Οικογενειακή διαμεσολάβηση: μια εναλλακτική στην δικαστική διαμάχη. Μια ιστορία μεταμόρφωσης. Έχετε παρατηρήσει πώς, ενίοτε, σε αμερικανικές ταινίες ή σειρές, όταν ένα ζευγάρι χωρίζει, αντί να πάει στο δικαστήριο για την διευθέτηση των σχετικών θεμάτων, κάθονται όλοι (σύζυγοι, δικηγόροι κλπ) γύρω από το ίδιο τραπέζι μαζί με ένα τρίτο άτομο που διευκολύνει την συζήτηση, κάνοντας ερωτήσεις, ώσπου τελικά η διαφορά επιλύεται και ζουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα; Αυτή η διαδικασία λέγεται "οικογενειακή διαμεσολάβηση" και έχει εκπληκτικά ποσοστά επιτυχίας στο εξωτερικό, όπου εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες. Πλέον, είναι διαθέσιμη και στην Ελλάδα. Η οικογενειακή διαμεσολάβηση αφορά οποιαδήποτε σύγκρουση μπορεί να προκύψει μέσα στην οικογένεια και, κυρίως, αφορά ζευγάρια που αποφασίζουν να διακόψουν την σχέση τους και καλούνται να "κλείσουν" τις μεταξύ τους εκκρεμότητες. Το διαζύγιο, αυτό κάθε αυτό, η πράξη δηλαδή που διατάσσει την λύση του γάμου (εάν υπάρχει), υποχρεωτικά θα πρέπει να εκδοθεί από την αρμόδια δικαστική αρχή. Ωστόσο, όλα τα υπόλοιπα θέματα, από τον τυχόν διαχωρισμό της κοινής περιουσίας, μέχρι την διατροφή αλλά και την επιμέλεια των παιδιών (εάν υπάρχουν) καθώς και πλείστες άλλες λεπτομέρειες μπορούν να διευθετηθούν με την διαδικασία της διαμεσολάβησης. Πώς, όμως, πρακτικά γίνεται αυτό και γιατί να επιλέξει κάποιος την διαμεσολάβηση κι όχι την "σιγουριά" της πεπατημένης οδού - δηλαδή τον δρόμο των δικαστηρίων; Σε αυτές τις ερωτήσεις θα προσπαθήσω να απαντήσω σήμερα. Ας ξεκινήσουμε με μια ιστορία που, ίσως, να μοιάζει κάπως με την δική σας: Ο Κώστας και η Μυρσίνη ήταν ζευγάρι για 10 χρόνια και, εκτός από το αγοράκι τους τον Γιώργο, 5 ετών όταν άρχισαν τα προβλήματα, μοιράζονταν ένα στεγαστικό και δύο καταναλωτικά δάνεια, ένα αυτοκίνητο και ένα μικρό φουσκωτό σκάφος (βάρκα, για να είμαστε ειλικρινείς). Ενώ στην αρχή τα πράγματα έβαιναν καλώς και το ζευγάρι ζούσε ευτυχισμένες στιγμές, λίγο η ρουτίνα, λίγο οι ευθύνες που όλο και βαραίνουν περισσότερο, λίγο οι προτεραιότητες και οι ανάγκες που αλλάζουν καθώς μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε, ο Κώστας και η Μυρσίνη απομακρύνθηκαν τόσο, που η συμβίωση μεταξύ τους έγινε περισσότερο δυσάρεστη παρά ευχάριστη. Το ζευγάρι αποφάσισε, λοιπόν, να χωρίσει, παρά τις αρχικές ενστάσεις του Κώστα, ο οποίος τελικά εγκατέλειψε το σπίτι πικραμένος και θυμωμένος. Η πληθώρα των θεμάτων προς διευθέτηση συνδυασμένη με το ήδη αρνητικό κλίμα που υπήρχε μεταξύ τους, έκανε την σχέση του Κώστα και της Μυρσίνης ακόμα πιο φορτισμένη. Το αποτέλεσμα ήταν να φτάσουν στο σημείο να επικοινωνούν μόνο μέσω των δικηγόρων τους.
"Δεν θα περάσει το δικό της, θα την τρέχω στα δικαστήρια για πάντα" έλεγε ο Κώστας στην δικηγόρο του, στολίζοντάς την με διάφορα κοσμητικά επίθετα. "Είμαι έτοιμη για όλα και θα παλέψω για αυτά που δικαιωματικά μου ανήκουν. Αρκετά ανέχτηκα έως τώρα από αυτόν" έλεγε στον δικηγόρο της η Μυρσίνη, εκτονώνοντας και την δική της οργή με αντίστοιχα κολακευτικά λόγια για τον Κώστα. Εν τω μεταξύ, το παιδί μεγάλωνε, πιστεύοντας ότι αυτό ήταν η αίτια που οι γονείς του ήταν τόσο θυμωμένοι μεταξύ τους, παρά το γεγονός ότι το δικαστήριο είχε αποφασίσει - μετά από αγωγές και εφέσεις ως προς την κοινή επιμέλεια και τα δικαιώματα και των δυο γονιών. Το δε θέμα της διατροφής δεν έκλεινε ποτέ και κάθε λίγο και λιγάκι ο Κώστας και η Μυρσίνη έρχονταν στα δικαστήρια για εκ νέου προσαρμογή του ποσού. Όσον αφορά στα της περιουσίας και των χρεών του πρώην ζευγαριού, κι εκεί πάλι δικαστήρια, προσπαθώντας να βρουν πώς θα μοιράσουν τι και σε ποιον και ποιος θα πληρώνει τις δόσεις των δανείων. Με λίγα λόγια, δικαστήρια και πάλι δικαστήρια για να συνεχίσουν εκ νέου με δικαστήρια. Τα χρόνια περνούσαν. Τίποτα δεν τους είχε προετοιμάσει για όλη αυτή την πολύχρονη, πολυδάπανη και ψυχοφθόρα δικαστική διαμάχη, η οποία, τελικά, πόλωσε περισσότερο την σχέση τους και τους "κλείδωσε" σε μόνιμη αντιπαλότητα, θυμό και πικρία. Μέσα σε όλα αυτά, η Μυρσίνη κατάφερε να κάνει μια άλλη, ισορροπημένη και όμορφη σχέση και απέκτησε ακόμα ένα παιδί, ένα κοριτσάκι, την Σοφία, την οποία ο Γιώργος λάτρευε και φρόντιζε, ως μεγάλος αδελφός, με περίσσια στοργή και αγάπη. Από την άλλη, ο Κώστας δεν κατάφερε ποτέ να βρει μια μόνιμη σύντροφο ούτε και να ξεπεράσει την ατυχία του παρελθόντος, θεωρούσε δε απαράδεκτη και ανεύθυνη την Μυρσίνη που τόλμησε να ξαναφτιάξει την ζωή της. Αν και έβλεπε τον Γιώργο αρκετά συχνά και περνούσαν πολύ χρόνο μαζί, ποτέ δεν μπόρεσε να διακρίνει την ενοχή του παιδιού για τον χωρισμό των γονιών του, αλλά ούτε και την αλλαγή διάθεσης του προς το καλύτερο, από τότε που η μητέρα του βρήκε τον νέο της σύντροφο και του χάρισε μια πολύτιμη αδελφούλα. Ο Γιώργος είχε αρχίσει να χαμογελάει, μετά από τόσα χρόνια. Επιτέλους. Η ιστορία που μόλις σας περιέγραψα είναι απλά μια εκδοχή όσων μπορούν να συμβούν κατά την διάρκεια πολυετών δικαστικών διενέξεων. Τι θα γινόταν όμως εάν ο Κώστας και η Μυρσίνη είχαν επιλέξει την διαμεσολάβηση; Πάμε πίσω στην ιστορία μας, όταν ο Κώστας αποφάσισε να φύγει από το σπίτι και ξεκίνησε η διαδικασία του διαζυγίου. Η Μυρσίνη, πιστή οπαδός της αμερικανικής βιομηχανίας θεάματος, που λέγαμε στην αρχή, είχε παρακολουθήσει σε πολλές σειρές περιπτώσεις διαμεσολάβησης και αποφάσισε να ρωτήσει τον δικηγόρο της για αυτό. Σκοπός της, αρχικά, ήταν να γλιτώσει χρόνο και χρήμα, αφού τα οικονομικά της δεν ήταν και στην καλύτερη κατάσταση, ενώ η δουλειά της και οι υποχρεώσεις του παιδιού δεν της έδιναν την πολυτέλεια του χρόνου για να τρέχει κάθε λίγο στις δικαστικές αίθουσες και να χάνει μέρες ολόκληρες με αναβολές και εντάσεις. Τελικά, ψάχνοντας και μαθαίνοντας για την διαμεσολάβηση, πίστεψε ότι θα είχε καλύτερα αποτελέσματα και αποφάσισε να την προτείνει στον Κώστα - μέσω του
δικηγόρου της, βεβαίως, αφού αυτή ούτε ζωγραφιστό δεν ήθελε να τον δει, μετά από όλες τις διαδικασίες που την είχε αναίτια, κατά την γνώμη της, υποβάλλει. Ο Κώστας ήταν κάθετα αρνητικός στην αρχή. "Σιγά μην πάω να συμβιβαστώ" έλεγε στην δικηγόρο του "στα δικαστήρια θα πάμε: για να θέλει διαμεσολάβηση, σημαίνει ότι ξέρει ότι θα χάσει στα δικαστήρια. Εγώ δεν θα της κάνω καμία χάρη. Εμείς θα κερδίσουμε, έτσι δεν είναι;". Η δικηγόρος του Κώστα, όμως, ήξερε ότι η διαμεσολάβηση δεν είναι συμβιβασμός και ότι το δικαστικό αποτέλεσμα δεν είναι ποτέ σίγουρο. Μόλις την ειδοποίησε ο συνάδελφος που εκπροσωπούσε την Μυρσίνη σχετικά με αυτή την πρόταση, θέλησε να μάθει περισσότερα. Και η αλήθεια είναι ότι δεν πείστηκε εντελώς, όμως θεώρησε ότι ίσως έκανε καλό στο πρώην ζευγάρι να μην κλιμακώσουν ακόμα περισσότερο την ένταση μεταξύ τους. Με την παραίνεσή της ο Κώστας δέχθηκε, με βαριά κάρδια, να δοκιμάσει και την διαμεσολάβηση. Και τελικά αποδείχθηκε ότι ήταν μια πολύ καλή επιλογή. Κατά την διάρκεια της διαμεσολάβησης, με την βοήθεια των δικηγορών τους και την καταλυτική συνδρομή του διαμεσολαβητή, ο Κώστας και η Μυρσίνη κατάφεραν να προσδιορίσουν τα θέματα που έπρεπε να επιλυθούν. Άφησαν για λίγο πίσω τους το παρελθόν και εστίασαν στο μέλλον, συνεργαζόμενοι σε ένα κλίμα ηρεμίας και ισοτιμίας. Κατάλαβαν και οι δύο ότι ο χωρισμός τους ήταν μια δραματική αλλαγή στην ζωή τους και ότι όλα τα συναισθήματα τους - άρνηση, οργή, θυμός, θλίψη, πικρία, άγχος - είναι απολύτως φυσιολογικά, αλλά δεν τους καθορίζουν, γιατί, ως άνθρωποι, είναι μεγαλύτεροι από αυτά. Αυτό που, ουσιαστικά, συνέβη κατά την διάρκεια της διαμεσολάβησης είναι ότι άλλαξε η δυναμική της σχέσης μεταξύ τους και, από εκεί που ο καθένας είχε οχυρωθεί πίσω από την θέση του, μπόρεσαν να δούνε ότι τελικά είχαν, εκτός των άλλων, και ένα κοινό, ανώτερο και ανυπέρβλητο συμφέρον: το καλό του παιδιού τους. Έτσι, το πρώην ζευγάρι κατάφερε να επιλύσει όλες τις εκκρεμότητες του, ενώ, για οποιοδήποτε πρόβλημα προέκυπτε κατέφευγαν και πάλι στην διαμεσολάβηση, διατηρώντας έτσι το μεταξύ τους κλίμα συνεργασίας. Ο Γιώργος μεγάλωσε καλά, σε δυο διαφορετικά σπίτια, με γονείς που ήταν τουλάχιστον συνεργάσιμοι - αν όχι φιλικοί - μεταξύ τους. Ο Κώστας και η Μυρσίνη κατάφεραν να ξεπεράσουν το παρελθόν και τον χωρισμό τους, να το αποδεχθούν και να συνεχίσουν την ζωή τους. Και οι δύο έκαναν νέες σχέσεις, πιο συνειδητοποιημένες αυτή τη φορά, έχοντας την γνώση και την σοφία του παρελθόντος. Ήλθαν και δυο αδελφούλες για τον Γιώργο, μια από την μαμά και μια από τον μπαμπά, η Σοφία και η Χαρούλα, και οι δυο αξιολάτρευτες, που, ως μεγάλος αδελφός, προστάτευε και φρόντιζε με περισσή αγάπη. Οι παραπάνω εκδοχές της ίδιας ιστορίας έχουν σκοπό να τονίσουν τις διαφορές μεταξύ της διαμεσολάβησης και της προσφυγής στα δικαστήρια. Η δικαστική οδός είναι πολυετής, πολυέξοδη και ψυχοφθόρα, με αβέβαια αποτελέσματα. Κανείς δεν ξέρει ποιος θα χάσει και ποιος θα κερδίσει, γιατί αυτό εναπόκειται στην ευχέρεια του δικαστή.
Αντίθετα, η διαμεσολάβηση διεξάγεται άμεσα συνήθως μέσα σε ένα μήνα, με ταχύτητα χρειάζονται λιγοστές συναντήσεις, είναι πολύ πιο οικονομική και μπορεί να μεταβάλλει το κλίμα από αρνητικό σε ουδέτερο - αν όχι θετικό. Η αμοιβή του διαμεσολαβητή μοιράζεται μεταξύ των δυο μερών και καθορίζεται ελεύθερα, ανάλογα με το αντικείμενο της διαφοράς. Στα δικαστήρια, οι πρώην σύντροφοι βασίζονται στην απόφαση του δικαστή, την οποία οφείλουν να εφαρμόσουν, παρότι αυτή μπορεί να μην ανταποκρίνεται στις πραγματικές τους ανάγκες και συμφέροντα, ενώ, συνήθως, κάποιος από τους δύο ευνοείται από αυτήν περισσότερο και κάποιος λιγότερο ή καθόλου. Αντίθετα, στην διαμεσολάβηση, έχουν οι ίδιοι την ευθύνη των αποφάσεων που θα πάρουν, αφού αυτές είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησης τους: δεν χρειάζεται να υπακούσουν στην αυθαίρετη απόφαση ενός δικαστή, γιατί, πολύ απλά, εκείνοι αποφασίζουν για το μέλλον τους. Με λίγα λόγια, δεν πρόκειται για μία διαδικασία κερδίζω χάνω (win lose situation), αλλά για κερδίζω - κερδίζω (win-win). Μάλιστα, εφόσον το θελήσουν, η συμφωνία στην οποία θα καταλήξουν μπορεί να αποκτήσει εκτελεστότητα, να έχει δηλαδή, ουσιαστικά, την ίδια ισχύ με μια δικαστική απόφαση. Σημειωτέον εδώ ότι ο διαμεσολαβητής δεν είναι δικαστής και δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει οτιδήποτε: ο ρόλος του είναι αμιγώς διευκολυντικός και ουδέτερος, ώστε, χρησιμοποιώντας τις ιδιαίτερες γνώσεις και δεξιότητες του, να βοηθήσει τα μέρη να βρουν μια ωφέλιμη και κοινά αποδεκτή λύση, χωρίς, ωστόσο, να παίρνει το μέρος κανενός. Στα δικαστήρια η διαδικασία είναι δημόσια, με αποτέλεσμα τρίτοι άνθρωποι να γίνονται μάρτυρες μιας ανηλεούς και θλιβερής δικαστικής διαμάχης, να λέγονται δημοσίως λόγια που δύσκολα ξεχνιούνται και να γεννιούνται κουτσομπολιά, με κρίσεις και επικρίσεις από τον κάθε άσχετο. Αντίθετα, η διαμεσολάβηση είναι μια άκρως απόρρητη και εμπιστευτική διαδικασία, κεκλεισμένων των θυρών, όπου κανείς ανεξαιρέτως δεν μπορεί να μεταφέρει σε τρίτους, να χρησιμοποιήσει ενώπιον δικαστηρίου ή ακόμα και να καταθέσει ως μάρτυρας για τα όσα ειπώθηκαν κατά την διάρκειά της. Μάλιστα, εάν κάποιος παραβεί αυτή την υποχρέωση, τότε η ευθύνη του, κατά περίπτωση, εκτός από αστική, μπορεί να είναι και ποινική. Η διαμεσολάβηση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε όλα τα στάδια της διαφοράς, πριν, κατά την διάρκεια ή ακόμα και μετά την έκδοση δικαστικής απόφασης και αναστέλλει όλες τις νόμιμες προθεσμίες. Αυτό σημαίνει ότι, στην διαμεσολάβηση, δεν χάνεται κανένα δικαίωμα προσφυγής στα δικαστήρια και, σε περίπτωση αποτυχίας της, μπορούν να συνεχίσουν εκ νέου όλες οι δικαστικές διαδικασίες. Με άλλα λόγια, μπορεί κανείς να καταφύγει στην διαμεσολάβηση α) πριν καν ξεκινήσει την διαδικασία στα δικαστήρια ή β) εάν έχει ήδη καταθέσει τις σχετικές αγωγές και περιμένει την εκδίκασή τους ή γ) έχει ήδη εκδικασθεί η αγωγή και περιμένει την έκδοση της απόφασης ή δ) έχει εκδοθεί απόφαση και αναμένεται η
εκ νέου εκδίκαση της υπόθεσης από το Εφετείο ή ε) αναμένεται η έκδοση απόφασης ή έχει ήδη εκδοθεί απόφαση από το Εφετείο, ακόμα κι αν αυτή έχει τελεσιδικήσει. Στην Ελλάδα, για να μπορεί η τελική συμφωνία της διαμεσολάβησης να αποκτήσει εκτελεστότητα - δηλαδή ισχύ δικαστικής απόφασης, με ο,τι αυτό συνεπάγεται - τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να συνοδεύονται, κατά την διάρκεια όλης της διαδικασίας, από τους δικηγόρους τους. Η παράσταση του δικηγόρου τούς παρέχει την προστασία που ίσως νιώθουν ότι χρειάζονται και τους εξασφαλίζει νομικά, ώστε το συμφωνητικό που ενδεχομένως θα καταλήξουν και οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα που θα απορρέουν από αυτό να είναι συγκεκριμένα, μετρήσιμα, πραγματοποιήσιμα, ρεαλιστικά και με σαφείς χρονικούς προσδιορισμούς. Η διαδικασία ξεκινά με την υπογραφή (από τον διαμεσολαβητή, τα μέρη και τους δικηγόρους τους) ενός συμφωνητικού υπαγωγής στην διαμεσολάβηση, όπου αναφέρεται επιγραμματικά η διαφορά, η δέσμευση των μερών να προσπαθήσουν να βρουν μια κοινά αποδεκτή λύση, η υποχρέωση για εμπιστευτικότητα, η αμοιβή του διαμεσολαβητή κλπ. Ακολουθεί μια σειρά κοινών αλλά και κατ ιδίαν συναντήσεων κάθε πλευράς με τον διαμεσολαβητή. Τα μέρη είναι ελεύθερα να αποχωρήσουν από την διαδικασία οποτεδήποτε το θελήσουν, ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάνε ότι έχουν δεσμευτεί να κάνουν καλόπιστα ό,τι μπορούν, ώστε να λήξει η διαφωνία τους και να αποφευχθεί μια ατέρμονη δικαστική διαμάχη. Εάν τελικά φτάσουν σε συμφωνία, ο διαμεσολαβητής συντάσσει ένα συμφωνητικό διαμεσολάβησης, το οποίο εμπεριέχει την τελική συμφωνία, και το καταθέτει την επόμενη εργάσιμη ημέρα στην γραμματεία του αρμόδιου Πρωτοδικείου, οπότε και γίνεται εκτελεστός τίτλος. Αντίθετα με τα δικαστήρια, η διαμεσολάβηση δεν είναι επώδυνη διαδικασία. Αναγνωρίζοντας την ένταση των συναισθημάτων, παρέχει ένα ασφαλές περιβάλλον για την ήρεμη εκτόνωση τους. Προάγει την συνεργασία των μερών, επικεντρώνοντας στο μέλλον και όχι στο παρελθόν. Διατηρεί την αξιοπρέπεια των μερών, προστατεύοντάς τα από αδιάκριτα ματιά και επικρίσεις. Εξασφαλίζει τα δικαιώματα και των δυο πλευρών εστιάζοντας στις πραγματικές ανάγκες και τα συμφέροντά τους. Η διαμεσολάβηση είναι σύγκλιση και συνεργασία αντί της πόλωσης και αντιδικίας. Είναι ένας γρήγορος και αποτελεσματικός τρόπος επίλυσης συγκρούσεων, για να μπορούμε να συνεχίζουμε την ζωή μας απελευθερωμένοι από το παρελθόν μας. Είναι πολιτισμός, μια προσπάθεια να δώσουμε στα παιδιά μας ένα καλύτερο, πιο ειρηνικό μέλλον. Ένα πιο ευτυχισμένο μέλλον. Δήμητρα Γαβριήλ Δικηγόρος Διαμεσολαβήτρια
Σημειώσεις διευκρινήσεις 1. Εάν κάποιος επιθυμεί να μάθει περισσότερα για την διαμεσολάβηση, μπορεί να συμβουλευθεί κατ ιδίαν έναν διαπιστευμένο διαμεσολαβητή ή ένα από τα τρία κέντρα εκπαίδευσης και παροχής υπηρεσιών διαμεσολάβησης που λειτουργούν στην Ελλάδα (στον Πειραιά, στην Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα) 2. Το παράδειγμα του Κώστα και της Μυρσίνης, παρά το γεγονός ότι μπορεί να σας φαίνεται οικείο, αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας και οποιαδήποτε ομοιότητα με ανθρώπους η καταστάσεις είναι καθαρά συμπτωματική. 3. Το παραπάνω άρθρο δεν αποτελεί, σε καμία περίπτωση, νομική ή άλλη συμβουλή. Ο σκοπός του είναι αμιγώς πληροφοριακός και ενημερωτικός. 4. Παρά το γεγονός ότι στοιχεία από την επιστήμη της ψυχολογίας μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά την διάρκεια της διαδικασίας, η διαμεσολάβηση δεν είναι ψυχοθεραπεία και ο διαμεσολαβητής δεν είναι σύμβουλος γάμου.