ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ (CASE STUDIES) 1) ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΜΕΝΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ( 1 )

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ (CASE STUDIES) 1) ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΜΕΝΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ( 1 ) Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ), ο πιο συνηθισμένος δείκτης για τη μέτρηση του πληθωρισμού, αντανακλά τη διαχρονική μεταβολή του επιπέδου των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών που αγοράζονται από τα ιδιωτικά νοικοκυριά της χώρας. Εκφράζει δηλαδή τη μεταβολή του κόστους για την απόκτηση ενός «καλαθιού» αγαθών και υπηρεσιών από το μέσο καταναλωτή σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Το καλάθι αυτό: Αντιπροσωπεύει τις καταναλωτικές συνήθειες των νοικοκυριών. Παραμένει σταθερό καθ όλη τη διάρκεια μεταξύ αναθεωρήσεων του δείκτη. Αναθεωρείται σε τακτά χρονικά διαστήματα (ανά πενταετία περίπου) Η αναθεώρηση: Στηρίζεται στα ευρήματα της πιο πρόσφατης Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ). Βελτιώνει κάθε φορά τη μεθοδολογία κατάρτισης του ΔΤΚ με σκοπό τη βελτίωση της αξιοπιστίας. 1 Τα όσα ακολουθούν βασίζονται κυρίως στο άρθρο των Ν. Καράμπαλη και Ε. Κοντέλη «Η μέτρηση του πληθωρικού στην Ελλάδα», Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 28, 2007, σελ. 97-111, Τράπεζα της Ελλάδος στο οποίο παραπέμπεται ο αναγνώστης για περισσότερες λεπτομέρειες. Για πιο πρόσφατες εξελίξεις βλ. ενδεικτικά Δελτίο τύπου της ΕΛΣΤΑΤ «Δείκτης Τιμών Καταναλωτή», 9.12.2013 BETA 1

ΟΝΟΜΑΣΙΑ Δείκτης Κόστους Ζωής Τιμάριθμος Κόστους Ζωής Σύντομο Ιστορικό για το ΔΤΚ για την Ελλάδα ΦΟΡΕΑΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Εθνική Τράπεζα 1924-1930 Γεν. Στατιστική Υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου ΣΧΟΛΙΑ 1931-1937 Κάλυπτε 44 πόλεις της χώρας Τιμάριθμος Τράπεζα της Ελλάδος 1938-1958 Κόστους Ζωής εν Αθήναις ΔΤΚ ΕΣΥΕ 1959-2010 Μέχρι το 2000 κάλυπτε μόνο αστικές περιοχές και, μετά την αναθεώρηση του 1999, από Ιαν. 2001 το σύνολο της Χώρας ΔΤΚ ΕΛΣΤΑΤ 2010- Γενικές πληροφορίες για την κατάρτιση του ΔΤΚ Η τελευταία αναθεώρηση έλαβε χώρα το 2009 και στον ΔΤΚ συμπεριλήφθηκαν νέα αγαθά και υπηρεσίες, όπως οι νέες τεχνολογίες και η υγιεινή διατροφή, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της αξιοπιστίας του. Ο συνολικός αριθμός αγαθών και υπηρεσιών στον αναθεωρημένο δείκτη ανέρχεται σε περίπου 800. Η ΕΟΠ διενεργήθηκε από την ΕΣΥΕ το 2008 (η προηγούμενη ΕΟΠ είχε λάβει χώρα στο 2004-2005) και έλαβαν μέρος περίπου 7.000 ιδιωτικά νοικοκυριά. Προέκυψαν σημαντικές πληροφορίες και συμπεράσματα σχετικά με το καταναλωτικό πρότυπο των ιδιωτικών νοικοκυριών για το χρονικό διάστημα που διενεργήθηκε. Για την κάλυψη και ταξινόμηση των ειδών που περιλαμβάνονται στον ΔΤΚ ακολουθείται η ταξινόμηση COICOP (Classification of Individual Consumption by Purpose) του ΟΗΕ. Οι νέες σταθμίσεις στον ΔΤΚ προέκυψαν από τα στοιχεία της ΕΟΠ 2008. Οι σταθμίσεις αυτές αντανακλούν τις καταναλωτικές δαπάνες ενός μέσου νοικοκυριού. Δεν είναι δυνατόν να παρακολουθείται ο πληθωρισμός για κάθε καταναλωτή σύμφωνα με το ατομικό του «καλάθι». BETA 2

Οι σταθμίσεις αυτές θα παραμείνουν σταθερές μέχρι να αναθεωρηθεί ο ΔΤΚ με βάση νέα ΕΟΠ. Από τον Ιανουάριο του 2009 δημοσιεύεται ο αναθεωρημένος ΔΤΚ με έτος βάσης 2009=100. Ο υπολογισμός του ΔΤΚ από την ΕΛΣΤΑΤ γίνεται με χρήση παραλλαγής του τύπου Laspeyers και δίνεται από τη σχέση: k t t I = Rw,i= 1,2,,k i i i= 1 όπου I t είναι η τιμή της τρέχουσας περιόδου t R είναι ο δείκτης του είδους i i w i = p q 0 0 i i k 0 0 p q i i i= 1 είναι ο αντίστοιχος συντελεστής (βάσει ΕΟΠ) του είδους i και 0 0 p, q είναι οι αντίστοιχες τιμές και ποσότητες του είδους i κατά την i i περίοδο βάσης 0. Ειδικά θέματα του ΔΤΚ Στέγαση: Παλαιότερα πληροφορίες για στέγαση (ενοίκια) από μέγεθος δείγματος 1.300 και μόνο από Αθήνα Θεσ/νικη. Σήμερα δείγμα μεγέθους 4.500 από το σύνολο της χώρας. Εποχικότητα: Για είδη με έντονη εποχικότητα, όπως νωπά φρούτα και λαχανικά, χρησιμοποιείται η μέθοδος των μεταβαλλόμενων συντελεστών στάθμισης καθώς μεταβάλλεται η σύνθεση του καλαθιού από μήνα σε μήνα, όπως εξελίσσεται η εποχική παραγωγή τους. Εκπτώσεις: Λαμβάνονται υπόψη οι γενικές εκπτώσεις αλλά όχι και οι ειδικές προσφορές. BETA 3

O Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) [Harmonized Index of Consumer Prices (HICP)] Ο δείκτης αυτός χρησιμοποιείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ως μέτρο της σταθερότητας των τιμών στη ζώνη του ευρώ. Δημιουργήθηκε για κάθε χώρα το 1997 έτσι ώστε μεταξύ των χωρών μελών οι δείκτες τιμών καταναλωτή να είναι συγκρίσιμοι μεταξύ τους. Γενικές πληροφορίες για τους HICP Οι HICP διαφέρουν από χώρα σε χώρα, δηλαδή δεν υπάρχει ενιαίο «καλάθι». Οι συντελεστές στάθμισης αναπροσαρμόζονται στην αρχή κάθε χρόνου. Οι τιμές των αγαθών και υπηρεσιών που λαμβάνονται υπόψη είναι τελικές τιμές (τιμές λιανικής συμπεριλαμβανομένων και των φόρων) Υπάρχει κοινό έτος βάσης Είναι τύπου Laspeyers Δεν περιλαμβάνουν δαπάνες για πληρωμές τόκων Περιλαμβάνουν δαπάνες ξένων επισκεπτών αλλά όχι δαπάνες κατοίκων στην αλλοδαπή. ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΥΖΗΤΟΥΝΤΑΙ Διαδικασία διόρθωσης ποιότητας (καθαρή μεταβολή τιμής χωρίς να επηρεάζεται από μεταβολές της ποιότητας). Ιδιοκατοίκηση: δε συμπεριλαμβάνεται αν και οι αντίστοιχες δαπάνες αποτελούν σημαντικό μέρος της δαπάνης των νοικοκυριών. ΣΥΓΚΡΙΣΗ CPI, HICP ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ Χρήση γεωμετρικών μέσων για υπολογισμό ατομικών δεικτών. Κοινές μέθοδοι αντιμετώπισης της εποχικότητας Χρήση ταξινόμησης COICOP ΔΙΑΦΟΡΕΣ CPI Αναπροσαρμογή συντελεστών κάθε πέντε έτη Δε συμπεριλαμβάνονται ξένοι και συλλογικά νοικοκυριά Δεν καλύπτονται νέα είδη μεταξύ αναθεωρήσεων. HICP Αναπροσαρμογή συντελεστών κάθε Ιανουάριο Συμπεριλαμβάνονται ξένοι και συλλογικά νοικοκυριά Κάθε Ιανουάριο καλύπτονται και νέα είδη με κατανάλωση μεγαλύτερη του 1 0/00 που ανταποκρίνονται στις εξελίξεις της αγοράς. BETA 4

Η εμπειρική διερεύνηση έδειξε ότι οι διαφορές στην πράξη μεταξύ CPI HICP είναι πολύ μικρές. Τέλος σημειώνεται ότι στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων ο δείκτης αναφοράς είναι ο CPI. 2) ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ( 2 ) Τι είναι ένας Χρηματιστηριακός Δείκτης Ένας Χρηματιστηριακός Δείκτης είναι ένα «καλάθι» επιλεγμένων μετοχών από το σύνολο των εταιριών που είναι εισηγμένες στη χρηματιστηριακή αγορά. Καθώς οι τιμές των μετοχών που αποτελούν το Δείκτη μεταβάλλονται, οι όποιες ανοδικές ή καθοδικές τάσεις αντικατοπτρίζονται στο Δείκτη. Στην Ελλάδα, ο Γενικός Δείκτης του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών (FTSE/ATHEX Market Index) είναι αυτός που οι επενδυτές παρακολουθούν και χρησιμοποιούν για να εκτιμήσουν τα επίπεδα των τιμών της αγοράς και τις τάσεις της. Μέσα από τις διακυμάνσεις του Δείκτη, αξιολογείται η εμπιστοσύνη του επενδυτικού κοινού στις τιμές των μετοχών. Ένας πολυκλαδικός Δείκτης (broad based index), όπως για το Χρηματιστήριο της Αθήνας είναι ο FTSE/ATHEX Market Index, ο Δείκτης Υψηλής Κεφαλαιοποίησης (FTSE/ATHEX Large Cap 25 Index) και ο Δείκτης Μεσαίας Κεφαλαιοποίησης (FTSE/ATHEX Mid Cap 20 Index) παρακολουθεί τη συμπεριφορά συγκεκριμένων μετοχών-εταιριών διαφορετικών κλάδων. Στο εξωτερικό υπάρχουν Δείκτες οι οποίοι συμπεριλαμβάνουν έως και 5.000 μετοχές όπως ο Wilshire 5.000 (ΗΠΑ). Άλλοι μικρότεροι είναι ο Russel 2.000 (ΗΠΑ), ο S&P 500 (ΗΠΑ), ο Dow Jones Industrial 30 (ΗΠΑ), o Nikkei 225 (Ιαπωνία), o FTSE 100 (Αγγλία), ο CAC 40 (Γαλλία), ο DAX 30 (Γερμανία) και άλλοι (βλ. παρακάτω). 2 Πηγές: Διαδίκτυο και Elton and Gruber: Modern Portfolio Theory and Investment Analysis, 5 th Edition,Wiley BETA 5

Ένας κλαδικός ή συγκεντρωτικός Δείκτης (narrow based index), μετράει και παρακολουθεί τη συμπεριφορά συγκεκριμένων μετοχών ενός κλάδου ή ενός τμήματος του κλάδου. Τέτοιοι κλαδικοί Δείκτες είναι ο τραπεζικός, ό κατασκευαστικός, ο δείκτης εταιρειών κοινής ωφέλειας, και άλλοι. Πως λειτουργεί όμως και συμπεριφέρεται ένα Δείκτης; Εάν οι μετοχές που αποτελούν το Δείκτη ανεβαίνουν σε αξία, τότε ανεβαίνει και ο Δείκτης, ενώ εάν οι μετοχές πέφτουν, τότε πέφτει και ο Δείκτης. Υπάρχει και η περίπτωση, μερικές από αυτές τις μετοχές να προοδεύουν ενώ άλλες να χάνουν την αξία τους με αποτέλεσμα η τιμή του Δείκτη να μη μεταβάλλεται ή να μεταβάλλεται λίγο, παρόλο που όλες οι μετοχές που τον αποτελούν υπέστησαν μεταβολή στην αξία τους, ακόμη και μεγάλη. Αυτό συμβαίνει διότι ο Δείκτης χαρακτηρίζει το μέσο της αξίας των μετοχών που τον αποτελούν. Πώς υπολογίζεται ένας Χρηματιστηριακός Δείκτης (ΧΔ) Υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να υπολογίσουμε την τιμή ενός ΧΔ. Οι δημοφιλέστεροι είναι οι επόμενοι δύο: Με στάθμιση των μετοχών κατά την τιμή τους Με στάθμιση των μετοχών κατά την κεφαλαιοποίησή τους Για να κατανοήσουμε τον τρόπο υπολογισμού του καθενός, ας υποθέσουμε ότι στην αγορά οι μετοχές που αποτελούν το Χρηματιστηριακό Δείκτη είναι οι Α,Β,Γ και Δ. Στον πίνακα δίνονται αναλυτικά τα δεδομένα τους. Πίνακας Α Εταιρία Τιμή μετοχής (ευρώ) Συνολικός αριθμός τεμαχίων που εκδόθηκαν Α 44 20.000 880.000 Β 29 25.000 725.000 Γ 12 35.000 420.000 Δ 4,4 120.000 528.000 Σύνολο 89,4 2.553.000 Συνολικό κεφάλαιο (σε ευρώ) (Τιμή x αριθμός τεμαχίων) BETA 6

Υπολογισμός Δείκτη με στάθμιση κατά τιμή μετοχής Ο Δείκτης αυτός υπολογίζεται από το άθροισμα των τιμών των μετοχών που τον αποτελούν. Πίνακας Α Εταιρία Τιμή μετοχής (ευρώ) Συνολικός αριθμός τεμαχίων που εκδόθηκαν Α 44 20.000 880.000 Β 29 25.000 725.000 Γ 12 35.000 420.000 Δ 4,4 120.000 528.000 Σύνολο 89,4 2.553.000 Συνολικό κεφάλαιο (σε ευρώ) (Τιμή x αριθμός τεμαχίων) Στον πίνακά μας, το άθροισμα των τιμών των μετοχών Α, Β, Γ και Δ ισούται με 89,4 ευρώ. Για ευκολία, συχνά η αρχική τιμή του δείκτη τίθεται αυθαίρετα ίση με κάποιον στρογγυλό αριθμό, π.χ το 1.000. Για να εξαχθεί ο αριθμός αυτός, η πραγματική τιμή του δείκτη την ημέρα εισαγωγής του (στο παράδειγμά μας 89,4 ευρώ) διαιρείται με έναν αριθμό d που ονομάζεται διαιρέτης δείκτη: d (διαιρέτης δείκτη)= Πραγματική αρχική τιμή δείκτη / Αυθαίρετη τιμή εισαγωγής δείκτη Στο παράδειγμά μας d = 89,4 / 1.000 = 0,0894. Κάθε επόμενη ημέρα, ο Δείκτης θα υπολογίζεται από το άθροισμα των τιμών των μετοχών διαιρεμένο με το d = 0,0894. Έτσι, εάν μία μέρα οι τιμές των μετοχών των εταιριών Α, Β, Γ και Δ κλείσουν στα 50, 27, 18, 7 αντίστοιχα, ο Δείκτης θα είναι (50 + 27 + 18 + 7) / 0,0894 = 1.140,1 μονάδες. Παρακάτω ακολουθεί ανάλυση στον πίνακα Β: Πίνακας Β Εταιρία Τιμή μετοχής (ευρώ) Συνολικός αριθμός τεμαχίων που εκδόθηκαν Α 50 20.000 1.000.000 Β 27 25.000 675.000 Γ 18 35.000 630.000 Δ 7 120.000 840.000 Σύνολο 102 3.145.000 Συνολικό κεφάλαιο (σε ευρώ) (Τιμή x αριθμός τεμαχίων) BETA 7

Υπολογίζουμε το ποσοστό συμμετοχής μίας μετοχής σε Δείκτη με στάθμιση κατά τιμή διαιρώντας την τρέχουσα τιμή της συγκεκριμένης μετοχής με το άθροισμα των τιμών όλων των μετοχών που συμμετέχουν στο Δείκτη. Το ποσοστό συμμετοχής των μετοχών Α,Β,Γ,Δ δίδεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας Γ Εταιρία Τιμή μετοχής (ευρώ) Συνολικός αριθμός τεμαχίων που εκδόθηκαν Συνολικό κεφάλαιο (σε ευρώ) (Τιμή x αριθμός τεμαχίων) Ποσοστό συμμετοχής στο Δείκτη (Τιμή μετοχής/άθροισμα τιμών μετοχής) Α 44 20.000 880.000 (44/89,4)x100= 49,217 % Β 29 25.000 675.000 (29/89,4)x100= 32,438 % Γ 12 35.000 420.000 (12/89,4)x100= 13,423 % Δ 4,4 120.000 528.000 (4,4/89,4)x100= 4,922 % Σύνολο 89,4 2.553.000 100% Για Δείκτες με στάθμιση κατά τιμή μετοχής, ισχύει ότι: Εκείνες οι μετοχές που έχουν τη μεγαλύτερη τιμή, επηρεάζουν το Δείκτη περισσότερο από αυτές με τη μικρότερη τιμή. Για παράδειγμα, μία ποσοστιαία μεταβολή στη μετοχή της εταιρίας Α, επηρεάζει το Δείκτη περισσότερο από μία ίδια ποσοστιαία μεταβολή της μετοχής Δ. Κάθε μετοχή συμμετέχει σε ίδια αναλογία τεμαχίων στη διαμόρφωση του Δείκτη (1 τεμάχιο ανά μετοχή). Το ποσοστό συμμετοχής μίας μετοχής στο Δείκτη, μεταβάλλεται συνεχώς καθώς μεταβάλλονται οι τρέχουσες τιμές των μετοχών στην αγορά. Υπολογισμός Δείκτη με στάθμιση κατά κεφαλαιοποίηση Ο Δείκτης αυτός υπολογίζεται από το άθροισμα των χρηματιστηριακών αξιών των μετοχών των εταιριών. Πίνακας Α Εταιρία Τιμή μετοχής (ευρώ) Συνολικός αριθμός τεμαχίων που εκδόθηκαν Α 44 20.000 880.000 Β 29 25.000 725.000 Κεφαλαιοποίηση (σε ευρώ) (Τιμή x αριθμός τεμαχίων) BETA 8

Γ 12 35.000 420.000 Δ 4,4 120.000 528.000 Σύνολο 89,4 2.553.000 Στον πίνακα Α, η τιμή του Δείκτη την ημέρα εισαγωγής του είναι 2.553.000 ευρώ. Φυσικά, ο αριθμός αυτός είναι τεράστιος και γι αυτό εφαρμόζεται η παραπάνω μέθοδος με το διαιρέτη. Εάν θελήσουμε να θέσουμε την τιμή του Δείκτη αυθαίρετα στην τιμή 1.000 την ημέρα εισαγωγής του, τότε πρέπει να διαιρέσουμε το 2.553.000 με το 1.000, δηλαδή: d = 2.553.000 / 1.000 = 2.553 Ας υποθέσουμε ότι σε μία επόμενη ημέρα, οι τιμές των μετοχών μας κλείνουν σε άλλα επίπεδα. Πίνακας Β Εταιρία Τιμή μετοχής (ευρώ) Συνολικός αριθμός τεμαχίων που εκδόθηκαν Α 50 20.000 1.000.000 Β 27 25.000 675.000 Γ 18 35.000 630.000 Δ 7 120.000 840.000 Σύνολο 102 3.145.000 Για τη συγκεκριμένη ημέρα, ο Δείκτης υπολογίζεται ως εξής: Συνολική κεφαλαιοποίηση (σε ευρώ) (Τιμή x αριθμός τεμαχίων) (50 x 20.000 + 27 x 25.000 + 18 x 35.0000 + 7 x 120.000) / 2.553 = 3.145.000 / 2.553 = 1.231,88 μονάδες Βλέπουμε ότι ο Δείκτης με στάθμιση κατά κεφαλαιοποίηση (για τις ίδιες ακριβώς μεταβολές στις τιμές των μετοχών), έχει διαφορετική τιμή από το Δείκτη με στάθμιση κατά τιμή (1.140,1 μονάδες). Αυτό συμβαίνει διότι η μετοχή της Δ συμμετέχει τώρα πολύ πιο ενεργά και έτσι μπορεί η τιμή του ενός τεμαχίου της να είναι μικρότερη, κυκλοφορεί όμως με πολλά τεμάχια, και η κεφαλαιοποίησή της είναι σημαντική. Μία ποσοστιαία μεταβολή στην τιμή της μετοχής Δ τώρα επηρεάζει πολύ περισσότερο το Δείκτη. Υπολογίζουμε το ποσοστό συμμετοχής μίας μετοχής σε Δείκτη με στάθμιση κατά κεφαλαιοποίηση διαιρώντας την κεφαλαιοποίηση (χρηματιστηριακή BETA 9

Εταιρία αξία) της συγκεκριμένης μετοχής με τη συνολική κεφαλαιοποίηση όλων των μετοχών που συμμετέχουν στο δείκτη. Το ποσοστό συμμετοχής των μετοχών Α,Β,Γ,Δ δίδεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας Δ Τιμή μετοχής (ευρώ) Συνολικός αριθμός τεμαχίων που εκδόθηκαν Συνολικό κεφάλαιο (σε ευρώ) (Τιμή x αριθμός τεμαχίων) Ποσοστό συμμετοχής στο Δείκτη (κεφαλαιοποίηση/άθροισμα κεφαλαιοποιήσεων) Α 44 20.000 880.000 (880.000/2.553.000)x100= 34,469 % Β 29 25.000 675.000 (725.000/2.553.000)x100= 28,398 % Γ 12 35.000 420.000 (420.000/2.553.000)x100= 16,451 % Δ 4,4 120.000 528.000 (528.000/2.553.000)x100= 20,682 % Σύνολο 89,4 2.553.000 100% Για Δείκτες με στάθμιση κατά κεφαλαιοποίηση, ισχύει ότι: Εκείνες οι μετοχές που έχουν τη μεγαλύτερη κεφαλαιοποίηση, επηρεάζουν το Δείκτη περισσότερο από όσες έχουν μικρότερη. Κάθε μετοχή συμμετέχει σε διαφορετική αναλογία τεμαχίων στη διαμόρφωση του Δείκτη. Το ποσοστό συμμετοχής μίας μετοχής στο Δείκτη μεταβάλλεται συνεχώς καθώς μεταβάλλονται οι τρέχουσες τιμές των μετοχών στην αγορά. Οι κυριότεροι Δείκτες του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Οι Δείκτες αυτοί δημιουργήθηκαν από κοινού από το Χρηματιστήριο Αθηνών και την εταιρεία FTSE International Limited και είναι οι ακόλουθοι: Ο Γενικός Δείκτης του Χ.Α.Α., FTSE/ATHEX Market Index, που είναι Δείκτης με στάθμιση κατά κεφαλαιοποίηση. Οι Δείκτες FTSE/AΤΗΕΧ-25 και FTSE/ΑΤΗΕΧ Mid 20 είναι επίσης Δείκτες με στάθμιση κατά κεφαλαιοποίηση. Σε αυτούς όμως συμμετέχουν 25 και 20 αντίστοιχα εισηγμένες εταιρείες στο ΧΑΑ. Οι Δείκτες αυτοί αποτελούν και τα υποκείμενα εργαλεία (underlying tools) για τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης και τα Δικαιώματα Προαίρεσης στους Δείκτες και συναντώνται με την ορολογία "υποκείμενοι τίτλοι στη spot αγορά του ΧΑΑ". BETA 10

Ο Κλαδικός Τραπεζικός Δείκτης (FTSE/ATHEX-CSE Banking Index) που περιλαμβάνει όλες τις τραπεζικές μετοχές των δεικτών FTSE/AΤΗΕΧ-25 και FTSE/ΑΤΗΕΧ Mid 20, καθώς κα τις τραπεζικές μετοχές που περιλαμβάνονται στο Δείκτη FTSE/CYSE 20 του Χρηματιστηρίου της Κύπρου. Μέθοδος υπολογισμού των Δεικτών FTSE/ATHEX Indices 3 Πέραν των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω σχετικά με το υπολογισμό χρηματιστηριακών δεικτών, για τον υπολογισμό των Δεικτών FTSE/ATHEX Indices διενεργούνται και οι λεγόμενοι «έλεγχοι επενδυσιμότητας» (investability screens) από τους οποίους προκύπτει ο λεγόμενος «Παράγοντας Στάθμισης Επενδυσιμότητας», ΠΣΕ (Investability Weighting Factor). Ο ΠΣΕ λαμβάνει τιμές μεταξύ 0 και 1 που καθορίζονται από: (α) Το ποσοστό των μετοχών μιας εταιρείας που μπορούν να διαπραγματευθούν ελευθέρα (free float) (β) Την εμπορευσιμότητα της μετοχής Έτσι η τιμή των δεικτών υπολογίζεται από τον τύπο: N Index Price = i= 1 p i s i d f i Όπου: i = 1, 2,,N N =ο συνολικός αριθμός μετοχών που περιλαμβάνονται στο Δείκτη p i = η τελευταία τιμή για τη συνιστώσα μετοχή i s i = ο αριθμός των κυκλοφορούντων τεμαχίων της μετοχής i f i = o ΠΣΕ για τη συνιστώσα μετοχή i d = o διαιρέτης, που αντιπροσωπεύει το συνολικό μετοχικό κεφάλαιο την ημερομηνία βάσης. Προφανώς ο διαιρέτης δεν είναι σταθερός αλλά αλλάζει όταν μεταβάλλεται η συνολική κεφαλαιοποίηση των μετοχών που συμμετέχουν από παράγοντες ξεχωριστούς από τη μεταβολή των τιμών των μετοχών στην αγορά. Τέτοιοι παράγοντες είναι οι διασπάσεις ή συνενώσεις μετοχών (splits και reverse splits αντίστοιχα), οι αυξήσεις κεφαλαίου, η αντικατάσταση μετοχών από άλλες λόγω εξαγορών, ρευστοποιήσεις ή χρεοκοπίες. Η μεταβολή του διαιρέτη είναι τέτοια ώστε ο Δείκτης να αντιπροσωπεύει πάντα την ορθή εικόνα της μεταβολής των τιμών των μετοχών στην αγορά. 3 Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Ground Rules for the FTSE/ATHEX Index Series, FTSE International Ltd και The Athens Exchange. BETA 11

Οι κυριότεροι Δείκτες των διεθνών χρηματοοικονομικών αγορών I. Δείκτες Μετοχικών Αγορών Ο παλαιότερος συνεχώς αναφερόμενος δείκτης της απόδοσης τιμών μετοχών στις Η.Π.Α είναι ο Βιομηχανικός Μέσος Δείκτης Dow Jones (DJIA, Dow Jones Industrial Average Index). Πρωτοεμφανίστηκε το 1896. Από το 1928 απαρτίζεται από τον αριθμητικό μέσο των σταθμισμένων τιμών 30 μετοχών υψηλής κεφαλαιοποίησης (blue chip stocks). Αρχικά, ο δείκτης περιείχε 20 μετοχές και η αξία του δείκτη αποδόθηκε με το άθροισμα των τιμών των 20 μετοχών (υποθέτοντας ότι ένας επενδυτής αγόραζε μία μετοχή κάθε εταιρίας). Σήμερα, ο μέσος υπολογίζεται προσθέτοντας τις τιμές 30 μετοχών και διαιρώντας με ένα συντελεστή προσαρμογής 1. Παρά το γεγονός ότι αυτός ο δείκτης είναι ο ευρύτερα διαδεδομένος χρηματιστηριακός δείκτης έχει μερικά ελαττώματα. Καταρχήν, 30 μετοχές, ειδικά 30 μετοχές που είναι ανάμεσα στις μεγαλύτερες, στην καλύτερη περίπτωση αντιπροσωπεύουν έναν πολύ περιορισμένο ορισμό της αγοράς. Δεύτερον, και ίσως πιο σημαντικό, η πραγματική στάθμιση τιμών προϋποθέτει ότι ο επενδυτής είναι εξίσου πιθανό να αγοράσει ένα μερίδιο από οποιαδήποτε μετοχή. Ένας άλλος τρόπος να το δούμε αυτό είναι θεωρήσουμε ότι η «αγορά» αντιπροσωπεύει το σύνολο των ενεργειών όλων των επενδυτών. Όλοι οι επενδυτές συνολικά πρέπει να κατέχουν όλες τις μετοχές αναλογικά με το κλάσμα που η συνολική χρηματιστηριακή αξία οποιασδήποτε μετοχής αντιπροσωπεύει τη συνολική χρηματιστηριακή αξία όλων των μετοχών. Αυτό ασφαλώς διαφέρει από το δείκτη Dow Jones, που σταθμίζει κάθε μετοχή με την τιμή της αναφορικά με το άθροισμα της χρηματιστηριακής αξίας ενός μεριδίου κάθε μετοχής του δείκτη. Ο πρόβλημα που μπορεί να δημιουργήσει αυτή η στάθμιση αποδεικνύεται από αυτό που συμβαίνει όταν μια μετοχή κάνει split (διασπάται). Σε ένα split μετοχών δύο προς ένα η στάθμιση των μετοχών μετά τη διάσπαση θα ήταν στο μισό της στάθμισης πριν τη διάσπαση. Παρά αυτά τα μεθοδολογικά ελαττώματα υπολογισμού του δείκτη, ο DJIA συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρύτατα. Για παράδειγμα, ένας από τους πιο γνωστούς δείκτες του ιαπωνικού χρηματιστηρίου, ο δείκτης Nikkei 225, υπολογίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως και ο δείκτης Dow Jones. Ο δείκτης επιτρέπει τον υπολογισμό του ρυθμού της αύξησης των τιμών με μια καλά καθορισμένη στρατηγική: αγορά ενός μεριδίου κάθε μετοχής του δείκτη, πώληση όλων των πρόσθετων μεριδίων που κατέχει κάποιος λόγω της διάσπασης μετοχών (split) ή των μετοχικών μερισμάτων και επανατοποθέτηση των κερδών σε όλες τις μετοχές του δείκτη. Για να υπολογιστεί ο ρυθμός της ανατίμησης των τιμών από αυτή τη στρατηγική κάποιος μπορεί να πάρει τις αλλαγές του δείκτη για μια συγκεκριμένη BETA 12

χρονική περίοδο και να διαιρέσει με την αξία του δείκτη στην αρχή της περιόδου. Προσέξτε ότι αυτό προσφέρει μόνο την απόδοση των τιμών, όχι το συνολικό ρυθμό της απόδοσης, αφού αγνοεί τα μερίσματα κατά τον υπολογισμό του δείκτη. Οι περισσότεροι χρηματιστηριακοί δείκτες σταθμίζονται με την κεφαλαιοποίηση της αγοράς. Ο αμέσως επόμενος δημοφιλέστερος δείκτης της χρηματιστηριακής αγοράς των Η.Π.Α είναι ο δείκτης Standard and Poor s Composite 500 (S&P 500). Υπολογίζοντας αυτό το δείκτη, η τιμή κάθε μιας από τις 500 μετοχές πολλαπλασιάζεται με την αξία αγοράς των εταιρικών μετοχών σε κυκλοφορία, και διαιρείται με την αθροιστική αξία αγοράς και των 500 εταιριών. Μπορούμε να σκεφθούμε αυτόν τον δείκτη ως αναφορά της απόδοσης τιμής ενός χαρτοφυλακίου όπου ο επενδυτής αγοράζει το ίδιο ποσοστό των συνολικών μετοχών σε κυκλοφορία (στην αξία αγοράς) κάθε εταιρίας. Προσέξτε ότι τα μερίσματα μετοχών και τα split δεν επηρεάζουν το δείκτη, αφού δεν έχουν καμία επίδραση στη συνολική αξία αγοράς των μετοχών σε κυκλοφορία 2. Ο αναγνώστης θα πρέπει να προσέξει ότι ο δείκτης Standard & Poor s δεν περιλαμβάνει μερίσματα. Άρα, χρησιμοποιώντας τον άμεσα μπορούμε να υπολογίσουμε το ρυθμό της ανατίμησης των τιμών και όχι το ρυθμό απόδοσης. Μια αδρή προσαρμογή για τα μερίσματα (για να βρεθεί η συνολική απόδοση) μπορεί να επιτευχθεί συνδυάζοντας τον δείκτη τιμών Standard & Poor s με το δείκτη απόδοσης μερισμάτων που δημοσιεύεται από τον ίδιο οίκο. Ωστόσο, πρόσφατα, κάποιες πηγές, κυρίως το Κέντρο Έρευνας για τις Τιμές Αξιογράφων του Πανεπιστημίου του Σικάγου (CRSP, Center for Research in Security Prices), έχουν υπολογίσει μια διορθωμένη εκδοχή του δείκτη S&P για τα μερίσματα. 3 Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των δεικτών που μετρούν την απόδοση κοινών μετοχών στις ΗΠΑ και αλλού έχει πολλαπλασιαστεί. Μεγάλα αποθέματα μετοχών αντιπροσωπεύονται στις Η.Π.Α από, μεταξύ άλλων, το δείκτη του Χρηματιστηρίου Νέας Υόρκης (NYSE, New York Stock Exchange) (περιλαμβάνοντας όλες τις μετοχές που είναι καταχωρημένες στο NYSE), τον δείκτη Amex, τον δείκτη μετοχών Wilshire 5000 (NYSE, American Stock Exchange, μετοχές που διαπραγματεύονται εξωχρηματιστηριακά) κ.α. Αν και δεν περιλαμβάνουν μερίσματα, είναι όλοι τους σταθμισμένοι κατά κεφαλαιοποίηση δείκτες. Το CRSP διαθέτει αρκετούς δείκτες απόδοσης για διαφορετικές ομάδες μετοχών στο Χρηματιστήριο Νέας Υόρκης, το American Stock Exchange και τις εξωχρηματιστηριακές συναλλαγές. Αυτοί υπολογίζονται σε μια σταθμισμένη κατά κεφαλαιοποίηση βάση και περιλαμβάνουν την απόδοση από την επανεπένδυση των μερισμάτων. Τέλος, αρκετοί διεθνείς χρηματιστηριακοί δείκτες είναι σταθμισμένοι κατά κεφαλαιοποίηση και υπολογίζονται με μερίσματα. Για παράδειγμα, η Morgan Stanley International υπολογίζει δείκτες για πάνω από 20 χώρες καθώς επίσης και για διαφορετικούς γεωγραφικούς τομείς του κόσμου και έναν Συνολικά Παγκόσμιο δείκτη (Aggregate World index). BETA 13

1 Ο συντελεστής προσαρμογής υπολογίζεται έτσι ώστε να διορθώνει τις ασυνέχειες του δείκτη που προκαλούνται όταν μια μετοχή αντικαθίσταται στο δείκτη ή όταν μια μετοχή του δείκτη διασπάται (split) ή δίνει μερίσματα. 2 Η διάσπαση μετοχών μπορεί να επιδράσει στις προσδοκίες για τις μελλοντικές χρηματοροές της εταιρίας και τη χρηματιστηριακή της αξία. 3 Η μηνιαία έκδοση του δείκτη CRSP μεταχειρίζεται όλα τα μερίσματα που αποδίδονται από μια μετοχή ως επανεπένδυση στο τέλος του μήνα. Η έμμεση υπόθεση πίσω από αυτό είναι ότι οι πληρωμές δεν αποδίδουν κέρδος κατά τη διάρκεια του εναπομείναντα μήνα κατά τον οποίο αποδίδονται. ΙΙ Δείκτες αγορών ομολόγων Αν και σχεδόν όλοι οι δείκτες των μεγαλύτερων χρηματιστηριακών αγορών αποκλείουν τα μερίσματα και επομένως δεν είναι δείκτες συνολικής απόδοσης, οι μεγαλύτεροι δείκτες ομολόγων είναι δείκτες συνολικής απόδοσης αφού περιλαμβάνουν την απόδοση τόκων καθώς και τα κέρδη κεφαλαίου. 4 Οι πιο γνωστοί δείκτες ομολόγων κατασκευάζονται από τις Lehman Brothers 4, Merrill Lynch και Salomon Brothers. Είναι όλοι δείκτες συνολικής απόδοσης σταθμισμένοι κατά κεφαλαιοποίηση περιλαμβάνοντας όλα τα έξοδα πάνω από ένα συγκεκριμένο μέγεθος. Επιπλέον, υπάρχουν υπόδείκτες που καλύπτουν διαφορετικά μέρη της αγοράς ομολόγων ανά ημερομηνία λήξης καθώς και ανά τύπο έκδοσης. Ίσως η χρήση της στάθμισης κατά κεφαλαιοποίηση και της συμπερίληψης των χρηματοροών (τόκοι) στους δείκτες αντανακλά το γεγονός ότι οι δείκτες ομολόγων κατασκευάστηκαν μεταγενέστερα από τους χρηματιστηριακούς δείκτες, όταν είχαν κατανοηθεί καλύτερα οι όροι «σταθμισμένοι κατά κεφαλαιοποίηση» και «συνολική απόδοση». Αυτό που πρέπει να προσεχθεί κατά τη χρήση αυτών των δεικτών είναι ότι αρκετές εκδόσεις ομολόγων συμπεριλαμβάνονται στους δείκτες αλλά δεν διαπραγματεύεται ενεργά. Οι τιμές αυτών των εκδόσεων αντιπροσωπεύουν εκτιμήσεις τιμών με βάση τις εκδόσεις που διαπραγματεύονται. Αυτός ο τρόπος εκτίμησης μπορεί να είναι πηγή ανακριβειών. Το σύνολο των δεικτών ομολόγων με τη μεγαλύτερη ιστορία είναι οι δείκτες που καταρτίστηκαν από την Ibbotson and Associates. Η Ibbotson αναφέρει μηνιαίες αποδόσεις από τις αρχές του 1926 μέχρι σήμερα για κρατικά ομόλογα, μακροπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα κυβερνητικά ομόλογα και μακροπρόθεσμα εταιρικά ομόλογα. Αυτές οι σειρές είναι εξαιρετικές για την απόκτηση προοπτικής στις μεγαλύτερες αγορές ομολόγων εξαιτίας της μακράς τους ιστορίας. Ωστόσο, οι χρήστες αυτών των σειρών θα πρέπει να γνωρίζουν ότι ο αριθμός ομολόγων που περιλαμβάνονται σε κάθε σειρά δεν είναι ο ίδιος. Για παράδειγμα, (α) οι σειρές μακροπρόθεσμων εταιρικών ομολόγων πρόσφατα περιλαμβάνουν σχεδόν όλα τα εταιρικά ομόλογα με αξιολόγηση Ααα και Αα, ενώ (β) οι σειρές μακροπρόθεσμων κυβερνητικών 4 Ως γνωστόν η Lehman Brothers έχει ήδη χρεοκοπήσει. BETA 14

ομολόγων βασίζονται σε ένα μόνο κυβερνητικό ομόλογο εικοσαετούς διαρκείας που επιλέγεται στην αρχή κάθε έτους 5. Οι δείκτες που προαναφέρθηκαν και που καταρτίζονται από τις Merrill Lynch, Salomon and Lehman καλύπτουν περισσότερα ομόλογα και περιλαμβάνουν δείκτες για περισσότερους τομείς από τους δείκτες Ibbotson. Ωστόσο, διατίθενται για συντομότερο χρονικό διάστημα. 4 Η Lehman Brothers και η Salomon Brothers υπολογίζουν τους δείκτες τους σε μηνιαία βάση και θεωρούν κάθε καταβληθέντα τόκο κατά τη διάρκεια του μήνα ως επανεπένδυση στο τέλος του μήνα. Η Merrill Lynch υπολογίζει τους δείκτες της σε καθημερινή βάση και επανεπενδύει τους καταβληθέντες τόκους στο τέλος της ημέρας. Όλες οι τιμές που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό αυτών των δεικτών παρατίθενται ως τιμή συν δεδουλευμένοι τόκοι. Αυτή είναι η τιμή που ένας επενδυτής θα πρέπει να πληρώσει για ένα ομόλογο. 5 Δείτε τις επετηρίδες της Ibbotson για μια λεπτομερή περιγραφή της κατασκευής κάθε σειράς ομολόγων. BETA 15