ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Η άποψή μας Η πρεμιέρα των εξετάσεων με το μάθημα της Έκφρασης Έκθεσης μας έδωσε ένα μήνυμα σε όλους τους εμπλεκόμενους στη διαδικασία των Πανελλαδικών Εξετάσεων, που δεν είναι άλλο από το ότι δεν υπάρχουν sos θέματα και άλλα τρομοκρατικά παρόμοια. Αντίθετα επιβεβαιώνει ότι η Έκθεση Ιδεών είναι ο καθρέφτης του μορφωτικού επιπέδου του κάθε μαθητή. Αυτό σημαίνει ότι όποιος διαθέτει γνώσεις, λογική, μέθοδο και κρίση και χειρίζεται σωστά την ελληνική γλώσσα, αυτός μπορεί να διαχειριστεί με επιτυχία οποιοδήποτε θέμα, το οποίο φυσικά συνάδει με τη νοητική και βιολογική ηλικία των 17άρηδων και 18άρηδων. Το κείμενο του κριτηρίου αξιολόγησης, ως κείμενο επιστημονικού λόγου, ήταν σαφές, άρα δεν πρέπει να δυσκόλεψε τους εξεταζόμενους στο να γράψουν καλή περίληψη. Οι ασκήσεις θεωρίας, όπως και οι γλωσσικές, δεν παρουσιάζουν πρόβλημα γιατί είναι μέσα από την εξεταστέα ύλη. Ως προς το θέμα της έκθεσης μπορούμε να πούμε ότι πιθανότατα να δυσκόλεψε τους εξεταζόμενους λόγω του πλάτους της βασικής έννοιας ( αυτομόρφωση ), δεδομένου ότι η διά βίου εκπαίδευση και πώς αυτή επιτυγχάνεται είναι, εκτός των άλλων, και μακροχρόνια διαδικασία αλλά και θέμα προσωπικών επιλογών. Ο Όρος αυτομόρφωση, όπως χρησιμοποιείται στο κείμενο που δόθηκε, συνδέεται άμεσα με τη διά βίου επαγγελματική κατάρτιση. Στο θέμα της Έκθεσης όμως, όπως τουλάχιστον ζητείται, σημαίνει την αυτοαγωγή, την αυτοανάπτυξη και αυτομόρφωτος είναι αυτός που έχει αποκτήσει Παιδεία,
δηλαδή γενικές και ειδικές γνώσεις καθώς και ηθικό χαρακτήρα, από μόνος του, σύμφωνα με έγκριτα λεξικά. Ας το παρακάμψουμε όμως αυτό και ας μπούμε στην ουσία. Το β συνθετικό της λέξης η μόρφωση ως προς το πλάτος της δεν ταυτίζεται με την εκπαιδευτική και επαγγελματική κατάρτιση, όπως υποστηρίζει η συγγραφέας του κειμένου στη θεματική περίοδο της πρώτης παραγράφου. Η μόρφωση εννοιολογικά περιλαμβάνει την πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου αλλά και την κοινωνικοποίησή του. Άρα ο μορφωμένος είναι ο ολόπλευρα καλλιεργημένος, ο πολυδιάστατος άνθρωπος και όχι απλά ο διαρκώς καταρτιζόμενος επαγγελματίας. Εν πάση περιπτώσει εγώ δε δηλώνω εκπαιδευτής (Το αντικείμενο βάλτε το μόνοι σας!), αλλά δασκάλα... Α1. Η συγγραφέας εστιάζει τον προβληματισμό της στη διαδικασία της αυτομόρφωσης θεωρώντας την ως συνισταμένη πολυποίκιλων παραμέτρων, με επίκεντρο το συνειδητό ενεργό ρόλο του ατόμου ως προς την υλοποίησή της. Βέβαια, προϋποθέτει, αντί για εγωκεντρισμό, διαρκή διαλεκτική σχέση του με τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο, τους θεσμούς και τους παιδευτικούς φορείς του. Περαιτέρω, πολλές είναι οι αναγκαιότητες που επιβάλλουν την αυτομόρφωση, αλλά πρωτίστως, οι εξελίξεις και ανακατατάξεις στο επιστημονικό τεχνολογικό πεδίο και την αγορά εργασίας, που απαιτούν διαρκή κατάρτιση, εξειδίκευση και επαγγελματικό επαναπροσανατολισμό, τουλάχιστον δύο ή τρεις φορές στη ζωή του ανθρώπου. Υπό αυτό συνεπώς το πρίσμα, ο παραδοσιακός ρόλος της εκπαίδευσης, σύμφωνα με τον E. Durkheim, θεωρείται πλέον αδόκιμος. Η εκπαίδευση, δηλαδή, δεν είναι τυπική, μεθοδευμένη μετάδοση γνώσεων από πρεσβύτερους σε νεότερους, αλλά δια βίου δυναμική εξελικτική διαδικασία. Β1. Είναι γεγονός ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις λόγω της τεράστιας ανάπτυξης της επιστήμης και της
τεχνολογίας και των αλλαγών που αυτή επέφερε στο χώρο της οικονομίας και ιδιαίτερα τον εργασιακό. Μέσα σ αυτή τη νέα κοινωνική πραγματικότητα οι νέοι μας καλούνται να εφοδιαστούν με πολλές γνώσεις και δεξιότητες ώστε να είναι σε θέση να απορροφηθούν στην αγορά εργασίας. Και ενώ σε παλαιότερες εποχές η επιλογή ενός επαγγέλματος ήταν και επιλογή τρόπου ζωής, σήμερα αυτό ανατρέπεται λόγω κοινωνικών συνθηκών και απαιτείται από τους νέους να είναι προετοιμασμένοι ώστε κατά τη διάρκεια της ζωής τους να είναι σε θέση να αλλάξουν και δύο ή τρία επαγγέλματα. Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι η «διά βίου εκπαίδευση» αποτελεί για την εποχή μας αδήριτη ανάγκη. Β2. α) Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων: με αιτιολόγηση(κατά κύριο λόγο), σύγκριση αντίθεση και ορισμούς. Συγκεκριμένα, αιτιολόγηση έχουμε διότι τα σχόλια λεπτομέρειες αιτιολογούν την θεματική περίοδο με τη λέξη «επειδή».η σύγκριση αντίθεση γίνεται με συγκρινόμενα και αντιτιθέμενα μέρη τη θεματική περίοδο και την κατακλείδα. Ορισμό έχουμε στη θεματική περίοδο όπου ορίζεται η εκπαίδευση κατά τον E. Durkheim και στην κατακλείδα όπου με έμμεσο τρόπο ορίζεται η σύγχρονη εκπαιδευτική πράξη. β) Δομικά μέρη της παραγράφου: Θεματική περίοδος: «Η εκπαίδευση.19 ο αιώνα» Σχόλια Λεπτομέρειες: «Και τούτο επειδή,..καθημερινής ζωής» Κατακλείδα: «Η εκπαιδευτική πράξη..σχολικών τειχών». Β3. α) ατομική ομαδική, συλλογική επιτρέπουν απαγορεύουν ανεπαρκείς επαρκείς διαφορετικές όμοιες, ίδιες επεκτείνεται περιορίζεται
β) συνεχή = διαρκή, αδιάκοπα, εξακολουθητικά χρησιμότητα = ωφελιμότητα συνέπειες = αποτελέσματα, επακόλουθα δεξιότητες = ικανότητες καθίσταται = γίνεται Β4. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα επιστημονικού λόγου είναι: α) Ειδική ορολογία (τεχνολογική αναδιάρθρωση, ψυχοκοινωνικές συνέπειες, κανονιστική μετάδοση ) β) Αναφορική / κυριολεκτική λειτουργία της γλώσσας γ) Ως τρόπος πειθούς χρησιμοποιείται, κατά κύριο λόγο, η επίκληση στη λογική μέσω επιχειρημάτων και τεκμηρίων (αλήθειες, επιστημονικά δεδομένα, αυθεντία..) Γ1. Πρόταση για ανάπτυξη Βασική έννοια του θέματος : η αυτομόρφωση. Ζητούμενα : 1) Η σημασία της αυτομόρφωσης και 2) Τρόποι πραγμάτωσής της/υλοποίησής της. Σχεδιάγραμμα ανάπτυξης Τίτλος: Διά βίου μάθηση ή Παιδεία και νέες πραγματικότητες Πρόλογος : Στην εισαγωγική μας τοποθέτηση μπορούμε να αναφερθούμε στις μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις που έχουν λάβει χώρα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη(;) στα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, γεγονός που καθιστά αναγκαιότητα τον επαναπροσδιορισμό του περιεχομένου και των στόχων της εκπαίδευσης. Η νέα κοινωνική πραγματικότητα και ειδικότερα αυτή που παρουσιάζεται στον εργασιακό / επαγγελματικό χώρο, επιβάλλει τη διαρκή εκπαίδευση και επανεκπαίδευση του ανθρώπου, μια και η εντός των τειχών του σχολείου εκπαίδευση δε
θεωρείται πλέον επαρκής. Έτσι προκύπτει ως αναγκαιότητα η διά βίου μάθηση μέσα από την αυτομόρφωση. Κύριο μέρος / θέμα : 1) Η σημασία της αυτομόρφωσης. Η αυτομόρφωση προϋποθέτει ενεργοποίηση του ατόμου μέσα από την αυτοβουλησία, την αυτενέργεια, την πρωτοβουλία, την ισχυρή θέληση και την αποφασιστικότητα. Αυτές οι δυνάμεις αποτελούν τον κινητήριο μοχλό για να μπορέσει το άτομο να επιδοθεί σ έναν αγώνα αυτοβελτίωσης και ολοκλήρωσης. Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να προσπαθεί, καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του να καλλιεργεί από τη μία το πνεύμα του, αυξάνοντας τις γνώσεις του, διευρύνοντας τους πνευματικούς του ορίζοντες, ενεργοποιώντας τη λογική και την κρίση του και κατακτώντας την αυτογνωσία, και από την άλλη την ψυχή του, αποκτώντας ευαισθησία, ήθος και αξίες. Έτσι εξελίσσεται διαρκώς και είναι πάντα σε θέση να προσαρμόζεται θετικά στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος. Μέσα από τη διαδικασία της συνεχούς αυτομόρφωσης το άτομο ταυτόχρονα κοινωνικοποιείται, με την έννοια ότι έρχεται σε επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα, δραστηριοποιείται και από την απομόνωση του απλού θεατή της ζωής μεταβάλλεται σε συμμέτοχο και πρωταγωνιστή των εξελίξεων (πολιτικών πολιτιστικών οικονομικών). Έτσι συμβάλλει και στην προσωπική του αλλά και στην κοινωνική του πρόοδο. Μεταβατική παράγραφος : Επειδή το άτομο δε ζει μόνο του αλλά υπάρχει και εξελίσσεται σε συνάρτηση πάντα με το κοινωνικό σύνολο ( Το άτομο δεν μπορεί να υπάρξει έξω και μακριά από την κοινωνία. Αυτή το γεννάει από τον κόλπο της και το προβάλλει. Ό,τι έχει να επιδείξει το άτομο, οι απόψεις, οι αντιλήψεις, οι επιδιώξεις, τα όνειρά του, όλα τα οφείλει στην κοινωνία. Αυτή το θρέφει και το ανασταίνει
με τις παραδόσεις και τους θεσμούς της, με την οργάνωση και τους νόμους της ), είναι λογικό η αυτομόρφωσή του να υλοποιείται μέσα από τα κίνητρα που του παρέχει η κοινωνία. Αυτή μέσα από το όλο κλίμα που κυριαρχεί, τους διάφορους κοινωνικούς θεσμούς και φορείς κουλτούρας δημιουργεί ευκαιρίες για πρόσκληση αλλά και πρόκληση για αυτομόρφωση. 2) Τρόποι πραγμάτωσης της αυτομόρφωσης Η μόρφωση παρέχεται και έξω από τον επίσημο (και η αλήθεια είναι τον πιο ενδεδειγμένο) θεσμό της εκπαίδευσης. Οι νέοι μας μπορούν να αξιοποιήσουν κάθε πομπό παιδείας εκτός από το σχολείο. Ειδικότερα μπορούν να αναζητήσουν τη μόρφωση: 1) στις προσωπικές τους εμπειρίες και τα βιώματα. 2) στον κύκλο των κοινωνικών τους συναναστροφών 3) στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης 4) στις πολιτιστικές εκδηλώσεις 5) στον ελεύθερο χρόνο τους 6) στις νέες τεχνολογίες και το Διαδίκτυο 7) στην εργασιακή δραστηριότητα / επάγγελμα 8)στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο 9) σε Επιστημονικά Συνέδρια και επιστημονικές διαλέξεις... Η αξιοποίηση / εκμετάλλευση όλων των παραπάνω πομπών/ φορέων Παιδείας εξαρτάται από την προσωπικότητα του κάθε νέου και ιδιαίτερα από τα προσωπικά κριτήρια επιλογής, από τους στόχους και τις φιλοδοξίες του, τη θέλησή του, την ψυχική του δύναμη, την ενεργητικότητά του και την πίστη του στην αξία της μόρφωσης, η οποία αποτελεί και την μεγαλύτερη επένδυσή του στη ζωή. Έτσι, ολοκληρώνοντας την προσωπικότητά του, θα κατακτήσει την προσωπική του ευτυχία και την κοινωνική του καταξίωση. Σημείωση: Η παραπάνω πρόταση ανάπτυξης δεν αποτελεί μονόδρομο για τον εξεταζόμενο. Ελένη Ζώμα Παπουτσή Φιλόλογος Συγγραφέας
Για εκτενέστερη ανάλυση βλέπε στις σελίδες που ακολουθούν, Ενότητα Παιδεία από το βιβλίο Η Έκφραση Έκθεση Στο Ενιαίο Λύκειο Ελένη Ζώμα Παπουτσή, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.