ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕ ΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΛΕΙΨΗ ΗΛΙΟΥ ΤΗΣ 11ΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1999

5 Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑΣ - ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ - ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ ΡΙΟΥ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕ ΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΛΕΙΨΗ ΗΛΙΟΥ ΤΗΣ 11ΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1999 Α. ΜΑΥΡΑΚΗΣ, Γ. ΘΕΟΧΑΡΑΤΟΣ ΚΑΙ. ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Εργαστήριο Μετεωρολογίας Πανεπιστηµίου Αθηνών Α. ΧΡΗΣΤΙ ΗΣ Γραφείο Ελέγχου Ρύπανσης και Ποιότητας Περιβάλλοντος (Γ.Ε.Ρ.Π.ΠΕ.) του Αναπτυξιακού Συνδέσµου ήµων και Κοινοτήτων Θριασίου Πεδίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της παρούσης εργασίας είναι η µελέτη της ηµερήσιας πορείας της ολικής και διάχυτης ηλιακής ακτινοβολίας, της θερµοκρασίας του αέρα, της ταχύτητας και διεύθυνσης του ανέµου, της σχετικής υγρασίας του αέρα και των συγκεντρώσεων των οξειδίων του αζώτου (NO x ), του όζοντος (O 3 ) και των ολικών αιωρουµένων σωµατιδίων (TSP) στην ιδιαίτερα βεβαρυµένη από ρύπανση περιοχή του Θριασίου Πεδίου, κατά την διάρκεια της ηλιακής έκλειψης της 11-8-1999. Τα συµπεράσµατα που συνολικά προέκυψαν για την συµπεριφορά όλων των παραµέτρων που εξετάστηκαν, είναι ιδιαίτερα σηµαντικά, τόσο κατά την διάρκεια του φαινοµένου, όσο και µετά την ολοκλήρωσή του. Συγκεκριµένα διαπιστώθηκε: 1. Η ένταση των φαινοµένων εξαρτάται από την απόσταση από τη θάλασσα. 2. Η άµεση επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στη θερµοκρασία, στο NO 2 και στα TSP. 3. Η υστέρηση µε την οποία αντιδρούν οι υπόλοιπες µετεωρολογικές παράµετροι και το O 3. ABSTRΑCT This study attempts to examine the effects of the 11-Aug.-1999 solar eclipse on the behavior of selected meteorological parameters and air pollutants in the Thriasion Pedion area, namely the total and diffuse solar radiation, air temperature, wind speed and direction, relative humidity and the concentration of nitrogen oxide (NO-NO 2 -NOx), ozone (O 3 ) and total suspended particulate (TSP). The statistical analysis of the above data collected by the National Observatory of Athens and Office of Pollution Control and Environmental Quality (Thriassion Pedion area) led to the following conclusions: 1. The intensity of the observed phenomena depends on the distance from the sea shore. 2. The immediate effect on air temperature, NO 2 and TSP. 3. The delayed effect on the rest meteorological parameters and pollutants. 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µελέτη της συµπεριφοράς της ηλιακής ακτινοβολίας πραγµατοποιείται υπό ιδανικές συνθήκες κυρίως κατά την διάρκεια των Ολικών ή Μερικών Ηλιακών Εκλείψεων. Αυτό συµβαίνει γιατί κατά την διάρκεια µιας έκλειψης, του σπάνιου αυτού φαινοµένου, δηµιουργούνται εξαιρετικές συνθήκες (ή συνθήκες εργαστηρίου) για τον έλεγχο των διαφόρων υποθέσεων. Έτσι κατά την διάρκεια µιας έκλειψης τον περασµένο αιώνα, οι παρατηρήσεις αποκάλυψαν το σπάνιο στη Γη, αέριο ήλιο (He). Η πλέον γνωστή ηµεροµηνία έκλειψης, είναι η 29η Μαίου του 1919 κατά την οποία έγιναν σηµαντικά πειράµατα και επιβεβαιώθηκε η Θεωρία της Σχετικότητας. Στη METEOROLOGICAL PARAMETERS AND AIR POLLUTANTS BEHAVIOR IN THE THRIASION PEDION AREA DURING THE 11-AUG-1999 SOLAR ECLIPSE A. Mavrakis, G. Theoharatos, D. Asimakopoulos and A. Christidis

διάρκεια αυτής της έκλειψης διεξήχθησαν πλήθος πειραµάτων τα οποία είχαν σαν σκοπό να απαντήσουν σε δύο σηµαντικά ερωτήµατα: 1. Το φως έχει βάρος (Newton) ή δεν επηρεάζεται από την βαρύτητα; 2. Αν το φως έχει βάρος, η ποσότητα εκτροπής του συµφωνεί µε το νόµο του Newton ή του Einstein; Ο Sir Arthur Eddington υπολόγισε πως η ποσότητα του φωτός που φθάνει στην επιφάνεια της Γης είναι 16 τόνοι φωτός ηµερησίως! (Αναφορές [5,14]) Στα πλαίσια αυτά, στην εργασία µας γίνεται προσπάθεια να εξετάσουµε την επίδραση που είχε η µείωση της Ηλιακής Ακτινοβολίας λόγω της Μερικής (στην Ελλάδα) Έκλειψης του Ήλιου της 11ης Αυγούστου 1999 στην Ηµερήσια Πορεία των µετεωρολογικών παραµέτρων, καθώς και ατµοσφαιρικών ρύπων πρωτογενών και δευτετογενών (ΝΟ: πρωτογενής, ΝΟ 2 & Ο 3 δευτερογενείς, TSP κυρίως πρωτογενής και εν µέρει δευτερογενής) στην περιοχή του Θριασίου Πεδίου, από τα στοιχεία του Γραφείου Ελέγχου Ρύπανσης και Ποιότητας Περιβάλλοντος (Γ.Ε.Ρ.Π.ΠΕ.), του Αναπτυξιακού Συνδέσµου ήµων και Κοινοτήτων του Θριασίου Πεδίου. Λόγω των ιδιοµορφιών που εµφανίζει η φυσική γεωγραφία της περιοχής, µπορούµε να τη θεωρήσουµε σαν ένα φυσικό εργαστήριο, που σε συνδυασµό µε το σπάνιο φαινόµενο της έκλειψης µας δίνει την δυνατότητα να µελετήσουµε τη συµπεριφορά της ρύπανσης της ατµόσφαιρας. Το Θριάσιο Πεδίο είναι γνωστό για τη συγκέντρωση βιοµηχανιών και βιοτεχνιών καθώς και για τον σηµαντικό κυκλοφοριακό φόρτο που δέχεται. Το Θριάσιο Πεδίο διασχίζεται από την Νέα και Παλαιά Εθνική Οδό Αθηνών Κορίνθου-(ΝΕΟΑΚ και ΠΕΟΑΚ), µία σιδηροδροµική γραµµή και πλήθος άλλων οδικών αξόνων που εξυπηρετούν κυρίως την βιοµηχανική δραστηριότητα. (Αναφορές [1,4,1,8]) 2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ, ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ, ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Από το ΙΕΠΒΑ του Ε.Α.Α, παραχωρήθηκαν οι ωριαίες τιµές σε [ 2 ] της Ολικής (Total) και ιάχυτης (Diffuse) ακτινοβολίας µηνός Αυγούστου 1999. Το δίκτυο µετρήσεων του (Γ.Ε.Ρ.Π.ΠΕ.) διαθέτει δύο σταθµούς µέτρησης ατµοσφαιρικής ρύπανσης, στους οποίους πραγµατοποιείται δειγµατοληψία ανά 3 sec και καταγραφή των µέσων τιµών ανά 1h. Ακολουθούν στοιχεία για τους δύο σταθµούς. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Κωδικός Θέσης Περιγρραφή Θέσης Μετρήσεων Σ.ΕΛΕ.Ρ Απόσταση από την Θάλασσα [m] 6 ΗΜΑΡΧΕΙΟ ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 2 2 ΗΜΟΤΙΚΟ PARKING ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 1 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΡΥΠΟΣ ΜΕΘΟ ΟΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΥΠΟΣ ΟΡΓΑΝΟΥ 1ος ΣΤΑΘΜΟΣ(2) 2ος ΣΤΑΘΜΟΣ(6) NO, ΝΟ 2, ΝΟ χ Χηµειοφωταύγεια APNA-3E HORIBA 218 DASIBI O 3 Απορρόφηση υπεριώδους ML981B 18 RS DASIBI TSP Απορρόφηση ακτινοβολίας β ------------ 71 DASIBI 53

Οι περιοχές µέτρησης των µετεωρολογικών οργάνων των Σ.ΕΛΕ.Ρ. είναι : Ταχύτητα Aνέµου -4 m/sec Θερµοκρασία (-1)-(+5) C ιεύθυνση Aνέµου -36 Σχετική Υγρασία -1% ΟΛΙΚΗ- ΙΑΧΥΤΗ ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΠΥΡΑΝΟΜΕΤΡΟ EPPLEY PSP 3. ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΡΥΠΩΝ NO X -O 3 -TSP α) Φωτολυτικός κύκλος των Οξειδίων του Αζώτου -Όζον. Στα NO χ περιλαµβάνονται τα δύο κύρια οξείδια που είναι παρόντα στην ατµόσφαιρα, το µονοξείδιο του αζώτου NO και το διοξείδιο του αζώτου NO 2. Κύριες πηγές του NO είναι οι µηχανές εσωτερικής καύσης και µεγάλες στάσιµες µονάδες καύσης. Το NO 2 παράγεται κυρίως δευτερογενώς. Ο φωτολυτικός κύκλος του NO 2 είναι µία σειρά από αλληλεπιδράσεις µεταξύ του ηλιακού φωτός (µε µήκη κύµατος της ηλιακής ακτινοβολίας λ 38 µm) και του NO 2. Τα βήµατα αυτού του κύκλου είναι: Το NO 2 απορροφά υπεριώδη ακτινοβολία από τον ήλιο, τα µόρια του NO 2 διασπώνται σε µόρια ΝΟ και άτοµα οξυγόνου, τα οποία αντιδρούν έντονα µε το ατµοσφαιρικό οξυγόνο παράγοντας O 3 σαν δευτερογενή ρύπο. Το O 3 αντιδρά µε το NO και δίνει NO 2 και O 2. Οι υδρογονάνθρακες, HC, είναι πρωτογενείς ρύποι γιατί εισάγονται απευθείας στον αέρα από τις πηγές τους, όπως είναι η βιοµηχανική δραστηριότητα (π.χ. διυλιστήρια), τα πρατήρια υγρών καυσίµων και η κυκλοφορία οχηµάτων. Ανάλυση του αέρα αστικής περιοχής κατέδειξε την ύπαρξη 56 διαφορετικών ενώσεων HC. Οι HC αντιδρούν µε τέτοιο τρόπο ώστε ο φωτολυτικός κύκλος NO 2 να µην ισορροπεί και NO µετατρέπεται σε NO 2 γρηγορότερα από ότι το NO 2 διασπάται σε ΝΟ και Ο. Αυτό το γεγονός συνεπάγεται συσσώρευση Ο 3 στην ατµόσφαιρα ως δευτερογενής ρύπος. Οι υδρογονάνθρακες έχουν την δυνατότητα να αντιδράσουν είτε µε τα άτοµα του οξυγόνου, είτε µε το Ο 3. Η αντίδραση µεταξύ Ο και HC είναι 18 φορές ταχύτερη από αυτή µεταξύ Ο 3 και HC. Το προιόν της αντίδρασης µεταξύ Ο και ενός HC είναι πολύ δραστικό και συµβολίζεται µε RO 2 (ελεύθερη ρίζα). Τα RO 2 αντιδρούν γρήγορα µε το ΝΟ και παράγεται ΝΟ 2. Έτσι το ΝΟ αποµακρύνεται από τον κύκλο, ο συνήθης µηχανισµός για την αποµάκρυνση του Ο 3 έχει εξαλειφθεί και η συγκέντρωση του Ο 3 στον αέρα αυξάνει. Ο χρόνος παραµονής του στην ατµόσφαιρα είναι 4 ηµέρες. β) Ολικά Αιωρούµενα Σωµατίδια (TSP) στο Θριάσιο Πεδίο Με τον όρο σωµατίδια εννοούµε κάθε σώµα (υγρό ή στερεό) που βρίσκεται σε διασπορά και έχει διάµετρο µεγαλύτερη από,2 µm και µικρότερη από 5µm. Ο καπνός, η σκόνη, η οµίχλη, η αχλύς, η ιπτάµενη τέφρα θεωρούνται ως αιωρούµενα σωµατίδια. Τα σωµατίδια παραµένουν σε αιώρηση στην ατµόσφαιρα για µεγάλες χρονικές περιόδους, που καθορίζονται από το µέγεθος τους, το ειδικό τους βάρος και τις µετεωρολογικές συνθήκες. Τα αιωρούµενα σωµατίδια µπορεί να είναι πρωτογενή ή δευτερογενή. Πηγές των πρωτογενών αιωρουµένων σωµατιδίων είναι: 1. Φυσικές πηγές - π.χ. θάλασσα, γύρη, πυρκαγιές κ.τ.λ.. 2. Βιοµηχανική δραστηριότητα, όπως για παράδειγµα η τέφρα και τα σωµατίδια άνθρακα από καύσεις, η µεταλλουργία, τα διυλιστήρια, οι βιοµηχανίες οικοδοµικών υλικών, οι τσιµεντοβιοµηχανίες, οι χηµικές βιοµηχανίες και οι βιοµηχανίες τροφίµων. 3. Αστικές δραστηριότητες, (Κυκλοφορία-Μηχανές εσωτερικής καύσης). 531

Γιά τα δευτερογενή σωµατίδια υπεύθυνες είναι οι ατµοσφαιρικές χηµικές αντιδράσεις (π.χ. µετασχηµατισµός SO 2 προς SO 4 - - και του NO 2 σε NO 3 - ). Η παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων TSP, όχι µόνο προκαλεί σηµαντική υποβάθ- µιση του ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος, αλλά και επιβαρύνει σηµαντικά τη δηµόσια υγεία, αφού στη περιοχή του Θριασίου έχουν µετρηθεί υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων µετάλλων επί των TSP. (Αναφορές [1,1,8,9,12,13,15]) 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕ ΩΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕ ΙΟ Οι µεγαλύτερες συγκεντρώσεις για τους ρύπους ΝΟ-NO 2 -ΝΟ Χ και TSP εµφανίζονται την ψυχρή περίοδο του έτους, κατά την διάρκεια των µηνών Νοέµβριο έως και Απρίλιο και µε συνθήκες άπνοιας. Οι ώρες που παρατηρούνται οι υψηλές συγκεντρώσεις για το ρύπο NO 2, είναι από 7-12 π.µ.. Οι µεγάλες τιµές καταγράφονται πρωινές ώρες, δηλαδή ώρες κυκλοφοριακής αιχµής και µε άπνοια. Οι µεγαλύτερες συγκεντρώσεις για το Όζον εµφανίζονται κατά τους θερµούς µήνες του έτους. Οι ώρες που παρατηρούνται οι υψηλές συγκεντρώσεις για το όζον είναι από 13-18 µ.µ. (δευτερογενής ρύπος). Τα επίπεδα των ΝΟ χ και του Ο 3 ακολουθούν διάγραµµα εξέλιξης που σχετίζεται µε την ηµερήσια µεταβολή της ηλιακής ακτινοβολίας και την κυκλοφορία των οχηµάτων. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουµε, ότι µε στοιχεία του 1992 σε ετήσια βάση διέρχονται µέσω της ΝΕΟΑΚ 9,5 εκ. οχήµατα και µέσω της ΠΕΟΑΚ 2,5 εκατ. οχήµατα. δηλ. συνολικά 12 εκατ. οχήµατα (85% ΕΙΧ και 1% λεωφορεία και φορτηγά). Άλλα 1 εκατ. οχήµατα εισέρχονται και εξέρχονται χωρίς να διαπεράσουν το Θριάσιο (Κόµβος Σκαραµαγκά, Λεωφ. ΝΑΤΟ). Τοπικά υπολογίζεται ότι κινούνται άλλα 8 εκατ. οχήµατα. Έτσι εκτιµάται συνολικά ότι στο Θριάσιο. κινούνται 3 εκατ. οχήµατα τον χρόνο. Η συνεισφορά σε ρύπους (κυρίως NO 2 ) που εκπέµπουν τα οχήµατα αυτά θεωρείται αρκετά σηµαντική. Το πρόβληµα της ρύπανσης από το NO 2, παρουσιάζεται γενικά εντονότερο µέχρι του σηµείου που η ΝΕΟΑΚ διασπά τον οικιστικό ιστό (χαµηλή ταχύτητα οχηµάτων, κυκλοφοριακά προβλήµατα), αφού η κατανοµή που εµφανίζει το NO 2 παρακολουθεί τη ΝΕΟΑΚ. Το Ο 3 εµφανίζει κατανοµή που σχετίζεται µε το προσανατολισµό του Θριασίου ΒΑ-Ν και τη θαλάσσια αύρα που αναπτύσσεται και πνέει από Ν-Ν.. διεύθυνση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα οι υψηλές τιµές να εντοπίζονται προς το κέντρο του Θριασίου. Την θερµή εποχή έχουµε υψηλότερες τιµές που εµφανίζουν τη µορφή γλώσσας, µε κατεύθυνση από Ν -ΒΑ, που καλύπτουν του οικιστικό ιστό (Ελευσίνα, Μάνδρα, Μαγούλα) αλλά και το κεντρικό και δυτικό Θριάσιο. Το πρόβληµα της εµφάνισης υψηλών τιµών όζοντος οφείλεται και στις υψηλές τιµές υδρογονανθράκων που καταγράφονται στην περιοχή. (Αναφορές [6,7,8]) Σχετικά µε τα TSP από τις µετρήσεις Γ.Ε.Ρ.Π.ΠΕ., προκύπτουν τα ακόλουθα: Ελάχιστες συγκεντρώσεις των TSP παρατηρούνται µεταξύ των ωρών -6 πµ. Μέγιστες συγκεντρώσεις των TSP παρατηρούνται µεταξύ των ωρών 6-12 πµ. Οι µέγιστες τιµές των TSP είναι σε υψηλά επίπεδα και συχνά υπερβαίνουν τις µέγιστες επιτρεπόµενες συγκεντρώσεις. Για τις ηµέρες της εβδοµάδας που εµφανίζονται οι υψηλότερες συγκεντρώσεις των NO X και TSP δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Για τον δευτερογενή ρύπο (όζον) οι υψη- 532

λές συγκεντρώσεις έχουν καταγραφεί Κυριακή απόγευµα και πιθανόν συνδέονται µε τον αυξηµένο κυκλοφοριακό φόρτο που παρουσιάζουν οι ΝΕΟΑΚ και ΠΕΟΑΚ λόγω της επιστροφής εκδροµέων στην Αθήνα. (Αναφορές [1,1,4,8]) 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το φαινόµενο της µερικής (στην Ελλάδα) έκλειψης ηλίου ξεκίνησε στις 11π.µ. και ολοκληρώθηκε περίπου στις 3 µ.µ. Στη Μέγιστη Φάση της Έκλειψης (ΜΦΕ) είχαµε 82% κάλυψη του ηλιακού δίσκου, περίπου στις 1µµ. ( ιάγραµµα 1) Η ηµέρα που συνέβει η έκλειψη, ήταν ιδανική για παρατηρήσεις, γιατί οι επικρατούσες µετεωρολογικές συνθήκες (άπνοια και υψηλές θερµοκρασίες) δεν προκάλεσαν διάχυση των ρύπων και επέτρεψαν τη µελέτη των επιδράσεων του φαινοµένου στους ρυπαντές και στις µετεωρολογικές παραµέτρους. 5.1. Μεταβολές Μετεωρολογικών Παραµέτρων Θερµοκρασία Ο µετεωρολογικός παράγοντας που επηρεάζεται πιό άµµεσα από την µείωση της Ηλιακής ακτινοβολίας είναι η Θερµοκρασία Αέρος. Η πτώση της θερµοκρασίας είναι ένα πολύ καλά οριζόµενο συνοδό γεγονός µιας ηλιακής έκλειψης. Συνήθως η µέγιστη πτώση που παρατηρείται κυµαίνεται από 1 έως 4 o C. Η πτώση της θερµοκρασίας συνήθως εκδηλώνεται άµεσα, αλλά η διάρκεια της επεκτείνεται έως και 4 ώρες µετά την ολοκλήρωση του φαινοµένου. Καθοριστικός παράγοντας είναι η απόσταση της περιοχής ενδιαφέροντος από τη θάλασσα. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα µεταξύ της θέσης 2 και της θέσης 6. Η θερµοκρασία αρχίζει να πέφτει 3 λεπτά της ώρας µετά την έναρξη του φαινοµένου και εµφανίζει ελάχιστη τιµή 2 ώρες µετά τη ΜΦΕ. Η πτώση στην Ελευσίνα φτάνει τους 4 o C, ενώ στον Ασπρόπυργο περιορίζεται στον 1,5 o C. Οι πορείες της πτώσης της θερµοκρασίας, εµφανίζουν την ίδια µορφή και ακολουθούν παράλληλη πορεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι µεταξύ 13µ.µ. και 14µ.µ. η θερµοκρασία στους δύο σταθµούς είναι ίδια. Αµέσως µετά την ολοκλήρωση του φαινοµένου της έκλειψης η θερµοκρασία δεν επανήλθε στα προηγούµενα επίπεδα. Στην Ελευσίνα παρέµεινε κατά 1 o C χαµηλότερη, ενώ στον Ασπρόπυργο αυξήθηκε κατά 2 o C. (Αναφορές [2,11]) ( ιάγραµµα 2) Ταχύτητα και ιεύθυνση Ανέµου Η ψύξη που παρατηρείται επιδρά στους ανέµους και ειδικά στη θαλάσσια αύρα. Το φαινόµενο είναι ιδιαίτερα σηµαντικό στη περιοχή, γιατί έχουµε εµφάνιση υψηλών ποσοστών άπνοιας και σαν συνέπεια θαλάσσιας αύρας. Η µέρα κατά την οποία είχαµε την έκλειψη, ήταν µέρα µε άπνοια αρχικά και στη συνέχεια µε θαλάσσια αύρα (διαγράµ- µατα). Μέγιστη πτώση της ταχύτητας του ανέµου παρατηρήθηκε στην Ελευσίνα και αντιστοιχούσε σε µείωση κατά 1,8 m/s, ενώ στον Ασπρόπυργο η µείωση περιορίστηκε στα,6 m/s. Η µεγαλύτερη µείωση της ταχύτητας του ανέµου κατεγράφει 3 ώρες µετά τη ΜΦΕ και 1 ώρα µετά τη µέγιστη πτώση της θερµοκρασίας. Οι πορείες της µείωσης της ταχύτητας του ανέµου στους δύο σταθµούς εµφανίζουν την ίδια µορφή και ακολουθούν παράλληλη πορεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηµερήσια πορεία της διεύθυνσης του ανέµου. Επειδή επρόκειτο γιά ηµέρα µε άπνοια, η θαλάσσια αύρα άρχισε να εµφανίζεται 1 ώρα µετά την αναµενόµενη (που συνέπιπτε µε την αρχή της έκλειψης) στην Ελευσίνα και 4 533

ώρες αργότερα στον Ασπρόπυργο! Αυτή ήταν η µόνη επίδραση της έκλειψης επί της διεύθυνσης της ταχύτητας του ανέµου. (Αναφορές [11,7,8,6,3]) ( ιαγράµµατα 3,4) Σχετική Υγρασία Ο τέταρτος µετεωρολογικός παράγοντας που επηρεάζεται από την έκλειψη είναι η Σχετική Υγρασία (RH) [%]. Κατά τη διάρκεια µιας έκλειψης η σχετική υγρασία αυξάνει. Το µέγιστο της αύξησης παρατηρείται συνήθως, την ίδια ώρα που παρατηρείται η µέγιστη πτώση της θερµοκρασίας. Αυτό ακριβώς συνέβει και στο Θριάσιο Πεδίο. Το φαινόµενο εµφανίζεται εντονότερο στο σταθµό 2, δηλ. στην Ελευσίνα, µε τη σχετική υγρασία να σηµειώνει αύξηση κατά 8%, ενώ στον Ασπρόπυργο µόνο κατά 3,5%. Οι πορείες της αύξησης της σχετικής υγρασίας εµφανίζουν την ίδια µορφή και ακολουθούν παράλληλη πορεία. ( ιάγραµµα 5) 5.2. Μεταβολές Αερίων Ρύπων ιοξείδιο του Αζώτου (NO 2 ) Από την επεξεργασία των στοιχείων που προέκυψαν για την ηµερήσια πορεία του, όπως αυτή κατεγράφει από τους δύο σταθµούς, το διοξείδιο του αζώτου δείχνει µία άµεση απόκριση στη µείωση της ηλιακής ακτινοβολίας µόνο στην Ελευσίνα. Αυτό οφείλεται στη θέση µέτρησης. Ο σταθµός 2 βρίσκεται στο κέντρο της Ελευσίνας µεταξύ της ΝΕΟΑΚ και ΠΕΟΑΚ. Για το λόγο αυτό καταγράφονται και πολύ υψηλές τιµές του ρύπου στην εν λόγω θέση. Στον Ασπρόπυργο τη συγκεκριµένη ηµέρα, µετρήθηκαν πολύ χαµηλά επίπεδα του ρύπου. Ο ρύπος εµφάνισε κάποια ασήµαντη άνοδο, από την µελέτη της οποίας δεν προκύπτει κάτι αξιόλογο. Γιά το ΝΟ δεν παρατηρήθηκε καµµία µεταβολή της ηµερήσιας πορείας του, ενώ η ηµερήσια πορεία των ΝΟ Χ µεταβλήθει λόγω της µεταβολής της πορείας του ΝΟ 2. Αυτό παρατηρήθηκε µόνο στη Ελευσίνα. ( ιάγραµµα 6) Όζον (Ο 3 ) Το όζον µετρήθηκε µόνο στη θέση 2. Ενώ αρχικά έχει µία πολύ συγκεκριµένη και αυξητική πορεία, δύο ώρες µετά την έναρξη του φαινοµένου εµφανίζει µία κάµψη. Ελάχιστο εµφανίζει 2 ώρες µετά τη ΜΦΕ. Στη συνέχεια εµφανίζει µέγιστο 2,5 ώρες περίπου µετά την ολοκλήρωση του φαινοµένου. Γενικά ο ρύπος αντιδρά µε µία καθυστέρηση περίπου 2 ωρών στις µεταβολές της ηλιακής ακτινοβολίας. Από τη πορεία του, φαίνεται ξεκάθαρα ότι πρόκειται γιά ένα δευτερογενή ρύπο. ( ιάγραµµα 7) Ολικά Αιωρούµενα Σωµατίδια (TSP) Τα αιωρούµενα σωµατίδια µετρήθηκαν µόνο στη θέση 6 και εµφανίζουν την ακόλουθη εικόνα. Αρχικά αυξάνονται, αυξανόµενης της ηλιακής ακτινοβολίας. Φτάνουν σε ένα µέγιστο που συµπίπτει χρονικά µε ττην αρχή του φαινοµένου της έκλειψης. Από το ση- µείο εκείνο εµφανίζουν µία συνεχή µείωση της τιµής τους. Η µείωση αυτή φτάνει σε ένα πρώτο ελάχιστο κατά τη ΜΦΕ. Ακολούθως σταθεροποιείται έως την ολοκλήρωση του φαινοµένου και µία ώρα αργότερα εµφανίζει ένα ακόµη ελάχιστο. Η µείωση των TSP οφείλεται εν µέρει στη µείωση παραγωγής δευτερογενών σωµατιδίων, λόγω της µείωσης της ολικής ηλιακής ακτινοβολίας και επιδρά στη συνολική συγκέντρωση των TSP. ( ιάγραµµα 8) 534

6. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η παρατήρηση της εξέλιξης του φαινοµένου στο Θριάσιο Πεδίο µας οδήγησε στα παρακάτω γενικά συµπεράσµατα: 1. Η επίδραση της µείωσης της ηλιακής ακτινοβολίας λόγω της έκλειψης, εµφανίζεται να είναι ιδιαίτερα σηµαντική στις παράκτιες περιοχές. 2. Η µείωση της ηλιακής ακτινοβολίας επιδρά άµεσα στη θερµοκρασία, στο διοξείδιο του αζώτου και στα αιωρούµενα σωµατίδια. 3. Η επίδραση της έκλειψης στις λοιπές µετεωρολογικές παραµέτρους εµφανίζει µία χρονική υστέρηση, ιδιαίτερα σηµαντική σε ορισµένες περιπτώσεις. ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΑΓΡΑΜΜΑ-1 ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ 8 7 6 Total_Rad Diffuse_Rad 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 21 22 23 ÄΙΑΓΡΑΜΜΑ-2 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ 8 4.5 4 7 39.5 C 39 38.5 6 T-oC-6 38 37.5 37 5 36.5 T-oC-2 36 35.5 4 35 34.5 34 3 33.5 33 2 32.5 32 31.5 1 31 3.5 3 29.5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 21 22 23 ΙΑΓΡΑΜΜΑ-1. Μεταβολή Ηλιακής Ακτινοβολίας ΙΑΓΡΑΜΜΑ -2. Μεταβολή της Θερµοκρασίας ÄΙΑΓΡΑΜΜΑ-3 ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΕΜΟΥ 8 5.5 m/s 7 WS-m/s-6 5 4.5 6 WS-m/s-2 4 5 3.5 3 4 2.5 3 2 2 1.5 1 1.5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 11112131415161718192212223 ΙΑΓΡΑΜΜΑ -3. Μεταβολή Ταχύτητας Ανέµου ÄΙΑΓΡΑΜΜΑ-4 ÄΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΕΜΟΥ 8 36 7 3 6 5 24 WD-o-6 4 WD-o-2 18 3 12 2 1 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 11112131415161718192212223 ΙΑΓΡΑΜΜΑ -4. Μεταβολή ιεύθυνσης Ανέµου 8 7 6 5 4 3 2 1 RH-%-6 RH-%-2 ÄΙΑΓΡΑΜΜΑ-5 RH[%] % 46 24 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 21 22 23 44 42 4 38 36 34 32 3 28 26 8 7 6 5 4 3 2 1 ÄΙΑΓΡΑΜΜΑ-6 ΝΟ 2 NO2-ppb-6 NO2-ppb-2 1 2 3 4 5 6 7 8 911112131415161718192212223 ppb 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 ΙΑΓΡΑΜΜΑ -5. Μεταβολή Σχετικής Υγρασίας ΙΑΓΡΑΜΜΑ -6. Mεταβολή του ΝΟ 2 535

ÄΙΑΓΡΑΜΜΑ-7 Ο 3 8 1 7 ppb 9 6 8 7 O3-ppb-2 5 6 4 5 3 4 3 2 2 1 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 21 22 23 8 7 6 5 4 3 2 1 ΙΑΓΡΑΜΜΑ-8 TSP µgr/m3 TSP-µg/m3-6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 11112131415161718192212223 16 14 12 1 8 6 4 2 ΙΑΓΡΑΜΜΑ -7. Μεταβολή του Ο 3 ΙΑΓΡΑΜΜΑ -8. Μεταβολή των TSP ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αµπατζόγλου Γ., Α. Χρηστίδης και. Μουρίκης, 199: Η σκόνη στο Θριάσιο Πεδίο. Χηµικά Χρονικά. Anderson Ρ. C.,. R. Keefer and Ο. E. Meyers, 1972: Atmospheric Pressure and Temperature Changes During the 7 March 197 Solar Eclipses. Journal of the Atmospheric Sciences, 29, 583-587. Βαρωτσος Κ. και Κ. Kondratyev, 1996: Φυσικοχηµεία Περιβάλλοντος. Τόµος 1, p.19 ΓΕΡΠΠΕ: Τριµηνιαία δελτία αποτελεσµάτων µετρήσεων της ρύπανσης, έτη 1985-1997. Sir Eddington A., 1995: Χώρος, Χρόνος και Βαρύτητα. Εκδόσεις Λέξηµα, pp.137-15 Katsoulis Β. and G. Theoharatos, 1985: Indications of the urban heat island in Athens. Journal of Climate and Applied Meteorology, 24. Lalas D.P., D. N. Asimakopoulos, D. G. Deligiorgi and C. G. Helmis, 1983: Sea breeze circulation and Photochemical Pollution in Athens, Greece. Atmospheric Environment 17, 1621-1632. Μαυράκης A., 1998: Συµβολή στην ιερεύνηση του Γενικότερου Περιβαλλοντικού Προβλήµατος στην Ευρύτερη Περιοχή του Θριασίου Πεδίου. ιπλωµατική Εργασία, Ε.Κ.Π.Α. Μαυράκης Α., Γ. Θεοχαράτος,. Ασηµακόπουλος και Α. Χρηστίδης, 2: Η Ρύπανση από Βαριά Μέταλλα και Λάδια στα Ιζήµατα του Κόλπου της Ελευσίνας. 6 ο Πανελλήνιο Συµπόσιο Ωκεανογραφίας και Αλιείας, Χίος, 183-188. Χρηστίδης Α., 1995: Μελέτη κατανοµής αεροµεταφερόµενων ρύπων στο Θριάσιο Πεδίο, περιοχή Ελευσίνας. ιδακτορική ιατριβή ΕΜΠ Αθήνα http:/www.met-office.gov.uk/eclipse/wxarticle/index.html Zannetti P., 199: Air Pollution Modeling Theories, Computational Methods and Available Software. Seinfeld H.J., 1986: Atmospheric Chemistry and Physics of Air Pollution. Shu F., 1991: Αστροφυσική- οµή και Εξέλιξη του Σύµπαντος. Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 93-114. Stern C.A., 1976: Air Pollution, Volume 1, Air Pollutants, Their Transformation and Transport. 536