορίας διαμορφώνονται σε γενικές γραμμές σε χαμηλά επίπεδα για ολόκληρο το εξεταζόμενο διάστημα, σημειώνοντας ωστόσο ανοδική τάση, τόσο για την Περιφέρεια Αττικής όσο και για τον Δήμο Αθηναίων. Ειδικότερα, ο δείκτης μικτού περιθωρίου κέρδους των Αθηναϊκών επιχειρήσεων διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα καθ όλη την περίοδο αναφοράς, λαμβάνοντας ωστόσο μικρότερες τιμές συγκριτικά με το σύνολο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Αττικής. Σε χαμηλότερα επίπεδα -συγκριτικά με την Περιφέρεια Αττικής- διαμορφώνονται και οι δείκτες Λειτουργικού και Καθαρού περιθωρίου κέρδους για τις Αθηναϊκές επιχειρήσεις, λαμβάνοντας αρνητικές τιμές για όλη την διάρκεια του διαστήματος 21 213. 5.3 Αποδοτικότητα Κεφαλαίων Οι δείκτες αποδοτικότητας του κλάδου των ΤΠΕ καταγράφουν ανοδική πορεία σε ολόκληρη την διάρκεια της περιόδου αναφοράς, με αποτέλεσμα το 213 να διαμορφώνονται για πρώτη φορά σε (έστω και οριακά) θετικά επίπεδα (,7%). Οι δείκτες αποδοτικότητας των Αθηναϊκών επιχειρήσεων παρουσιάζουν διαφοροποιημένη εικόνα σε σχέση με την Αττική, καθώς διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα καθ όλη την περίοδο αναφοράς, ενώ η αποκλιμάκωση των αρνητικών τιμών (ως αποτέλεσμα της ταυτόχρονης μείωσης των επενδυμένων ιδίων κεφαλαίων και του περιορισμού των ζημιών) ξεκινά με καθυστέρηση ενός έτους (ήτοι από το 211). Οι δείκτες Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων και Απασχολούμενων Κεφαλαίων ακολουθούν κατά κύριο λόγο την εξέλιξη των κερδών προ φόρου εισοδήματος, αναδεικνύοντας την σημασία του επιπέδου κερδοφορίας των επιχειρήσεων στο να καταστούν αποδοτικά τα κεφάλαια που χρησιμοποιούνται. Διάγραμμα 5-4: Δείκτες αποδοτικότητας επιχειρήσεων ΤΠΕ (21 213, Δήμος Αθηναίων) 4 3 2 1-1 -2-3 -4-5 -6-7 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) Αποδοτικότητα Απασχολούμενων Κεφαλαίων (%) -26,9-35,7-25,6-2,4 3 25 2 15 1 5-5 -1-15 -2-1,6-12,7-9,1-1,2 5.4 Κεφαλαιακή Διάρθρωση Σχετικά με τους δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης, ο Βαθμός παγιοποίησης διαμορφώνεται τόσο για την Περιφέρεια Αττικής όσο και για τον Δήμο Αθηναίων σε υψηλά και σχετικά σταθερά επίπεδα, ενώ η Σχέση Ξένων προς ίδια Κεφάλια διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα, με συνεχή τάση ανόδου για τις Αθηναϊκές επιχειρήσεις ΤΠΕ, καταδεικνύοντας την μεγάλη εξάρτησή τους από κεφάλαια τρίτων. Ιδιαίτερα σημαντική κλιμάκωση εμφανίζουν οι δείκτες που αποτυπώνουν τον βραχυπρόθεσμο Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 1

,1 11,1 19,8 12,7 13,9 11,5 16,2 13,2 45,1 7,3 46,3 59,1 38,7 35,9 48,1 86,8 297,3 2,2 5, 2, 5,5,1 1,6 6,1,9 1,4 7,3,9 22,2 6,4 18,1 22,9 61,8 1,9 23,8 61,5 5,3 24,3 61,3 δανεισμό των Αθηναϊκών επιχειρήσεων του κλάδου, ως αποτέλεσμα της μεγάλης αύξησης του τραπεζικού δανεισμού. Διάγραμμα 5-5: Δείκτες κεφ. διάρθρωσης επιχειρήσεων ΤΠΕ (21 213, Δήμος Αθηναίων) Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια Βαθμός παγιοποίησης (%) 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 4,1 4,3 4,4 4,7 7 6 5 4 3 2 53, 54,2 54,3 54,4 1, 1, Βραχ/σμος τραπεζικός δανεισμός προς ίδια κεφάλαια (%) Βραχ/σμος τραπεζικός δανεισμός προς πωλήσεις (%) 35 3 25 2 15 1 5 181,9 67,7 62,1 54,4 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 39,1 16,9 13,5 14,9 5.5 Ρευστότητα Οι δείκτες ρευστότητας των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων διαμορφώνονται σε επίπεδα χαμηλότερα της μονάδας (χαμηλή ρευστότητα), με την τάση μάλιστα να καταγράφεται έντονα πτωτική την τελευταία διετία (κυρίως το 213), αντίθετα από την πορεία των δεικτών ρευστότητας του συνολικού δείγματος των επιχειρήσεων της Αττικής. Εξειδικεύοντας, οι δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας μετά από την μικρή κλιμάκωση της περιόδου 21-211, σημειώνουν έντονη υποχώρηση με αποτέλεσμα το 213 να διαμορφώνονται σε,69 και,62 αντίστοιχα. Σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα διαμορφώνεται καθ όλη την περίοδο αναφοράς και ο δείκτης Ταμειακής ρευστότητας (αν και αυξάνεται για το σύνολο των επιχειρήσεων της Αττικής), ως αποτέλεσμα των ιδιαίτερα περιορισμένων ταμειακών διαθεσίμων των Αθηναϊκών επιχειρήσεων του κλάδου. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

,15,14,15,14,2,11,49,16,9 1,32,82 1,33,87 1,44,83 2, 1,5,56 1,,8,99,85, 1,1,8 1,61 1,8,54 Διάγραμμα 5-6: Δείκτες ρευστότητας επιχειρήσεων ΤΠΕ (21 213, Δήμος Αθηναίων) Γενική Ρευστότητα Άμεση ρευστότητα 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2,,99,96,93,69 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2,,84,88,87,62 Ταμειακή Ρευστότητα,6,4,2,14,14,13,1, 5.6 Δραστηριότητα Αισθητά μεγαλύτερο διαμορφώνεται το χρονικό διάστημα είσπραξης των απαιτήσεων για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, συγκριτικά με το σύνολο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Αττικής. Ειδικότερα, η μέση διάρκεια είσπραξης των απαιτήσεων το 213 για τις Αθηναϊκές επιχειρήσεις διαμορφώνεται σε 14 ημέρες, σημειώνοντας διαρκή υποχώρηση καθ όλη την περίοδο αναφοράς (με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 4,1%), ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης μείωσης των απαιτήσεων και γραμματίων σε σύγκριση με τον κύκλο εργασιών. Επίσης, σε αντίθεση με το σύνολο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας, έντονη χαρακτηρίζεται και η αποκλιμάκωση της μέσης διάρκειας εξόφλησης των υποχρεώσεων εκ μέρους των Αθηναϊκών επιχειρήσεων για ολόκληρο το εξεταζόμενο διάστημα, με τον απαιτούμενο χρονικό διάστημα να μειώνεται το 213 στις 129 ημέρες (έναντι 169 ημέρες το 213). Τέλος, αναφορικά με την κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων, ο μέσος όρος διατήρησης των αποθεμάτων για το σύνολο των Αθηναϊκών επιχειρήσεων διαμορφώνεται διαχρονικά περίπου στις 28 ημέρες χωρίς αξιόλογες διακυμάνσεις κατά την περίοδο αναφοράς (και με παρόμοια διακύμανση για το σύνολο των επιχειρήσεων της Αττικής), ως αποτέλεσμα της ισοδύναμης μείωσης των αποθεμάτων και του κόστους των πωληθέντων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12

8 7 8 7 8 76 74 83 7 95 135 28 133 111 134 19 162 126 98 355 128 95 122 19 131 149 4 99 125 17 9 142 Διάγραμμα 5-7: Δείκτες δραστηριότητας επιχειρήσεων ΤΠΕ (21 213, Δήμος Αθηναίων) Μ.Ο. προθεσμίας είσπραξης απαιτήσεων (ημέρες) Μ.Ο. προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών (ημέρες) Γ 4 35 3 25 2 15 1 5 118 117 16 14 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 169 143 118 129 Κυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων (ημέρες) 3 25 2 15 1 5 28 28 25 29 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 13