ΑΡΧ/ΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ (713) Διάλεξη 3-4 ΜΑΡΑ ΣΟΦΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΝΗΧΑΝΙΚΟΣ
Τυπολογική εξέλιξη της κατοικίας Είναι σχεδόν αδύνατον να γνωρίζουμε τον τύπο της κατοικίας τον 15 ο ή 16 ο αιώνα, όπως δεν γνωρίζουμε και τις μορφές της επαρχιακής αγροτικής κατοικίας της περιόδου εκείνης. Μπορούμε όμως με αρκετή βεβαιότητα να περιγράψουμε τη μορφή των σπιτιών στους διάφορους οικισμούς της Ελλάδας. Ισόγεια Πλατυμέτωπα καλύβια με είσοδο στην πλατιά πλευρά και δίρριχτη στέγη σκεπασμένη με σχιστόπλακες ή κεραμίδια. Τα παράθυρα ήταν μικρά και έκλειναν με ξύλινα παντζούρια σε διώροφα κτίρια Υπήρχε στεγασμένος εξώστης δηλ. βαθύ χαγιάτι, πλατυμέτωπο στοιχείο για το ελληνικό κλίμα, για παραμονή και εργασία.
Το Σκιάδιο Τυπολογική εξέλιξη από το ελεύθερο σκιάδιο (τσαρδάκι) (1) (2) Το υπόστυλο της στρούγκας (3) Το προφυλαγμένο σε σχήμα Π σκιάδιο στοά
Προοπτικό σκαρίφημα θεωρητικής τυπολογικής εξέλιξης της κατοικίας: 1. Υπόστεγο. Σκιάδιο 2. Πλατυμέτωπη ισόγειος κατοικία με πρόπυλο ( στεγασμένος χώρος με στύλους χώρος, ΗΜ/Χωρος) 3. Πλατυμέτωπη ισόγειος κατοικία με πλατυμέτωπο χαγιάτι 4. Πλατυμέτωπη ισόγειος κατοικία με προέκταση των τοίχων των στενών πλευρών Θράκη, Δρανιά Ροδόπης
Τυπολογική εξέλιξη της πλατυμέτωπης κατοικίας Διώροφες κατοικίες με διαφορετικές θέσεις του κλιμακοστασίου και χαγιάτι
Λειτουργική οργάνωση Η παραδοσιακή κατοικία ως επί το πλείστον είναι διώροφη ή τριώροφη. Στο ισόγειο χωροθετούνται δευτερεύουσες χρήσεις όπως στάβλοι και αποθήκες. Ο όροφος στεγάζει την κοινωνική και ιδιωτική ζωή της οικογένειας. Βασική δομική και λειτουργική σημασία σε όλους τους τύπους της παραδοσιακής κατοικίας διαδραματίζει το χαγιάτι. Χαγιάτι Τυπικό αρχιτεκτονικό στοιχείο που χαρακτηρίζει όλο το εύρος της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής από την ταπεινή ανώνυµη αρχιτεκτονική της υπαίθρου έως τα κονάκια και τα αρχοντικά. Ηµιυπαίθρια προέκταση του εσωτερικού χώρου, χώρος βασικός για τη ζωή της κατοικίας Μακεδονία Παγγαιο Μουσθένη. Απλή πέτρινη κατασκευή με χαγιάτι
Λαϊκή κατοικία αγροτικών περιοχών: Μονώροφο πλατυμέτωπο κτίσμα µε χαγιάτι Λαγκαδάς Κατοικία με στοά στην πρόσοψη: Παπαιωάννου Κ. 2003 Στις αγροτικές περιοχές υπήρχαν και µονώροφα φτωχικά σπίτια, δείγµατα της λιτής προβιοµηχανικής ζωής
Λαϊκή κατοικία αγροτικών περιοχών: ιώροφο µονόχωρο κτίσµα µε ανοιχτό χαγιάτι Γρατινή Ροδόπης
Λαϊκή κατοικία αγροτικών περιοχών: ιώροφο πλατυµέτωπο κτίσµα µε ανοιχτό ή κλειστό χαγιάτι. Η μορφή της πλατυμέτωπης κατοικίας με το «πρόστωο, παραστάδα, προστάδα», που στην Θράκη το ονομάζουν και «μπρούστι» και «αμπρόστι» ενώ οι Βούλγαροι το λένε Prust αποτελεί ένα από τα βασικά κύτταρα της παραδοσιακής κατοικίας και δίνει την δυνατότητα, με ποικίλους συνδυασμούς, να αποδώσει, αλλά και να ερμηνεύσει την τυπολογία της ελλαδικής αρχιτεκτονικής. Oσσα Ν. Θεσσαλονίκης
Τυπολογία - διώροφου πλατυμέτωπου κτίσματος µε ανοιχτό ή κλειστό χαγιάτι
Ανοικτά διώροφα σπίτια της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Βορείου Ελλάδας από την ανατολική Μακεδονία. Η οικία Χατζή-Χατζηχριστάκη στην Όσσα αποτελεί μια πέτρινη, πλατυμέτωπη διώροφη κατοικία με χαγιάτι και σαχνισί, χαρακτηριστικό δείγμα της νεώτερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Όσσας, των αρχών του 19ου αιώνα
Ανοιχτό χαγιάτι (αριστερά) Χαγιάτια υπερυψωμένα ισογείου με κιονοστοιχίες και τόξα
ΑστιΑστική κατοικία Αρχοντικόκή κατοικία Αρχοντικό Μετα την Συνθήκη του Καρλοβιτς το 1699 άνθησε το εμπόριο. Αρχίζουν να εμφανίζονται διάφορες βιοτεχνίες και γρήγορα αναπτύσσονται οι οικισμοί. Η οικονομική άνθηση γίνεται ορατή και τις συνθήκες ζωής των κατοίκων, αλλά και στο οικιστικό περιβάλλον. Αρχίζουν να κτίζονται παντού νέα μεγαλύτερα και πλουσιότερα αρχοντικά. Οι πλούσιοι έμποροι και πραγματευτάδες που επιστρέφουν στις πατρίδες τους είναι άνθρωποι μορφωμένοι, ξύπνια μυαλά, προοδευτικοί, με εμπειρίες άγνωστες για τους ντόπιους. Πρωταρχικό τους μέλημα είναι η κατασκευή ενός μεγάλου και άνετου σπιτιού στην πατρίδα τους. Το όνειρό τους αυτό πραγματοποιείται με την βοήθεια των ντόπιων οικοδομικών συντεχνιών και βέβαια σύμφωνα με τις τοπικές συνθήκες και παραδόσεις.
Λειτουργικά χαρακτηριστικά Συγγένεια με τους τύπους της ευρύτερης λαϊκής παράδοσης Επιρροές από την αρχιτεκτονική των μεγάλων αστικών κέντρων (Κωνσταντινούπολη, Κεντρική Ευρώπη) Η λειτουργική οργάνωση της κατοικίας στηρίζεται σε μπροστινό χαγιάτι γύρω από το οποίο διατάσσονται οι επιμέρους χώροι. Παρουσιάζει εξοπλισμό και χώρους που αναφέρονται στην αστική ζωή (αποχωρητήριο, μουσάντρες, κ.α.) Κάποιες φορές εμφανίζει ανεξάρτητο χώρο υποδοχής, διακοσμημένο (καλός όντας) Συχνά χάνεται η καθαρότητα της γεωμετρίας προσαρμοζόμενο στα δεδομένα του οικοπέδου χωρίς ωστόσο να αλλοιώνεται η οργανωτική δομή του Αρχοντικό στην Καρδίτσας Tο Αρχοντικό Σύρμου στον Ελληνόπυργο Καρδίτσας
Αρχοντικά με κεντρικό εμπρόσθιο χαγιάτι - Τυπολογία
Διάφορες αστικών και λαϊκών παραδοσιακών σπιτιών Μέγεθος, όροφοι Ποιότητα κατασκευής και διακόσμου Προσθετές λειτουργίες (σοφάς, κιόσκι) Αρχ/κες προεξοχές (σαχνισί) Κοζάνη. Αρχοντικό Γεώργιου Λασσάνη (1793-1870)
Αρχοντικά της Ηπείρου Η πρωταρχική μορφή της Ηπειρώτικης κατοικίας ήταν η μονόχωρη. Στο πέρασμα του χρόνου η τυπολογία της κατοικίας εξελίχθηκε, σύμφωνα πάντα με τις ανάγκες των κατοίκων αλλά και με βάση την τεχνική εξέλιξη, για να φτάσει να αποτελεί μια σύνθεση κτισμάτων, διώροφων ή τριώροφων, τα οποία περιβάλλονται από περίκλειστη αυλή. Ο υπαίθριος χώρος της αυλής ήταν ζωτικός για την καθημερινή διαβίωση, αφού μέρος των δραστηριοτήτων γινόταν σ' αυτή. Περιβάλλονταν πάντα από ψηλό, πέτρινο τοίχο, ο οποίος προφύλασσε την ιδιωτική ζωή από το δημόσιο χώρο, ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσε προστατευτικά (αμυντικά). Λειτουργικά αποτελούσε τον ενδιάμεσο χώρο, την ομαλή μετάβαση από το έξω (δημόσιο) στο μέσα (ιδιωτικό). Το μέγεθος της αυλής ποικίλει ανάλογα και με το υπόλοιπο σπίτι και την οικονομική κατάσταση του ιδιοκτήτη
Κοντά στην είσοδο του χωριού Αμπελάκια βρίσκεται το φρουριακής μορφής τριώροφο αρχοντικό του Γεωργίου Σβαρτς, του προέδρου της Κοινής Συντροφίας το οποίο χτίστηκε το 1787 και είναι διακοσμημένο με πολύχρωμες τοιχογραφίες, πορσελάνινο τζάκι και ξυλόγλυπτα ταβάνια το παλιό και γοητευτικό πέτρινο αρχοντικό με θέα θάλασσας (Παγασητικού) εντός του παραδοσιακού χωριού Αφέτες.
Μεγαλοαστική παραδοσιακή κατοικία Κτίσμα με σταυροειδές κεντρικό χαγιάτι «δοξάτο» - σύνθετη μορφή Έντεχνος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός με στόχο τη δημιουργία εντυπώσεων και την κοινωνική προβολή. Επιρροή από την επίσημη αρχιτεκτονική της πρωτεύουσας. Η κεντρικός χώρος αποκτά διευρυμένες διαστάσεις και εμφανίζει κεραίες συνήθως σταυροειδώς διατεταγμένες (δοξάτο). Οι απόμερες περιοχές, ελεύθερες από κυκλοφορία χρησιμοποιούνται ως καθιστικά (σοφάδες) που σε αρκετές περιπτώσεις συνδυάζονται με τη μορφή προβόλου στην πρόσοψη. Τα δωμάτια (οντάδες) συνήθως έχουν ανοίγματα προς τον κεντρικό χώρο υποδοχής (δοξάτο) με αποτέλεσμα ο χώρος να γίνεται διάτρητος και να δίνει μια αίσθηση συνέχειας. Όταν υπάρχει μεσοπάτωμα πολλές φορές χρησιμοποιείται ως χώρος εργασίας
Τυπολογία Μεγαλοαστικής παραδοσιακής κατοικίας
Ειδικότερα, νότια από τον 39ο παράλληλο, το κλίμα είναι τόσο ήπιο ώστε οι άνθρωποι τους περισσότερους μήνες του χρόνου προτιμούν να μη ζουν μέσα σε περίκλειστους χώρους, αλλά σε στεγασμένους χώρους που έχουν μια τουλάχιστον πλευρά ανοιχτή στο ύπαιθρο. Οι χώροι αυτοί ονομάζονται ημιυπαίθριοι στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, ενώ στη παραδοσιακή μας αρχιτεκτονική ονομάζοντο χαγιάτια. Το χαγιάτι στα αραβικά σημαίνει ζωή. Δεν είναι τυχαία η προέλευση του όρου, καθώς το χαγιάτι στέγαζε τις περισσότερες δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Αρχοντικό Χατζηγιάννη Μέξη με ημιυπαίθριους χώρους στις Σπέτσες.
Καστοριά
Τυπολογική εξέλιξη της μεγαλοαστικής κατοικίας με σταυροειδή κοινόχρηστο χώρο Κατά τον Ν. Μουτσόπουλο
Το σαχνισί Ξύλινη κατασκευή κλειστού εξώστη, με πολλά παράθυρα, προεκτείνει και ορθογωνίζει το χώρο και εξασφαλίζει περισσότερη θέα, ήλιο και αέρα Δομικό στοιχείο της όψης. Χαρακτηρίζει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική Ανάλαφρη κατασκευή με ρυθμική παράθεση ανοιγμάτων, το κενό συχνά επικρατεί του πλήρους.
Η λέξη σαχνισί (= κάθισμα του σάχη) έχει περσική προέλευση, έχει όμως περιληφθεί και στην τουρκική οικοδομική ορολογία και σημαίνει την μικρή προεξοχή που προορίζεται για να καθίσει κανείς και να δει έξω. Ο όρος έρκερ (erker) έχει επικρατήσει πλέον στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική, ενώ στις σύγχρονες κατοικίες των ΗΠΑ το βρίσκουμε με το όνομα Bay Window (προεξέχον παράθυρο). Η δημιουργία σαχνισιών είναι πολύ παλιό λειτουργικό και μορφολογικό στοιχείο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που διατηρείται μέχρι σήμερα, στα Βαλκάνια, στον Μικρασιατικό χώρο και στην Μέση Ανατολή. Την εφαρμογή του σαχνισιού επέβαλε η ανάγκη της προέκτασης των εσωτερικών χώρων, για πληρέστερη λειτουργικότητα της κατοικίας. Αλλά και λόγοι κοινωνικοί συντέλεσαν στην δημιουργία του. Μισοκρυμμένες στα δρύφακτα, οι γυναίκες του σπιτιού παρακολουθούσαν αυτά που συνέβαιναν στον δρόμο. Οι κατασκευές αυτές ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες για ανάπαυση και δροσιά των ενοίκων του σπιτιού. Στη συνοικία "Βαρούσι" των Τρικάλων
Ξάνθη από τα βιβλία του Δ.Α.Μαυρίδη για την πόλη. Τυπική λαϊκή κατοικία με πέτρινο ισόγειο και σαχνισιά από τσατμᾶ στην οδό Υδραγωγείου. (Φωτο. τοῦ 2003) Ἡ γωνία των ὁδών Χρηστίδη καί Βύρωνος μέ κατοικίες λαϊκού ύφους. (Φωτο. τοῦ 1976) Συστάδα μεγάλων κατοικιών λαϊκού ύφους μέ σαχνισί στά βόρεια τής συνοικίας Μητροπόλεως. (Φωτο τοῦ 1912)
ΑρχΑρχές οργάνωσης των όψεωνές οργάνωσης των όψεων Η συμμετρία είναι επιθυμητή, εφόσον ανταποκρίνεται σε συμμετρική κάτοψη. Ωστόσο δεν έχει κεντρική σημασία στο σχεδιασμό. Η ακανόνιστη γεωμετρία των οικοπέδων πολλές φορές δεν επιτρέπουν τη συμμετρική ανάπτυξη της όψης. Παρατηρούνται άξονες ανοιγμάτων και ρυθμική επανάληψη αυτών
Καθ ύψος παρατηρείται μια βαθμιαία αύξηση των κενών σε σχέση με τα πλήρη. Συμπαγής βάση ανάλαφρη διάτρητη ανωδομή Αυτό έχει να κάνει με την προστασία του κτιρίου, τη χρήση των εσωτερικών χώρων αλλά και την κατασκευαστική παράμετρο. Το αρχοντικό Μπρίκα στο Σουφλί (19ος αιώνας) πρόσφατα αναστηλωμένο. κτίριο στο πάρκο Γουδί ένα μεγάλο παραδοσιακό κτίριο, μακεδονικής αρχιτεκτονικής.
Μια γλυκιά ψυχική θαλπωρή αισθάνεται ο άνθρωπος της πολιτείας μέσα σ αυτό το ήρεμο και καλόκαρδο περιβάλλον. χαρακτηριστικό διαμέρισμα με κατώι και το ανώι, όπου ανεβαίνουμε από μια εξωτερική πέτρινη σκάλα καγκελωτή ή με ξύλινο καφασωτό κιγκλίδωμα όπως και το μπαλκονάκι.