Περιεχόµενα 1.Εισαγωγή σελ.1 2.Ο πολεοδοµικός σχεδιασµός στην Ελλάδα και οι κατευθύνσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου Πολεοδόµων για το σχεδιασµό του αστικού χώρου. σελ.1 3.Η περίπτωση της Χαλκίδας.σελ.2 4.Το ιστορικό της πολεοδοµικής εξέλιξης.σελ.3 5.Η σηµερινή κατάσταση.σελ.3 6. Αξιολόγηση του ΓΠΣ της Χαλκίδας µε βάση τις κατευθύνσεις του ΕΣΠ.σελ.4 6.1.Μεταφορές και προσβασιµότητα.σελ.4 6.2.Πολιτιστική κληρονοµιά και αστική ανανέωση...σελ.5 6.3.Φύση και οικολογία...σελ.6 7.Σκέψεις και κατευθύνσεις για έναν αποδοτικότερο σχεδιασµό για την πόλη της Χαλκίδας συµπεράσµατα.σελ.7 8.Βιβλιογραφία πηγές...σελ.9
1.Εισαγωγή Αντικείµενο της εργασίας αποτελεί η πολεοδοµική µελέτη της περίπτωση της Χαλκίδας µε βάση τα σύγχρονα δεδοµένα. Εισαγωγικά γίνεται αναφορά στην εξέλιξη του πολεοδοµικού σχεδιασµού στην Ελλάδα και στην έννοια του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου (ΓΠΣ), αλλά και στις κατευθύνσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου Πολεοδόµων (ΕΣΠ) όπως αυτές εκφράζονται στη Νέα Χάρτα της Αθήνας και κυρίως στο κείµενο «Try it this way». Στη συνέχεια παρουσιάζεται το ΓΠΣ του 1985 για τη Χαλκίδα, το ιστορικό της πολεοδοµικής εξέλιξης της πόλης και η σηµερινή κατάσταση. Με βάση τα δεδοµένα αυτά και την προσωπική εµπειρία ως κατοίκου της πόλης, αξιολογείται το ΓΠΣ και η σηµερινή κατάσταση σε τρεις από τους τοµείς που αναφέρονται στο «Try it this way», τις µεταφορές και την προσβασιµότητα, την πολιτιστική κληρονοµιά και την αστική ανανέωση, τη φύση και την οικολογία. Σε κάθε έναν από τους τοµείς παρουσιάζονται οι συµβουλές του ΕΣΠ, η κατάσταση στη Χαλκίδα και οι σχετικές προτάσεις του ΓΠΣ. Κλείνοντας γίνονται προτάσεις για κάθε θέµα, αλλά και για την πορεία του αστικού σχεδιασµού στην πόλη γενικότερα. 2.Ο πολεοδοµικός σχεδιασµός στην Ελλάδα και οι κατευθύνσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου Πολεοδόµων για το σχεδιασµό του αστικού χώρου. Ο πολεοδοµικός σχεδιασµός στην Ελλάδα διακρίνεται σε τέσσερις περιόδους: - 1 η περίοδος: από το 1828 µέχρι το 1923. Άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες για την απόκτηση «Σχεδίων Πόλεων» ή ρυµοτοµικών σχεδίων. - 2 η περίοδος: από το 1923 έως τη δεκαετία του 70. Ψηφίστηκε το Ν..17-7 /16-8-1923 «Περί Σχεδίων Πόλεων, Κωµών και Συνοικισµών του Κράτους και οικοδοµής αυτών» και στη συνέχεια το Ν.. 3-4-1929 «περί Γενικού Οικοδοµικού Κανονισµού». - 3 η περίοδος: από τη δεκαετία του 70 µέχρι το 1982. Το Σύνταγµα του 1975 θέτει νέες βάσεις για τις υποχρεώσεις και αρµοδιότητες του κράτους να ελέγχει την πολεοδοµική ανάπτυξη, την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και διατυπώνει ορισµένες κατευθυντήριες γραµµές για τη χωροταξική και πολεοδοµική πολιτική. Εκτός από τις συνταγµατικές ρυθµίσεις έχουµε και µια σειρά από νοµοθετήµατα και µέτρα ορισµένα από τα οποία προωθήθηκαν. - 4 η περίοδος: 1982 µέχρι σήµερα. Την περίοδο αυτή δηµιουργείται ο νόµος 1337/1983. Η ισχύς του νόµου αυτού ήταν αρχικά περιορισµένη, στη συνέχεια όµως απόκτησε µόνιµο χαρακτήρα και σήµερα αποτελεί το ισχύον βασικό θεσµικό πλαίσιο του πολεοδοµικού σχεδιασµού. Με το νόµο αυτό, που αναφέρεται σε περιοχές κύριας κατοικίας, άρχισε µια εκτεταµένη κίνηση απόκτησης πολεοδοµικών σχεδίων από όλους τους ΟΤΑ της χώρας. Την περίοδο αυτή ο πολεοδοµικός σχεδιασµός αποκτά δηµόσιο χαρακτήρα καθόσον η εκπόνηση, η έγκριση και η εφαρµογή των πολεοδοµικών σχεδίων καθώς και η πολεοδόµηση των περιοχών της χώρας γίνεται µόνο από το κράτος, τους ΟΤΑ ή τους άλλους δηµόσιους φορείς. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η πολεοδοµία αποκτά άλλη κατεύθυνση. Παρέχεται το θεσµικό πλαίσιο για την πολεοδοµική οργάνωση των δηµοσίων εκτάσεων, µέσω των κτηµατικών οµολόγων, και τη λειτουργία της ιδιωτικής πολεοδόµησης παράλληλα µε τη δηµόσια. 1
Η έννοια του πολεοδοµικού σχεδίου ή σχεδίου πόλεως ή ρυµοτοµικού σχεδίου ή πολεοδοµικής µελέτης, ορίζεται µε το νόµο 1577/1985 ως το διάγραµµα, µε τυχόν ειδικό διακανονισµό, που καθορίζει τους ειδικούς όρους δόµησης, τους κοινόχρηστους χώρους και τις επιτρεπόµενες χρήσεις σε κάθε τµήµα ή ζώνη οικισµού. Η ταύτιση αυτή των σχεδίων από το νόµο δεν είναι ορθή. Για παράδειγµα, το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (ΓΠΣ) αποτελεί την πρώτη φάση του πολεοδοµικού σχεδιασµού, ενώ σε δεύτερη φάση συντάσσεται η Πολεοδοµική Μελέτη, µέρος της οποίας αποτελεί το ρυµοτοµικό σχέδιο. 1 Το 2003 το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Πολεοδόµων (ΕΣΠ) εξέδωσε τη Νέα Χάρτα της Αθήνας, ένα κείµενο που περιλαµβάνει το όραµα για το µέλλον των ευρωπαϊκών πόλεων, καθώς και τις προκλήσεις που καλούνται να αντιµετωπίσουν αυτές το νέο αιώνα µαζί µε τις υποχρεώσεις των πολεοδόµων απέναντι στα νέα δεδοµένα. Την ίδια χρονιά παρέδωσε και ένα κείµενο-πρακτικό οδηγό για τον πολεοδοµικό σχεδιασµό µε χρήσιµες οδηγίες και ιδέες για το τι µπορεί να γίνει και πως. Το κείµενο αυτό λέγεται «Try it this way», και έχει συµβουλευτικό χαρακτήρα. Αναφέρεται σε κοινωνικούς, οικονοµικούς και οικολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη, ενώ επικεντρώνεται σε συγκεκριµένα θέµατα που σχετίζονται µε τον σχεδιασµό, δίνοντας για το κάθε ένα και τις υποκατηγορίες του, χρήσιµες αρχές και συµβουλές, καθώς και τα στάδια της ανάπτυξης που είναι καλό να ακολουθήσουν οι πολεοδόµοι από την προετοιµασία µέχρι το σχεδιασµό και την ολοκλήρωση του. Τα θέµατα αυτά είναι: Νερό αέρας και θόρυβος έδαφος φύση και οικολογία µεταφορές και προσβασιµότητα ενέργεια απορρίµµατα πολιτιστική κληρονοµιά και αστική ανανέωση κίνδυνοι και ασφάλεια κοινωνική ζωή Χαλκίδα Αθήνα Η θέση της Χαλκίδας σε σχέση µε την Αθήνα (πηγή: Google Earth) 3.Η περίπτωση της Χαλκίδας Στα πλαίσια λοιπόν της τελευταίας περιόδου του πολεοδοµικού σχεδιασµού στην Ελλάδα, εγκρίθηκε το 1985 το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο της Χαλκίδας, που περιλαµβάνει την πολεοδοµική οργάνωση της πόλης για πληθυσµιακό µέγεθος 118.000 κατοίκων και την επέκταση των σχεδίων πόλης. Σύµφωνα µε αυτό λοιπόν διατηρείται η µορφή της γενικής κατοικίας σε όλη την έκταση της πόλης και το εµπορικό κέντρο αυτής. Η πόλη χωρίζεται σε επιµέρους πολεοδοµικές ενότητες, τις συνοικίες, σε ορισµένες από τις οποίες προτείνονται ένα ή περισσότερα κέντρα, και κάθε συνοικία διαιρείται σε γειτονιές. Σε επίπεδο συνοικίας γίνονται προτάσεις που αφορούν κυρίως τη δηµιουργία κοινωνικών και πολιτιστικών υποδοµών (όπως σχολεία), πεζοδρόµων, χώρων πρασίνου και στάθµευσης. Σε επίπεδο πόλης προτείνονται κάποια έργα µεγαλύτερης κλίµακας όπως, µεταφορά του λιµανιού, του νεκροταφείου, του νοσοκοµείου και των φυλακών, δηµιουργία της υψηλής γέφυρας, δηµιουργία ανισόπεδων κόµβων και βελτίωση των αστικών και υπεραστικών 1 Αραβαντινός,σελ.95-104 Ο διαχωρισµός της πόλης σε συνοικίες µε βάση το ΓΠΣ του 1985. Τονίζονται τα κέντρα κάθε συνοικίας. (υπόβαθρο: ΦΕΚ 137..25/02/1987 ) 2
συγκοινωνιών, καθώς και η λήψη µέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος προτείνονται έργα και µελέτες δικτύων υποδοµής µε βασικότερα τα δίκτυα µεταφορικής υποδοµής και τα απαραίτητα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης. Όλες οι προτάσεις συνοδεύονται από τους απαραίτητους πίνακες και χάρτες. 4.Το ιστορικό της πολεοδοµικής εξέλιξης Η πόλη είναι γνωστή από την αρχαιότητα κυρίως λόγω της θέσης-κλειδί που κατέχει, σηµείο κοµβικό µε δυνατότητα ελέγχου του ευβοϊκού κόλπου. Εµφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο από την 3η χιλιετία π.χ. Από το 1205 έως το 1470 η Χαλκίδα και ολόκληρη η Εύβοια ελέγχεται από τη Βενετία, όπου την οχυρώνει µε αξιόλογα τείχη. Το 1470 την κατέλαβε ο Μωάµεθ ο Πολιορκητής και παρέµεινε στα χέρια των Τούρκων µέχρι το 1833. Πριν ακόµα την προσάρτηση της στο ελληνικό κράτος, παρουσιάζει την εικόνα µιας µεσαιωνικής πόλης και αποτελείται από την περιτειχισµένη (από την εποχή των Βυζαντινών και των Ενετών) περιοχή του Κάστρου, και από το Προάστιο (εκτός των τειχών) µε ίση σχεδόν έκταση. Η ίδια κατάσταση διατηρείται και µετά την απελευθέρωση. Το 1836 εγκρίνεται το πολεοδοµικό σχέδιο της Χαλκίδας που περιλαµβάνει κυρίως µικρές τακτοποιήσεις οικοπέδων. Εκτός όµως από τη διάνοιξη των κυριότερων δρόµων, το σχέδιο καθυστερεί να εφαρµοστεί λόγω των αντιδράσεων των κατοίκων. Με την πάροδο του χρόνου και την αύξηση του πληθυσµού, αρχίζει η εφαρµογή του. Η ενετική οχύρωση άρχισε να κατεδαφίζεται το 1885 επί πρωθυπουργίας Χ. Τρικούπη. Καθοριστική ήταν η σύνδεση της πόλης µε την Αθήνα µε τρένο το 1904 που διευκόλυνε σηµαντικά την ανταλλαγή υλικών και πνευµατικών αγαθών. Με τη Μικρασιατική καταστροφή η Εύβοια θα δεχτεί πλήθος προσφύγων, πολλοί από τους οποίους θα εγκατασταθούν στη Χαλκίδα, στην περιοχή που σήµερα ονοµάζεται Νεάπολη, ανάµεσα στις οδούς Προαστείου και Χαϊνά. Το 1985 εγκρίνεται, όπως ήδη αναφέρθηκε, το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (ΓΠΣ) της πόλης που ισχύει µέχρι και σήµερα. Η πόλη κατά την ενετοκρατία (πηγή: www. chalkida. gr) Η πόλη µετά την απελευθέρωση (πηγή: www. chalkida. gr) 5. Η σηµερινή κατάσταση Η Χαλκίδα είναι η πρωτεύουσα του νοµού Εύβοιας. Ανήκει στην περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και έχει ανεπίσηµα 90.000 κατοίκους ( 53.584 κάτοικοι σύµφωνα µε την απογραφή του 2001 ). Είναι κτισµένη στις δύο πλευρές του πορθµού του Ευρίπου µε το ένα κοµµάτι της να βρίσκεται στην νήσο Εύβοια και το άλλο στην Στερεά Ελλάδα, και συνδέονται µε δύο γέφυρες. Σηµαντικό χαρακτηριστικό της και σηµείο αναφοράς, είναι το µοναδικό φαινόµενο αλλαγής της κατεύθυνσης των υδάτων ανά έξι ώρες και ενδιάµεσα µίας ώρας στασιµότητας. Η ζωή της πόλης συγκεντρώνεται στην παραλία, κοντά στη γέφυρα, όπου βρίσκονται οι περισσότερες δραστηριότητες αναψυχής και είναι πόλος έλξης επισκεπτών κάθε σαββατοκύριακο. Σε µικρή απόσταση από την παραλία, αναπτύσσεται και το εµπορικό κέντρο. Σήµερα η πόλη καλείται να αντιµετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις και απαιτήσεις, και τις ταχύτατες µεταβολές, και να ανταποκριθεί στο ρόλο της ως ελληνική και ταυτόχρονα ευρωπαϊκή πόλη, που έχει µάλιστα ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό. Τη µικρή απόσταση (88 χλµ) από την Αθήνα και το ενδεχόµενο να εξελιχθεί σε προάστιο της πρωτεύουσας, Προσπάθεια αποτύπωσης των φάσεων εξέλιξης της πόλης, πάνω στο σηµερινό ιστό. Με κόκκινο και πορτοκαλί φαίνεται ο αρχικός πυρήνας, ενώ µε πράσινο η θέση που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες το 1922. (υπόβαθρο: : www. chalkida. gr) 3
ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πόλο έλξης για τους κατοίκους ολόκληρου του νοµού Ευβοίας, και εµπορικό- διαµετακοµιστικό κέντρο λόγω της κοµβικής της θέσης. Άλλωστε είναι το µόνο σηµείου όπου το νησί συνδέεται οδικά µε την υπόλοιπη Ελλάδα. 6. Αξιολόγηση του ΓΠΣ της Χαλκίδας µε βάση τις κατευθύνσεις του ΕΣΠ Αν και έχουν περάσει 22 χρόνια από το 1985, λίγα είναι τα έργα που έχουν γίνει στη Χαλκίδα και προβλέπονταν στο Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο. Πρόκειται κυρίως για έργα µικρότερης κλίµακας, όπως πεζοδροµήσεις, που γίνονται µάλιστα τις περισσότερες φορές αποσπασµατικά και βεβιασµένα, ενώ σε µεγαλύτερη κλίµακα το µόνο που υλοποιήθηκε, είναι η κατασκευή της νέας γέφυρας το 1992. Βέβαια τα τελευταία χρόνια γίνονται ορισµένες αξιόλογες κινήσεις σε καποιους από τους τοµείς που αναφέρονται και στο κείµενο «Try it this way». Η παλαιά γέφυρα και η βοιωτική ακτή (πηγή: www. chalkida. gr) 6.1.Μεταφορές και προσβασιµότητα Σύµφωνα λοιπόν µε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Πολεοδόµων, οι στόχοι που χρειάζεται να επιτευχθούν στο συγκεκριµένο τοµέα είναι η χρήση των µέσων µαζικής µεταφοράς και η µείωση της χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου, ο περιορισµός των περιττών µετακινήσεων, η εύκολη και ελεύθερη πρόσβαση. Η µικρή απόσταση της Χαλκίδας από την Αθήνα καθιστά απαραίτητη τη συχνή σύνδεση των δύο πόλεων. Εκτός από την Αθήνα συνδέεται και µε την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και µε τις πόλεις και τα χωριά της Εύβοιας, καθώς αποτελεί κόµβο στις κινήσεις από τον νοµό προς την υπόλοιπη χώρα. Περιοριζόµαστε στην εξέταση των κινήσεων εκτός νοµού. Η πόλη συνδέεται µε την εθνική οδό µέσω του οδικού άξονα Σχηµαταρίου Χαλκίδας, ενώ σε έναν χρόνο περίπου αναµένεται να ολοκληρωθεί και ο νέος άξονας που θα συνδέει την πόλη µε την εθνική οδό σε λιγότερο χρόνο. Οι υπεραστικές συγκοινωνίες είναι ικανοποιητικές σε µεγάλο βαθµό, καθώς, ιδιαίτερα µε την πρωτεύουσα η σύνδεση είναι συχνή καθ όλη τη διάρκεια της ηµέρας. Ανάλογη είναι η κατάσταση και στη σιδηροδροµική σύνδεση. Η πόλη συνδέεται απευθείας µε την Αθήνα µε συχνά δροµολόγια, µε την προοπτική να µετατραπεί σε λίγα χρόνια σε προαστιακό σιδηρόδροµο, ενώ στην Οινόη η γραµµή Χαλκίδα- Αθήνα διασταυρώνεται µε τη γραµµή προς κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Η Χαλκίδα είναι µια µέσου µεγέθους πόλη για τα ελληνικά δεδοµένα. Όπως είναι λοιπόν φυσικό, µεγάλο µέρος των κινήσεων εντός της πόλης µπορούν να γίνονται περπατώντας. Προς αυτήν την κατεύθυνση έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια κάποιες προσπάθειες, όπως διαπλατύνσεις πεζοδροµίων, που περιορίζονται όµως στους βασικούς, εµπορικούς κυρίως, άξονες που καταλήγουν στο κέντρο, και πεζοδροµήσεις οδών που γίνονται, βέβαια, µεµονωµένα. Επίσης η παραλιακή ζώνη, από την παλιά γέφυρα και προς τα βόρεια της πόλης έχει διαµορφωθεί σε µεγάλο τµήµα της προς όφελος των πεζών, όπως προβλεπόταν και στο ΓΠΣ του 1985. Βέβαια δεν υπάρχει, ένα ολοκληρωµένο δίκτυο κίνησης, ενώ ταυτόχρονα δεν αντιµετωπίζονται όλες οι περιοχές της πόλης µε την ίδια ευαισθησία. Στο θέµα της προσβασιµότητας για ΑΜΕΑ έχουν δηµιουργηθεί ράµπες στα κεντρικά πεζοδρόµια, που πολλές φορές όµως είναι απροσπέλαστες λόγω της αδιαφορίας των πολιτών. Η νέα γέφυρα (πηγή: www. chalkida. gr) Το οδικό δίκτυο σήµερα. Με κόκκινο φαίνεται η εθνική οδός, µε µπλε οι κύριοι οδικοί άξονες της πόλης. (οδικός χάρτης- πηγή: www. chalkida. gr) 4
Αν και οι πεζοί κινούνται ικανοποιητικά εντός της πόλης, οι ποδηλάτες αντιµετωπίζουν αρκετά προβλήµατα. εν υπάρχει πρόβλεψη για την κίνηση και τη στάθµευση των ποδηλάτων, όπως άλλωστε συµβαίνει σε πολλές ελληνικές πόλεις, ενώ οι στενοί δρόµοι και η αδιαφορία των οδηγών καθιστούν τη χρήση ποδηλάτου σχεδόν επικίνδυνη. Οι αστικές συγκοινωνίες καλύπτουν κυρίως τις µεταφορές από το κέντρο της πόλης στα προάστια, και αναπτύσσονται κατά µήκος των κύριων οδικών αξόνων. Πρόσφατα δηµιουργήθηκε µια επιπλέον γραµµή mini bus, που διέρχεται µέσα από τις γειτονιές και τις συνδέει µε το κέντρο. Οι αστικές συγκοινωνίες παρόλο που έχουν αρκετά συχνά δροµολόγια, δεν εξυπηρετούν ικανοποιητικά ολόκληρη την πόλη. Το αποτέλεσµα λοιπόν της ελλιπούς δηµόσιας συγκοινωνίας σε συνδυασµό µε το πλήθος των αυτοκινήτων, τους στενούς δρόµους και την απουσία εναλλακτικών διαδροµών, είναι τις ώρες αιχµής να αντιµετωπίζει η πόλη έντονο κυκλοφοριακό πρόβληµα. Σηµαντικό ρόλο σε αυτό, παίζει βέβαια και η νοοτροπία του έλληνα πολίτη, που ακόµα και για τις πιο κοντινές αποστάσεις θεωρεί απαραίτητη τη χρήση του αυτοκινήτου. Όπως λοιπόν είναι αναµενόµενο υπάρχει πρόβληµα στάθµευσης στο κέντρο της πόλης, που τις καθηµερινές οφείλεται στους εργαζόµενους η πλειοψηφία των οποίων φτάνει µε αυτοκίνητα, αφού µάλιστα αρκετοί µένουν εκτός Χαλκίδας, και τα σαββατοκύριακα στους επισκέπτες κυρίως από την Αθήνα. Γίνονται κάποιες προσπάθειες µε τη δηµιουργία δηµόσιων χώρων στάθµευσης που βέβαια δεν καλύπτουν τις ανάγκες τις πόλης. Αυτή είναι λοιπόν η κατάσταση στη Χαλκίδα στο θέµα των µεταφορών και της προσβασιµότητας. Στο ΓΠΣ του 1985, παρόλο που δηµοσιεύθηκε 20 χρόνια πριν, υπήρχαν σχέδια που αν είχαν εφαρµοστεί σε µεγαλύτερο βαθµό, ανάλογα πάντα µε τις ανάγκες και µε κριτική µατιά, τα πράγµατα θα µπορούσαν να ήταν καλύτερα. Υπήρχε άλλωστε ολοκληρωµένη πρόταση για το δίκτυο µεταφορικής υποδοµής, µε ιεράρχηση του οδικού δικτύου, χαράξεις νέων δρόµων, περιφερειακών και εγκάρσιων αρτηριών, και δηµιουργία δικτύου πεζοδρόµων. εν µπορούµε βέβαια να αµφισβητήσουµε ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται κάποιες προσπάθειες από τις αρχές τις πόλεις, που βέβαια δεν ακολουθούν συνειδητά τις κατευθύνσεις του ΕΣΠ, αλλά προσπαθούν κυρίως να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των πολιτών-ψηφοφόρων τους. ιαµόρφωση παραλιακού µετώπου στο κέντρο της πόλης. Τµήµα των ενετικών τειχών όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο. 6.2.Πολιτιστική κληρονοµιά και αστική ανανέωση Ένα άλλο θέµα που θίγει το ΕΣΠ είναι η πολιτιστική κληρονοµιά και η αστική ανανέωση. Το θέµα αυτό θα έπρεπε να απασχολήσει ιδιαίτερα τους έλληνες πολεοδόµους, καθώς οι περισσότερες ελληνικές πόλεις είναι ιστορικές πόλεις και συνήθως οι ρίζες τους βρίσκονται στην αρχαιότητα. Καλούνται λοιπόν να ενσωµατώσουν στη µορφή, τη δοµή και στη λειτουργία της πόλης, κτίρια και σύνολα διάφορων ιστορικών περιόδων, είτε ως «εκθέµατα», είτε εισάγοντας σε αυτά νέες χρήσεις, πολλές φορές τελείως διαφορετικές από τις αρχικές. Καλούνται επίσης να σχεδιάσουν νέα κτίρια και νέους δηµόσιους χώρους δίπλα στα υπάρχοντα, σχετίζοντας το παρελθόν µε το µέλλον. Όπως αναφέρθηκε, η Χαλκίδα είναι µια πόλη µε πλούσιο ιστορικό παρελθόν. υστυχώς όµως µεγάλο µέρος της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς της έχει καταστραφεί λόγω της αδιαφορίας των τοπικών αρχών αλλά και των κατοίκων της πόλης. Μάλιστα στο ΓΠΣ του 1985 δεν γίνεται καµία αναφορά στη διατήρηση, ανακαίνιση και επανάχρηση των κτιρίων που είχαν διασωθεί. Σήµερα, εντός της πόλης έχουν διατηρηθεί λίγα δείγµατα από την Το µέγαρο Κότσικα -1906- στεγάζει σήµερα το δηµαρχείο. 5
βυζαντινή και µεταβυζαντινή περίοδο, αρκετά από την νεοκλασική και τα βιοµηχανικά συγκροτήµατα των αρχών του 20 ου αιώνα στη νότια έξοδο της πόλης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την πρώτη περίοδο παρουσιάζει ο παλαιοχριστιανικός ναός της Αγίας Παρασκευής, πολιούχου της πόλης. Επίσης το κάστρο του Καράµπαµπα στη βοιωτική ακτή, που ανάγεται στον 17 ο αιώνα, είναι το µόνο οχυρωµατικό έργο που σώζεται σήµερα και τα τελευταία χρόνια λειτουργεί τα καλοκαίρια ως χώρος εκδηλώσεων (συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις), προσελκύοντας έτσι τους πολίτες. Από τα ενετικά τείχη σώζεται µόνο ένα µικρό τµήµα κοντά στην Αγία Παρασκευή, στο οποίο στεγάζεται το λαογραφικό µουσείο. Της ίδιας περίπου περιόδου είναι και το σπίτι του Βάιλου, του Ενετού διοικητή, απέναντι από το ναό, που σήµερα επισκευάζεται, ενώ δείγµα της αρχιτεκτονικής της περιόδου της τουρκοκρατίας, είναι το σπίτι της οδού Παίδων που είναι εγκαταλελειµµένο. Βλέπουµε λοιπόν ότι πολύ λίγες προσπάθειες γίνονται να ενσωµατωθούν τα κτίρια αυτά, στην καθηµερινότητα των πολιτών. Από τη νεοκλασική περίοδο, µεγάλο µέρος των κτιρίων έχουν καταστραφεί. Παρόλα αυτά υπάρχουν αρκετά δείγµατα διασκορπισµένα στον αστικό ιστό, που µόλις την τελευταία δεκαετία άρχισαν σταδιακά να αξιοποιούνται. Πρόκειται για κτίρια που στεγάζουν κατά κύριο λόγο δηµόσιες ή δηµοτικές λειτουργίες, όπως τα δικαστήρια, το αρχαιολογικό µουσείο, το δηµαρχείο, η Εταιρία Ευβοϊκών Σπουδών και το Λύκειο των Ελληνίδων, ενώ µεµονωµένες είναι οι προσπάθειες ιδιωτών για να επαναχρησιµοποίηση των ιδιοκτησιών τους. Η νότια είσοδος της πόλης (περιοχή Αγίου Στεφάνου) ήταν, στις αρχές του αιώνα, βιοµηχανική περιοχή. Σήµερα, τα κτίρια που υπάρχουν ακόµα είναι, τα περισσότερα, εγκαταλελειµµένα, σε κακή κατάσταση. Υπάρχει η προοπτική σε ένα από αυτά, το κτίριο της ποτοποιίας και παγοποιίας «Αρέθουσα», να στεγαστεί το αρχαιολογικό µουσείο, τα έργα βέβαια βρίσκονται σε αρχικό στάδιο. Συµπεραίνουµε, λοιπόν, ότι µετά τα λάθη του παρελθόντος, που είχαν σαν αποτέλεσµα την καταστροφή αξιόλογων δειγµάτων της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς της, γίνονται κάποιες προσπάθειες να ενταχθούν στην πόλη και τη λειτουργία της ορισµένα από τα κτίρια που έχουν διασωθεί και να διαµορφωθούν κατάλληλα οι υπαίθριοι χώροι γύρω από αυτά, όπως άλλωστε συµβουλεύει και το ΕΣΠ. Πριν από λίγους µήνες, µάλιστα, άρχισε η αποκατάσταση του πρώην κτιρίου του ΑΣΑΧ µε την προοπτική να γίνει πολιτιστικό κέντρο, και η διαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, έργο ενταγµένο στο πρόγραµµα «Θησέας» του Υπουργείου Εσωτερικών. Στο ίδιο πρόγραµµα είναι ενταγµένο ακόµα ένα έργο σε εξέλιξη, η περιπατητική ενοποίηση των δηµοτικών κτιρίων (δηµαρχείο, σπίτι µε τα αγάλµατα, κόκκινο σπίτι). Περιπατητική ενοποίηση δηµοτικών κτιρίων. ιαµόρφωση παραλιακού µετώπου. Έργα ανάπλασης στο πρώην κτίριο ΑΣΣΑΧ 6.3.Φύση και οικολογία Το ΕΣΠ ασχολείται µε το θέµα της φύσης και της οικολογίας, τόσο σε σχέση µε τα οικοσυστήµατα που, εάν υπάρχουν, χρειάζεται να τα λάβουν υπόψη τους στο σχεδιασµό οι πολεοδόµοι, όσο και σε σχέση µε τους φυσικούς χώρους που έχει ανάγκη η πόλη. Ο πολεοδοµικός σχεδιασµός οφείλει να προστατεύει περιοχές φυσικού κάλλους και ιδιαίτερων φυσικών χαρακτηριστικών, να εξασφαλίζει υψηλό ποσοστό πρασίνου στον αστικό ιστό και να διευκολύνει τη σύνδεση της πόλης µε τις κοντινές αγροτικές και εξοχικές περιοχές. Πλατεία Αγοράς. Η ανάπλαση της ολοκληρώθηκε πρόσφατα (2002) και δηµιουργήθηκε υπόγειο parking. Παρόλα αυτά απέτυχε να ενσωµατωθεί στη ζωή των κατοίκων. 6
Η Χαλκίδα είναι µια πόλη που η σχέση της µε τη φύση περιορίζεται κατά κύριο λόγο στη σχέση της µε τη θάλασσα. Οι χώροι πρασίνου είναι περιορισµένοι, ο µεγαλύτερος είναι ο λόφος του Καράµπαµπα στη βοιωτική ακτή, ενώ κάποιοι µικρότεροι βρίσκονται κατά µήκος της παραλιακής ζώνης. Χώρους πρασίνου µπορούµε επίσης να θεωρήσουµε κάποιες πλατείες ή κοινόχρηστους χώρους µε φύτευση, µέσα στις συνοικίες, όπου αναπτύσσονται δραστηριότητες των πολιτών και γίνονται χώροι συγκέντρωσης και αναφοράς. Οι παραλίες µέσα στην πόλη είναι σηµείο αναφοράς για τους κατοίκους όλων των ηλικιών, καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου, και αποτελούν βασικούς και ζωτικούς κοινόχρηστους χώρους για τη Χαλκίδα. Παρόλα αυτά η κατάσταση τους δεν είναι η καλύτερη δυνατή, ελλιπής αστικός εξοπλισµός και συχνά απουσία καθαριότητας δυσαρεστούν τους κατοίκους που θεωρούν τις παραλίες της πόλης µέρος της καθηµερινότητας τους. Το ΓΠΣ του 1985 είχε αρκετές προτάσεις σχετικές µε το θέµα της φύσης και της οικολογίας, που ικανοποιούν µάλιστα και τις κατευθύνσεις του ΕΣΠ. Καθόριζε, καταρχήν, ζώνες προστασίας του περιβάλλοντος, τόσο για τις ακτές όσο και για τη γεωργική και δασική γη στα όρια της πόλης, αλλά και για οικοσυστήµατα ειδικού ενδιαφέροντος, όπως ο βιότοπος της Γλύφας. Προέβλεπε επίσης την αποµάκρυνση των οχλουσών χρήσεων εκτός της πόλης, τη διαµόρφωση της παραλιακής ζώνης σε χώρο πρασίνου, και τη µετατροπή του υπάρχοντος νεκροταφείου σε χώρο πρασίνου. Το τελευταίο έργο βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι µάλιστα και αυτό ενταγµένο στο πρόγραµµα «Θησέας», ενώ σε σχέση µε τα υπόλοιπα δεν υπάρχει κάποια ολοκληρωµένη πολιτική παρέµβασης, παρά µόνο µεµονωµένες προσπάθειες. Η πλατεία του Αγ. Νικολάου. Παρόλο που πρόκειται για µια «παραδοσιακή» διαµόρφωση πλατείας συγκεντρώνει κόσµο όλες τις µέρες του χρόνου. 7.Σκέψεις και κατευθύνσεις για έναν αποδοτικότερο σχεδιασµό για την πόλη της Χαλκίδας συµπεράσµατα Η πόλη της Χαλκίδας έχει υποφέρει στην πάροδο των χρόνων από την ανυπαρξία ικανής δηµοτικής αρχής, που θα ενδιαφερθεί ουσιαστικά για την λειτουργία, την εξέλιξη και την αναβάθµιση της πόλης, και θα εφαρµόσει ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα παρέµβασης, σύµφωνα µε τις σύγχρονες απαιτήσεις, όπως αυτές ορίζονται και από το ΕΣΠ, χωρίς να την ενδιαφέρει το πολιτικό κόστος. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα οι όποιες παρεµβάσεις γίνονται να είναι µεµονωµένες, πολλές φορές βεβιασµένες, έργα «βιτρίνας» περισσότερο και όχι έργα ουσιαστικά, τα οποία να ακολουθούν τις αρχές του αστικού σχεδιασµού. Ακόµα και όσα προβλέπονται στο ΓΠΣ του 1985 έχουν υλοποιηθεί σε µικρό βαθµό, όπως ήδη αναφέρθηκε. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητο, να γίνουν νέες, οργανωµένες προτάσεις για το σύνολο της πόλης που να απαντούν ουσιαστικά στα θέµατα που την αφορούν, και οι οποίες θα υλοποιηθούν. εν µπορούµε βέβαια να αµφισβητήσουµε το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει κινήσεις που βελτιώνουν την εικόνα της πόλης και τη ζωή των κατοίκων, αλλά δεν είναι απόλυτα ικανοποιητικές. Στον τοµέα των µεταφορών είναι απαραίτητη η δηµιουργία ενός δικτύου κίνησης των πεζών και η επέκταση του σε ολόκληρη την πόλη. Σήµερα που η ανάγκη να περιορίσουµε τη χρήση του αυτοκινήτου είναι επιτακτική, η Χαλκίδα χρειάζεται να εξοπλιστεί µε ένα ολοκληρωµένο δίκτυο δηµόσιας συγκοινωνίας, ενώ καλό θα ήταν να ευνοηθεί η χρήση του ποδηλάτου, αφού είναι µια πόλη µεσαίου µεγέθους, που το ανάγλυφο της και η σχέση της µε τη θάλασσα ευνοούν τη χρήση του συγκεκριµένου µέσου, προσφέροντας τη δυνατότητα για εύκολες και ενδιαφέρουσες διαδροµές. Ο Το Κόκκινο Σπίτι και στο βάθος ο λόφος του Καράµπαµπα. ιαµόρφωση παραλιακού µετώπου στην περιοχή κατοικίας. Το καλοκαίρι η παραλία γίνεται πόλος έλξης των κατοίκων, ενώ το αλσύλλιο είναι από τις λίγες πράσινες νησίδες στην πόλη. 7
περιορισµός της χρήσης του αυτοκινήτου θα µπορούσε να συµβάλει στην επίλυση προβληµάτων όπως το κυκλοφοριακό και το πρόβληµα στάθµευσης, αλλά και στην µείωση της µόλυνσης. Σε σχέση µε την πολιτιστική κληρονοµιά, στο παρελθόν έγιναν πολλά λάθη που συνεχίζονται µέχρι σήµερα, αρχίζοντας από την κατεδάφιση των ενετικών τειχών επί πρωθυπουργίας Τρικούπη, και την σταδιακή καταστροφή των δειγµάτων της αρχιτεκτονικής και ιστορικής εξέλιξης της πόλης, που εντάθηκε τη δεκαετία του 60, όταν χαρακτηριστικά κατεδαφίστηκε το ξενοδοχείο «Παλίρροια» για να ανεγερθεί µεγαλύτερο κτίριο. Σήµερα οι τοπικές αρχές και η πλειοψηφία των πολιτών επιθυµούν την κατεδάφιση της ηµοτικής Αγοράς, µεσοπολεµικό έργο του Σόλωνα Κυδωνιάτη, και την ανέγερση στη θέση της κτιρίων γραφείων. Είναι λοιπόν απαραίτητο να γίνουν οργανωµένα έργα που θα εντάξουν κτίρια προηγούµενων περιόδων στη ζωή των Χαλκιδέων αλλά και των επισκεπτών της πόλης, εισάγοντας σε αυτά νέες χρήσεις, διαµορφώνοντας τους εξωτερικούς χώρους, έτσι ώστε να γίνουν σηµεία αναφοράς, να συγκεντρώνουν καθηµερινές δραστηριότητες για όλες τις πληθυσµιακές οµάδες και να πάψουν να θεωρούνται εστίες µικροβίων και άχρηστα κατάλοιπα του παρελθόντος. Τέλος στο θέµα του φυσικού περιβάλλοντος είναι απαραίτητο να ληφθούν µέτρα προστασίας του, να διαφυλαχθούν οι παραλίες που αποτελούν σηµαντικό παράγοντα της ζωής των δηµοτών αλλά και πόλο έλξης των επισκεπτών. Καλό θα ήταν βέβαια να γίνουν παρεµβάσεις ήπιες, µε σεβασµό στα φυσικά χαρακτηριστικά τους, τα οποία είναι γεγονός ότι έχουν αλλοιωθεί εξαιτίας της άµεσης σχέσης τους µε τον αστικό ιστό, µε άµεση προτεραιότητα τη δηµιουργία προγράµµατος καθαριότητας. Καθώς όµως οι παραλίες δεν µπορούν να είναι οι µόνοι φυσικοί χώροι εντός της πόλης, η Χαλκίδα χρειάζεται πνεύµονες πρασίνου όπως ο λόφος του Καράµπαµπα που έχει ανάγκη εξυγίανσης και µπορεί να συνδυαστεί µε την χρήση του Κάστρου για πολιτιστικές δραστηριότητες. Είναι επίσης επιτακτική ανάγκη να ολοκληρωθούν τα έργα µετατροπής του πρώην νεκροταφείου σε πάρκο, ώστε να παραδοθεί στους πολίτες. Χρειάζεται λοιπόν να τονίσουµε την ανάγκη που υπάρχει στην πόλη της Χαλκίδας, για οργανωµένο πρόγραµµα παρέµβασης, που να ικανοποιεί τις σύγχρονες απαιτήσεις. Τα κείµενα του ΕΣΠ, µπορούν να αποτελέσουν χρήσιµους οδηγούς προς αυτήν την κατεύθυνση, ενώ ακόµα και το ΓΠΣ του 1985, αν και έχουν περάσει περισσότερα από 20 χρόνια, µπορεί, αν αντιµετωπιστεί µε κριτική µατιά και µε βάση τα σηµερινά δεδοµένα, να αποτελέσει σε κάποια θέµατα άξονα πολεοδοµικής παρέµβασης. Το ζητούµενο είναι καίριες, άµεσες και ουσιαστικές κινήσεις µε βάση ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα. 8
8.Βιβλιογραφία- πηγές - ΦΕΚ 137/ / 25-2-1987 - Αραβαντινός Αθανάσιος, Πολεοδοµικός σχεδιασµός για µια βιώσιµη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Αθήνα, εκδόσεις Συµµετρία, 1997 - Μαµαλούκος Σταύρος, Χαλκίδα, Τα νεοκλασσικά σπίτια, ΕΜΠ, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Έδρα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, 1981 - Σγουρός Κώστας, «Η πόλη των τρελών νερών», Γεωτρόπιο τ.137, Νοέµβριος 2002 - www. chalkida.gr - www. servitoros.gr - www. ypes.gr/thiseas - www. ceu-ectp.org - υλικό από το site του µαθήµατος 9