ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα : Η Ελλάδα ως ενεργειακός κόμβος της Ν.Α. Ευρώπης: Προοπτικές-Προβλήματα και ο ρόλος της Ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης Επιβλέπων: Κωνσταντίνος Θεοφύλακτος Σπουδαστής: Πέτρος Τάσσης ΑΘΗΝΑ - 2006

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περίληψη/Λέξεις-κλειδιά Σελ. 4 Εισαγωγή Σελ. 8 Κεφάλαιο 1ο: Ενεργειακή κατάσταση της Ε.Ε. Σελ. 10 1. Καταγραφή υπάρχουσας κατάστασης Σελ. 10 2. Κύριοι άξονες ενεργειακής πολιτικής της Ε.Ε. Σελ. 13 2.1.Πράσινη Βίβλος: Προς μια Ευρωπαϊκή στρατηγική για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού 2.2. Πράσινη Βίβλος: Ευρωπαϊκή στρατηγική για αειφόρο, ανταγωνιστική και ασφαλή ενέργεια 2.4 Πράσινη Βίβλος για την ενεργειακή απόδοση 2.5 Ενεργειακές υποδομές στην Ε.Ε.: Διευρωπαϊκά Δίκτυα Ενέργειας 2.6 Δημιουργία εσωτερικής αγοράς ενέργειας στην Ε.Ε. Σελ. 13 Σελ. 14 Σελ. 16 Σελ. 18 Σελ. 20 3. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Σελ. 27 Βιβλιογραφικές πηγές κεφαλαίου Σελ. 29 Κεφάλαιο 2ο: Ανάλυση του ενεργειακού τομέα των χωρών της Ν.Α. Ευρώπης & της περιοχής Καυκάσου-Κασπίας Θάλασσας Σελ. 31 1. Εισαγωγή Σελ. 31 2. Βασικά στατιστικά στοιχεία και συνοπτική παρουσίαση των χωρών της Ν.Α. Ευρώπης & της περιοχής Καυκάσου-Κασπίας Θάλασσας 3. Υπάρχοντες αγωγοί μεταφοράς φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Ν.Α. Ευρώπη Σελ. 34 Σελ. 56 1

3.1 Αγωγοί φυσικού αερίου Σελ. 56 3.2 Αγωγοί πετρελαίου Σελ. 60 4. Θεσμικές συνεργασίες και προγράμματα του ενεργειακού τομέα της Ν.Α. Ευρώπης και της περιοχής Καυκάσου-Κασπίας Θάλασσας Σελ. 62 Βιβλιογραφικές πηγές κεφαλαίου Σελ. 68 Κεφάλαιο 3ο: Ο Ενεργειακός τομέας της Ελλάδας Σελ. 71 1. Εισαγωγή/Πολιτικό-οικονομικά στοιχεία Σελ. 71 2. Διευρωπαϊκά Δίκτυα Ενέργειας (ΔΕΔ-Ε): Υποδομές για την χώρα 3. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα»: Άξονες και μέτρα για τον ενεργειακό τομέα Σελ. 75 Σελ. 77 4. Επιμέρους κλάδοι ενεργειακών προϊόντων Σελ. 78 4.1 Πετρέλαιο Σελ. 78 4.1.1 Εγχώρια Παραγωγή Σελ. 78 4.1.2 Υποδομές και ρυθμιστικό πλαίσιο Σελ. 80 4.2 Φυσικό αέριο Σελ. 83 4.2.1 Στατιστικά στοιχεία Σελ. 83 4.2.2 Υποδομές-Μεταφορά-Διανομή Σελ. 85 4.2.3 Θεσμικό πλαίσιο Σελ. 89 4.3 Ηλεκτρική Ενέργεια Σελ. 91 4.3.1 Δομή αγοράς-περιγραφή συστήματος Σελ. 91 4.3.2 Θεσμικό πλαίσιο - Δράσεις προς την απελευθέρωση της αγοράς Σελ. 99 Κεφάλαιο 4ο: Μελλοντικοί ενεργειακοί αγωγοί από την Ελλάδα Σελ. 106 1. Εισαγωγή Σελ. 106 2. Αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης (BAP/Burgas-Alexandroupoli Pipeline) Σελ. 107 2.1 Καταγραφή διπλωματικών επαφών Σελ. 107 2

2.2. Τεχνικά-οικονομικά στοιχεία αγωγού Σελ. 108 2.3 Καταγραφή γεωπολιτικής κατάστασης Ανταγωνιστικές προτάσεις Σελ. 112 2.4 Κρίσιμα σημεία υλοποίησης του ΒΑΡ Σελ. 117 3. Αγωγός φυσικού αερίου Τουρκίας-Ελλάδας-Ιταλίας (Turkey-Greece-Italy Interconnector: ΤGI) Σελ. 119 3.1 Καταγραφή διπλωματικών-εταιρικών επαφών Σελ. 119 3.2 Τεχνικά-οικονομικά στοιχεία αγωγού Σελ. 120 3.3 Καταγραφή γεωπολιτικής κατάστασης-σημασία του αγωγού Σελ. 129 4. Αγωγός Δυτικών Βαλκανίων (Western Balkans Corridor: WBC) Σελ. 135 Βιβλιογραφικές πηγές κεφαλαίου Σελ. 140 Συμπεράσματα Σελ. 145 Βιβλιογραφία Σελ. 149 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι προοπτικές και τα προκύπτοντα προβλήματα στον στόχο της Ελλάδας να καταστεί ενεργειακός κόμβος της Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης και καταγράφεται η συνεισφορά της Ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης προς την εκπλήρωση αυτού του στόχου. Στο 1 ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ενεργειακή κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τους κύριους άξονες της ενεργειακής πολιτικής αυτής. Στο επόμενο κεφάλαιο, καταγράφονται τα αποθέματα και το δυναμικό παραγωγής των βασικών παραγωγών χωρών πετρελαίου-φυσικού αερίου της περιοχής της Κασπίας, παράλληλα με οικονομικά, ενεργειακά στοιχεία και σύντομη παρουσίαση του πολιτικού προφίλ της κάθε χώρας, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Ν.Α. Ευρώπης. Επίσης παρουσιάζονται οι υπάρχοντες αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου στην N.A. Ευρώπη. Ακολουθεί η ανάλυση του ενεργειακού τομέα της Ελλάδας, παρουσιάζοντας στατιστικά ενεργειακά στοιχεία και τους άξονες προτεραιότητας των Διευρωπαϊκών Δικτύων Ενέργειας που την αφορούν. Αναλύονται οι αγορές πετρελαίου, φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, με την παρουσίαση των υποδομών σε καθεμία από αυτές και του θεσμικού πλαισίου που τις καθορίζει. Στο τελευταίο κεφάλαιο, μελετώνται αναλυτικά οι διπλωματικές επαφές, τα τεχνικά στοιχεία και οι πηγές τροφοδοσίας για τον αγωγό πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης, τον αγωγό φυσικού αερίου Τουρκίας- Ελλάδας Ιταλίας και άλλες μελλοντικές ενεργειακές διασυνδέσεις της χώρας. Εξετάζονται επίσης τα οφέλη από την ενδεχόμενη κατασκευή τους, τα κρίσιμα σημεία για την υλοποίηση τους, στα πλαίσια μιας ευρύτερης γεωπολιτικής ανάλυσης που πραγματοποιείται για τον εφοδιασμό των διεθνών αγορών σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Συμπεραίνεται ότι η μελλοντική κατασκευή των σχεδιαζόμενων αγωγών θα αναβαθμίσει τον διεθνή ενεργειακό ρόλο της Ελλάδας, προσδίδοντας της την ιδιότητα της διαμετακομίστριας χώρας, συνεισφέροντας στην αποσυμφόρηση των στενών του Βοσπόρου και στην διαφοροποίηση του εφοδιασμού της Ε.Ε. σε φυσικό αέριο. Η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση έχει συνεισφέρει σημαντικά στην προώθηση των σχεδιαζόμενων έργων, μέσω της εκπροσώπησης και της προώθησης των Ελληνικών 4

θέσεων στα αρμόδια Κοινοτικά θεσμικά όργανα, της πραγματοποίησης διπλωματικών επαφών και της σύναψης ενεργειακών συνεργασιών με εμπλεκόμενες χώρες και της προσπάθειας προσέλκυσης των απαραίτητων ξένων επενδύσεων. Προτείνεται η δημιουργία μιας εξειδικευμένης ομάδας εργασίας από αρμόδιους φορείς της Δημόσιας Διοίκησης, την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, το Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής, το Κέντρο Ενεργειακής Πολιτικής και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αθηνών και εκπροσώπους σημαντικών Ελληνικών ενεργειακών εταιρειών, με στόχο τον μακροπρόθεσμο ενεργειακό σχεδιασμό της χώρας και την κοινή προώθηση των Ελληνικών θέσεων στο διεθνές ενεργειακό περιβάλλον. Οι βιβλιογραφικές πηγές της εργασίας συγκεντρώθηκαν από την συλλογή νόμων, μελετών, αναλύσεων και παρουσιάσεων από τους ιστόχωρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διεθνών ενεργειακών οργανισμών, ξένων πολιτικών φορέων με ενεργειακό αντικείμενο, μεγάλων διεθνών εταιρειών ενέργειας, καθώς και από πύλες ενημέρωσης εξειδικευμένες στις ενεργειακές αναλύσεις και μελέτες. Επίσης αντλήθηκαν στοιχεία από Ελληνικές εφημερίδες και Ελληνικά περιοδικά του ενεργειακού τομέα. SUMMARY In the following essay, the perspectives and the related problems to the strategic goal of Greece to become an energy hub for Southeastern Europe are examined, along with the contribution of the Greek Public Administration to the achievement of this goal. In the first chapter, the energy status and the main pillars of European Union s energy policy are presented. In the next chapter, oil/natural gas reserves and the future production capacity of countries-producers in the region of Caspian Sea are recorded. Main financial, energy data and a brief of each country s political profile are presented, including countries in Southeastern Europe. The analysis of Greek energy sector follows, through the presentation of main financial, energy data and the related projects in the context of Trans-European Energy Networks. The oil/natural gas/electricity markets are also analyzed through the presentation of their infrastructures and the related legislative framework. In the last chapter, the proposed projects of Burgas-Alexandroupoli oil pipeline, the Turkey- Greece-Italy natural gas inter-connector and other projected pipelines are examined. 5

Diplomatic contacts, technical features and the supply sources of each project are presented, along with their possible gains for Greece and the critical factors for their implementation, in the context of a geopolitical analysis focused on the future energy supply of international markets. The main conclusions are that the fore-mentioned projects will upgrade the international energy status of Greece, providing to it the role of transit country. The contribution of those projects will be the decongestion of Bosporus straits and the diversification of Europe s natural gas supply. The Greek Public Administration through its representation to the responsible authorities of European Union, diplomatic contacts, the establishment of bilateral energy cooperation schemes and the attempt to attract foreign investments has achieved a significant contribution towards a successful outcome for the new energy routes crossing the country. The formation of a specialized working group, comprised of responsible public authorities, National Energy Strategy Council, the Center of Energy Policy and Development, Regulatory Energy Authority and representatives from Greek energy companies is proposed. This working group shall focus on designing a national long-term energy planning and promoting the Greek positions in the national energy environment. The sources of bibliography for this essay have been collected from websites of European Union, International Energy Organizations, foreign public energy authorities, major foreign energy companies and from web portals specialized in energy studies and reports. Additionally a lot of data were obtained from Greek newspapers and energyrelated Greek magazines. 6

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ Ενέργεια - Ενεργειακός κόμβος - Ενεργειακή ζήτηση - Κατανάλωση ενέργειας - Εγχώρια Παραγωγή - Πράσινη Βίβλος - Ασφάλεια του εφοδιασμού - Διαφοροποίηση του εφοδιασμού - Διευρωπαϊκά Δίκτυα Ενέργειας - Εσωτερική αγορά ενέργειας - Απελευθέρωση αγοράς φυσικού αερίου/ηλεκτρισμού - Πετρέλαιο - Φυσικό αέριο - Αγωγοί - Κοιτάσματα - Αποθέματα - Ηλεκτρική Ενέργεια - Aνανεώσιμες Πηγές Ενέργειας - 4 ος Διάδρομος Προμήθειας Ευρώπης - Ενεργειακός Διάδρομος Ανατολής- Δύσης - Ενεργειακή Κοινότητα Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης - Αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης - Αγωγός φυσικού αερίου Τουρκίας-Ελλάδας-Ιταλίας - Barrels per Day (b/d) - Billion Cubic Meters (b.c.m.) 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ενέργεια είναι ένα αγαθό που υπεισέρχεται άμεσα ή έμμεσα, σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων της σύγχρονης κοινωνίας, από την οικιακή θέρμανση έως και την λειτουργία μεγάλων βιομηχανικών μονάδων. Οι απαιτήσεις όλων αυτών των δραστηριοτήτων, προϋποθέτουν τον απρόσκοπτο και συνεχή εφοδιασμό της υφηλίου σε ενεργειακά αγαθά, των οποίων οι τιμές επηρεάζουν αναπόφευκτα τα ατομικά εισοδήματα των πολιτών, την κερδοφορία των επιχειρήσεων και κατ επέκταση, την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας. Η καθολική ανάγκη για κατανάλωση ενέργειας σε όλους τους κοινωνικούς και οικονομικούς τομείς, παράλληλα με τις έντονες αλληλεπιδράσεις των διεθνών αγορών στο σύγχρονο παγκοσπιοποιημένο περιβάλλον, προσδίδουν στις τιμές των ενεργειακών προϊόντων μια μεγάλη ευαισθησία σε εξωγενείς παράγοντες στις παραγωγές χώρες. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι πολεμικές συγκρούσεις, διπλωματικές εντάσεις, γεωπολιτική αστάθεια, ακραία καιρικά φαινόμενα, καθώς και καθαρά τεχνικά στοιχεία που επηρεάζουν την προσφορά ενός ενεργειακού αγαθού από την πηγή παραγωγής του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μια ανεπτυγμένη και πολύ μεγάλη αγορά, με αρκετό πληθυσμό σε αυτήν, από την στιγμή που δεν διαθέτει σημαντική παραγωγή, αναγκάζεται να εισάγει σε μεγάλο βαθμό ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) για τις ενεργειακές τις ανάγκες, στοιχείο που την κάνει ευάλωτη σε πιθανές διαταραχές του ενεργειακού της εφοδιασμού και σε ενδεχόμενη αύξηση των τιμών των καυσίμων αυτών. Με στόχο την εξασφάλιση ενεργειακών προϊόντων από όσο το δυνατόν περισσότερες πηγές εφοδιασμού, η Κοινότητα επιχειρεί μέσω των περιφερειακών συνεργασιών και σχέσεων της με χώρες σε περιοχές που είναι πλούσιες σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, να αναπτύξει τις απαραίτητες υποδομές για την μεταφορά των προϊόντων αυτών σε όλη την Ευρώπη. Επίσης, η καθιέρωση μιας εσωτερικά απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας που θα συνδέσει απομονωμένα εθνικά δίκτυα και θα ενισχύσει τις διασυνοριακές διασυνδέσεις, θα ενισχύσει περαιτέρω τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης, παράλληλα με την 8

ενίσχυση του ανταγωνισμού και την ελευθερία επιλογής προμηθευτών από τους τελικούς καταναλωτές, με τελικό σκοπό την χαμηλότερη τιμή ενεργειακών προϊόντων σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες. Εκτός όμως της διασφάλισης του εφοδιασμού της, η Ε.Ε., προάγει την ορθολογικότερη χρήση της Ενέργειας, την υιοθέτηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, της Εξοικονόμησης Ενέργειας, της Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού Θερμότητας, με στόχο την προστασία του Περιβάλλοντος. Η διαρκώς αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση οδηγεί σε υψηλότερες εκπομπές CO2 και στην άνοδο της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, στοιχεία που καθιστούν όλο και μεγαλύτερη την ανάγκη για περιβαλλοντική προστασία, καθότι εκτός της ασφάλειας του εφοδιασμού και της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής οικονομίας, αποτελεί θεμελιώδη προτεραιότητα της Ε.Ε. η υιοθέτηση ενός αειφόρου μοντέλου ανάπτυξης. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ Ε.Ε. 1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Η ενεργειακή εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πέραν του εγγενούς χαρακτηριστικού της έλλειψης σημαντικών ενεργειακών αποθεμάτων, συντίθεται από αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας, μειωμένη παραγωγή ορυκτών καυσίμων, έντονα αυξητική τάση στις εισαγωγές (από περιορισμένο αριθμό χωρών) και ανοδική τάση στις εκπομπές ρύπων. Τα χαρακτηριστικά αυτά 1, αναλυτικότερα διαμορφώνονται ως εξής: Η εγχώρια παραγωγή ενέργειας σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, θα μειωθεί κατά -3.7%/-6.6% και -1.3%/-5.4% στις δεκαετίες 2000-10 και 2010-20. Η ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατά 0.9% και 0.4% τις δεκαετίες 2000-10, 2010-20, με το φυσικό αέριο να εμφανίζει την μεγαλύτερη αύξηση από τα ορυκτά καύσιμα, σε ποσοστά 2.1% και 1.4% αντίστοιχα. Στο σχήμα 1.1, απεικονίζεται η δομή της ζήτησης ενέργειας για την ΕΕ-25 ανά τύπο καυσίμου, για την περίοδο 1990-2030: 10

Σχήμα 1.1: Δομή ζήτησης ενέργειας στην Ε.Ε.-25 για την περίοδο 1990-2030 Πηγή: European Energy and Transport Trends to 2030 (update 2005), DG-TREN Η μεγάλη αύξηση της ζήτησης για φυσικό αέριο αποδίδεται στην ολοένα και μεγαλύτερη χρήση του, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (17% το 2002, που αναμένεται να προσεγγίσει το 34% το 2030 2 ) Οι καθαρές εισαγωγές σε ενέργεια της ΕΕ-25 θα παρουσιάσουν αύξηση 2-2.5% το διάστημα 2000-20, με τις εισαγωγές φυσικού αερίου να είναι οι πιο αυξημένες, σε ποσοστό 4-4.5%. Αρκετά έντονα, θα αυξηθεί και το ποσοστό των εισαγωγών στην ενεργειακή ζήτηση της Ευρώπης έως το 2030, ιδίως για το φυσικό αέριο, κάτι που απεικονίζεται στο σχήμα 1.2: 11

in bcm Σχήμα 1.2: Εξάρτηση από εισαγωγές της Ε.Ε.-25 ανά καύσιμο για την περίοδο 1990-2030 Πηγή: European Energy and Transport Trends to 2030 (update 2005), DG-TREN Ο συσχετισμός ζήτησης και εισαγωγών με την εγχώρια παραγωγή για το φυσικό αέριο στην Ε.Ε., στο διάστημα 2000-2030, μπορεί να παρουσιαστεί αναλυτικά στο σχήμα 1.3: 700 630 600 556 443 513 500 400 339 376 300 191 197 200 112 117 155 186 100 0 Demand Production Imports 2000 EU 15 2000 EU 25 2030 EU 15 2030 EU 25 Σχήμα 1.3: Ζήτηση-Παραγωγή-Εισαγωγές φυσικού αερίου για την Ε.Ε. 1990-2030 Πηγή: Presentation «Natural Gas», Brendan Devlin, DG-TREN Oι Ευρωπαϊκές εισαγωγές σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, πραγματοποιούνται από περιορισμένο αριθμό παραγωγών χωρών όπως προαναφέραμε. Συγκεκριμένα, εισάγει 3 περίπου το 51% του πετρελαίου που χρειάζεται από την Ρωσία (26%) και χώρες της Μέσης Ανατολής (25%). Στο φυσικό αέριο, η Ρωσία καλύπτει περίπου το 28% των αναγκών της ΕΕ-25, αρκετά μεγαλύτερο ποσοστό από άλλες προμηθεύτριες χώρες (Αλγερία,Νορβηγία). Η αύξηση της ενεργειακής ζήτησης της Ένωσης, που θα εξακολουθήσει να καλύπτεται σε πολύ μεγάλο ποσοστό από ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και λιγνίτη), οδηγεί στην αύξηση των εκπομπών CO2. Στο σχήμα 1.4 απεικονίζονται οι εκπομπές CO 2 για το διάστημα 1990-2030 για δυο διαφορετικά σενάρια, ένα «βάσης - reference»: 12

διατήρηση των υπαρχουσών πολιτικών, και ένα «εναλλακτικό alternative»: με εφαρμογή μέτρων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, στις μεταφορές και στα κτίρια: Σχήμα 1.4: Εκπομπές CO2 ανά τύπο καυσίμου στην Ε.Ε., σε δυο διαφορετικά σενάρια 1990-2030 Πηγή: Presentation «Οverview of trends in World Gas development and use», Ian Cronshaw, IEA 2. ΚΥΡΙΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ Ε.Ε. 2.2 ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ: ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ Oι διαφαινόμενοι κίνδυνοι από την αυξανόμενη ενεργειακή ζήτηση και την έντονη ενεργειακή εξάρτηση, είχαν απασχολήσει την ηγεσία της Ε.Ε. από το 2000, που εξέδωσε την Πράσινη Βίβλο 4. Η έννοια της ασφάλειας του εφοδιασμού συνδέθηκε με την προσπάθεια μείωσης των κινδύνων που συνδέονται με τις διαρκώς ανοδικές ενεργειακές εισαγωγές της Ένωσης. 13

Τέθηκε ο γενικότερος στόχος της συνεχής διαθεσιμότητας ενεργειακών προϊόντων στην αγορά σε τιμή προσπελάσιμη για όλους τους καταναλωτές, με παράλληλο σεβασμό του Περιβάλλοντος και με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Κύριες προτάσεις της Βίβλου ήταν : o Nα προβεί σε εξισορρόπηση της ενεργειακής προσφοράς με τη λήψη σαφών μέτρων προς στήριξη της ενεργειακής ζήτησης: Έλεγχος των ρυθμών αύξησης της ζήτησης, ενθάρρυνση της μεταβολής της στάσης των καταναλωτών, σε ότι αφορά την προσφορά, προώθηση των ΑΠΕ και της αποδοτικής χρήσης της ενέργειας γενικά. o Να προβλέψει την εκμετάλλευση νέων στρατηγικών αποθεμάτων και νέες βασικές αρτηρίες εισαγωγών υδρογονανθράκων. 2.3 ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΟ, ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Πέραν της Βίβλου για την ασφάλεια του εφοδιασμού στους πρώτους μήνες του 2006, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την Πράσινη Βίβλο, που αφορά την στρατηγική για αειφόρο, ανταγωνιστική και ασφαλή Ενέργεια. Καταλυτικό σημείο για την έκδοση της Βίβλου αυτής ήταν η κρίση της Ρωσίας με την Ουκρανία τον Ιανουάριο 2006, σχετικά με την τιμή χρέωσης του φυσικού αερίου προς την δεύτερη και που είχε σαν αποτέλεσμα να διακοπεί η παροχή φυσικού αερίου, για λίγες μέρες, σε κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες και έδειξε την ευαισθησία της Ευρώπης στις ενεργειακές της εισαγωγές 5. Η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ενεργειακές εισαγωγές της, αντανακλάται στο εμπορικό έλλειμμα, που από 14.3 δις. ευρώ τον Ιανουάριο του 2005, προσέγγισε τα 24.3 δις. ευρώ τον Ιανουάριο 2006, λόγω της καλπάζουσας αύξησης των τιμών πετρελαίου. Αξίζει να προστεθεί, ότι οι συνολικές εισαγωγές της Ε.Ε. από την Ρωσία (με κύριες συνιστώσες το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο), τον Ιανουάριο του 2006, ανήλθαν στα 11 δις. Ευρώ 6. 14

Στην Βίβλο αυτή, τονίστηκε η ανάγκη της υιοθέτησης μιας κοινής ενεργειακής πολιτικής, η οποία σε αντίθεση με άλλους τομείς εκλείπει από την Ένωση, κάτι που έχει το αναγνωρίσει και ο Επίτροπος Ενέργειας της Ε.Ε 7. Η ενεργειακή αυτή πολιτική θα πρέπει σύμφωνα με την Ε.Ε. να έχει τους εξής κύριους στόχους 8 : 1. Aειφορία: Με κύρια χαρακτηριστικά αυτής, την ανάπτυξη των ΑΠΕ, της Εξοικονόμησης Ενέργειας, της Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού Θερμότητας, την περιστολή της ενεργειακής ζήτησης εντός της Ε.Ε. και την προσπάθεια αναστολής των κλιματικών αλλαγών. 2. Ανταγωνιστικότητα: H oποία θα χαρακτηρίζεται από την απελευθέρωση της ενεργειακής αγοράς της Ένωσης, την άμβλυνση των επιπτώσεων από τις διαρκώς αυξανόμενες τιμές ενεργειακών αγαθών 3. Ασφάλεια του εφοδιασμού: Η οποία θα βασίζεται στην διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών και των οδεύσεων προμήθειας αυτών, στην αναζήτηση νέας σύνθεσης ενεργειακών προϊόντων, στην προσέλκυση επαρκών επενδύσεων σε ενεργειακές υποδομές και στην διασφάλιση της πρόσβασης στην ενέργεια για όλους τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Eιδικά για την ασφάλεια του εφοδιασμού, αξίζει να αναφερθεί ότι αποτέλεσε ένα από τα βασικά θέματα 9 της συνόδου των G8 στην Μόσχα τον Ιούλιο του 2006, με πρωτοβουλία της Ρωσίας που συμμετείχε στην σημαντική αυτή διάσκεψη. H Επιτροπή θέτει επίσης ως γενικότερη της επιδίωξη, εκτός των τριών προαναφερθέντων στόχων, την επίτευξη ενός ελάχιστου επιπέδου της συνολικής ενεργειακής σύνθεσης της Ένωσης, το οποίο θα προέρχεται από ασφαλείς και χαμηλών εκπομπών άνθρακα ενεργειακές πηγές. Σε συμφωνία με τους παραπάνω στόχους που έθεσε η Πράσινη Βίβλος, ορίζονται οι ακόλουθοι τομείς προτεραιότητας 10 στους οποίους θα πρέπει αναλάβει η δράση η Ε.Ε. στο σύνολο της: Ολοκλήρωση των εσωτερικών Ευρωπαϊκών αγορών φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού, με άξονες: Την ύπαρξη ενός Ευρωπαϊκά διασυνδεδεμένου δικτύου αγωγών, τη δημιουργία ενός κατά προτεραιότητα σχεδίου διασυνδέσεων, επενδύσεις σε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής κ.α. 15

Υλοποίηση μιας εσωτερικής ενεργειακής αγοράς που: Θα εγγυάται την ασφάλεια του εφοδιασμού και θα επανεξετάσει την φιλοσοφία της Ε.Ε. ως προς τα αποθέματα έκτακτης ανάγκης πετρελαίου/φυσικού αερίου Επίτευξη μιας πλέον αειφόρου, αποδοτικής και διαφοροποιημένης σύνθεσης ενεργειακών πηγών που θα βασίζεται στην: Εκπόνηση ανά τακτά χρονικά διαστήματα μιας στρατηγικής ανασκόπησης για την Ε.Ε. και συμφωνία επίτευξης ενός συνολικού στρατηγικού στόχου Ενοποιημένη προσέγγιση του προβλήματος των κλιματικών αλλαγών, με άξονες: Tην επίτευξη μεγαλύτερου αποτελέσματος με λιγότερα μέσα: (ενεργειακή απόδοση) και αύξηση της χρήσης των ΑΠΕ Χάραξη μιας συνεκτικής εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής για την Ε.Ε.: Σαφής πολιτική για την διασφάλιση και διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών, εταιρικές σχέσεις με χώρες παραγωγούς/προμηθευτές ενέργειας και ένταξη της ενεργειακής πολιτικής σε άλλες πολιτικές 2.4 ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ Τον Ιούνιο του 2005, ο Επίτροπος Ενέργειας σε ομιλία του για την ενεργειακή απόδοση 11, δήλωνε ότι ως το 2020 η Ε.Ε. θα μπορούσε να εξοικονομήσει το 20% από την ενέργεια που καταναλώνει σήμερα. Μόλις είχε υιοθετηθεί από την Επιτροπή, η σχετική βίβλος, που θα παρουσιαστεί συνοπτικά, η οποία καθορίζει ειδικά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας. Η Πράσινη Βίβλος για την ενεργειακή απόδοση, εστιάστηκε στους τρόπους με τους οποίους η Ευρώπη θα μπορούσε να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας και τα οφέλη που μπορούν προκύψουν από μια ορθολογικότερη διαχείριση της ενέργειας. Ορθολογική διαχείριση 12, ουσιαστικά σημαίνει την προώθηση λιγότερο ενεργοβόρων καθημερινών δραστηριοτήτων, μεθόδων εργασίας και τεχνικών παραγωγής, δηλαδή μια λογικότερη χρήση της ενέργειας, χωρίς ο πολίτης να θυσιάζει τις ανέσεις του ή η οικονομία να υπολείπεται σε ανταγωνιστικότητα. 16

Χαρακτηριστικά, στον τίτλο του κειμένου της Πράσινης Βίβλου περιέχεται η έκφραση «Περισσότερα αποτελέσματα με λιγότερα μέσα-doing more,with less» Σύμφωνα με σχετική παρουσίαση της Γενικής Διεύθυνσης Ενέργειας/Μεταφορών 13 τα οφέλη από την εξοικονόμηση ενέργειας στο ποσοστό που υπολογίζει η Επιτροπή, θα είναι τα εξής: o Eξοικονόμηση 60 δις. Ευρώ-200 έως 1000 Ευρώ για ένα μέσο νοικοκυριό o Δημιουργία περίπου 1.000.000 νέων θέσεων εργασίας o Ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού o Ισχυροποίηση της ανταγωνιστικής θέσης της Ευρωπαϊκής οικονομίας o Επίτευξη μείωσης των ρύπων CO2 σε ποσοστό 50% Οι Δράσεις που πρότεινε η Βίβλος της ενεργειακής απόδοσης, εντοπίζονται σε βασικά επίπεδα και σε συγκεκριμένους τομείς δραστηριοτήτων, όπως 14 : 1. Δράσεις σε Κοινοτικό Επίπεδο: Eνσωμάτωση της ενέργειας σε άλλες κοινοτικές πολιτικές και ειδικότερα μέτρα πολιτικής για εξοικονόμηση ενέργειας σε κτίρια, οικιακές συσκευές και οχήματα. 2. Δράσεις σε Εθνικό Επίπεδο: Μείωση των απωλειών κατά την μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω αποδοτικών τεχνολογιών (συμπαραγωγή, κατανεμημένη ηλεκτροπαραγωγή, χρήση αεριοστρόβιλων συνδυασμένου κύκλου) 3. Τομέας μεταφορών: Βελτιστοποίηση της διαχείρισης της κυκλοφορίας(ευφυή συστήματα μεταφορών) - Οχήματα εναλλακτικού τύπου καυσίμων (ηλεκτρικά, φυσικού αερίου, βιοντίζελ) 4. Βιομηχανικοί Κλάδοι: Yιοθέτηση βέλτιστης πρακτικής σε ενεργειακά συστήματα που χρησιμοποιούνται σε βιομηχανικές διεργασίες 17

2.5 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε.: ΔΙΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Tα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Ενέργειας 15 (ΔΕΔ-Ε) εξασφαλίζουν και διαφοροποιούν τον εφοδιασμό της Ε.Ε. σε ενέργεια, επιτυγχάνουν τον συντονισμό των εθνικών ενεργειακών δικτύων στον χώρο της Ένωσης, ενσωματώνουν τα ενεργειακά δίκτυα των μελλοντικών Κρατών-Μελών, παράλληλα με την επίτευξη των οριζόντιων στόχων της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες της Ένωσης. Η αναβάθμιση των ενεργειακών υποδομών μιας χώρας, μπορεί να υποβοηθήσει σημαντικά την οικονομική της ανάπτυξη και την μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων εντός της Ε.Ε. Το 1996 εκδόθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι αρχικοί προσανατολισμοί των ΔΕΔ-Ε μέσω της απόφασης 1254/96/EK. Οι προσανατολισμοί αυτοί ανανεώθηκαν με την απόφαση 1229/2003/EK, η οποία κατήργησε την προγενέστερη απόφαση από αυτήν. Στα τέλη όμως του 2003, η Επιτροπή προέβη στην έκδοση πρότασης σχετικά με τους προσανατολισμούς των ΔΕΔ-E η οποία ανανέωσε εκ νέου το περιεχόμενο της απόφασης 1229. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του κείμενου της πρότασης 16, η πράξη επαναδιατύπωσης των προσανατολισμών των ΔΕΔ-Δ, προήλθε από την προσχώρηση των 10 νέων Κρατών-Μελών στην Ε.Ε, την ανάγκη αναβάθμισης των υποδομών σε γειτονικές χώρες και χώρες-εταίρους της Ένωσης 17, οι οποίες προμηθεύουν σε μεγάλο βαθμό με πετρέλαιο ή φυσικό αέριο την Ε.Ε. (Αλγερία, Νορβηγία, Ρωσία, χώρες της Κασπίας Θάλασσας-Περσικού Κόλπου-Μέσης Ανατολής). Οι στόχοι 18 που επιχειρεί να επιτύχει η Κοινότητα με την ανάπτυξη των ΔΕΔ-Ε και την πρόσβαση σε αυτά είναι οι εξής: o Ενθάρρυνση της αποτελεσματικής λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, ώστε να επιτευχθεί μείωση τιμών για τους καταναλωτές και διαφοροποίηση ενεργειακών πηγών o Περιορισμός της απομόνωσης ιδιαίτερα μειονεκτικών και νησιωτικών περιοχών της Κοινότητας 18

o Ενίσχυση της ασφάλειας του εφοδιασμού, μέσω της σφυρηλάτησης στρατηγικών σχέσεων με τρίτες χώρες o Συμβολή στην αειφόρο ανάπτυξη μέσω της μείωσης των περιβαλλοντικών κινδύνων που χαρακτηρίζουν την μεταφορά ενέργειας Οι προτεραιότητες δράσης στα ΔΕΔ-Ε είναι συμβατές με την αειφόρο ανάπτυξη και είναι οι ακόλουθες: - Επίλυση των προβληµάτων συµφόρησης, ιδιαίτερα των διασυνοριακών διασυνδέσεων, της υπερφόρτωσης και ελλειπουσών ζεύξεων στα δίκτυα - Δηµιουργία ενεργειακών δικτύων σε νησιωτικές, αποµονωµένες, απόκεντρες και άκρως απόκεντρες περιοχές, συνοδευόµενη, όπου απαιτείται από τη διασύνδεση αυτών των δικτύων µεταξύ τους - Εξασφάλιση διαλειτουργικότητας των δικτύων ηλεκτρισµού και φυσικού αερίου εντός της Κοινότητας µε εκείνα των προσχωρουσών χωρών, άλλων χωρών της Ευρώπης, της Μεσογείου, του Εύξεινου Πόντου και της Κασπίας - Προσαρμογή και ανάπτυξη δικτύων ηλεκτρισμού για τη διευκόλυνση της ενσωμάτωσης παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ - Ανάπτυξη δικτύων φυσικού αερίου µε σκοπό την κάλυψη των αναγκών κατανάλωσης της Κοινότητας και έλεγχο των συστηµάτων εφοδιασµού της Η ανακοίνωση της Επιτροπής, διακρίνει ως πεδία εφαρμογής στους τομείς του φυσικού αερίου και του ηλεκτρισμού τα εξής: 1) Όσον αφορά τα δίκτυα ηλεκτρισµού σε: (α) Όλες τις γραµµές υψηλής τάσης, µε εξαίρεση εκείνες των δικτύων διανοµής, και τις υποβρύχιες ζεύξεις 2) όσον αφορά τα δίκτυα φυσικού αερίου σε: (α) Αγωγούς αερίου υψηλής πίεσης, µε εξαίρεση εκείνους των δικτύων διανοµής, οι οποίοι επιτρέπουν τον εφοδιασµό των περιοχών της Κοινότητας (β ) Υπόγειους χώρους αποθήκευσης φυσικού αερίου (γ) Μονάδες παραλαβής, αποθήκευσης και επαναεριοποίησης υγροποιηµένου φυσικού αερίου (LNG). 19

Να τονιστεί, ότι οι προσανατολισμοί της Επιτροπής που είναι σε ισχύ στην Ένωση από το 2003 και αφορούν τα ΔΕΔ-Ε,δεν συμπεριέλαβαν τα δίκτυα πετρελαίου, για τα οποία δεν ορίστηκαν έργα (άξονες) προτεραιότητας. Σχετικά με την χρηματοδότηση των έργων των ΔΕΔ-Ε, η Κοινότητα συγχρηματοδοτεί προπαρασκευαστικές μελέτες, μελέτες σκοπιμότητας και αξιολόγησης και μέτρα τεχνικής υποστήριξης των μελετών αυτών, όχι σε ποσοστό ανώτερο του 50%. Γενικότερα το συνολικό ύψος της κοινοτικής συγχρηματοδότησης, δεν δύναται να υπερβαίνει το 10% των συνολικών επενδύσεων ενός έργου. Με βάση μελέτη 19 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρατίθενται κάποια βασικά στοιχεία για τον προϋπολογισμό των ΔΕΔ-Ε: Στον τομέα του ηλεκτρισμού, για την περίοδο 1996-2004 το μέσο ετήσιο ύψος επενδύσεων ανήλθε στα 3.1 δις. Ευρώ (συνολικά περίπου 28 δις. Ευρώ) Για τον ίδιο τομέα, εκτιμήθηκε ότι το απαιτούμενο μέσο ετήσιο ύψος επενδύσεων για την περίοδο 2005-2013 θα ανέλθει στα 4 δις. Ευρώ Στον τομέα του φυσικού αερίου, οι επενδύσεις μόνο για την μεταφορά αυτού (εξαιρώντας εκείνες για χώρους αποθήκευσης,σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου, αγωγούς εισαγωγής και διασυνδέσεις), την περίοδο 1996-2004 ανήλθαν στο ποσό των 23.4 δις. Ευρώ Για την περίοδο 2005-2023, εκτιμήθηκε ότι οι απαιτούμενες συνολικές επενδύσεις στον τομέα του φυσικού αερίου θα ανέλθουν στα 100 δις. Ευρώ 2.6 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε. Κατά το παρελθόν, οι αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού των κρατών-μελών της Ε.Ε., αποτελούσαν χωριστές νησίδες στους κόλπους της, στις οποίες η προμήθεια και η διανομή ήταν στα χέρια εθνικών μονοπωλίων 20. Η Επιτροπή έθεσε το 1996 ως στόχο 21 να αποκτήσει μελλοντικά η Ε.Ε. την αποδοτικότερη, ασφαλέστερη και πιο ανταγωνιστική αγορά ενέργειας η οποία θα εξασφαλίζει σε πολίτες και επιχειρήσεις της Κοινότητας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού, σε αποδεκτές τιμές. 20

Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός και δομηθεί η ενιαία και εσωτερική Ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, η Ε.Ε. αποφάσισε να καταστήσει τον ενεργειακό τομέα της Ένωσης, ανοικτό προς τον ανταγωνισμό μέσω της διαμόρφωσης του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου. Το πρώτο σημαντικό νομοθετικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, απετέλεσε η έκδοση των Οδηγιών 96/92EK και 98/30/EK για τις αγορές φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού αντίστοιχα και την δόμηση των σχετικών εσωτερικών αγορών. Το 2003, η Επιτροπή προέβη στην τροποποίηση αυτών των Οδηγιών με τις νέες Οδηγίες 2003/54/EK και 2003/55/EK. Επειδή οι συγκεκριμένες Οδηγίες αποτελούν τον θεσμικό πυρήνα συγκρότησης της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, θα αναφερθούμε περιληπτικά στο περιεχόμενο αυτών 22 : I. Περιγράφουν την διαδικασία χορήγησης αδειών για την κατασκευή/εκμετάλλευση εγκαταστάσεων φυσικού αερίου II. Παρέχουν την δυνατότητα για την υποβολή προσφορών με στόχο για την δημιουργία πρόσθετου ηλεκτρικού δυναμικού στην αγορά III. Υποχρεώνουν τα Κράτη-Μέλη να μεριμνούν για την ασφάλεια του εφοδιασμού (κοινό για φυσικό αέριο/ηλεκτρισμό) IV. Ορίζουν τα καθήκοντα των διαχειριστών δικτύων μεταφοράς και διανομής (κοινό για φυσικό αέριο και ηλεκτρισμό) V. Επιβάλλουν υποχρεώσεις παροχής δημοσίων υπηρεσιών χωρίς διακρίσεις στην παροχή αερίου/ηλεκτρισμού και θέτουν ως προτεραιότητα την προστασία των καταναλωτών (κοινό για αέριο/ηλεκτρισμό) VI. Διαχωρίζουν και ανεξαρτητοποιούν τους διαχειριστές δικτύων μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου από άλλες δραστηριότητες εκτός αυτών VII. Θέτουν την υποχρέωση για τον λογιστικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων μεταφοράς και διανομής στις εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας Από την εποχή έκδοσης των αρχικών Οδηγιών, αναπτύχθηκε η τάση στις εθνικές κυβερνήσεις των Κρατών-Μελών, να συγκροτήσουν Ρυθμιστικές Αρχές, δηλαδή όργανα ανεξάρτητα από την πολιτική ηγεσία και τον τομέα της αγοράς, 21