Climate change in Greece in the 20th century

Climate change in Greece in the 20th century Στάθης, Δημήτριος 1, Στάθη, Ευθυμία 2 ; Μυρωνίδης Δημήτριος 1, Σαπουντζής Μάριος 1 1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων, 54124 Θεσσαλονίκη, e-mail: dstatis@for.auth.gr 2 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, 54124 Θεσσαλονίκη, e-mail: efistathi@gmail.com Περίληψη Η εργασία αυτή αναφέρεται στα αποτελέσματα της ανάλυσης των χρονοσειρών των δεδομένων της θερμοκρασίας του αέρα και των κατακρημνισμάτων τεσσάρων αντιπροσωπευτικών μετεωρολογικών σταθμών της Ελλάδας, που διαθέτουν αξιόπιστες μακροχρόνιες χρονοσειρές παρατηρήσεων. Αναλύονται οι διακυμάνσεις των μέσων ετήσιων και εποχιακών τιμών θερμοκρασίας, κατακρημνισμάτων και ακραίων καιρικών φαινομένων και για δύο κοινές περιόδους και 1900-2014. Η ετήσια θερμοκρασία για την περίοδο παρουσιάζει αύξηση για όλους τους σταθμούς. Επίσης, η πορεία της θερμοκρασίας εξεταζόμενη για την περίοδο 1900-2014 εμφανίζει μικρότερη αύξηση. Τα ετήσια κατακρημνίσματα παρουσιάζουν μείωση με εξαίρεση τον σταθμό των Αθηνών που εμφανίζουν αύξηση κατά την περίοδο. Τέλος, οι ημέρες παγετού εμφανίζουν μείωση, ενώ οι ημέρες καύσωνα αύξηση για τους δύο σταθμούς που αναλύθηκαν τα δεδομένα. Λέξεις κλειδιά: Κλιματική αλλαγή, μακροχρόνια κλιματική χρονοσειρά, κατακρημνίσματα, ακραία καιρικά γεγονότα. 1. Εισαγωγή Τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί κοινή παραδοχή ειδικών και μη, ότι το κλίμα έχει αλλάξει. Αυξημένες δραματικά είναι οι αναφορές, από πολλές περιοχές του κόσμου, για την ένταση και τη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως είναι οι πλημμύρες, οι ξηρασίες, οι καύσωνες και τα επεισόδια ακραίων αρνητικών θερμοκρασιών. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με πιθανά σενάρια για εντονότερες αλλαγές στο μέλλον προκαλεί έντονες ανησυχίες. Πρόσφατα ακραία καιρικά φαινόμενα προκάλεσαν σοβαρά κοινωνικά προβλήματα στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές (Nastos and Matzarakis 2013). Οι εκδηλώσεις θα συνεχίσουν να δημιουργούν πρόσθετες προκλήσεις και κίνδυνους για την υγεία, την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, τον σχεδιασμό και διαχείριση των υδατικών πόρων, τη γεωργική παραγωγή κλπ. (Dvorak et.al. 1997, Arnell 1998, Karakostas et.al. 2002, Στάθης Δ 2005). Η σημασία του κλίματος και των αλλαγών του έχει οδηγήσει στη διεπιστημονική προσέγγιση από τις κυβερνήσεις, τους διεθνείς οργανισμούς με σκοπό τη βελτίωση της αλληλεπίδρασης σε όλα τα επίπεδα, από το τοπικό έως το διεθνές. Η Ευρώπη γνώρισε ένα θανατηφόρο καλοκαίρι το 2003, όταν η μέση θερμοκρασία του καλοκαιριού ήταν περίπου 3 0 C υψηλότερη από τη μακροπρόθεσμη μέση τιμή, και σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, η ημερήσια μέγιστη θερμοκρασία ξεπέρασε τους 35 0 C για περισσότερο από αυξάνονται δραματικά μία εβδομάδα, προκαλώντας περισσότερους από 70.000 θανάτους σε τμήματα της νότιας, δυτικής και κεντρικής Ευρώπης (Vandentorren et.al. 2006). Μια επισκόπηση στις πρόσφατες επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα ειδικά τεχνικά κείμενα που αφορούν τις κλιματικές αλλαγές θα μας άφηνε έκπληκτους, αλλά και με πολλές απορίες για το φάσμα των διεργασιών που εκτιμάται ότι θα συμβούν. Πόσο σύντομα θα συμβούν; Οι προβλεπόμενες μεταβολές θα είναι σταδιακές ή ραγδαίες; Ποιες περιοχές θα πληγούν περισσότερο; Πως πρέπει να αντιμετωπιστεί η κατάσταση σε παγκόσμιο και σε συλλογικό επίπεδο; Αλλά και πολλά άλλα ερωτήματα. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι αναμενόμενες μεταβολές στο κλίμα είναι το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει σε παγκόσμιο επίπεδο ο άνθρωπος. Αν και η δημόσια συζήτηση συνήθως μιλά για μια δραματική και ξεκάθαρα ορατή και αισθητή κλιματική αλλαγή, η έντονα χρονική και χωρική μεταβολή των καιρικών φαινομένων και του κλίματος απαιτούν σοβαρή και επίπονη εργασία σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων προτού αυτά χρησιμοποιηθούν. Στην εργασία αυτή αναλύεται η μεταβολή των κλιματικών παραμέτρων της θερμοκρασίας και των κατακρημνισμάτων, τεσσάρων αντιπροσωπευτικών μετεωρολογικών σταθμών της Ελλάδας με αξιόπιστες μακροχρόνιες παρατηρήσεις. 2. Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας Η παγκόσμια ανησυχία για την κλιματική αλλαγή στάθηκε αφορμή για εκτεταμένη έρευνα για την εξέλιξη του κλίματος αλλά και για τις μορφές της αλλαγής. Τη βάση αυτών των ερευνών αποτέλεσαν οι μετρήσεις των κλιματικών παραμέτρων, που αρχίζουν στα μέσα του 18ου αιώνα και δυστυχώς υπάρχουν μόνο στις πλέον προηγμένες, οικονομικά και επιστημονικά χώρες. Επιπλέον, για επέκταση της γνώσης έχει γίνει μεγάλη προσπάθεια για ανακατασκευή των κλιματικών

παραμέτρων του παρελθόντος με τη βοήθεια διαφόρων μεθόδων, όπως η δενδροχρονολόγηση, η ανάλυση δειγμάτων απολιθωμένης γύρης, γεωλογικών ιζημάτων, στρωμάτων πάγων της ανταρκτικής κ.λ.π. (Ahrens C.D. 2003). Αποτελεί κοινή παραδοχή, ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών έχουν παρατηρηθεί σοβαρές ανωμαλίες στο κλίμα σε πολλές περιοχές του πλανήτη μας. Στις μέρες μας με την αυξανόμενη ανθρωπογενή δραστηριότητα που οδηγεί στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, προβλέπεται αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μας. Οι τεχνικές για την ανίχνευση των κλιματικών μεταβολών βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη. Κυρίαρχη θέση μεταξύ αυτών αποτελεί η πρόβλεψη με την εφαρμογή μοντέλων γενικής κυκλοφορίας της ατμόσφαιρας και εξέταση για διαφορετικά σενάρια των μελλοντικών συγκεντρώσεων των θερμοκηπικών αερίων της ατμόσφαιρας. Καταρχάς θα πρέπει να τονιστεί ότι το κλίμα σε ένα τόπο παρουσιάζει ημερήσια και ετήσια διακύμανση, αλλά επιπλέον και τυχαίες ανοδικές ή καθοδικές τάσεις με διάφορες περιόδους επανάληψης, δηλαδή χωρίς κάποια κανονικότητα. Οι κύριες κλιματικές παράμετροι, που αποτέλεσαν αντικείμενο διερεύνησης κλιματικών αλλαγών, είναι η θερμοκρασία του αέρα, το ύψος των κατακρημνισμάτων και η συχνότητα εμφάνισης των ακραίων γεγονότων. Πολλές εργασίες έχουν ασχοληθεί με τη διακύμανση των παραπάνω παραμέτρων για διάφορες περιοχές αλλά και σε πλανητική κλίμακα. Από αυτές προκύπτει ένα εύρος διαφορετικών αποτελεσμάτων. Η θερμοκρασία στη γη κατά τον 19ο αιώνα αυξήθηκε 0,3 0,6 0 C και προβλέπεται περαιτέρω αύξηση που πιθανόν θα ποικίλει από 1,5 έως 3,5 0 C μέχρι το έτος 2100. (Sahsamanoglou et.al. 1992, Μαχαίρας κ.α. 1989, Feidas et..al. 2007, Mavromatis and Stathis 2010). Η τάση αυτή αντιστρέφεται σε πολλές περιοχές μετά το 1975, λόγω της ταυτόχρονης αύξησης των θερινών θερμοκρασιών και της μείωσης των χειμερινών θερμοκρασιών που παρατηρούνται μετά το 1985 (Feidas et.al., 2004). Όσον αφορά τα κατακρημνίσματα, προβλέπεται αύξηση για τις περισσότερες περιοχές της γης, ενώ για την περιοχή της Μεσογείου προβλέπεται μείωση. Τέλος, προβλέπεται αύξηση της συχνότητας εμφάνισης των ακραίων γεγονότων. 3. Υλικά και Μέθοδοι Στην εργασία αυτή χρησιμοποιούνται τα δεδομένα των παρατηρήσεων ημερήσιων τιμών θερμοκρασίας τεσσάρων (4) μετεωρολογικών σταθμών, οι οποίοι διαθέτουν μακροχρόνια ομοιογενή δεδομένα. Αυτοί είναι ο σταθμός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο σταθμός του Τομέα της Μετεωρολογίας του Α.Π.Θ., ο σταθμός της Λάρισας της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας και ο σταθμός του Ταμείου της Διοίκησης και Διαχείρισης Πανεπιστημιακών Δασών του Α.Π.Θ. του Περτουλίου. Στον Πίνακα 1 δίνονται τα στοιχεία των σταθμών. Χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα της θερμοκρασίας και της βροχόπτωσης. Το σύνολο των δεδομένων έχουν υποστεί επεξεργασία με προσοχή και έχουν ελεγχθεί για την ομοιογένειά τους. Έχουν χρησιμοποιηθεί οιαποδεκτές διαδικασίες για τη δημιουργία της έκτασης των κλιματικών χρονοσειρών και για τον υπολογισμό της γραμμικής τάσης (Jones and Hulme 1996). Οι αναλύσεις έγιναν για τις ετήσιες και τις εποχιακές τιμές της θερμοκρασίας, της βροχόπτωσης και της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων. Πίνακας 1 Οι χρησιμοποιηθέντες Μετεωρολογικοί σταθμοί Table 1 Meteorological stations used in this study α/α Σταθμός Γεωγρ. Γεωγρ. Υψόμετρο Χρονικ Μήκος Πλάτος ( m) Περίοδος 1 Αθήνα 23 0 58 Ε 37 0 58 Ν 107 1900-2014 2 Θεσ/νίκη 22 0 58 Ε 40 0 38 Ν 40 1946-2014 3 Λάρισα 22 0 25 Ε 39 0 38 Ν 72 1900-2014 4 Περτούλι 21 0 28 Ε 39 0 33 Ν 1180 Η διερεύνηση της τάσης των χρονοσειρών πραγματοποιήθηκε με τα διαγράμματα τάσης και τη μέθοδο της γραμμής τάσης (Jones and Hulme 1996). Πίνακας 2 Κλιματικά χαρακτηριστικά των τεσσάρων σταθμών που ερευνήθηκαν Table 2 Climatic features in the four Meteorological stations that used in this study Σταθμός Χρονική περίοδος Θερμοκρασία αέρα ( 0 C) Κατακρημνίσματα (mm) παγετός Ημέρες καύσωνας Αθήνα (107 m) Θεσ/νίκη (40 m) 1900-2014 1900-2014 17,8 18,1 16,0 16,7 398,6 395,2 - - 448,9 16 24

Λάρισα (72 m) Περτούλι (1180 m) 1900-2014 15,8 16,4 411,3 40 21 8,9 1471,3 - - 4. Αποτελέσματα Θερμοκρασία του αέρα Η θερμοκρασία του αέρα αποτέλεσε την κλιματική παράμετρο, η οποία μελετήθηκε περισσότερο, για τη διερεύνηση τάσεων και ενδεχόμενης κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως. Η διακύμανση της θερμοκρασίας στην παρούσα εργασία αναλύεται για δύο χρονικές περιόδους: και 1900-2014. Στον Πίνακα 3 δίνονται τα αποτελέσματα από τη διερεύνηση της τάσης των χρονοσειρών των ετησίων θερμοκρασιών των τεσσάρων μετεωρολογικών σταθμών, ενώ στο Σχήμα 1 η πορεία αυτής και η γραμμή τάσης για την περίοδο. Από τη μελέτη των στοιχείων του παρακάτω Πίνακα και από το διάγραμμα τάσης του Σχήματος 1 προκύπτει, ότι η θερμοκρασία του αέρα εμφανίζει ανοδική τάση σε όλους τους σταθμούς. Μεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται στην Αθήνα(+0,32 0 C/10 ετία) και στο Περτούλι (+0,25 0 C/10 ετία), ενώ για τον σταθμό της Θεσσαλονίκης (+0,06 0 C/100 ετία) και της Λάρισας(+0,05 0 C/100 ετία), η άνοδος της θερμοκρασίας είναι αμελητέα. Για τους δύο πρώτους σταθμούς, οι εποχιακές τιμές της θερμοκρασίας παρουσιάζουν κοινή ανοδική τάση με μεγαλύτερη μεταβολή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Όσον αφορά τη Θεσσαλονίκη, η θερμοκρασία του χειμώνα (+0,03 0 C/100 ετία) παρουσιάζει μικρή αύξηση, του καλοκαιριού μεγαλύτερη (+0,28 0 C/10 ετία), της άνοιξης παραμένει σταθερή, ενώ η αντίστοιχη για το φθινόπωρο παρουσιάζει μικρή πτώση (-0,07 0 C/100 ετία). Τέλος, για τον σταθμό της Λάρισας μικρή αυξητική είναι πορεία των εποχιακών θερμοκρασιών, με εξαίρεση αυτή του φθινοπώρου. Πίνακας 3 Τάσεις των ετησίων θερμοκρασιών των σταθμών έρευνας Table 3 Annual temperature trends of the Meteorological stations in the research area Σταθμός Χρονική περίοδος Εξίσωση τάσης Μεταβολή της θερμοκρασίας αέρα ( 0 C /10 ετία) Αθήνα Υ=17,199 + 0,032*Χ + 0,32 1900-2014 Y = 17,222 + 0,0107*X + 0,10 Θεσ/νίκη Υ=15,649 + 0,0057*Χ + 0,06 1900-2014 Y = 16,227-0, 0039*X - 0,04 Λάρισα Y = 15,643 + 0,0048*X + 0,05 1900-2014 Υ = 15,843-0,0007*Χ - 0,001 Περτούλι Υ= 8,360 + 0,0251*Χ + 0,25 Θερμοκρασία ( 0 C) 25 20 15 10 5 ΑΘΗΝΑ ΛΑΡΙΣΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΠΕΡΤΟΥΛΙ 0 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2004 2008 2012 Σχήμα 1 Διακύμανση των ετησίων θερμοκρασιών των τεσσάρων σταθμών για την περίοδο 1960-2014 Figure 1 Annual air temperature trends of the 4 stations 1960-2014 Δεδομένα θερμοκρασίας για την περίοδο 1900-2014 διαθέτουν οι τρεις σταθμοί (εκτός του Περτουλίου). Από τη μελέτη των στοιχείων του παραπάνω Πίνακα 3 και από το αντίστοιχο διάγραμμα τάσης (Σχήμα 2) προκύπτει, ότι η θερμοκρασία του αέρα της περιόδου 1900-2014 εμφανίζει μια τάση ανόδου στο σταθμό της Αθήνας(+0,10 0 C/10 ετία), ενώ για τον σταθμό της Θεσσαλονίκης (+0,06 0 C/10 ετία), και της Λάρισας (+0,01 0 C/100 ετία), η άνοδος της θερμοκρασίας είναι ασήμαντη.

Θερμοκρασία ( 0 C) 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 1900 1905 ΑΘΗΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΛΑΡΙΣΑ 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 Σχήμα 2 Διακύμανση των ετησίων θερμοκρασιών των τριών σταθμών (1900-2014) Figure 2 Annual air temperature trends of the 3 stations (1900-2014) 1985 1990 1995 2005 2010 Για τον σταθμό των Αθηνών αναφορικά με τις εποχιακές τιμές της θερμοκρασίας μόνο η περίοδος της άνοιξης παρουσιάζει ανοδική τάση (+0,14 0 C/10 ετία). Όσον αφορά τη Θεσσαλονίκη η θερμοκρασία του χειμώνα, της άνοιξης και του καλοκαιριού παρουσιάζουν μικρή αύξηση (+0,04 0 C/10 ετία), ενώ του φθινοπώρου μικρή μείωση(-0,07 0 C/10 ετία). Τέλος για τη Λάρισα μόνο οι καλοκαιρινές θερμοκρασίες δείχνουν μικρή ανοδική τάση(+0,07 0 C/10 ετία), ενώ όλες οι υπόλοιπες εποχιακές παρουσιάζουν ασήμαντες μειώσεις. Θερμότερα έτη για την Αθήνα είναι το έτος 2010 (20,5 0 C), 2001(20,3 0 C) και το 2009 (20,0 0 C), για τη Θεσσαλονίκη το 2013(17,9 0 C), 2014 (17,9 0 C) και το 1916 (17,3 0 C) και για τη Λάρισα το 2013(17,5 0 C), 2014(17,5 0 C) το 1916(17,0 0 C) και το 1927 (17,0 0 C). Ψυχρότερα έτη για την Αθήνα είναι το έτος 1907 (16,7 0 C) και το 1949 (16,7 0 C), για τη Θεσσαλονίκη το 1940 (14,2 0 C), 1953 (17,9 0 C) και για τη Λάρισα το 2011(14,9 0 C) και το 1940 (15,0 0 C). Αρνητική τάση στην πορεία της θερμοκρασίας από το 1950 μέχρι το 1990 παρατηρείται στους περισσότερους μετεωρολογικούς σταθμούς στην Ελλάδα (Sahsamanoglou et.al. 1992, Μαχαίρας κ.α. 1989). Η τάση αυτή αντιστρέφεται σε πολλές περιοχές μετά το 1975, όπως προαναφέρθηκε, λόγω της ταυτόχρονης αύξησης των θερινών θερμοκρασιών και της μείωσης των χειμερινών θερμοκρασιών που παρατηρούνται μετά το 1985 (Feidas et.al. 2004). Μια καλή εικόνα της πορείας της θερμοκρασίας δίνεται στο Σχήμα 3 που παρουσιάζεται η εξέλιξη του φαινομένου με τις μέσες τιμές της θερμοκρασίας ανά δεκαετία. Για την Αθήνα είναι ξεκάθαρη η ανοδική πορεία της θερμοκρασίας από το 1970, ενώ οι θερμότερες δεκαετίες είναι οι πρόσφατες. Η δεκαετία 1970 αποτελεί την ψυχρότερη δεκαετία του 20ου αιώνα στην Ελλάδα. Αξιοσημείωτο είναι ότι η εμφανής άνοδος της θερμοκρασίας παρατηρείται από την αρχή της δεκαετίας του 1990, η οποία σταδιακά ενισχύεται, ενώ το 2010 αποτελεί το θερμότερο έτος του αιώνα στην Αθήνα. Η ετήσια θερμοκρασία για όλους τους σταθμούς εμφανίζει βαθμιαία αύξηση μετά το 1980 με μια απότομη άνοδο από την αρχή της δεκαετίας του 1990, ενώ κατά τη διάρκεια των ετών 1996-1999 μια απότομη άνοδος παρόμοια και στους τέσσερις σταθμούς. Θερμοκρασία ( 0 C) 19.0 18.5 18.0 17.5 17.0 16.5 16.0 15.5 ΑΘΗΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΛΑΡΙΣΑ 15.0 1902-1911 1912-1921 1922-1931 1932-1941 1942-1951 1952-1961 1962-1971 1972-1981 1982-1991 1992-2001 2002-2011 Σχήμα 3 Διακύμανση των ετησίων θερμοκρασιών των τριών σταθμών (1900-2014) Figure 3 Annual air temperature trends of the 3 stations (1900-2014) Κατακρημνίσματα

Στον Πίνακα 4 δίνονται τα αποτελέσματα από τη διερεύνηση της τάσης των χρονοσειρών των ετησίων κατακρημνισμάτων των τεσσάρων μετεωρολογικών σταθμών, ενώ στο Σχήμα 4 η πορεία αυτής, για την περίοδο, και η γραμμή τάσης. Από τη μελέτη των στοιχείων του Πίνακα 4 και από τα αντίστοιχα διαγράμματα τάσης του Σχήματος 4 προκύπτει, ότι τα κατακρημνίσματα εμφανίζουν πτωτική τάση, με εξαίρεση την Αθήνα, όταν ως περίοδος παρατηρήσεων λαμβάνονται τα συνολικά έτη λειτουργίας των σταθμών. Για τον σταθμό των Αθηνών η μεταβολή των 0,79 mm ανά 10 έτη ουσιαστικά σημαίνει σταθερότητα της παραμέτρου. Όταν λαμβάνονται τα δεδομένα των παρατηρήσεων των κοινών περιόδων με τους δύο άλλους σταθμούς (1946-2014 και ), τότε για την Αθήνα προκύπτει θετική τάση με αύξηση του ύψους των κατακρημνισμάτων + 1,34 και 13,59 mm/10ετία. Οι μειώσεις των κατακρημνισμάτων, εάν εκφραστούν σε εκατοστιαίο ποσοστό του μέσου ύψους κατακρημνισμάτων του κάθε σταθμού, προκύπτει ότι η μείωση για τη Θεσσαλονίκη και για τη Λάρισα είναι 0,4% και θεωρείται ασήμαντη, ενώ για το Περτούλι είναι μεγαλύτερη και φθάνει το 3,5%. Πίνακας 4 Τάσεις των ετησίων κατακρημνισμάτων των σταθμών έρευνας Table 4 Annual precipitation trends of the Meteorological stations in the research area Σταθμός Χρονική περίοδος Εξίσωση τάσης Μεταβολή Ύψους κατάκρημνισμάτων (mm/10ετία ) Αθήνα 1860-2014 1900-2014 Υ=393.92 + 0,079*Χ Υ=393,7 + 0,1338*Χ Υ=365,83 + 1,3177*Χ + 0,79 + 1,34 + 13,18 Θεσσαλονίκη 1946-2014 Υ=465,63-0,1993*Χ Υ= 462,76 0,2153*Χ -1,99-2,15 Λάρισα Υ = 406,2-0,187*Χ -1,87 Περτούλι Υ=1612,7 5,1419*Χ -51,42 κατακρημνίσματα (mm) 2500 1500 1000 500 0 1859 1865 Αθήνα Θεσσαλονίκη Λάρισα Περτούλι 1871 1877 1883 1889 1895 1901 1907 1913 1919 1925 1931 1937 Σχήμα 4 Τάσεις των κατακρημνισμάτων των σταθμών έρευνας Figure 4 Precipitation trends of the Meteorological stations 1943 1949 1955 1961 1967 1973 1979 1985 1991 1997 2003 2009 Ακραία καιρικά γεγονότα Ένα καιρικό φαινόμενο χαρακτηρίζεται ως ακραίο είτε από την έντασή του, είτε από την διάρκειά του ή και από την συχνότητα επανεμφάνισης του. Ως ακραία καιρικά φαινόμενα χαρακτηρίζονται εκείνα τα φαινόμενα στα οποία παρατηρούνται οι μέγιστες ή οι ελάχιστες τιμές μετεωρολογικών παρατηρήσεων ασυνήθιστων ή και πολύ σπάνιων που συμβαίνουν σε μια περιοχή. Στην παρούσα εργασία η ανάλυση βασίστηκε στη συχνότητα των κύριων ακραίων φαινομένων της θερμοκρασίας, που αποτελούν οι ημέρες παγετού (ημέρες με ελάχιστη θερμοκρασία αέρα αρνητική) και των ημερών καύσωνα (μέγιστη θερμοκρασία αέρα μεγαλύτερη από 35 0 C). Η ανάλυση έγινε για τα δεδομένα δύο σταθμών, της Θεσσαλονίκης και της Λάρισας που ήταν διαθέσιμα. Οι μέσες τιμές των παραπάνω στοιχείων για τους δύο σταθμούς δίνονται στον Πίνακα 2, ενώ η μεταβολή τους στον Πίνακα 5.

Η μ έ ρ ε ς 40 35 30 25 20 15 10 5 0 ημέρες παγετού = 20.245-0.1385*Χ ημέρες καύσωνα = 0.7375 + 0.2093*Χ 1958 1961 ημέρες παγετού ημέρες καύσωνα 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2003 2006 2009 2012 Σχήμα 5 Ημέρες παγετού και ημέρες καύσωνα του μετεωρολογικού σταθμού της Θεσσαλονίκης Figure 5 Frost and heat days in Thessaloniki s meteorological station Μια μικτή εικόνα θα μπορούσε να θεωρηθεί για τις ακραίες καιρικές συνθήκες και οι εκδηλώσεις που παρουσιάζει το κλίμα κατά την διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ημέρες παγετού παρουσιάζουν καθοδική πορεία από το 1958 και για το σταθμό της Θεσσαλονίκης (Σχήμα 5) και για το σταθμό της Λάρισας (Σχήμα 6). Αντίθετα οι κατά μέσο όρο ημέρες με μέγιστη θερμοκρασία πάνω από 35 έχουν αυξητική τάση. Πίνακας 5 Τάσεις των ετησίων κατακρημνισμάτων των σταθμών έρευνας Table 5 Annual precipitation trends of the Meteorological stations in the research area Μεταβολή Χρονική Εξίσωση τάσης ημερών παγετού περίοδος (ημέρες/10ετία ) Σταθμός Μεταβολή ημερών καύσωνα (ημέρες/10ετία ) Θεσσαλονίκη 1958-2014 Λάρισα 1958-2014 Υ = 20.245-0.14*Χ Υ = 0.7375 + 0.2093*Χ Υ = 41,70-0,05*Χ Υ = 17.26 + 0.144Χ -1,40 - -0,50 - - 2,10 - +1,44 70 60 50 ημέρες παγετού = 41.70-0.05*Χ ημέρες καύσωνα = 17.26 + 0.144*Χ ημέρες παγετού ημέρες καύσωνα Η μ έ ρ ε ς 40 30 20 10 0 1958 1961 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2003 2006 2009 2012 Σχήμα 6 Ημέρες παγετού και ημέρες καύσωνα του μετεωρολογικού σταθμού της Λάρισας Figure 6 Frost and heat days in Larisa s meteorological station 5. Συζήτηση Συμπεράσματα Από την ανάλυση που προηγήθηκε προκύπτει, ότι για την έρευνα κλιματικής αλλαγής απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη αξιόπιστων μακροχρόνιων καταγραφών των κλιματικών παραμέτρων. Η περίοδος των παρατηρήσεων καθορίζει το αποτέλεσμα των αναλύσεων. Έτσι, όσο μικρότερη είναι η χρονοσειρά των κλιματικών παραμέτρων τόσο εντονότερη η τάση της περιόδου που προκύπτει. Η ίδια παράμετρος για μακροχρόνια περίοδο εξομαλύνεται και πιθανόν αλλάζει πορεία σε σχέση με την μερική σειρά. Αποτελεί γεγονός, ότι ο άνθρωπος με τη δραστηριότητά του έχει συμβάλλει στην αλλαγή της χημικής σύστασης της ατμόσφαιρας. Οι πολλοί παράγοντες όμως, που επιδρούν και έχουν αποτέλεσμα στο

κλίμα του πλανήτη, καθιστούν δύσκολο τον διαχωρισμό της φυσικής μεταβλητότητας από την κλιματική αλλαγή, την οφειλόμενη στην ανθρωπογενή επίδραση. Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων αυτής στους υδατικούς πόρους αποτελεί εκτεταμένο πεδίο έρευνας με πολλά προβλήματα, τα οποία για να απαντηθούν θα χρειαστεί πάρα πολύ μεγάλη προσπάθεια ακόμη. Η πορεία της θερμοκρασίας στη χώρα μας δεν ακολουθεί την έντονη αυξητική πορεία που παρατηρείται στο Βόρειο Ημισφαίριο. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουν πολλές έρευνες που βρίσκουν διαφορές της Ελλάδας με την υπόλοιπη Ευρώπη. Παρόλου που δεν παρατηρείται σημαντική άνοδος της θερμοκρασίας την περίοδο 1950-2001 φαίνεται ότι από το 1970 η χώρα μας έχει εισέλθει σε μια θερμή περίοδο (Feidas et.al. 2004). Όσον αφορά τα κατακρημνίσματα προκύπτει ότι παρατηρείται μια μείωση στα ετήσια και εποχιακά την περίοδο. Παρόμοια αποτελέσματα προέκυψαν από παλαιότερες έρευνες με στατιστικά σημαντικές μειώσεις, ιδιαίτερα για την περίοδο 1961-2001(Feidas et.al. 2004). Από το η πορεία των κατακρημνισμάτων αντιστρέφεται με ανοδική πορεία των κατακρημνισμάτων. Τέλος, τα αποτελέσματα από την ανάλυση συμφωνούν με άλλες έρευνες αναφορικά με την αυξητική πορεία των ημερών καύσωνα. Το γεγονός αυτό πιθανόν να οδηγήσει σε θερμότερα καλοκαίρια. Τα ήδη θερμά καλοκαίρια θα γίνουν θερμότερα και αυτό πρέπει να το λάβουν υπόψη οι υπεύθυνοι πολιτικοί. Ευχαριστίες Ευχαριστίες εκφράζονται προς το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, τον Τομέα της Μετεωρολογίας του Α.Π.Θ., την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και το Ταμείο της Διοίκησης και Διαχείρισης Πανεπιστημιακών Δασών του Α.Π.Θ. για την ευγενική προσφορά των μετεωρολογικών στοιχείων, που κατέστησαν δυνατή την παρούσα έρευνα. Abstract This paper reports on the results of the analysis of time series data of air temperature and precipitation four representative meteorological stations of Greece, which have long time series of observations. Analyzing the variance in the average annual and seasonal temperature range, precipitation and extreme weather events and two common periods and 1900-2014. The annual temperature for the period shows an increase for all stations. Also, the course of the temperature considered for the period 1900-2014 shows a smaller increase. The annual precipitation is in decline except the station of Athens that shows an increase over the period. Finally, the frost days are decreasing, while there is an increase in the heat days for the two stations that the data analyzed. Βιβλιογραφία Ahrens, D., 2003. Meteorology Today. An Introduction to Weather, Climate, and the Environment. p.544. Seventh Edition. Thomson Brooks. USA. P. Arnell, W., 1998. Climate change and water resources in Britain. Climatic Change, 39, 83 110. Dvorak, V., J. Hladny, and L. Kasparek, 1997. Climate change hydrology and water resources impact and adaptation for selected river Basins in the Czech Republic. Climatic Change, 36, 93 106. Arseni - Papadimitriou, A., 1973. On the annual variation of the air temperature in Athens. Sci. Annals, Fac. Phys. & Mathem., Univ. Thessaloni.ki, Vol. 13. Hailemariam, K., 1999. Impact of climate change on the water resources of Awash River Basin, Ethiopia. Climate Research, 6, 91 96. Jones,P.D. and Hulme,M. 1996. Calculating regional climatic time series for temperature and precipitation: methods and illustrations Int. J. Climatol., 16, 361-377. Karakostas T., Pennas P., Zerva G., 2002. Studying the Effects of Extreme Climatic Events on Wheat. Πρακτικά 6ου Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου Μετεωρολογίας Κλιματολογίας και Φυσικής της Ατμόσφαιρας, σελ. 621-629. Lettenmaier, D.P., A.W. Wood, R.N. Palmer, E.F. Wood, and E.Z. Stakhiv, 1999. Water resources implications of global warming: a U.S. regional perspective. Climatic Change, 43, 537 579. Mavromatis T. and D. Stathis 2010: Response of the water balance in Greece to temperature and precipitation trends. Theoretical and Applied Climatology, 104 (1-2), pp.13-24. Μαχαίρας, Π. και Ν. Πιτσούλης, 1989. Ο άνθρωπος, το περιβάλλον και οι κλιματικές μεταβολές. Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα Προστασία Περιβάλλοντος και Γεωργική Παραγωγή. Τόμος Ι, 335-351. Mirza, M.Q., R.A. Warrick, N.J. Ericksen, and G.J. Kenny, 1998. Trends and persistence in precipitation in the Ganges, Brahmaputra and Meghna Basins in South Asia. Hydrological Sciences Journal, 43, 845 858. Nastos P. and A. Matzarakis, 2013. Human Bioclimatic Conditions, Trends, and Variability in the Athens University Campus, Greece. Advances in Meteorology, Volume 2013, Article ID 976510, 8 pages http://dx.doi.org/10.1155/2013/976510. Osborn, T.J., M. Hulme, P.D. Jones, and T.A. Basnet,. Observed trends in the daily intensity of

United Kingdom precipitation. International Journal of Climatology, 20, 347 364. Risby, J.S. and D. Entekhabi, 1996. Observed Sacremento Basin streamflow response to precipitation and temperature changes and its relevance to climate impact studies. Journal of Hydrology, 184, 209 223. Sahsamanoglou H.S. and Makrogiannis T.J., 1992. Temperature Trends over the Mediterranean Region, 1950-1988, Theor. Appl. Climatol., 45, 183-192. Στάθης Δ., 2005: Καιρός Κλίμα και Νερό στον 21 Ο αιώνα: Πρακτικά 12ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, που διοργανώθηκε από την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ στην Δράμα από 2-5 Οκτωβρίου 2005, σελ.101-111. Feidas, H., Makrogiannis, T., Bora-Senta E, 2004. Trend analysis of air temperature time series in Greece and their relationsip with circulation using surface and satellite data: 1950 2001. Theor Appl Climatol 79:185 208 Feidas H, Noulopoulou C, Makrogiannis T, Bora-Senta E., 2007. Trend analysis of precipitation time series in Greece and their relationship with circulation using surface and satellite data: 1955 2001. Theor Appl Climatol 87:155 177 Flokas, A.A., Arseni Papadimitriou, Α., 1974. On the annual variation of the air temperature in Thessaloniki. Sci. Annals, Faculty of Physics & Mathematics., Univ. Thessaloniki, Vol. 13 Vandentorren, S., P. Bretin, A. Zeghnoun et al., August 2003 heat wave in France: risk factors for death of elderly people living at home, European Journal of Public Health, vol. 16, no. 6, pp. 583 591, 2006.