1 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ( ΚΕΔΚΕ ) ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΟΤΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 27 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ : «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ» ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ : ΓΙΩΡΓΙΟΣ ΚΟΤΡΩΝΙΑΣ Πρόεδρος Επιτροπής Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης & Δήμαρχος Λαμιέων ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΪΡΑΚΤΑΡΗΣ Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΕΔΚΕ
2 Φίλες και φίλοι, αγαπητοί συνεργάτες Ευχαριστούμε για τη πρόσκληση που μας απευθύνατε για να καταθέσουμε τη δική μας θέση της Αυτοδιοίκησης στα τόσο σημαντικά ζητήματα που επικεντρώνεται. Η ημερίδα αυτή έρχεται σε μια εποχή που τα ζητήματα του περιβάλλοντος, της κλιματικής αλλαγής και της ενέργειας βρίσκονται στη πρώτη προτεραιότητα της παγκόσμιας πολιτικής. Είναι γνωστό ότι στα πλαίσια της Συνθήκης του Κιότο η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε συγκεκριμένες δεσμεύσεις στα πλαίσια ενός παγκόσμιου καταμερισμού ευθύνης για τη κλιματική αλλαγή και τη διάσωση του πλανήτη. Για να επιτευχθούν οι δεσμεύσεις αυτές και ο στρατηγικός στόχος του 20-20-20 όπως καταλαβαίνει κανείς απαιτούνται σημαντικές ρυθμίσεις και αλλαγές στη πολιτική της ενέργειας αλλά και στη καθημερινή μας συμπεριφορά. Το ζήτημα αυτό καλύπτει όλο το φάσμα της ενεργειακής πολιτικής ( παραγωγή, διανομή, κατανάλωση, διαχείριση, εξοικονόμηση, ενεργειακή συμπεριφορά ) και θέτει προ των ευθυνών όλους μας το κράτος, τις επιχειρήσεις, τους ιδιώτες, το κάθε πολίτη ενώ ένα μεγάλο μέρος αυτής της ευθύνης πρέπει να πούμε ότι αφορά και τη Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση μέσα από ένα σύνθετο ρόλο αρμοδιοτήτων και δραστηριοτήτων αποτελεί σήμερα ένα σημαντικό καταναλωτή και σε μερικές περιπτώσεις και συμπαραγωγό ενέργειας. Γι αυτό είναι η ώρα που χρειάζεται και πρέπει εμείς ως Τοπική Αυτοδιοίκηση να υιοθετήσουμε την ευρωπαϊκή και εθνική στρατηγική και να τη μετατρέψουμε σε δέσμευση και καθημερινή πράξη τόσο ως οργανισμοί αλλά και ως έμφαση της λεγόμενης κοινωνίας των πολιτών. Στον ευρωπαϊκό χώρο τις δεσμεύσεις αυτές σήμερα πολλοί Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης κάνουν ήδη πράξη με απτά αποτελέσματα.οι Δήμοι της Κοπεγχάγης, της Βιέννης,της Βενετίας και πολλοί άλλοι Ευρωπαϊκοί Δήμοι έχουν να επιδείξουν προγράμματα, πρωτοβουλίες και δράσεις στο τομέα της ενέργειας που πρέπει να καθοδηγήσουν και τη δική μας λειτουργία και δραστηριότητα. Και είναι ακόμα μεγαλύτερη η ευθύνη για μας γιατί οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν στο επίκεντρο το πολίτη, το Δημότη μας.έχουμε κι εμείς τη δική μας ευθύνη στο να δημιουργήσουμε ένα νέο πρότυπο ενεργειακής συμπεριφοράς των πολιτών. Γιατί όπως είναι κοινά παραδεκτό το σημερινό ενεργειακό μοντέλο βασίζεται στην ανεξέλεγκτη και ίσως σπάταλη κατανάλωση ενέργειας που οδηγεί στην ταχεία εξάντληση των ενεργειακών πόρων και στη υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Απαιτείται να διδαχθούμε από τα τρανά παραδείγματα χωρών όπως η Αυστρία, η Δανία, η Γερμανία, η Σουηδία, η Τσεχία, η Σλοβενία κ.α. όπου στη παραγωγή και τη διάθεση της ενέργειας παίζουν σημαντικό ρόλο πέρα από το κράτος και τους ιδιώτες και οι Δημοτικές Επιχειρήσεις και όπου η Αυτοδιοίκηση είναι ο κύριος διαμορφωτής της ενεργειακής συμπεριφοράς.
3 Ένα μοντέλο ενεργειακής συμπεριφοράς που πρέπει να στηρίζεται : - στην ορθολογική χρήση των ενεργειακών πόρων - στην εξοικονόμηση της ενέργειας - στη κατάκτηση ενεργειακής συνείδησης - στην εν γένει προστασία του περιβάλλοντος Μπορεί η Αυτοδιοίκηση να μην έχει ουσιαστικές αρμοδιότητες στον τομέα της ενέργειας αλλά δεν παύει να είναι ο βασικός παράγοντας διαβούλευσης στο προγραμματισμό και την χωροθέτηση ενεργειακών επενδύσεων, προγραμματίζει τη τοπική ανάπτυξη, θέτει περιορισμούς και όρους, εκφράζει τις απόψεις της τοπικής κοινωνίας, διαμορφώνει τη κοινή γνώμη, εμψυχώνει τους πολίτες, γίνεται δέκτης απόψεων φορέων και πολιτών, αντικρουόμενων πολλές φορές και καλείται να παίξει τον εξισορροπιστικό ή συνθετικό της ρόλο. Παράλληλα όμως οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης αποτελούν ένα σημαντικό καταναλωτή ενέργειας και πρέπει και εκείνοι ως οργανισμοί, ως μονάδες να αναλάβουν συγκεκριμένες δράσεις στη κατεύθυνση της εξοικονόμησης ενέργειας στην ενεργειακή τους κατανάλωση. Σηματοδοτώντας έτσι την ανάγκη για μία αλλαγή της ενεργειακής συμπεριφοράς στο κάθε νοικοκυριό, στο κάθε δημότη αποτελεί ένα στοίχημα για τους ΟΤΑ της χώρας μας να εφαρμόσουμε πολιτικές και δράσεις με στόχο την ενεργειακή αποδοτικότητα που πέραν της συμβολής μας στην εθνική στρατηγική και τις εθνικές δεσμεύσει θα οδηγήσει και στην εξοικονόμηση σημαντικών οικονομικών πόρων. Και για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι πιστεύουμε ότι η αρχή που έγινε με το πρόγραμμα ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ αποτελεί τη πρώτη οργανωμένη και συντεταγμένη προσπάθεια που γίνεται στη χώρα μας και αφορά τους ΟΤΑ. Το πρόγραμμα αυτό που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ 2007 2013 αφορά τους Δήμους και πρωτεύουσες νομών που έχουν πληθυσμό μεγαλύτερο των 10.000 κατοίκων είναι ήδη σε εξέλιξη και στοχεύει όπως πολύ καλά γνωρίζετε στην ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων και των υποδομών των Δήμων αυτών. Παραμένει ανοικτό όμως και σήμερα το θέμα της κάλυψης της ίδιας συμμετοχής από το ΘΗΣΕΑ παρά τις δεσμεύσεις του ΥΠΕΣ που πρέπει επιτέλους να αποφασιστεί. Εκτιμούμε ότι το πρόγραμμα θα καλύψει το 5 10 % των υποδομών των ωφελούμενων Δήμων οι οποίοι μάλιστα με τη πρόσφατη πρόσκληση δεν υπερβαίνουν το 20 % των ΟΤΑ της χώρας. Βλέποντας το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το πρόγραμμα και τις λύσεις που αναμένεται να δώσει ζητάμε : α ) την διασφάλιση των πόρων για την ά προκήρυξη του προγράμματος ( 100 εκ. ευρώ ) β ) την επέκταση του προγράμματος ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ σε όλους τους ΟΤΑ της χώρας καθώς και στους επιλέξιμους Δήμους της α φάσης που δεν υπέβαλλαν πρόταση ένταξης
4 γ ) τη δημιουργία ενός νέου συμπληρωματικού μεσοπρόθεσμου προγράμματος δράσης που θα καλύψει το σύνολο των ενεργειακών αναγκών των ΟΤΑ, στο σύνολο των υποδομών τους αφού εκτιμάται ότι μέσω του ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΏ και με βάση τις προβλεπόμενες χρηματοδοτικές κλίμακες οι Δήμοι μπορούν να καλύψουν μόνο το 5 10 % των υποδομών τους. Ένα τέτοιο πρόγραμμα απαιτεί σημαντικούς πόρους οι οποίοι πιστεύουμε ότι μπορούν να εξευρεθούν από μια μόχλευση πόρων του ΕΣΠΑ, εθνικών και ιδιωτικών πόρων ενώ θα μπορούσε να διερευνηθεί και η δυνατότητα χρηματοδότησής του μέσω δανεισμού με εκχώρηση μέρους των τελών που εισπράττουν οι ΟΤΑ από τη ΔΕΗ. Επίσης θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην υλοποίηση του προγράμματος οι Επιχειρήσεις Ενεργειακών Υπηρεσιών μέσω των Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης που πρέπει επιτέλους να θεσμοθετηθούν και στη χώρα μας. Ένα τέτοιο πρόγραμμα παρά τις δυσκολίες εξεύρεσης πόρων και εφαρμογής θα αποτελούσε μια πρωτοβουλία της Αυτοδιοίκησης με πολλαπλά περιβαλλοντικά, ενεργειακά και οικονομικά οφέλη αφού : 1) Θα εκσυχρονιζόταν το σύνολο των υποδομών και λειτουργιών του Δήμου στη βάση της ενεργειακής αποδοτικότητας 2) Θα κινητοποιούσε ένα τεράστιο επιστημονικό, μελετητικό, τεχνικό, εργατικό δυναμικό στο σύνολο της χώρας προσφέροντας απασχόληση, διατήρηση αλλά και χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας στην εγκατάσταση και προσαρμογή, την εφαρμογή των νέων τεχνικών εξοικονόμησης ενέργειας καθώς και στη συντήρησή τους 3) Θα συνέβαλλε στην ισόρροπη και περιφερειακή ανάπτυξη αφού η συμβολή στην απασχόληση και στη κατανάλωση θα διαρθρωνόταν και στο τοπικό επίπεδο παράγοντας ευεργετικά αποτελέσματα για τις τοπικές οικονομίες και τις τοπικές κοινωνίες σε μια εποχή κρίσης στη αγορά και ιδιαίτερα στα επαγγέλματα που σχετίζονται με την οικοδομική δραστηριότητα 4) Θα επιτυγχανόταν εξοικονόμηση ενέργειας και συνεπώς αντίστοιχων οικονομικών πόρων σε μια κλίμακα από 20 30 %. Μπορεί εύκολα κανείς να καταλάβει το πόσο θα συνέδραμε τους εθνικούς στόχους του 20 20 20. 5) Θα απελευθέρωνε αντίστοιχους πόρους που θα μπορούσαν να μετατραπούν από ενεργειακή δαπάνη σε επενδυτικό πρόγραμμα των ΟΤΑ 6) Θα βοηθούσε στην ανακαίνιση κτιρίων και εγκαταστάσεων καθυστερώντας τη «γήρανσή» τους ή την απαξίωσή τους Μέσα από ένα τέτοιο φιλόδοξο πρόγραμμα αλλά και από την υιοθέτηση μιας νέας περιβαλλοντικής συνείδησης και ορθής ενεργειακής συμπεριφοράς στους ΟΤΑ της χώρας θα μπορούσε να εστιάσει: - Στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων που εξυπηρετούν τις λειτουργίες των ΟΤΑ και στα σχολεία, μέσω παρεμβάσεων στη μόνωση, τη θέρμανση, τη ψύξη, τον
5 ηλεκτροφωτισμό των κτιρίων αυτών αλλά και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στη διαχείριση των ενεργειακών τους απαιτήσεων - Σε μια ολοκληρωμένη παρέμβαση στο σύστημα του δημοτικού φωτισμού μέσω της καλής συντήρησης, της αντικατάστασης των ενεργοβόρων λαμπτήρων με χαμηλής κατανάλωσης, την υιοθέτηση αυτοματισμού για την «έξυπνη» διαχείριση του φωτισμού, τη χρήση φωτοκυττάρων, την αξιοποίηση φωτοβολταϊκών συλλεκτών σε κάποιες περιπτώσεις που θα εξασφαλίζουν την ενεργειακή αυτονομία στο σύστημα οδοφωτισμού - Στην αντικατάσταση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ενεργοβόρων συσκευών με συσκευές νέας τεχνολογίας και χαμηλής ενεγρειακής κατανάλωσης σ όλες τις λειτουργίες των ΟΤΑ - Στην εισαγωγή του ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού ώστε να εφαρμόζονται νέα συστήματα και τεχνολογίες που μειώνουν τη κατανάλωση ενέργειας στις κατ εξοχήν ενεργοβόρες λειτουργίες των αντλιοστασίων των ΔΕΥΑ και των μονάδων βιολογικού καθαρισμού ή και των μονάδων αφαλατώσεων όπου υπάρχουν - Στο τακτικό και ουσιαστικό έλεγχο των δημοτικών οχημάτων ώστε να περιοριστεί η ρύπανση που προκαλούν, με καλύτερο προγραμματισμό των μετακινήσεων τους αλλά και με τη σταδιακή αντικατάσταση των παλιών με νέα οχήματα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, με υβριδικά και άλλα οχήματα που ενσωματώνουν νέες τεχνολογίες. Επιπλέον ο διαδημοτικός σχεδιασμός στο επίπεδο των μεταφορών και της διαχείρισης του δημοτικού στόλου όμορων Δήμων θα μπορούσε να φανεί εξαιρετικά επωφελής στη κατεύθυνση αυτή. Όμως πέραν αυτών οι Δήμοι και οι κοινότητες της χώρας δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουν παράλληλα ένα σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό και το καθορισμό των όρων αναπτυξης της περιοχής τους. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός, η χωροθέτηση δραστηριοτήτων, οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που εφαρμόζονται σε τοπικό επίπεδο αποτελούν αρμοδιότητα ή συναρμοδιότητα ή ευθύνη διαβούλευσης για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης με άμεση και έμμεση επίπτωση στη κατανάλωση ενέργειας. Εφαρμόζοντας τις μεικτές χρήσεις στο πολεοδομικό σχεδιασμό, συνδυάζοντας τους οικιστικούς χώρους με τους χώρους εργασίας και παροχής υπηρεσιών μειώνουμε τις μετακινήσεις και τη κατανάλωση ενέργειας. Η δημιουργία δικτύων ποδηλατοδρόμων και ασφαλούς στάθμευσης των ποδηλάτων, η εφαρμογή ευέλικτης και αξιόπιστης Δημοτικής Συγκοινωνίας, η δημιουργία πάρκινγκ στη περιμετρική ζώνη των πόλεων με παράλληλη χρήση των μαζικών μέσων μεταφοράς, η πεζοδρόμηση εμπορικών και ιστορικών περιοχών πέραν των άλλων αισθητικών και κυκλοφοριακών λόγων αποτελούν μέτρα που συμβάλλουν σημαντικά και στην εξοικονόμηση ενέργειας. Πέραν όμως των δημόσιων και δημοτικών υποδομών οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν μαζί με το κράτος ένα ρυθμιστικό ρόλο σ ότι αφορά και τις ενεργειακές απαιτήσεις των ιδιωτικών κτιρίων. Πολεοδομικές και τοπικές ρυθμίσεις μπορούν να ενθαρρύνουν τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, τη χρήση ηλιακών θερμοσιφώνων, τη χρήση νέων μορφών ενέργειας στη κατοικία και τα επαγγελματικά κτίρια, την ενεργειακή τους αυτονομία μέσω φωτοβολταϊκών συστημάτων, τη θέσπιση ειδικών
6 όρων δόμησης ( π.χ. κεραμοσκεπές ) κτλ.. Οι ΟΤΑ μέσα από την ανάπτυξη του αστικού πρασίνου, τη δημιουργία πάρκων, νησίδων πρασίνου, φυτεύσεις στα πεζοδρόμια και τη χρήση ψυχρών υλικών μπορούν παρεμβαίνοντας στην υποδομή της πόλης να συμβάλλουν ώστε τα ιδιωτικά κτίρια που υπάρχουν στη περιοχή αυτή παρέμβασης να μειώσουν τις ενεργειακές τους ανάγκες αφού δημιουργούνται καλύτερες συνθήκες του περιβάλλοντος χώρου. Φίλες και φίλοι, Πολλές φορές στο παρελθόν αλλά και πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί αντικρουόμενες απόψεις σε σχέση με την εγκατάσταση ενεργειακών μονάδων σε μια περιοχή της χώρας. Δεν μπορεί σε καμμία περίπτωση και στα πλαίσια ενός υγιούς δημοκρατικού προγραμματισμού να μην έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση λόγο και ρόλο για τις σχεδιαζόμενες ενεργειακές επενδύσεις στη περιοχή της. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση μέσω της ΚΕΔΚΕ πρέπει να έχει ουσιαστικό λόγο στη χάραξη της εθνικής ενεργειακής στρατηγικής και δε μπορεί σε καμμιά περίπτωση να μην έχει ρόλο στη χωροθέτηση ενεργειακών επενδύσεων. Δεν μπορεί κανείς ν αγνοεί τις ανάγκες και την έκφραση των τοπικών κοινωνιών. Δε μπορεί να αποκλείεται από ένα συλλογικό επενδυτικό σχήμα ο οικείος ΟΤΑ ή να μην του αποδίδονται ειδικά τέλη και πόροι από τη δραστηριότητα αυτή. Είναι ζητήματα που πρέπει να πάρουν το χαρακτήρα μιας ξεκάθαρης συμφωνίας ενός ξεκάθαρου πλαισίου μεταξύ κράτους, αρμόδιων Υπουργείων, Ανεξάρτητων Αρχών ( ΡΑΕ, ΔΕΣΜΗΕ ),Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ιδιωτών επενδυτών. Γιατί στόχος δεν είναι να παρεμποδίζονται οι ενεργειακές επενδύσεις μέσω των τοπικών αντιδράσεων, αλλά να διευκολύνονται μέσα από το σεβασμό των τοπικών αναγκών και ιδιαιτεροτήτων, μέσα από διαβούλευση με τη τοπική κοινωνία και μέσα από μια πιστή εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων εγκατάστασης και λειτουργίας. Στους μηχανισμούς παρακολούθησης και εποπτείας που σήμερα ανήκουν στο κράτος ( Υπουργεία, Περιφέρεια ) και στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να έχει συμμετοχή, γνώση και ενεργό ρόλο η Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση, να υπάρχει ευρεία ενημέρωση των πολιτών, να υπάρχει κοινωνικός έλεγχος γιατί δεν επιβαρύνεται το περιβάλλον των σπιτιών και των γραφείων, των επενδυτών, αυτοί συνήθως ζουν αλλού, απολαμβάνουν μόνο τα κέρδη της επενδυτικής τους δραστηριότητας, οι αντοχές των τοπικών κοινωνιών δοκιμάζονται, η ποιότητα ζωής στη πόλη μας, στη κωμόπολη και το χωριό μας υποβαθμίζεται. Όμως ζητούμενο πέραν της παραγωγής ενέργειας είναι να δούμε και το σύστημα μεταφοράς ενέργειας. Σύστημα μεταφοράς που χρόνια ολόκληρα, δεκαετίες σχεδιάζεται και αναπτύσσεται αγνοώντας τις τοπικές κοινωνίες. Πυλώνες υπερυψηλής τάσης βρίσκονται σήμερα μέσα στον οικιστικό ιστό, καλώδια κρέμονται πάνω από ταράτσες και μπαλκόνια. Το ίδιο γίνεται και με τα δίκτυα μέσης τάσης μέσα στις πόλεις αλλά και τους υποσταθμούς της ΔΕΗ. Μέσα σε εμπορικά κέντρα πόλεων, σε ιστορικούς χώρους, σε
7 πάρκα αναψυχής περνούν δίκτυα μεταφοράς συμβάλλοντας στην αισθητική τους υποβάθμιση και θέτοντας σε κίνδυνο τη Δημόσια Υγεία. Παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες που έχουν γίνει για υπογείωση των δικτύων αυτών το πρόβλημα παραμένει αφού η ΔΕΗ συνήθως απαιτεί το 50 % και πλέον της δαπάνης να καλύπτεται από τον οικείο ΟΤΑ, ενώ ακολουθείται μια αυθαίρετη και μεροληπτική αντιμετώπιση. Προτείνουμε τη σύναψη μιας προγραμματικής σύμβασης μεταξύ των συναρμόδιων Υπουργείων, της ΚΕΔΚΕ και της ΔΕΗ, 10 ετούς διάρκειας με συγκεκριμμένους ετήσιους στόχους και δέσμευση επαρκών πόρων ούτως ώστε μέχρι το 2020 το πρόβλημα αυτό αν όχι να εκλείψει να περιοριστεί στο ελάχιστο γιατί το κόστος είναι πράγματι τεράστιο. Τα ζητήματα είναι πολυδιάστατα, σύνθετα και απαιτούν γενναίες αποφάσεις και δεσμεύσεις. Για να το διαχειριστούμε ή αν θέλετε καλύτερα να το συνδιαχειριστούμε χρειάζεται μια ξεκάθαρη πολιτική, μια συνεργασία ευθύνης με την επιστημονική κοινότητα, με το ΤΕΕ, τους επιστημονικούς συλλόγους, χρειάζεται σεβασμός στο θεσμικό ρόλο της Αυτοδιοίκησης, ο σεβασμός στον ίδιο τον πολίτη. Ελπίζω και πιστεύω ότι η ημερίδα αυτή θα μας δώσει πολλά ερεθίσματα, θα καταγράψουμε απόψεις και προτάσεις ούτως ώστε να κάνουμε ένα πιο σταθερό βήμα στη κατεύθυνση για μια άλλη ενεργειακή συμπεριφορά, για μια άλλη στάση απέναντι στα ζητήματα της ενέργειας προσδιορίζοντας, τη δική μας συμβολή, τη συμβολή της Αυτοδιοίκησης στη προστασία του περιβάλλοντος, στη διάσωση του πλανήτη και στην αειφορία. Σας ευχαριστώ