EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Συντάκτης: Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Συντάκτης: Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας Ἀριθμ. 35 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 18 IOYNIOY 2010 Μνήμη Λεοντίου ἐξ Αἰγίνης, Ὑπατίου, Θεοδούλου καί Αἰθερίου ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ (Ἀναγινώσκεται κάθε Κυριακή ἀπό τούς Ἱερεῖς στούς Ναούς καί τίς Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας) Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 20 Ἰουνίου 2010 3. ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ 1. Στό προηγούμενο κήρυγμά μας, ἀδελφοί χριστιανοί, λέγαμε ὅτι γιά τήν Πίστη μας μιλάει ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας καί ἡ Ἁγία Γραφή. Καί ἐπιμέναμε στό ὅτι πρέπει νά ἀναφέρουμε πρῶτα τήν Παράδοση καί ἔπειτα τήν Ἁγία Γραφή. Γιατί ἡ Ἁγία Γραφή εἶναι ἕνα τμῆμα τῆς Ἱερᾶς Παράδοσης, τό γραπτό μόνο τμῆμα αὐτῆς. Πολλά πράγματα πού ζοῦμε στήν Ἐκκλησία μας σάν ὀρθόδοξοι χριστιανοί, δέν τά λέει ἡ Ἁγία Γραφή, ἀλλά τά πήραμε ἀπό τήν Παράδοση τῶν Πατέρων μας. Τά λέγαμε αὐτά στό προηγούμενο κήρυγμά μας. Στό σημερινό μου ὅμως κήρυγμα, ἀδελφοί, θέλω νά σᾶς μιλήσω μέ λίγα λόγια γιά τήν Ἁγία Γραφή, πού εἶναι καί αὐτή πηγή τῶν Δογμάτων καί τῶν Ὅρων τῆς Πίστης μας, γιά τά ὁποῖα σᾶς εἶπα στό προηγούμενο κήρυγμα. 2. Ἡ Ἁγία Γραφή εἶναι τό Βιβλίο τοῦ Θεοῦ καί ἔχει τήν θέση του πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα. Πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα, ὅπου τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία, θέση

ἔχει τό Ἅγιο Ποτήριο, ἡ Ἁγία Γραφή καί τό Ἱερό Πηδάλιο τῆς Ἐκκλησίας, πού ἐκφράζει ὅλη τήν Παράδοσή μας. Ἡ Ἁγία Γραφή, ἀγαπητοί μου, γιά τήν ὁποία θέλω νά σᾶς μιλήσω σήμερα, λέγεται καί Διαθήκη. «Διαθήκη» σημαίνει συμφωνία. Γραπτή συμφωνία τοῦ Θεοῦ μέ τούς ἀνθρώπους. Παλαιά - παλαιά, τότε πού ἡ γενεά τῶν ἀνθρώπων ἦταν ἀγαθή, ὁ Θεός μιλοῦσε στούς ἀνθρώπους κατευθείαν καί ὄχι μέ βιβλία. Ἔτσι μιλοῦσε μέ τόν Ἀδάμ στόν παράδεισο πρίν ἀπό τήν πτώση του, μέ τόν Νῶε καί μέ τόν Ἀβραάμ, μέ τόν Μωυσῆ καί μέ τούς Προφῆτες. Ἀργότερα ὅμως, πού ξώκειλαν οἱ ἄνθρωποι ἀπό τόν δρόμο τοῦ Θεοῦ, μᾶς δέσμευσε ὁ Θεός μέ γραπτό συμβόλαιο, μέ διαθήκη. Συνῆψε παλαιά μέ τούς Ἰσραηλῖτες μία Διαθήκη, τήν Παλαιά Διαθήκη πού λέγουμε, ἀλλά οἱ Ἰσραηλῖτες παρέβηκαν τήν Διαθήκη αὐτή καί τήν χάλασαν. Γι αὐτό καί ὁ Θεός, πού εἶναι ἀγάπη, συνῆψε νέα Διαθήκη, τήν Καινή Διαθήκη, ὄχι πιά μέ ἕναν λαό, ἀλλά μέ ὅλη τήν ἀνθρωπότητα. Ὅταν λοιπόν λέμε Ἁγία Γραφή, ἐννοοῦμε αὐτά τά δύο βιβλία, τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη. Ἐννοοῦμε τό Βιβλίο τοῦ Θεοῦ πού εἶναι γραμμένο γιά τήν σωτηρία μας. Ἡ Ἁγία Γραφή περιέχει τήν ἱστορία τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου. Καί σ αὐτό τό βιβλίο ἐκφράζει ὁ Θεός τό θέλημά Του, πού πρέπει νά ἐφαρμόζουμε στήν ζωή μας, γιά νά ἔχουμε στενή κοινωνία μέ τόν Θεό ἀλλά καί μέ τούς ἀνθρώπους. Ἀγάπη μέ τόν Θεό καί ἀγάπη μέ τούς ἀνθρώπους, αὐτό μέ δυό λόγια εἶναι τό κήρυγμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Καί δέν νομίζετε, χριστιανοί μου, ὅτι μέ ἕνα τέτοιο κήρυγμα θά φτιάξουμε μία τέλεια κοινωνία; Γι αὐτό, γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς μας καί γιά τό καλό τῆς κοινωνίας, πρέπει νά διαβάζουμε καί νά ἐφαρμόζουμε τά λόγια τῆς Ἁγίας Γραφῆς, πού εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. 3. Ἄν θά ἤθελα πιό συγκεκριμένα νά πῶ ποιό εἶναι τό θέμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, θά ἔλεγα μέ μία λέξη, ὅτι τό θέμα της εἶναι ὁ ΧΡΙΣΤΟΣ. Καί ἡ Παλαιά καί ἡ Καινή Διαθήκη μιλάει γιά τόν Χριστό. Ἡ Παλαιά Διαθήκη μέ τό στόμα τῶν Προφητῶν προφητεύει ὅτι θά ἔρθει ὁ Χριστός στόν κόσμο. Προφητεύει ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ θά σαρκωθεῖ, ὅτι θά ἔρθει μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, γιά νά δώσει σ αὐτούς στόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί γιά νά πάθει γιά τήν σωτηρία τους. Καί ἡ Καινή Διαθήκη, σέ συνέχεια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, μᾶς λέει ὅτι πραγματικά σαρκώθηκε ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ. Μᾶς λέει γιά τήν γέννησή Του ἀπό Παρθένο Μητέρα, γιά τήν ὡραία θεϊκή Του διδασκαλία καί μᾶς διηγεῖται τήν ἀναμάρτητη ζωή Του. Καί ἡ Παλαιά καί ἡ Καινή Διαθήκη λοιπόν εἶναι βιβλίο τοῦ Χριστοῦ. Ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, πού κάθε φορά ἀπολαμβάνουμε τήν Θεία του Λειτουργία, «δύο Διαθῆκαι καί δύο παιδῖσκαι καί δύο ἀδελφαί, τόν ἕναν Δεσπότην δορυφοροῦσι. Κύριος παρά προφήταις καταγγέλεται, Χριστός ἐν καινῆ 2

κηρύσσεται»! Τίς δύο Διαθῆκες, τήν Παλαιά καί τήν Καινή, τίς συνδέει τό ἴδιο Πρόσωπο, τό Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ἡ μόνη διαφορά εἶναι ὅτι ἡ μέν Παλαιά Διαθήκη μιλάει γιά τόν ἄσαρκο Χριστό. Μιλάει δηλαδή γιά τόν Υἱό τοῦ Θεοῦ πού δέν εἶχε σαρκωθεῖ ἀκόμη. Ἡ δέ Καινή Διαθήκη μιλάει γιά τόν σεσαρκωμένο ἀπό τήν Παναγία Υἱό τοῦ Θεοῦ, γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό μας. 4. Ἀλλά ἔχω νά σᾶς πῶ, ἀδελφοί χριστιανοί, ὅτι καί ἡ Παλαιά Διαθήκη, πού μιλάει γιά τόν ἄσαρκο ἀκόμη Ἰησοῦ Χριστό, ἔχει καί αὐτή τήν παρουσία Του καί τίς θεοφάνειές Του. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός βέβαια δέν εἶχε σαρκωθεῖ στήν περίοδο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀλλά βιαζόταν - ἄς τό πῶ ἔτσι - πότε νά σαρκωθεῖ καί πότε νά γίνει ἄνθρωπος καί νά ἔρθει μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Βιαζόταν δηλαδή πότε νά γίνει «Ἐμμανουήλ», πού σημαίνει «ὁ Θεός μαζί μας». Γι αὐτό καί στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Ἴδιος ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἐμφανιζόταν στούς Πατριάρχες καί στούς Προφῆτες ὡς Ἄγγελος. Πραγματικά, ὅπου ἡ Παλαιά Διαθήκη μιλάει γιά τόν «Ἄγγελο Κυρίου», ἤ τόν «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελο», ὅπως τόν λέει ὁ προφήτης Ἠσαΐας, ἤ τόν «Ἄγγελο Διαθήκης», ὅπως μᾶς τόν λέει ὁ προφήτης Μαλαχίας, δέν πρόκειται γιά κτιστό ἄγγελο, σάν τόν Γαβριήλ καί τόν Μιχαήλ, γιά παράδειγμα, ἀλλά πρόκειται γιά τόν Ἄκτιστο Υἱό τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἐμφανίσεις λοιπόν τοῦ «Ἀγγέλου τοῦ Κυρίου» στήν Παλαιά Διαθήκη εἶναι ΘΕΟΦΑΝΕΙΕΣ. Γι αὐτό ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι θεόπνευστο βιβλίο, γιατί εἶναι βιβλίο θεοφανειῶν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀσάρκου ἀκόμη ὄντος. 5. Ἐπειδή τά κηρύγματά μας αὐτά, ἀγαπητοί μου, εἶναι δογματικά θέλω νά ἐπιμείνω περισσότερο σ αὐτό πού σᾶς εἶπα τώρα, γιατί εἶναι ἕνα σημεῖο διαφορᾶς μεταξύ ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων καί τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν. Οἱ Ρωμαιοκαθολικοί τίς ἐμφανίσεις τοῦ «Ἀγγέλου τοῦ Κυρίου» στήν Παλαιά Διαθήκη τίς ἑρμηνεύουν ὡς ἐμφανίσεις πού «γίνονται» καί «ἀπογίνονται», ἐμφανίσεις ἑνός κτιστοῦ, ἑνός συνηθισμένου ἀγγέλου. Ἐμεῖς ὅμως οἱ Ὀρθόδοξοι, μέ τήν ἑρμηνεία τῶν ἁγίων μας Πατέρων, ἑρμηνεία πού μπῆκε καί στήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας, πιστεύουμε ὡς θεοφάνειες τοῦ Ἴδιου τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τίς ἐμφανίσεις τοῦ Ἀγγέλου τοῦ Κυρίου στήν Παλαιά Διαθήκη. Ὡς θεοφάνειες πραγματικές καί ὄχι ὡς ἕνα πρόχειρο φαινόμενο πού «γίνεται» καί «ἀπογίνεται», ὅπως τό λέγουν οἱ Καθολικοί. Ἡ μεγάλη αὐτή αἵρεση τῶν Καθολικῶν ἔφερε σέ ὑποτίμηση τήν Παλαιά Διαθήκη, γιατί μᾶς τήν παρουσιάζουν σάν ἕνα βιβλίο μέ ἁπλῶς καλά λόγια, ὅπως εἶναι, γιά παράδειγμα, τά βιβλία τῶν φιλοσόφων. Γιά μᾶς ὅμως τούς Ὀρθοδόξους ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι βιβλίο τῶν θεοφανειῶν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἶναι βιβλίο θεόπνευστο, καί γι αὐτό ἔχει τήν θέση της πάνω στήν Ἁγία Τραπέζα! Μέ πολλές εὐχές Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 3

AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Οἱ ἀνασκαφές Στήν Ἀρχαιολογία τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς γιά τούς τόπους πού ὑπάρχουν ἀρχαῖες πόλεις συνήθως χρησιμοποιοῦνται οἱ ὅροι Khirbet καί tel(l). Ἕνα khirbet εἶναι ὁ τόπος μιᾶς ἀρχαίας πόλεως ἤ ἑνός ἀρχαίου οἰκισμοῦ, στόν ὁποῖο ὁρισμένα ἐρείπια παραμένουν ἀκόμη ὁρατά. Ἕνα πολύ γνωστό παράδειγμα ἑνός τέτοιου τόπου εἶναι τό Khirbet Qumran, στό ὁποῖο ἀντεγράφησαν τά χειρόγραφα τῆς Νεκρᾶς θαλάσσης κατά τούς τελευταίους αἰῶνες π.χ. Ὁ ὅρος tell (στά ἀραβικά) ἤ tel (στά Ἑβραϊκά) δηλώνει τόν ἀρχαιολογικό τόπο, τοῦ ὁποίου τά ἐρείπια ἔχουν ταφεῖ πλήρως. Πολλά τέλλ θυμίζουν φυσικούς μικρούς λόφους ἔχουν σχῆμα κόλουρου κώνου καί δέν εἶχε γίνει ἀντιληπτό μέχρι τόν 19ο αἰ. ὅτι αὐτά στήν πραγματικότητα περιεῖχαν μέσα τούς ἀρχαῖες πόλεις, μικρές ἤ μεγάλες. Οἱ κάτοικοι τῆς Παλαιστίνης κατά τά ἀρχαῖα χρόνια συνήθως θεμελίωναν τούς οἰκισμούς τους στήν κορυφή ἑνός φυσικοῦ λόφου καί κοντά σέ μία πηγή νεροῦ. Μέ τό πέρασμα τοῦ καιροῦ μποροῦσαν νά συμβοῦν στόν τόπο αὐτό διάφορα πράγματα: (α) Ὁ οἰκισμός μποροῦσε νά ὑποστεῖ μία «ἐργασία ἀνακαινίσεως τῆς πόλεως». Κατ αὐτήν οἱ παλαιές οἰκίες κατεδαφίζονταν καί ἀνεγείρονταν νέα κτίρια ἐπάνω ἀπό τά ἐρείπια τῶν παλαιῶν. Ὅταν οἱ ἐργασίες τελείωναν, ἕνα νέο ἐπίπεδο οἰκισμοῦ ἕνα νέο «στρῶμα» εἶχε ἐπικαθίσει στόν ἀρχικό φυσικό λόφο, ὁ ὁποῖος τώρα ἦταν κατά τι ὑψηλότερος. Ἐπίσης (β) μποροῦσε νά ἀκολουθήσει μία νέα ἀνοικοδόμηση μετά ἀπό μία μή φυσική καταστροφή (π.χ. φωτιά ἤ πόλεμος) ἤ (γ) νά γίνει μία ἀνοικοδόμηση μετά ἀπό μία φυσική καταστροφή (π.χ. σεισμός ἤ ἕνα πρόβλημα μέ τήν ὕδρευση πού ἀπαιτοῦσε προσωρινή ἐγκατάλειψη τοῦ τόπου). Ἔτσι ἡ ἱστορία ἑνός τέλλ μπορεῖ νά εἶναι πολύπλοκη. Σέ κάθε ἐπίπεδο τοῦ οἰκισμοῦ ὅμως βρίσκουμε διακριτικά σπαράγματα τῆς ἐποχῆς του. Ὅταν τέλος τήν περιοχή τήν ἐγκατέλειπαν, τά οἰκήματα πού ἔμεναν ἐρειπωμένα ἄρχιζαν νά πέφτουν καί οἱ ἀνοικτές περιοχές σιγά-σιγά ἐκαλύπτοντο μέ λάσπη. Ἔτσι οἱ μαρτυρίες γιά τήν κατοίκηση τοῦ χώρου, οἱ ὁποῖες εὑρίσκοντο στήν ἐπιφάνεια, σχεδόν ἔσβηναν καί ὁ ἀρχαῖος οἰκισμός γινόταν ἕνα τέλλ. Ἡ ἀνασκαφή ἑνός ἀρχαίου τόπου ἀκολουθεῖ μία συγκεκριμένη σειρά. Ἡ ἐπιλογή τοῦ τόπου πού θά ἀνασκαφεῖ ἐξαρτᾶται ἀπό πολλούς παράγοντες. Ἕνας ἀρχαιολόγος 4

ἐνδιαφερόμενος γιά τούς Φιλισταίους θά ἐπέλεγε μία τοποθεσία στήν Φιλισταία. Ὁ ἀρχαιολόγος πού ἐνδιαφέρεται γιά μία συγκεκριμένη πόλη θά ἐπιλέξει νά ἀνασκάψει ἕνα τέλλ πού πιστεύει ὅτι θά περιέχει αὐτήν τήν πόλη. Πολλά τέλλ, ὅπως ἡ Μεγιδδώ καί ἡ Βαιθσάν, ἔχουν ἀνασκαφεῖ λόγω τῆς ἀρχαίας φήμης τους καί τῆς ἐντυπωσιακότητας τῶν λόφων τους. Ἐπίσης μερικές φορές οἱ τοποθεσίες ἔχουν ἀνασκαφεῖ λόγῳ τῆς δυνατότητας τῶν ἀρχαιολόγων νά τίς προσεγγίσουν εὐκολώτερα. Ὁ Ἀνασκαφέας γιά νά ἀνασκάψει στήν περιοχή τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς πρέπει νά ἀποκτήσει μία ἐπίσημη ἄδεια καί πρέπει νά πείσει τήν χώρα ὅτι ἡ προτεινόμενη ἀποστολή εἶναι ἐπαρκής γιά νά φέρει εἰς πέρας τούς δηλωμένους στόχους. Ἐπίσης δίδεται στό πλήρωμα τῆς ἀποστολῆς ἕνας ἐπιθεωρητής ἀπό τό τοπικό τμῆμα ἀρχαιοτήτων, γιά νά βεβαιώσει ὅτι προστατεύονται τά ἐνδιαφέροντα τῆς φιλοξενούσας χώρας. Μία σύγχρονη ὁμάδα ἀνασκαφῶν ἀπαιτεῖ ἕναν ἀριθμό ἐκπαιδευμένων εἰδικῶν ἐπιστημόνων. Ἔτσι ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά συγκεντρώσει μία τέτοια ὁμάδα: Εἰδικοί ἐπιστήμονες πρέπει νά μεταφέρουν τά ἀρχιτεκτονικά εὑρήματα στό χαρτί, καλλιτέχνες πρέπει νά ζωγραφίσουν τά ἀνασκαφέντα ἀντικείμενα, ἐπιστάτες τοποθεσιῶν πρέπει νά καταγράψουν τήν θέση τῶν τεχνουργημάτων καί τήν πρόοδο τῆς ἐργασίας. Ἐπίσης φωτογράφοι, καταγραφεῖς, εἰδικοί γιά τά κεραμικά, βοτανολόγοι, γεωλόγοι καί παλαιοντολόγοι εἶναι μερικοί ἀκόμη ἀπό τούς εἰδικούς ἐπιστήμονες που εἶναι ἀναγκαῖοι σέ μία σύγχρονη ἀνασκαφή. Ὅταν ὁ ἀρχαιολόγος συγκεντρώνει τό πλήρωμά του, πρέπει νά ἔχει ὑπ ὄψιν του πρόσωπα σημαντικά καί μέ ἐμπειρία. Ἐπειδή ἡ ὁμάδα θά ζήσει μαζί καί θά δουλέψει μαζί (οἱ περίοδοι συνήθως διαρκοῦν περίπου δύο μῆνες καί συχνά ὄχι ὑπό τίς καλύτερες συνθῆκες), εἶναι σημαντικό νά ἔχει μία ταιριαστή ὁμάδα. Οἱ ἐπαρκεῖς χρηματικοί πόροι εἶναι ἀναγκαῖοι γιά μία ἐπιτυχῆ ἀποστολή. Κατά τά παλαιότερα χρόνια ὁρισμένες σημαντικές ἀνασκαφές πραγματοποιήθηκαν μέ τήν γενναιοδωρία πλουσίων δωρητῶν. Ἡ Μεγιδδώ (ἀπό τούς Rockefeller) καί ἡ Ἀσώρ (ἀπό τούς Rothschild) εἶναι δύο παραδείγματα αὐτοῦ τοῦ τύπου τῆς χρηματοδοτήσεως. Ἔχουν ἐπίσης ὑπάρξει παραδείγματα ἀνασκαφέων πού εἶχαν προσωπικές οἰκονομικές πηγές. Σήμερα πολλές εὐρωπαϊκές χῶρες χρηματοδοτοῦν τήν Ἀρχαιολογία τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς μέσα ἀπό ἀναθέσεις στόν ἐθνικό τους προϋπολογισμό. Οἱ πε- 1. Ἔτσι, γιά παράδειγμα, ἡ Atchana, εὑρισκόμενη κοντά στήν Ἀντιόχεια τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἀνεσκάφη ἀπό τόν Sir Leonard Woolley, ὅταν ἡ γυναίκα του ἀρνήθηκε νά τόν ἀκολουθήσει γιά ἕναν ἄλλο λόγο στήν τότε ἔρημη βιβλική Οὔρ. Τό tell Tayinat, κοντά στήν Atchana, δοκιμάστηκε μόνο ἐπειδή ἕνας διορατικός ἄνθρωπος ἐπέμενε ὅτι εἶχε διακρίνει μία πιό σημαντική τοποθεσία ἀπό αὐτήν πού ἀνεσκάπτετο. Εὐτυχῶς γιά τίς βιβλικές σπουδές ἡ ἐπιμονή του ἀνταμοίφθηκε καί οἱ ἀνασκαφές στήν Tayinat ἔδωσαν ἕνα στενό παράλληλο μέ τόν ναό τοῦ Σολομῶντος. 5

ρισσότερες Ἀμερικανικές ἀποστολές στήν Ἐγγύς Ἀνατολή χρηματοδοτοῦνται ἀπό δημόσια ἤ ἰδιωτικά ἱδρύματα, ἐταιρεῖες ἐρεύνης ἤ κοινοπραξίες στίς ὁποῖες πολλές σχολές συνενώνουν τίς πηγές τους. Οἱ ἀνασκαφές στό Ἰσραήλ συχνά χρηματοδοτοῦνται ἀπό ἀμοιβές πού χρεώνονται σέ ἐθελοντές ἐργάτες. Ὁ ἀνασκαφέας, ἀφοῦ ἐκλέξει τόν τόπο του, ἀφοῦ ἀποκτήσει τά ἀπαραίτητα οἰκονομικά κονδύλια καί συγκεντρώσει τό πλήρωμά του, πρέπει νά προσέξει τόν ἐξοπλισμό πού θά πρέπει νά συγκεντρώσει, νά ἐξασφαλίσει μία ἐργατική δύναμη καί νά ἀποκτήσει καταλύματα γιά τό πλήρωμα. Τά καταλύματα ποικίλουν, μπορεῖ νά εἶναι σκηνές ἤ σπίτια, καί οἱ ἐργάτες μπορεῖ νά εἶναι ἐθελοντές ἤ μισθωμένοι τοπικοί βοηθοί. Αὐτοί οἱ ἐργάτες, διαιρεμένοι σέ συλλογεῖς, σκαφτιάδες, κουβαλητές, θά κάνουν τήν μεταφορά τοῦ χώματος. Στήν Αἴγυπτο καί τό Ἰράκ ὑπάρχουν χωριά πού ἐπί πολλές γενεές στηρίζονται οἰκονομικῶς προμηθεύοντας ἐκπαιδευμένους ἐργάτες στίς ἀνασκαφές. Ὁρισμένοι ἀπό αὐτούς τούς ἐργάτες (οἱ Quftis στήν Αἴγυπτο καί οἱ Shergatis στό Ἰράκ) εἶναι περισσότερο πεπειραμένοι στήν ἀνίχνευση πλήνθινων τειχῶν καί ἄλλων λειψάνων, ἀπό ὅ,τι οἱ περισσότερο ἐκπαιδευμένοι ἀρχαιολόγοι. Τά περισσότερα τέλλ εἶναι πολύ μεγάλα καί δέν μποροῦν νά ἀνασκαφοῦν πλήρως. Γι αὐτό ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά ἀποφασίσει πῶς θά χρησιμοποιήσει μέ τόν καλύτερο τρόπο τόν χρόνο του καί τά χρήματά του. Γενικῶς, μία «ἔρευνα ἐπιφανείας» ἐκτελεῖται εἴτε τυχαῖα εἴτε ἀκολουθώντας ἕνα ἀπό τά πολλά σχέδια ἐρεύνης, μελετώντας τά κομμάτια τῶν κεραμικῶν καί ἄλλα ἀντικείμενα πού βρίσκονται ἐπάνω στά τέλλ. Ἀπό τήν ἔρευνα μπορεῖ νά διαμορφωθεῖ κάποια ἀντίληψη γιά τό πότε κατοικήθηκε ὁ τόπος καί πιθανῶς ποῦ βρίσκονται οἱ πιό σημαντικοί οἰκισμοί. Μπορεῖ νά εἶναι ὁρατά στήν ἐπιφάνεια κάποια ἴχνη ἀρχαίων τειχῶν. Ἐπίσης μία ἀνωμαλία στό ἔδαφος μπορεῖ νά ἀποτελεῖ ἔνδειξη γιά κάποια στοιχεῖα κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια τοῦ ἐδάφους. Μερικές φορές κάποιες σκιές κατά τά χαράματα φανερώνουν κολῶνες τάφων ἀπό τίς κοιλότητες στό ἔδαφος. Ὁ ἀνασκαφέας ἐκτιμᾶ τέτοια κλειδιά προκειμένου νά ἀποφασίσει πού νά ἐπικεντρώσει τήν ἐργασία του. Ἕνα μικρό ὕψωμα σέ ἕναν τόπο θά μποροῦσε νά σημαίνει μία σημαντική περιοχή γιά σκάψιμο, ἐπειδή ἡ ἀκρόπολη ἦταν γενικῶς τό ὑψηλότερο σημεῖο στόν λόφο. Ἀκόμη καί χωρίς ἐμφανῆ σημεῖα ὅπως αὐτό, ὁ ἀρχαιολόγος μπορεῖ νά γνωρίζει ὅτι ἡ πύλη τῆς πόλεως θά βρεθεῖ πάντοτε εἴτε στήν ἀνατολική πλευρά τοῦ λόφου ἤ ἀπέναντι ἀπό ἕναν ἀρχαῖο δρόμο ἤ ἀπό μιά πηγή νεροῦ. Ὁ σκουπιδότοπος τῆς πόλεως ἕνα χρήσιμο τμῆμα τῆς πόλεως γιά τόν ἀρχαιολόγο συνήθως βρίσκεται σέ ὑπήνεμο πλευρά. Ὅταν ἀρχίζει ἡ πραγματική ἀνασκαφή, ἕνας ἀρχαιολόγος σκάβει μέ τέτοιο τρόπο ὥστε νά ἀπομονώνει τά στρώματα. Ἕνα στρῶμα (stratum, πληθ. strata) εἶναι ἕνα 6

ἐπίπεδο τοῦ ἐδάφους ἤ τῆς ἐπιφανείας τοῦ οἰκισμοῦ μαζί μέ τούς τοίχους καί τά ἐρείπια (καί ἀντικείμενα) ἐπάνω καί κάτω ἀπό αὐτό, τά ὁποῖα ἀνήκουν σέ αὐτό (δηλαδή στήν ἴδια χρονική περίοδο). 2 Οἱ περισσότεροι ἀρχαιολογικοί τόποι ἔχουν πολλά στρώματα, ἔχουν δηλαδή πολλά ἐπίπεδα οἰκισμῶν. Σέ ὁρισμένες περιπτώσεις ἔχουν βρεθεῖ περισσότερα ἀπό 20 ἐπίπεδα οἰκισμῶν ἐπισωρευμένα τό ἕνα ἐπάνω στό ἄλλο. Ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά ξεχωρίσει προσεκτικά τά στρώματα, ἔτσι ὥστε τά διακριτικά χαρακτηριστικά κάθε ἐποχῆς νά μελετηθοῦν μέσα στό δικό τους χρονολογικό καί πολιτιστικό πλαίσιο. Ἡ Ἀρχαιολογία εἶναι καί ἐπιστήμη καί τέχνη. Αὐτό φαίνεται καθώς ὁ ἀρχαιολόγος ἀκολουθεῖ τά ἴχνη πού βρίσκει, τά ὁποῖα τοῦ ἐπιτρέπουν νά κάνει τόν διαχωρισμό τῶν ἐπιπέδων κατοικήσεως. Ἐν τούτοις, ἐάν τό ἔδαφος ἦταν πολύ ἐλαφρύ ἤ εἶναι πολύ κατεστραμένο γιά νά γίνει αὐτή ἡ διάκριση, μία σωζόμενη ἑστία μπορεῖ νά βοηθήσει ὥστε νά γίνει ἡ διάκριση αὐτή. Ὅταν ὁ ἀρχαιολόγος σκάβει βαθιά σέ ἕνα πλήνθινο τεῖχος καί φθάνει στόν θεμέλιο λίθο του, τό τελευταῖο ἐπίπεδο δέν μπορεῖ νά εἶναι μακρυά. Ἄλλα κλειδιά γιά τήν βάση τοῦ τέλλ μπορεῖ νά εἶναι ἕνα ὑπέρθυρο στό τεῖχος ἤ ὁ σοβᾶς πού καλύπτει τό ἐσωτερικό τεῖχος καί ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ ξεφλουδίστηκε, ἔπεσε στό παλαιό ἐπίπεδο πού ἀποτελεῖ τήν βάση τοῦ τέλλ. Εἶναι πράγματι τέχνη τό νά εἶναι κανείς εὐαίσθητος σέ αὐτά τά ὁρισμένες φορές ἀμυδρά «κλειδιά». Ὁ ἀρχαιολόγος βρίσκει τεχνουργήματα ἀντικείμενα πού ἔχουν διασωθεῖ ἀπό τό παρελθόν. Ἕνα τεχνούργημα μπορεῖ νά εἶναι μικρό, π.χ. μία χάνδρα, ἤ μεγάλο, π.χ. μία πέτρινη κολώνα. Τά πιό συνήθη τεχνουργήματα πού βρίσκει ἕνας ἀρχαιολόγος εἶναι «ὄστρακα», δηλαδή σπασμένα κομμάτια κεραμικῶν. Τά περισσότερα ὄστρακα εἶναι διασκορπισμένα. Ἀλλά αὐτός πού πλένει τά ὄστρακα πρέπει νά εἶναι προσεκτικός γιά τά κομμάτια στά ὁποῖα ὑπάρχει γραφή, διότι στήν ἀρχαιότητα σπασμένα κομμάτια κεραμικῶν ἐχρησιμοποιοῦντο ὡς ἐπιφάνεια γραφῆς γιά διάφορες σημειώσεις. Ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά καθορίσει τήν ἡλικία τῶν τεχνουργημάτων ὅπως καί τῶν στρωμάτων ἀπό τά ὁποῖα προέρχονται. Ὑπάρχουν ἐργαλεῖα χρονολογήσεως ὅπως ἡ δενδροχρονολόγηση, ὁ ἀρχαιομαγνητισμός καί ἡ χρονολόγηση μέ τόν ραδιοάνθρακα. Ὅλες αὐτές οἱ μέθοδοι ἔχουν τίς χρήσεις τους, ἀλλά τά κεραμικά εἶναι τό βασικό ἐργαλεῖο πού χρησιμοποιεῖ ἕνας ἀρχαιολόγος τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς γιά τήν χρονολόγηση ἑνός τόπου. Οἱ τεχνοτροπίες στά κεραμικά ἄλλαζαν γρήγορα καί ἕνας ἀρχαιολόγος μαθαίνει νά ἀναγνωρίζει τά διαφορετικά σχήματα που σηματοδοτοῦν διαφορετικές χρονικές περιόδους. Ἀκόμη, ἐπειδή τά κεραμικά εἶναι εὔθραυστα, οἱ ἀρχαῖες πόλεις εἶναι διάσπαρτες ἀπό τέτοια ἀντικείμενα. 2. Wright G. Ernest, Biblical Archaeology, Revised Edition, Philadelphia: Westminster/London: Duchworth, 1962, 26 7

Ἀσχέτως μέ τό ποιά μέθοδο ἀνασκαφῆς χρησιμοποιεῖ ἔνας ἀρχαιολόγος ἤ ποιό τρόπο γιά τό σκάψιμο, ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά εἶναι πολύ προσεκτικός στήν ἐργασία του. Καθώς τό παρελθόν ἀποκαλύπτεται μέ τίς ἀνασκαφές, καταστρέφονται καί πολλά στοιχεῖα ἀπό αὐτό. Γιά νά φτάσει ὁ ἀρχαιολόγος στά παλαιότερα ἐπίπεδα πρέπει νά καταστρέψει τά στρώματα πού ἔχει ἀνασκάψει. Ἐπειδή αὐτό σημαίνει ὅτι κανείς ἄλλος δέν θά μπορέσει ποτέ νά ἀνασκάψει αὐτήν ἀκριβῶς τήν περιοχή πάλι, ὁ ἀρχαιολόγος ἔχει τήν εὐθύνη γιά τήν πλήρη καταγραφή κάθε πλευρᾶς τοῦ ἔργου του. Εἶναι σημαντικό γιά κάθε στρῶμα νά ἑτοιμάζεται ἕνα «χαρτί ἀνακατασκευῆς». Ἐάν αὐτό γίνεται σωστά, ἀνακτᾶται ἕνα τμῆμα τῆς ἀνθρώπινης κληρονομιᾶς. Ὑψομετρικός χάρτης τοῦ τέλλ τῆς Βαιθσάν. Ἐπάνω σέ αὐτόν σημειώνονται τά ἀνευρεθέντα κτίρια. 8