ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ενέργεια Μια αειφόρος, ασφαλής και προσιτή ενέργεια για τους Ευρωπαίους Η Ευρώπη πρέπει να προετοιμαστεί ήδη από τώρα για να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που παράγει, μεταφέρει και καταναλώνει ενέργεια.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΉΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΈΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉΣ ΈΝΩΣΗΣ Η έκδοση αυτή αποτελεί μέρος μιας σειράς που εξηγεί τι κάνει και γιατί η ΕΕ σε διάφορους τομείς πολιτικής και με ποια αποτελέσματα. Μπορείτε να δείτε στην παρακάτω διεύθυνση τα άλλα μέρη της σειράς που είναι διαθέσιμα και να τα τηλεφορτώσετε: http://europa.eu/pol/index_el.htm Γιατί χρειαζόμαστε μια ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική Κοινά συμφέροντα σ έναν στρατηγικό τομέα... 3 Πώς προετοιμάζεται η Ευρώπη Μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενέργεια.... 5 Τι προσφέρει η Ευρώπη Εξουσίες στους καταναλωτές και κίνητρα στον κλάδο της ενέργειας.... 9 Τα εν εξελίξει σχέδια Μετά το 2020: οι προκλήσεις του μέλλοντος... 14 Για περισσότερες πληροφορίες....16 Πώς λειτουργεί η ΕΕ Ευρώπη 2020: η αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρώπης Οι πατέρες της ΕΕ Γεωργία Σύνορα και ασφάλεια Προϋπολογισμός Δράση για το κλίμα Ανταγωνισμός Καταναλωτές Πολιτιστικός και οπτικοακουστικός τομέας Τελωνεία Ανάπτυξη και συνεργασία Ψηφιακό θεματολόγιο και κοινωνία της πληροφορίας Η οικονομική και νομισματική ένωση και το ευρώ Εκπαίδευση, κατάρτιση, νεολαία και αθλητισμός Απασχόληση και κοινωνικές υποθέσεις Ενέργεια Διεύρυνση Επιχειρήσεις Περιβάλλον Καταπολέμηση της απάτης Αλιεία και θαλάσσια πολιτική Ασφάλεια των τροφίμων Εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας Ανθρωπιστική βοήθεια Εσωτερική αγορά Δικαιοσύνη, ιθαγένεια, θεμελιώδη δικαιώματα Μετανάστευση και άσυλο Δημόσια υγεία Περιφερειακή πολιτική Έρευνα και καινοτομία Φορολογία Εμπόριο Μεταφορές Για να κατανοήσουμε τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ενέργεια Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας Εκδόσεις 1049 Βρυξέλλες ΒΕΛΓΙΟ Το κείμενο ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2012. Φωτογραφία εξωφύλλου: Digital Vision/Getty Images 16 σελ. 21 x 29,7 cm ISBN 978-92-79-24115-4 doi:10.2775/48169 Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2013 Ευρωπαϊκή Ένωση, 2013 Η αναπαραγωγή επιτρέπεται, εφόσον αναγράφεται η πηγή. Για οποιαδήποτε χρήση ή αναπαραγωγή μεμονωμένων φωτογραφιών, πρέπει προηγουμένως να ζητηθεί η άδεια απευθείας από τους κατόχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Ε Ν Έ Ρ Γ Ε Ι Α 3 Γιατί χρειαζόμαστε μια ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική Κοινά συμφέροντα σ έναν στρατηγικό τομέα Φως, θέρμανση, μεταφορές, βιομηχανική παραγωγή: όλες αυτές τις υπηρεσίες, που είναι απαραίτητες καθημερινά τόσο για τους πολίτες όσο και για τις επιχειρήσεις, τις οφείλουμε στην ενέργεια. Όμως, οι διαθέσιμοι ορυκτοί πόροι (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακας) δεν είναι ανεξάντλητοι. Πρέπει όχι μόνο να τους διαχειριζόμαστε σωστά, αλλά και να αναπτύξουμε νέους. Η Ευρώπη καταναλώνει όλο και περισσότερη ενέργεια, αλλά και εισάγει όλο και περισσότερη. Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν κατανοήσει ότι είναι προς το συμφέρον τους να δρουν συντονισμένα στον στρατηγικό αυτό τομέα. Έτσι, η Ευρώπη έχει σήμερα κοινούς κανόνες και μπορεί να βαδίζει προς την ίδια κατεύθυνση, ώστε να εξασφαλίζει ικανοποιητική ποσότητα ενέργειας, σε προσιτές τιμές και προκαλώντας τη μικρότερη δυνατή ρύπανση. Η παραγωγή και μεταφορά της ενέργειας μέχρι τον τελικό καταναλωτή απαιτούν τεράστια τεχνολογικά, υλικοτεχνικά και χρηματοδοτικά μέσα. Wintershall Holding GmbH Ένας πολύπλοκος τομέας Παρόλο που το να ανοίξουμε τον υπολογιστή μας ή να βάλουμε μπροστά το αυτοκίνητό μας μάς φαίνεται κάτι απλό, εντούτοις όλα αυτά είναι αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης διαδικασίας. Καταρχάς, θα πρέπει να εξορυχθούν από το έδαφος ενεργειακοί πόροι, όπως το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο και ο άνθρακας. Στη συνέχεια, να μετατραπεί σε θερμότητα η καύση του ξύλου και σε ηλεκτρική ενέργεια η δύναμη του ανέμου από τις ανεμογεννήτριες, η δύναμη του νερού από τα υδροηλεκτρικά φράγματα και το φως του ήλιου από τους ηλιακούς συλλέκτες. Στη συνέχεια, θα πρέπει να μεταφέρουμε αυτή την ενέργεια, συχνά διασχίζοντας ωκεανούς ή θάλασσες, μέχρι το σημείο της κατανάλωσής της. Αυτό προϋποθέτει κατάλληλες εγκαταστάσεις που να εξασφαλίζουν τον απρόσκοπτο ενεργειακό εφοδιασμό για ολόκληρες δεκαετίες. Για να γίνει αυτό απαιτούνται τεράστια τεχνολογικά, υλικοτεχνικά και χρηματοδοτικά μέσα. Η ενέργεια αποτελεί έναν τομέα στρατηγικής σημασίας, γιατί μας είναι απαραίτητη. Τη χρειαζόμαστε όχι μόνο για τον φωτισμό, την προστασία μας από το κρύο και τη μεταφορά ανθρώπων και προϊόντων, αλλά και γιατί σ αυτήν στηρίζονται όλοι οι τομείς της οικονομίας: η γεωργία, η βιομηχανία και οι υπηρεσίες, μέχρι και η επιστημονική πρόοδος. Για να έχουμε τη σημερινή ποιότητα ζωής χρειαζόμαστε τεράστιες ποσότητες ενέργειας. Αυτό όμως έχει σαν αποτέλεσμα τη ρύπανση (ατμοσφαιρική ρύπανση, ρύπανση του νερού, του εδάφους, επιπτώσεις στο κλίμα), τις συνέπειες της οποίας θα πρέπει να μειώσουμε στο ελάχιστο. Ο μεγαλύτερος εισαγωγέας στον κόσμο Ένα από τα χαρακτηριστικά της Ευρώπης είναι η ενεργειακή της εξάρτηση από το εξωτερικό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η δεύτερη οικονομία σε παγκόσμια κλίμακα, καταναλώνει μεν το ένα πέμπτο της ενέργειας που παράγεται στον ΠΩΣ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΤΟ ΜΕΡΙΔΙΟ ΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΟΡΥΚΤΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ (1995-2010) 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Source: Eurostat. 1995 2000 2005 2010 Σύνολο Άνθρακας Πετρέλαιο Φυσικό αέριο
Γ Ι Α Ν Α Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Ο Υ Μ Ε Τ Ι Σ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ 4 κόσμο, διαθέτει όμως ελάχιστα αποθέματα ενεργειακών πόρων. Ευτυχώς, το λεγόμενο «ενεργειακό μας πακέτο» χαρακτηρίζεται από έναν μεγάλο βαθμό διαφοροποίησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο: πολυάριθμα φράγματα στην Αυστρία, ανθρακωρυχεία στην Πολωνία, πυρηνικοί σταθμοί στη Γαλλία, πετρελαιοπηγές στη Βόρεια Θάλασσα και κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ολλανδία και τη Δανία. Κάθε ευρωπαϊκή χώρα έχει τους δικούς της ενεργειακούς πόρους και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι οι ευρωπαϊκές χώρες είναι μεταξύ τους αλληλέγγυες, ώστε να επωφελούνται από αυτή τη διαφοροποίηση. Η ενεργειακή μας εξάρτηση έχει επιπτώσεις στην οικονομία μας. Αγοράζουμε το πετρέλαιό μας από τις χώρες του ΟΠΕΚ (Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών) και τη Ρωσία, και το φυσικό μας αέριο από τη Ρωσία, τη Νορβηγία και την Αλγερία. Αυτό σημαίνει απώλεια πλούτου για την Ευρώπη ύψους άνω των 350 δισ. ευρώ ετησίως, η οποία αυξάνεται συνεχώς. Μία λύση υπάρχει: η Ευρώπη να είναι αποτελεσματική, αλληλέγγυα και φιλόδοξη για να μπορέσει να διαφοροποιήσει τις ενεργειακές της πηγές και τους διαύλους του ενεργειακού της εφοδιασμού. Οι στόχοι της ΕΕ Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει τις αναγκαίες εξουσίες και τα μέσα για τη χάραξη μιας ενεργειακής πολιτικής που θα έχει τους εξής στόχους: να εξασφαλίσει τον ενεργειακό της εφοδιασμό να φροντίσει ώστε οι τιμές της ενέργειας να μην αποτελούν τροχοπέδη για την ανταγωνιστικότητά της να προστατεύσει το περιβάλλον και, κυρίως, να αγωνιστεί κατά της κλιματικής αλλαγής να αναπτύξει τα ενεργειακά δίκτυα. Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να αναπτύξουν τις ενεργειακές πηγές της επιλογής τους. Θα πρέπει όμως να λάβουν υπόψη τους στόχους της ΕΕ σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές. Ο κλιματικός παράγοντας Διακεκριμένοι επιστήμονες απέδειξαν το τεράστιο κόστος της κλιματικής αλλαγής, αν ο κόσμος δεν αρχίσει ήδη από τώρα να μειώνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό αφορά άμεσα τον τομέα της ενέργειας, ο οποίος εξαρτάται κατά 80 % και πλέον από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία εκπέμπουν κατά την καύση τους CO 2, το κυριότερο αέριο του θερμοκηπίου. Συνεπώς, το μέλλον του τομέα της ενέργειας στην Ευρώπη εξαρτάται από τη μείωση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων και την αύξηση της χρήσης πηγών ενέργειας με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές. Η Ευρώπη μπορεί να δράσει από κοινού Το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών χωρών για τον τομέα της ενέργειας χρονολογείται από παλιά. Και συγκεκριμένα, αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη βούληση των χωρών «να θέσουν τα μέσα του πολέμου στην υπηρεσία της ειρήνης», όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Ζαν Μονέ, ένας από τους πατέρες της ενωμένης Ευρώπης. Έτσι, ο άνθρακας και ο χάλυβας, από τη μια, και η πυρηνική ενέργεια, από την άλλη, αποτέλεσαν αντίστοιχα τις βάσεις πάνω στις οποίες θεμελιώθηκαν οι πρώτες ευρωπαϊκές Συνθήκες: η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ, που έληξε το 2002) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ) που ισχύει μέχρι σήμερα. Ήδη από τη δεκαετία του 60, οι χώρες της Ευρώπης κατάλαβαν τη σημασία της αλληλεγγύης σε περίπτωση προβλημάτων ενεργειακού εφοδιασμού. Έτσι, αποφάσισαν την από κοινού αξιοποίηση των στρατηγικών αποθεμάτων πετρελαίου και μια κοινή διαδικασία σε περίπτωση κρίσης. Σήμερα, η ενεργειακή πολιτική συνδέεται και με πολλούς άλλους τομείς, όπως: η βιομηχανία, το περιβάλλον, οι μεταφορές, η έρευνα και η καινοτομία, ακόμα και οι εξωτερικές σχέσεις. Μια ενιαία αγορά μισού δισεκατομμυρίου Ευρωπαίων. NASA/Goddard Space Flight Center
Ε Ν Έ Ρ Γ Ε Ι Α 5 Πώς προετοιμάζεται η Ευρώπη Μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενέργεια Δεδομένου ότι η Ευρώπη διαθέτει ελάχιστα ενεργειακά αποθέματα, είναι αναγκασμένη να εισάγει πάνω από το 50 % της ενέργειας που χρειάζεται. Και, καθώς οι τιμές της ενέργειας εξαρτώνται από τις παγκόσμιες αγορές, η Ευρώπη υφίσταται τις συνέπειες. Συνεπώς, η μόνη λύση για τη μείωση των ενεργειακών μας δαπανών είναι να μειώσουμε τις ποσότητες που καταναλώνουμε. Αυτό είναι προφανές. Όμως, είναι δυνατόν να καταναλώνουμε λιγότερο και συγχρόνως να έχουμε το ίδιο επίπεδο ζωής και τις ίδιες ανέσεις; Εξοικονόμηση ενέργειας Η απάντηση είναι ναι, ακόμα κι αν αυτό δεν είναι εύκολο: με καλύτερη κατανάλωση, με μεγαλύτερη απόδοση. Αυτό είναι προς όφελός μας, γιατί έτσι περιορίζουμε τις εκπομπές CO 2, μειώνουμε την εξάρτησή μας από τις εισαγωγές ενέργειας, δημιουργούμε θέσεις απασχόλησης και εξάγουμε την τεχνογνωσία μας. Η καλύτερη ενεργειακή απόδοση αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους της ΕΕ για το 2020. Οι ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν ότι θα πρέπει να εξοικονομηθεί το 20 % της προβλεπόμενης για το 2020 κατανάλωσης ενέργειας. Πρόκειται για έναν πολύ φιλόδοξο στόχο, γιατί αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει μείωση ενέργειας ισοδύναμης με 400 και πλέον σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει η ΕΕ να ζητήσει από τα κράτη μέλη της να μειώσουν τη σπατάλη ενέργειας που προκαλείται από τη χρήση των ηλεκτρικών συσκευών, τη βιομηχανία, τις μεταφορές και τα κτίρια. Τα κτίρια αποτελούν τομέα-κλειδί, καθώς σ αυτά καταναλώνεται το 40 % της ενέργειας (κατανάλωση που κατά 80 % προορίζεται για θέρμανση). Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να καταρτίσουν σχέδια για την επίτευξη του στόχου της ΕΕ όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση. Μέσα σ ένα κλίμα οικονομικής κρίσης, η ΕΕ θα πρέπει να επιδείξει δημιουργικό πνεύμα για να ενθαρρύνει τις επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση. Γιατί, ακόμα κι αν αυτές έχουν υψηλές αποδόσεις και γρήγορη απόσβεση, προϋποθέτουν την προκαταβολή χρημάτων. Όμως, με τον προϋπολογισμό που διαθέτει η ΕΕ και με τη βοήθεια των Ένα στοίχημα για την Ευρώπη: πώς θα καταναλώνουμε λιγότερο διατηρώντας την ίδια ποιότητα ζωής. Fotolia
Γ Ι Α Ν Α Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Ο Υ Μ Ε Τ Ι Σ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ 6 χρηματοπιστωτικών της ιδρυμάτων, είναι σε θέση να βοηθήσει τα κράτη μέλη να χρηματοδοτήσουν τα σχέδιά τους όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση. Μια πραγματική ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας Η ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο μπορούν καταρχήν να κυκλοφορούν ελεύθερα διά μέσου των δικτύων που υπάρχουν σε όλο το ευρωπαϊκό έδαφος. Η μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά της ενέργειας ευνοεί τον ανταγωνισμό τόσο ανάμεσα στους παραγωγούς όσο και στους προμηθευτές. Αυτό θεωρητικά σημαίνει ότι η ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο μπορούν να αγοράζονται και να πωλούνται οπουδήποτε. Στόχος είναι η απόκτηση ενέργειας υψηλής ποιότητας στην πιο λογική τιμή. Όμως, η αγορά των 500 εκατομμυρίων καταναλωτών δεν είναι ακόμη αρκετά ανεπτυγμένη, δεδομένου ότι πολλοί εθνικοί κανόνες εξακολουθούν να περιορίζουν την ανάπτυξη των επιχειρήσεων ενέργειας πέραν των εθνικών συνόρων τους. Ένα παράδειγμα είναι οι τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας όπως αυτές καθορίζονται από τις κυβερνήσεις. Ορισμένες μάλιστα επιχειρήσεις έχουν προνομιακή πρόσβαση στα δίκτυα. Έτσι, οι επενδυτές διστάζουν, αφού οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές. Επιπλέον, αυτό δυσχεραίνει και την ανανέωση των παλιών εγκαταστάσεων. Θα πρέπει, συνεπώς, να βελτιωθούν οι όροι ανταγωνισμού και να θεσπιστούν κοινοί κανόνες για την ισότιμη χρήση των δικτύων. Ο ρόλος της ΕΕ εν προκειμένω είναι καθοριστικής σημασίας γιατί, πέρα από τη θέσπιση κανόνων, η ΕΕ μπορεί, χάρη στις εκτεταμένες εξουσίες που διαθέτει, να εποπτεύει τις αγορές για να εμποδίζει κάποιες επιχειρήσεις να επωφελούνται από την ύπαρξη μονοπωλιακών σχεδόν συνθηκών. Κατάλληλα ενεργειακά δίκτυα Θα πρέπει επίσης να εκσυγχρονιστούν και να αναπτυχθούν τα ενεργειακά δίκτυα, όχι μόνο για να αντιμετωπιστούν οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες σε ενέργεια, αλλά και για να διαφοροποιηθούν οι υπάρχοντες πόροι και να λειτουργεί απρόσκοπτα η αγορά. Μέσα στην προσεχή δεκαετία, θα απαιτηθούν τεράστιες επενδύσεις σε ενεργειακά δίκτυα, οι οποίες υπολογίζονται σε 1 000 δισ. ευρώ. Στον τομέα αυτόν, η Ευρώπη στηρίζει όλα τα κράτη μέλη, δεδομένου ότι είναι προς το συμφέρον όλων να δημιουργηθούν γραμμές υψηλής τάσης και αγωγοί φυσικού αερίου για καλύτερη σύνδεση μεταξύ τους, καθώς και να αναπτυχθεί η αποθήκευση ενέργειας. Αυτό όχι μόνο θα ευνοήσει το εμπόριο, αλλά και θα ενισχύσει την αλληλεγγύη σε περίπτωση ανισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στο ευρωπαϊκό έδαφος. Στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας υψηλής τάσης, που κατασκευάστηκαν αρχικά για να συνδέουν τους μεγάλους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με τις πλησιέστερες ζώνες κατανάλωσης, πρέπει να ενταχθούν και οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από απομεμακρυσμένες και μεταβαλλόμενες ανανεώσιμες πηγές. Τέλος, τα δίκτυα διανομής πρέπει να καθιστούν δυνατή την πιο ευέλικτη χρήση της ηλεκτρικής Οι επιχειρήσεις και οι πολίτες της ΕΕ πρέπει να μπορούν να έχουν ασφαλή και ποιοτική ενέργεια. Fotolia
Ε Ν Έ Ρ Γ Ε Ι Α 7 ενέργειας, ώστε να γίνεται καλύτερη διαχείριση των αιχμών κατανάλωσης, ή να συμπεριλαμβάνουν και την ιδιωτική μικροπαραγωγή (π.χ. ηλιακοί συλλέκτες). Όμως, θα χρειαστεί ακόμα πολύς χρόνος μέχρι τα σχέδια των δικτύων να λάβουν τις σχετικές άδειες. Η ΕΕ πρέπει λοιπόν να ενθαρρύνει την ανάπτυξη των ενεργειακών δικτύων θέτοντας προτεραιότητες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, επισπεύδοντας την κατασκευή των τμημάτων που λείπουν και εκσυγχρονίζοντας τα δίκτυα, κυρίως στα ανατολικά της Ευρώπης. Δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στον συντονισμό των δικτύων, αλλά και να παρέχει οικονομική στήριξη σε ορισμένα σχέδια, τα οποία, αν και αναγκαία, ενέχουν υψηλό οικονομικό κίνδυνο. Όλα για τον καταναλωτή Τελικά, όλα αυτά έχουν έναν και μοναδικό στόχο: να ωφεληθούν οι καταναλωτές, είτε αυτοί είναι ιδιώτες είτε επιχειρήσεις, μικρές ή μεγάλες. Οι καταναλωτές έχουν δικαιώματα, τα οποία θα πρέπει να γνωρίζουν καλύτερα ώστε να μπορούν να επωφελούνται πλήρως από τις δυνατότητες που τους προσφέρει η εσωτερική αγορά ενέργειας. Για παράδειγμα, έχουν το δικαίωμα να αλλάζουν εύκολα προμηθευτή, να λαμβάνουν ξεκάθαρους λογαριασμούς και συγκρίσιμες προσφορές, να γνωρίζουν την προέλευση της ηλεκτρικής τους ενέργειας, ακόμα και την κατανάλωσή τους ανά πάσα στιγμή. Η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες θα παίζουν ολοένα σημαντικότερο ρόλο στον συγκεκριμένο τομέα, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη συμμετοχή των καταναλωτών στην αγορά της ενέργειας. Μόνο με κανονιστικές ρυθμίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα μπορούν οι καταναλωτές να αντιμετωπίζονται ισότιμα και να επωφελούνται από τις οικονομίες κλίμακας της βιομηχανίας. Επομένως, η Ευρώπη θα πρέπει να θεσπίσει τα αναγκαία πρότυπα, κυρίως για την προστασία των δεδομένων των μετρητών. Επίσης, οι καταναλωτές πρέπει να μπορούν να αγοράζουν λιγότερο ενεργοβόρες συσκευές, των οποίων την πραγματική κατανάλωση να γνωρίζουν επακριβώς, ώστε να είναι πλήρως ενημερωμένοι κατά τη στιγμή της αγοράς τους. Οι επιχειρήσεις, από την πλευρά τους, πρέπει να μπορούν να αγοράζουν την ενέργεια που χρειάζονται με ασφάλεια και εκεί που τη βρίσκουν φθηνότερη. Μόνο με πραγματικές συνθήκες ανταγωνισμού μπορούμε να έχουμε λογικές τιμές και όχι τεχνητά πολύ υψηλές ή πολύ χαμηλές, ώστε να υπάρχει κίνητρο για επενδύσεις στην παραγωγή ενέργειας. Η ασφάλεια: ένα στοίχημα για τους πολίτες Η ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική πρέπει επίσης να είναι επωφελής για τους πολίτες, υπό την έννοια ότι πρέπει να εγγυάται την ασφάλειά τους τόσο κατά την παραγωγή όσο και κατά τη μεταφορά της ενέργειας. Τα κράτη μέλη έχουν επίγνωση της σημασίας που έχει ο συντονισμός και η εναρμόνιση των προτύπων ασφαλείας των κρίσιμης σημασίας ενεργειακών εγκαταστάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία έδειξε πόσο σημαντική είναι η πυρηνική ασφάλεια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει και αυτή να μπορεί να εγγυάται την ασφάλεια των ευρωπαϊκών πυρηνικών σταθμών και τη διαχείριση των πυρηνικών αποβλήτων σύμφωνα με τα αυστηρότερα πρότυπα. Τα πρότυπα που θεσπίστηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την προστασία του πληθυσμού και των εργαζομένων στον πυρηνικό κλάδο από τη ραδιενεργό ακτινοβολία είναι πλέον τα ίδια σε όλη την Ευρώπη. Τέλος, η Ευρώπη θα πρέπει να μεριμνά ώστε το εμπόριο ουρανίου στο έδαφός της να διεξάγεται πάντα με τρόπο που να μην τροφοδοτεί ούτε το λαθρεμπόριο ούτε τη διάδοση των πυρηνικών όπλων. Όλοι αυτοί οι κανόνες μπορούν να αποτελέσουν σημεία αναφοράς για ολόκληρο τον κόσμο. Σε ό,τι αφορά τα άλλα είδη ενεργειακών εγκαταστάσεων, όπως οι υπεράκτιες εγκαταστάσεις εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου, θα πρέπει να αποφευχθεί κάθε ενδεχόμενη καταστροφή στα ανοιχτά των ευρωπαϊκών ακτών, όπως η τεράστια πετρελαιοκηλίδα που προκλήθηκε στον Κόλπο του Μεξικού το 2010. Πρωτοπόροι στην τεχνολογία χωρίς άνθρακα Για να μπορεί να παράγει ενέργεια χωρίς εκπομπές CO 2, η Ευρώπη πρέπει να κάνει μια τεχνολογική επανάσταση. Έτσι, τον Μάρτιο του 2008 η ΕΕ ενέκρινε στρατηγικό σχέδιο για τις ενεργειακές τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Στόχος του σχεδίου είναι να φέρει σε επαφή όλους τους ενδιαφερόμενους βιομηχανικούς κλάδους για να συνεργαστούν και να επωφεληθούν από τη στήριξη της ΕΕ. Ορισμένες βιομηχανικές πρωτοβουλίες αφορούν την παραγωγή και τις πηγές ενέργειας, π.χ. τα βιοκαύσιμα, την αιολική, την ηλιακή και την πυρηνική ενέργεια, καθώς και τις κυψέλες καυσίμου και τη χρήση υδρογόνου. Άλλες πρωτοβουλίες αφορούν την καλύτερη διαχείριση της ενέργειας στις λεγόμενες «έξυπνες πόλεις», την παγίδευση και υπόγεια αποθήκευση CO 2, καθώς και τα ηλεκτρικά δίκτυα του μέλλοντος. Στόχος είναι οι νέες αυτές τεχνολογίες να γίνουν προσιτές και αποδοτικές, ώστε να μπορέσουν κάποτε να αντικαταστήσουν τις σημερινές και, έτσι, να μειωθούν οι εκπομπές CO 2 του ευρωπαϊκού ενεργειακού τομέα. Μόνο με συντονισμένη προσπάθεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, με δεδομένους τους τεράστιους οικονομικούς κινδύνους που συνεπάγεται: το κόστος του ευρωπαϊκού σχεδίου μέχρι το 2020 υπολογίζεται σε 50 δισ. ευρώ!
Γ Ι Α Ν Α Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Ο Υ Μ Ε Τ Ι Σ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ 8 Μια διπλωματία για την ενέργεια Η Ευρώπη, η μεγαλύτερη αγορά του κόσμου, πρέπει να υποστηρίξει τα συμφέροντά της σε διεθνές επίπεδο προκειμένου να εξασφαλίσει τον ενεργειακό της εφοδιασμό. Όταν μια αγορά έχει ένα τέτοιο μέγεθος, αλλά εξαρτάται σε τέτοιο βαθμό από το εξωτερικό, δεν μπορεί να μένει αδρανής μπροστά σ αυτά που συμβαίνουν γύρω της, ιδίως σε μια εποχή που ο κόσμος όλος εντείνει τις προσπάθειες για αναζήτηση ενεργειακών πόρων. Το πρόβλημα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δυσκολευόταν ανέκαθεν να μιλά με μία φωνή, και μάλιστα σήμερα που πρέπει να ασκήσει την επιρροή της έναντι των μεγάλων χωρών παραγωγής ενέργειας, αλλά και των μεγάλων χωρών κατανάλωσης. Η Ευρώπη θα πρέπει, καταρχάς, να εξασφαλίσει ότι οι γειτονικές της χώρες εξυπηρετούν τις ενεργειακές της ανάγκες, κυρίως για τη διαμετακόμιση της ενέργειας από τις χώρες που την προμηθεύουν με φυσικό αέριο και πετρέλαιο, αλλά και για τη διεύρυνση της ενεργειακής της αγοράς. Η ενέργεια θα πρέπει επίσης να αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος των εξωτερικών ευρωπαϊκών πολιτικών: της αναπτυξιακής βοήθειας, του εμπορίου και των διμερών συμφωνιών συνεργασίας. Είναι και αυτός ένας τρόπος για την προώθηση των εξαγωγών της ευρωπαϊκής τεχνολογίας αιχμής. Μια δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων Η ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική είναι υπόθεση όλων των Ευρωπαίων. Πράγματι, η ευρωπαϊκή νομοθεσία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις εθνικές νομοθεσίες, κυρίως στον τομέα της ενέργειας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (του οποίου οι βουλευτές εκλέγονται κάθε πέντε χρόνια από τους Ευρωπαίους) και το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο οποίο εκπροσωπούνται οι κυβερνήσεις των κρατών μελών) ψηφίζουν από κοινού την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ενέργεια, εκτός από εκείνη που αφορά τον πυρηνικό τομέα και τη φορολογία της ενέργειας, που ψηφίζεται αποκλειστικά από το Συμβούλιο Υπουργών. Τα κράτη μέλη συμμετέχουν ουσιαστικά από πολύ νωρίς στην εκπόνηση των ευρωπαϊκών κειμένων, μέσω των επιτροπών εθνικών εμπειρογνωμόνων. Οι επαγγελματικές οργανώσεις και η κοινωνία των πολιτών συμμετέχουν σ αυτή τη διαφανή διαδικασία, δεδομένου ότι ζητείται η γνώμη τους σε διάφορα στάδια της διαβούλευσης όταν δεν τη δίνουν με δική τους πρωτοβουλία! ΑΠΟ ΠΟΥ ΕΙΣΑΓΕΙ Η ΕΥΡΩΠΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ; Παραδοσιακοί στρατηγικοί προμηθευτές Νέοι στρατηγικοί προμηθευτές ΝΟΡΒΗΓΊΑ ΡΩΣΊΑ ΥΦΑ (*) ΟΠΕΚ ΚΑΣΠΊΑ (*) ΥΦΑ: υγροποιημένο φυσικό αέριο (Κατάρ, Αλγερία, Νιγηρία). ΑΛΓΕΡΊΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΉ ΜΕΣΌΓΕΙΟΣ ΙΡΆΚ Union européenne
Ε Ν Έ Ρ Γ Ε Ι Α 9 Τι προσφέρει η Ευρώπη Εξουσίες στους καταναλωτές και κίνητρα στον κλάδο της ενέργειας Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει μια άνευ προηγουμένου προστασία στους ευρωπαίους καταναλωτές: προστασία σε ευπαθείς ομάδες καταναλωτών, ενίσχυση των εξουσιών των ελεγκτικών αρχών όσον αφορά την άσκηση ελέγχου και την επιβολή κυρώσεων, και σαφήνεια των λογαριασμών. Όμως, η επανάσταση που όλοι περιμένουν είναι η επανάσταση των «έξυπνων» μετρητών και δικτύων που προωθεί η ΕΕ για μεγαλύτερη συμμετοχή των καταναλωτών. Οι λογαριασμοί θα βασίζονται στην πραγματική κατανάλωση, ενώ οι πελάτες θα μπορούν ανά πάσα στιγμή να γνωρίζουν την κατανάλωσή τους και, συνεπώς, να λαμβάνουν μέτρα για τη μείωση του λογαριασμού τους. Η ΕΕ χρησιμοποιεί τις αναγκαίες δικλείδες ασφαλείας για την προστασία του ιδιωτικού βίου και των πληροφοριών που συλλέγονται μέσω των «έξυπνων» μετρητών. Όσον αφορά την πληροφόρηση, οι ευρωπαίοι πολίτες μπορούν τώρα να επιλέγουν και να αγοράζουν τις ηλεκτρικές τους συσκευές πλήρως ενημερωμένοι, χάρη στη σήμανση της ενεργειακής απόδοσης. Η σήμανση αυτή έχει επεκταθεί, μεταξύ άλλων, και σε πολλές οικιακές ηλεκτρικές συσκευές και στα είδη εξοπλισμού γραφείου. Η εξέλιξη αυτή ενθάρρυνε τους κατασκευαστές να προτείνουν προϊόντα λιγότερο ενεργοβόρα, τα οποία μειώνουν αντίστοιχα τον λογαριασμό, δεδομένου ότι το πραγματικό κόστος αγοράς ενός προϊόντος δεν περιλαμβάνει μόνο την τιμή αγοράς του αλλά και το κόστος χρήσης του. είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η προσφορά, να βελτιωθεί συνολικά η ποιότητα των υπηρεσιών και να διατηρηθούν οι τιμές σε λογικά επίπεδα. Για να κατοχυρώσει τα οφέλη αυτά, η Ευρωπαϊκή Ένωση προώθησε τη δημιουργία εθνικών αρχών, που ονομάζονται συνήθως «ρυθμιστικές αρχές» του τομέα της ενέργειας. Πρόκειται για τους «χωροφύλακες» του συστήματος, οι οποίοι μεριμνούν για την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος, δηλαδή των συμφερόντων των καταναλωτών. Έχουν εκτεταμένες εξουσίες ώστε να μπορούν να επιβάλλουν κυρώσεις σε περιπτώσεις αντιανταγωνιστικών πρακτικών και να βοηθούν τους καταναλωτές να κάνουν την καλύτερη δυνατή επιλογή. Οι ρυθμιστικές αρχές καθορίζουν δικαιότερα τα τιμολόγια μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε αφενός οι διαχειριστές του δικτύου να αμείβονται εύλογα και να ενθαρρύνονται να επενδύουν, και αφετέρου να μην επιβαρύνεται ο λογαριασμός του τελικού καταναλωτή. Παρ όλ αυτά, οι τιμές της ενέργειας δεν είναι σίγουρο ότι θα μειωθούν, δεδομένου ότι εν πολλοίς εξαρτώνται από τις παγκόσμιες τιμές πετρελαίου, οι οποίες είναι ανεξέλεγκτες. Ο μόνος, λοιπόν, τρόπος για να μειωθεί ο λογαριασμός Για να μειωθεί ο λογαριασμός της ενέργειας Η κατάργηση των μονοπωλίων στις αγορές της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους καταναλωτές να επιλέγουν τον προμηθευτή τους. Σε πρόσφατη μελέτη υπολογίστηκαν μάλιστα και τα οικονομικά οφέλη: η αλλαγή προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου μπορεί να οδηγήσει σε εξοικονόμηση άνω των 13 δισ. ευρώ ετησίως (100 ευρώ ανά νοικοκυριό). Οι επιχειρήσεις ήταν οι πρώτες που έσπευσαν να επιλέξουν προμηθευτή ενέργειας και φυσικού αερίου. Η ενέργεια αντιπροσωπεύει σημαντικό μερίδιο του κόστους παραγωγής των μεγάλων ευρωπαϊκών βιομηχανικών κλάδων. Αυτό ισχύει τόσο για τις μεγάλες όσο και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους προμηθευτές ενέργειας Χάρη στη σήμανση της ενεργειακής απόδοσης, μπορούμε τώρα να επιλέγουμε τις ηλεκτρικές μας συσκευές πλήρως ενημερωμένοι.
Γ Ι Α Ν Α Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Ο Υ Μ Ε Τ Ι Σ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ 10 είναι να καταναλώνουμε καλύτερα. Αν οι ευρωπαϊκοί στόχοι στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας επιτευχθούν το 2020, αυτό σημαίνει ότι κάθε ευρωπαϊκό νοικοκυριό θα εξοικονομεί 1 000 ευρώ ετησίως. Εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού Το γεγονός ότι σήμερα σπανίως συμβαίνουν διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος στην Ευρώπη οφείλεται κυρίως στη συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων των δικτύων, την οποία καθιέρωσε η ΕΕ. Αντίθετα, για το φυσικό αέριο η Ευρώπη εξαρτάται κατά το ήμισυ από τις εισαγωγές της, οι οποίες ορισμένες φορές έρχονται από πολύ μακριά. Τυχόν διακοπή του εφοδιασμού της για λόγους ανεξάρτητους της θέλησής της μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η ΕΕ διαθέτει έναν λεπτομερέστατο μηχανισμό αλληλεγγύης που επιτρέπει την πρόσβαση σε αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου. Αλλά, καλύτερα να προλαμβάνουμε παρά να θεραπεύουμε. Γι αυτό, δημιούργησε το δικό της παρατηρητήριο των αγορών ενέργειας, καθώς και ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης από κοινού με τη Ρωσία. Μεγαλύτερη αλληλεγγύη ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες μειώνει τον κίνδυνο έλλειψης φυσικού αερίου ή διακοπής ηλεκτρικού ρεύματος. Διδάγματα από την «κρίση του φυσικού αερίου» του Ιανουαρίου 2009 Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ευρωπαϊκή βιομηχανία χρειάστηκε να συντονίσουν τη δράση τους για να αντιμετωπίσουν την απρόβλεπτη έλλειψη φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσα στον χειμώνα. Ορισμένες χώρες, όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο, βρέθηκαν αποκομμένες επειδή δεν διέθεταν αγωγούς φυσικού αερίου που να τις συνδέουν με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η Ευρώπη συνειδητοποίησε ξαφνικά ότι είναι ευάλωτη στις κρίσεις του ενεργειακού εφοδιασμού. Το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Οικονομικής Ανάκαμψης διέθεσε, μεταξύ άλλων, κονδύλια ύψους άνω του 1,3 δισ. ευρώ για την κατασκευή υποδομών φυσικού αερίου κατά την περίοδο 2009-2012. Επίσης, περίπου 78 εκατ. ευρώ διατέθηκαν για εγκαταστάσεις «αντίστροφης ροής», που καθιστούν δυνατή, σε περίπτωση ανάγκης, τη μεταφορά αερίου από τη δυτική προς την ανατολική Ευρώπη. Union européenne
Ε Ν Έ Ρ Γ Ε Ι Α 11 Παροχή κινήτρων στον τομέα της ενέργειας Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις επιχειρήσεις ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου προκάλεσε κραδασμούς στον τομέα της ενέργειας. Νέα επαγγέλματα έκαναν την εμφάνισή τους (traders, σύμβουλοι, ελεγκτές), ενώ ο τομέας συγκλίνει ολοένα περισσότερο με τον τομέα της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών. Επίσης, νέες επιχειρήσεις έκαναν την εμφάνισή τους στις εθνικές αγορές, πολλές από τις οποίες έχουν πλέον ευρωπαϊκή διάσταση. Η κατάκτηση νέων πελατών προϋποθέτει την υιοθέτηση καινοτομιών για τη δημιουργία νέων προϊόντων, αλλά και πιο λογικές τιμές, άρα καλύτερη απόδοση. Η ΕΕ παρέχει κίνητρα και δίνει προτεραιότητα στις νέες πηγές ενέργειας για επενδύσεις στην παραγωγή ηλεκτρισμού, βιοκαυσίμων και θερμότητας, καθώς και στη συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας. Η άνθηση των ανανεώσιμων πηγών Η Ευρώπη έχει θέσει έναν στόχο: το 2020 οι ανανεώσιμες πηγές να αντιπροσωπεύουν το 20 % της κατανάλωσης ενέργειας στην ΕΕ. Χάρη στα μέτρα προώθησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η δυναμικότητα παραγωγής των πηγών αυτών αυξήθηκε θεαματικά την τελευταία δεκαετία, πολύ γρηγορότερα από αυτή των συμβατικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια το κόστος των ηλιακών συλλεκτών μειώθηκε στο μισό. Το 2009 ο κύκλος εργασιών του βιομηχανικού κλάδου των ανανεώσιμων πηγών είχε ήδη φθάσει τα 70 δισ. ευρώ και απασχολούσε πάνω από μισό εκατομμύριο άτομα στην Ευρώπη. Οι ευοίωνες αυτές προοπτικές αναμένεται να συνεχιστούν, δεδομένου ότι οι ανανεώσιμες πηγές βρίσκονται μακροπρόθεσμα στον πυρήνα της ευρωπαϊκής ενεργειακής στρατηγικής, επειδή συνεπάγονται χαμηλά επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και επιτρέπουν τη μείωση των εισαγωγών ενέργειας. Η πλήρης άνθηση αυτού του κλάδου δείχνει ότι η Ευρώπη βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των νέων ενεργειακών τεχνολογιών, οι οποίες δημιουργούν «πράσινες θέσεις απασχόλησης» και συνεπάγονται εξαγωγές υψηλής προστιθέμενης αξίας για την Ευρώπη. Ενεργειακή απόδοση: μια πολλά υποσχόμενη αγορά Η αναζήτηση μεγαλύτερης ενεργειακής απόδοσης τονώνει την οικονομική ανάπτυξη. Η μόνωση των κατοικιών, η εγκατάσταση νέων, λιγότερο ενεργοβόρων εξοπλισμών, η ανακαίνιση των κτιρίων και η διενέργεια ελέγχων δημιουργούν οικονομική δραστηριότητα. Εκτιμάται ότι η υλοποίηση των ευρωπαϊκών στόχων για την εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να δημιουργήσει 2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας μέχρι το 2020. Και μάλιστα, με αποδοτικό τρόπο! Πράγματι, επενδύοντας π.χ. 24 δισ. ευρώ τον χρόνο στη μόνωση, τη διαχείριση της ενέργειας και τα συστήματα ελέγχου, μπορούμε να μειώσουμε τον λογαριασμό περίπου κατά 38 δισ. ευρώ μέσα στην περίοδο 2011-2020. Στο εξής, οι προμηθευτές ενέργειας θα πρέπει να εξοικονομούν ενέργεια προς όφελος των πελατών τους. Το οικονομικό μοντέλο των εταιρειών παροχής ενεργειακών υπηρεσιών θα μπορεί να εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Το μοντέλο αυτό λειτουργεί ως εξής: ανατίθεται στις Μέσω της υλοποίησης των ευρωπαϊκών στόχων για την εξοικονόμηση ενέργειας μπορούν να δημιουργηθούν 2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας μέχρι το 2020. Shutterstock
Γ Ι Α Ν Α Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Ο Υ Μ Ε Τ Ι Σ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ 12 Διάδοση ορθών πρακτικών Χάρη στον λογότυπο «Energy Star» οι χρήστες μπορούν να εντοπίζουν τα προϊόντα που έχουν άριστη ενεργειακή απόδοση. επιχειρήσεις αυτές η παροχή ενεργειακών υπηρεσιών (φωτισμός, θέρμανση, κλιματισμός, ηλεκτροδότηση) και ταυτόχρονα οι ίδιες αναλαμβάνουν την υποχρέωση να επενδύουν σε αποδοτικό εξοπλισμό και να αμείβονται για την αντίστοιχη εξοικονόμηση ενέργειας. Σε ό,τι αφορά τον οικιακό εξοπλισμό, η Ευρώπη δίνει κίνητρα στους καταναλωτές να αντικαθιστούν τις σημερινές συσκευές τους. Μέσω της καθιέρωσης προτύπων, μειώνει την προβλεπόμενη κατανάλωση ενέργειας πολλών συσκευών, από τον σχεδιασμό μέχρι την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής τους: π.χ. για τις τηλεοράσεις, τα ψυγεία, τα πλυντήρια πιάτων, τα πλυντήρια ρούχων, τους ανεμιστήρες, τους καταψύκτες κ.λπ. Αλλά η πιο εμβληματική αλλαγή που σίγουρα την έχουν αντιληφθεί όλοι στην Ευρώπη είναι το τέλος της κατασκευής των παραδοσιακών λαμπτήρων, οι οποίοι αντικαταστάθηκαν από λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης. Οι τελευταίοι μπορούν να καταναλώνουν έως και πέντε φορές λιγότερη ενέργεια. Έτσι, θα εξοικονομηθούν συνολικά 5-10 δισ. ευρώ, τα οποία θα διοχετευθούν στην οικονομία. Η ΕΕ προωθεί το εμπόριο προϊόντων υψηλής ενεργειακής απόδοσης, και αυτό έχει γίνει αντιληπτό: ποιος άραγε δεν έχει δει τον μικρό λογότυπο «Energy Star» στα είδη εξοπλισμού του γραφείου του; Από το 2001 η σχετική συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες προβλέπει τη σήμανση της καλής ενεργειακής απόδοσης πάνω στα προϊόντα (υπολογιστές, φωτοαντιγραφικά μηχανήματα, εκτυπωτές και οθόνες υπολογιστών). Οι πληροφορίες αυτές είναι πολύτιμες για τις μαζικές παραγγελίες των δημοσίων αρχών. Συνέντευξη με τον Patrick Lambert, διευθυντή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ανταγωνιστικότητας και Καινοτομίας Ποια είναι η δράση του οργανισμού σας στον τομέα της ενέργειας; P. L.: Διαχειριζόμαστε το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Ευφυής ενέργεια για την Ευρώπη», το οποίο προωθεί την ενεργειακή απόδοση και τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών, καθώς και τη δημιουργία τοπικών ή περιφερειακών ενεργειακών φορέων. Χρηματοδοτούμε σχέδια κατάρτισης, διάδοσης πληροφοριών, ενημέρωσης, επικοινωνίας και επίδειξης βέλτιστων πρακτικών στους τομείς αυτούς. Η δράση μας κορυφώνεται κάθε χρόνο την άνοιξη, με την ευκαιρία της ευρωπαϊκής εβδομάδας για την αειφόρο ενέργεια. Πιστεύετε στ αλήθεια ότι μπορεί να αλλάξει η νοοτροπία των ανθρώπων μέσα σε μια βδομάδα; P. L.: Την εβδομάδα αυτή διοργανώνονται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση εκατοντάδες εκδηλώσεις, πολλές από τις οποίες στις Βρυξέλλες. Αυτό που επιδιώκουμε είναι να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα μαζικό ρεύμα με σκοπό τη διάδοση των σχεδίων και των βέλτιστων πρακτικών σε όλη την Ευρώπη. Αυτό είναι και το πνεύμα των Βραβείων Αειφόρου Ενέργειας που απονέμουμε κάθε χρόνο. Δεν αρκεί η νομοθεσία; P. L.: Η ψήφιση νόμων είναι σημαντική, χρειάζονται όμως και επιτόπου δράσεις ώστε όλα αυτά να αποτελέσουν μέρος της καθημερινότητας των ανθρώπων. Για παράδειγμα, η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων δεν θα μπορέσει να εφαρμοστεί στην πράξη, αν προηγουμένως οι καταναλωτές δεν ευαισθητοποιηθούν επαρκώς. Καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής Στο πλαίσιο των διεθνών διαπραγματεύσεων για το κλίμα, η Ευρώπη δεσμεύτηκε να μειώσει μέχρι το 2020 τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 20 % σε σχέση με τις εκπομπές του 1990, έτσι ώστε το 2050 να τις έχει μειώσει κατά 85 ή και 95 %. Ο τομέας της ενέργειας θα πρέπει να επωμιστεί το μεγαλύτερο μέρος της προσπάθειας αυτής, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει το 80 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν η Ευρώπη καταφέρει να πετύχει
Ε Ν Έ Ρ Γ Ε Ι Α 13 τους στόχους της στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών και της ενεργειακής απόδοσης μέχρι το 2020, τότε θα μπορέσει να υπερβεί τον σημερινό στόχο της μείωσης κατά 20 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και να πραγματοποιήσει ακόμα μεγαλύτερη μείωση το 2020 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, δηλαδή 25 %. Η υλοποίηση των ευρωπαϊκών πολιτικών για την ενέργεια και το κλίμα απαιτεί τη λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα: τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε το 2009 την πρωτοβουλία «Σύμφωνο των Δημάρχων». Οι πόλεις που υπογράφουν το σύμφωνο δεσμεύονται να προχωρήσουν πέρα από τους ευρωπαϊκούς στόχους και έχουν πλέον φθάσει τις 4 000, αντιπροσωπεύοντας 160 και πλέον εκατομμύρια κατοίκους. Στόχος τους είναι να μειώσουν τις εκπομπές CO 2 κατά 164 εκατομμύρια τόνους, ποσότητα που ισοδυναμεί με το σύνολο των εκπομπών της Ουγγαρίας, της Σουηδίας και της Πορτογαλίας! Η παρουσία της Ευρώπης στη διεθνή σκηνή Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καθιερώσει έναν μόνιμο διάλογο για θέματα ενέργειας με τους μεγάλους προμηθευτές της τη Ρωσία, τον ΟΠΕΚ, τη Νορβηγία και τις Χώρες του Κόλπου, αλλά και με άλλες χώρες ή περιοχές που παίζουν παγκοσμίως σημαντικό ρόλο στον τομέα της ενέργειας τις ΗΠΑ, την Αφρική, τη Βραζιλία, την Ινδία, την Κίνα και την περιοχή της Μεσογείου. Έχει ξεκινήσει πολλά προγράμματα συνεργασίας και παροχής βοήθειας στον τομέα της ενέργειας σε όλο τον κόσμο και μιλά με μία φωνή στο πλαίσιο φορέων, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας και το Διεθνές Φόρουμ της Ενέργειας. Επίσης, προσχώρησε στην πρωτοβουλία «Αειφόρος ενέργεια για όλους» που εγκαινίασε ο ΟΗΕ το 2011 με σκοπό να δώσει τη δυνατότητα σε 500 εκατομμύρια άτομα αναπτυσσόμενων χωρών να αποκτήσουν πρόσβαση σε αειφόρο ενέργεια μέχρι το 2030. Επίσης, η ΕΕ υπέγραψε με γειτονικές της χώρες τη «συνθήκη της ενεργειακής κοινότητας» προκειμένου να επεκτείνει τους κανόνες της εσωτερικής της αγοράς ενέργειας σε δέκα περίπου χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Έτσι, η Ευρώπη ακολουθεί μια δομημένη πολιτική γειτονίας με τις χώρες που βρίσκονται μεταξύ των συνόρων της και της Ρωσίας. Η πολιτική αυτή περιλαμβάνει και θέματα ενέργειας, και κυρίως το θέμα των δικτύων διαμετακόμισης της ενέργειας. Για να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προκλήσεις στον ενεργειακό τομέα, η ΕΕ συμμετέχει σε πολλά διεθνή σχέδια μεγάλης κλίμακας, όπως το σχέδιο για την κατασκευή του ITER, του διεθνούς πειραματικού θερμοπυρηνικού αντιδραστήρα που κατασκευάζεται στο Κανταράς της Γαλλίας. Συμμετέχει επίσης στο σχέδιο διεθνούς έρευνας για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες του μέλλοντος (αντιδραστήρες τέταρτης γενιάς). Η Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετέχει σε πολλά προγράμματα διεθνούς συνεργασίας για τη διάδοση της τεχνογνωσίας της στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Union européenne
Γ Ι Α Ν Α Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Ο Υ Μ Ε Τ Ι Σ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ 14 Τα εν εξελίξει σχέδια Μετά το 2020: οι προκλήσεις του μέλλοντος Σε διεθνές επίπεδο, η μεγαλύτερη πρόκληση του μέλλοντος θα είναι η προσαρμογή σε μια νέα πραγματικότητα: την ολοένα δυσκολότερη πρόσβαση στον ορυκτό πλούτο του πλανήτη. Για παράδειγμα, το πετρέλαιο θα είναι πολύ πιο ακριβό και πιο δύσκολο να εξορυχθεί. Υπάρχουν βέβαια νέα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου (από σχιστόλιθο), αλλά η εξόρυξή τους υπόκειται σε περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Η εξόρυξη πρώτων υλών απαιτεί ολοένα περισσότερη ενέργεια, δεδομένου ότι η περιεκτικότητα των ορυχείων σε μεταλλεύματα μειώνεται συνεχώς. Τέλος, η παραγωγή σπανίων μετάλλων, τα οποία είναι απαραίτητα για τη βιομηχανία της τεχνολογίας αιχμής, αποτελεί ήδη σχεδόν μονοπώλιο ορισμένων χωρών, όπως η Κίνα. Η Ευρώπη θα πρέπει να ασκήσει όλη την επιρροή της στις σχετικές πολύπλοκες διαπραγματεύσεις, προκειμένου να φέρει μέχρι τα σύνορά της το φυσικό αέριο από τη λεκάνη της Κασπίας Θάλασσας. Τα θέματα γεωπολιτικής θα παίξουν ακόμα πιο σημαντικό ρόλο σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στις πηγές ενέργειας. Μπροστά στις νέες αυτές παγκόσμιες εξελίξεις θα πρέπει να επανεξετάσουμε εκ βάθρων το θέμα του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης. Μια μακροπρόθεσμα προβλέψιμη ενεργειακή πολιτική Τα στοιχήματα που πρέπει να κερδίσουμε είναι πολλά και η κατάσταση πολύπλοκη: από τη μια πρέπει να εξασφαλίσουμε την πρόσβασή μας σε εισαγόμενες πηγές Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεργάζεται με χώρες που έχουν ειδικό βάρος στην παγκόσμια ενεργειακή σκηνή, όπως η Κίνα. Union européenne
Ε Ν Έ Ρ Γ Ε Ι Α 15 ενέργειας με τους καλύτερους δυνατούς όρους και στις πιο προσιτές τιμές, και από την άλλη πρέπει να διαφυλάξουμε όσο το δυνατόν περισσότερο το περιβάλλον. Πιστή στις διεθνείς δεσμεύσεις της, η ΕΕ έχει ξεκινήσει μια πορεία με όραμα να οδηγηθεί μέχρι το 2050 σε μια κοινωνία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Έτσι, στο πλαίσιο του «χάρτη πορείας 2050», εγκαινίασε έναν δημόσιο διάλογο για το πώς θα μπορέσει να καλύψει τις ολοένα μεγαλύτερες ανάγκες της σε ενέργεια με τις ελάχιστες δυνατές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και σε προσιτές τιμές. Για να προσελκύσει όμως επενδυτές, είναι πολύ σημαντικό να τους προσφέρει ήδη από τώρα ένα ξεκάθαρο και προβλέψιμο ρυθμιστικό πλαίσιο και κατεύθυνση. Και αυτό γιατί μέσα στα επόμενα χρόνια πολλές παμπάλαιες ενεργειακές εγκαταστάσεις θα αντικατασταθούν με νέες, και μάλιστα για 30 ή 40 χρόνια. Το σημερινό συγκεντρωτικό σύστημα, με τις τεράστιες μονάδες παραγωγής ενέργειας, θα μετεξελιχθεί σε ένα σύστημα με όλο και μικρότερες αποκεντρωμένες μονάδες παραγωγής. Αυτό θα πρέπει να το λάβουμε υπόψη μας ήδη από τώρα. Ενθάρρυνση της τεχνολογικής προόδου Για να οδηγηθούμε σε μια κοινωνία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, ο τομέας της ενέργειας θα πρέπει να κάνει την τεχνολογική του επανάσταση. Γνωρίζουμε ήδη ότι η ηλεκτρική ενέργεια, παραδόξως, θα παίξει στο μέλλον σημαντικότερο ρόλο για τη μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας, κυρίως στον τομέα των μεταφορών. Θα πρέπει λοιπόν να προωθήσουμε την καινοτομία, και η ΕΕ πρέπει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στο έργο των επιστημόνων και την προώθηση των νέων τεχνολογιών στην αγορά. Σε εξέλιξη βρίσκονται έργα για την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων στη Βόρεια Θάλασσα, καθώς και για την παραγωγή ηλιακής ηλεκτρικής ενέργειας στη βορειοαφρικανική έρημο και τη διοχέτευσή της στη νότια Ευρώπη. Η αποθήκευση της ενέργειας, κυρίως της ανανεώσιμης, αποτελεί μια άλλη σημαντική τεχνολογική πρόκληση, δεδομένου ότι το μέλλον θα στηριχθεί κυρίως στις πράσινες πηγές ενέργειας. Προσοχή όμως! Δεν είναι μόνο η Ευρώπη που έχει ξεκινήσει αυτή την προσπάθεια. Οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ιαπωνία και η Κορέα επενδύουν τεράστια ποσά για να στηρίξουν την τεχνολογική καινοτομία στον τομέα της ενέργειας και απειλούν να πάρουν από την Ευρώπη την πρωτοκαθεδρία. Η επένδυση στις τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών θα έχει το εξής σημαντικό πλεονέκτημα τουλάχιστον: τη μείωση του λογαριασμού για εισαγωγές ενέργειας, αφού θα πρέπει να εισάγουμε πολύ λιγότερα ορυκτά καύσιμα. Η πόλη του μέλλοντος θα είναι μια πόλη με μειωμένες ανθρακούχες εκπομπές και θα παρέχει καλύτερες υπηρεσίες σε ολοένα περισσότερους κατοίκους. SPLA Lyon Confluence
Γ Ι Α Ν Α Κ Α Τ Α Ν Ο Η Σ Ο Υ Μ Ε Τ Ι Σ Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Ε Σ Τ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Σ Ε Ν Ω Σ Η Σ Ο εξευρωπαϊσμός της ενεργειακής πολιτικής Μόνο η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών μακροπρόθεσμα. Είναι προφανές σήμερα ότι οι αποφάσεις ενός κράτους μέλους έχουν επιπτώσεις σε όλα. Τα ποσά που απαιτούνται, τόσο για τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού συστήματος όσο και για την ανάπτυξη νέων τεχνολογικών μέσων, είναι τεράστια. Μόνο με τη συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο 16 θα μπορέσουμε να προσανατολίσουμε τις δημόσιες επενδύσεις σε τεχνολογίες του μέλλοντος, οι οποίες εξακολουθούν να είναι υψηλού κινδύνου για τους επενδυτές. Στη φάση αυτή της μετάβασης προς έναν κόσμο με λιγότερες ανθρακούχες εκπομπές, η ΕΕ πρέπει όχι μόνον να μιλά με μία φωνή στο εξωτερικό, αλλά και τα κράτη μέλη της πρέπει να συμφωνήσουν στις προτεραιότητες στον ενεργειακό τομέα, ώστε να συντονίζουν καλύτερα τις δράσεις τους. Επομένως, είναι απαραίτητη η διαμόρφωση μιας πραγματικά κοινής ενεργειακής πολιτικής. NA-70-12-005-EL-C Για περισσότερες πληροφορίες ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ XX Σύνοψη της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης: http://europa.eu/legislation_summaries/energy/index_fr.htm ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ XX Καίρια στοιχεία: http://ec.europa.eu/energy/observatory/countries/doc/key_figures.pdf XX Παρατηρητήριο της ενέργειας: http://ec.europa.eu/energy/observatory/countries/countries_en.htm ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ XX Στρατηγική για το 2020: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:52010dc0639:fr:html:not XX Χάρτης πορείας 2050: http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:52011dc0885:fr:html:not ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ XX Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Ενέργειας: http://ec.europa.eu/energy/index_fr.htm ΕΧΕΤΕ ΑΠΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ; ΤΟ EUROPE DIRECT ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΑΣ ΒΟΗΘΗΣΕΙ XX Europe Direct: 00 800 6 7 8 9 10 11 http://europedirect.europa.eu ISBN 978-92-79-24115-4 doi:10.2775/48169