Εκτίμηση της Ποιότητας Χωρικής Πληροφορίας με Χρήση των Διεθνών Προτύπων ΙSO

Εκτίμηση της Ποιότητας Χωρικής Πληροφορίας με Χρήση των Διεθνών Προτύπων ΙSO Ιωάννης Καββάδας 1, Λύσανδρος Τσούλος 2 (1) Προϊστάμενος Τμήματος Ελέγχων & Διαχείρισης Ποιότητας Έργων, Κτηματολόγιο Α.Ε, Υποψήφιος Διδάκτωρ ΕΜΠ, Μεσογείων 308-155 62, Χολαργός, +30 210 6505835, ikavadas@ktimatologio.gr (2) Καθηγητής, Εργαστήριο Χαρτογραφίας, Σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών - ΕΜΠ Ηρώων Πολυτεχνείου 9-157 80, Ζωγράφου, +30 210 772 2730, lysandro@central.ntua.gr Περίληψη Η συνεχώς αυξανόμενη χρήση ψηφιακών βάσεων χωρικών δεδομένων σε συνδυασμό με τη συνεχώς αυξανόμενη δυνατότητα διακίνησης μεγάλου όγκου πληροφορίας μέσω διαδικτύου, πολλαπλασίασε τη δυνατότητα μεταφοράς και ανταλλαγής της πληροφορίας μεταξύ των χρηστών. Τα χωρικά δεδομένα απευθύνονται πλέον σε αρκετά διευρυμένο κύκλο εν δυνάμει χρηστών, οι οποίοι προκειμένου να εκτιμήσουν εάν και κατά πόσο τα διαθέσιμα δεδομένα καλύπτουν τις ανάγκες τους, απαιτούν πλέον ποσοτικοποιημένη καταγραφή της ποιότητας της παρεχόμενης πληροφορίας,. Επειδή η αξία κάθε συνόλου δεδομένων εξαρτάται λιγότερο από το κόστος τους και περισσότερο από την καταλληλότητά τους για συγκεκριμένο σκοπό, κατά τη διαδικασία επιλογής ο χρήστης θα πρέπει να γνωρίζει την ποιότητά τους, ώστε να εκτιμήσει το βαθμό καταλληλότητας των δεδομένων που θα επιλέξει σε σχέση με την κάλυψη των απαιτήσεων των εφαρμογών του. Η ανάγκη αυτή καθιστά την πληροφορία που αφορά στην ποιότητα των χωρικών δεδομένων ζωτικής σημασίας στη διαδικασία επιλογής ενός συγκεκριμένου συνόλου δεδομένων από ένα πλήθος διαθέσιμων ομοειδών συνόλων και απαιτεί την εκτίμηση καθώς και την καταγραφή δημοσιοποίησή της. Για να καλύψει την προαναφερόμενη ανάγκη ο παραγωγός της πληροφορίας ουσιαστικά «υποχρεούται» να εκτελέσει, καταγράψει και δημοσιεύσει τα αποτελέσματα από έναν αριθμό ελέγχων καθώς και άλλα σημαντικά θέματα που αφορούν στην πληροφορία, προκειμένου αφενός να τεκμηριώσει τη συμμόρφωσή τους με τις προδιαγραφές παραγωγής τους και αφετέρου να δώσει τη δυνατότητα στον πιθανό χρήστη να τα αξιολογήσει και να εκτιμήσει την καταλληλότητα χρήσης τους (fitness for use) σε σχέση με συγκεκριμένη εφαρμογή. Στην εργασία παρουσιάζονται οι τρέχουσες αντιλήψεις σχετικά με τις διαδικασίες αξιολόγησης για την εκτίμηση της ποιότητας, όπως αυτές προβλέπονται από τα διεθνή πρότυπα της σειράς ISO 19000. Abstract The growing use of digital spatial data bases in conjunction with the growing ability of handling large volumes of information via the Internet, multiplied the transfer and exchange of information between users. Spatial data is now addressed in an extended circle Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 467

of potential users, who in order to assess whether and how the available data meet their needs require the recording of quantified quality information. Due to the fact that the value of each data set is less dependent on production cost and more in their suitability for a specific purpose, in the selection process the user should be aware of their quality in order to assess the fitness for use of the data chosen in relation with the requirements of applications. This need makes the information regarding the quality of spatial data critical to the process of selecting a specific set of data available from a number of different sources and requires the assessment and recording of their quality. To meet the aforementioned need the producer of information is essentially "required" to perform a number of checks related to information, and subsequently record and publish the results in order both to demonstrate their compliance with the requirements of production and to enable the potential user to evaluate and assess their fitness for use with regard to a specific application. The paper presents the current approaches regarding the procedures for quality assessment as elaborated by international standards of the ISO 19000 series. Λέξεις κλειδιά: Χωρικά δεδομένα, ποιότητα, εκτίμηση ποιότητας, διαδικασίες αξιολόγησης ποιότητας, πρότυπα σειράς ISO 19xxx. 1 Περί ποιότητας χωρικών δεδομένων Επειδή στην ουσία δεν υφίσταται η έννοια της «απόλυτης» ποιότητας, στα σύνολα χωρικών δεδομένων πάντα εμφανίζονται μη-συμμορφώσεις με τις προδιαγραφές ή σφάλματα στην αναπαράσταση του «μικρόκοσμου της εφαρμογής» [11]. Αυτό οφείλεται κυρίως στο μεγάλο όγκο πληροφορίας που περιλαμβάνουν καθώς δεν είναι ρεαλιστικό να εξετάζεται σχολαστικά κάθε στοιχείο που είναι καταχωρισμένο στη βάση δεδομένων. Έτσι ο παραγωγός των δεδομένων για την εκτίμηση της ποιότητάς τους, θα πρέπει αφενός να χρησιμοποιήσει σταθερές και αντικειμενικές μεθόδους αξιολόγησης της ποιότητας και αφετέρου να καταγράψει τα αποτελέσματά της. Σε αντίθετη περίπτωση, εάν η αξιολόγηση των δεδομένων δεν ακολουθεί συγκεκριμένες διαδικασίες και σταθερές αρχές, μπορεί να συμβεί ένα δείγμα να δίνει ασυνήθιστα καλά αποτελέσματα για ένα σύνολο χωρικών δεδομένων, το οποίο θα έπρεπε να έχει απορριφθεί κατά την εξέτασή του ή ένα εξαιρετικά καλό σύνολο χωρικών δεδομένων - ατυχώς - να παρουσιάζει μη συμμορφώσεις με τις προδιαγραφές. Αυτές οι αστοχίες στην αξιολόγηση της ποιότητας, έχουν αρνητικά αποτελέσματα αφενός στο τελικό προϊόν και αφετέρου στη δραστηριοποίηση του παραγωγού της πληροφορίας να τη διατηρεί στην απαιτούμενη ποιότητα. Από την πλευρά τους οι χρήστες, κατά τη διαδικασία της επιλογής των χωρικών δεδομένων, θα πρέπει είτε να γνωρίζουν είτε να είναι σε θέση να εκτιμήσουν την ποιότητά τους, ώστε να μπορούν να κρίνουν το βαθμό κατά τον οποίο τα δεδομένα που επιλέγουν καλύπτουν τις απαιτήσεις των εφαρμογών τους [11]. Ουσιαστικά, η διευκόλυνση του χρήστη ή των εν δυνάμει χρηστών στην επιλογή του κατάλληλου συνόλου χωρικών δεδομένων, τα οποία να ικανοποιούν καλύτερα τις ανάγκες ή τις απαιτήσεις των εφαρμογών στις οποίες θα τα χρησιμοποιήσει, αποτελεί και το βασικότερο στόχο που εξυπηρετεί η αξιολόγηση και καταγραφή της ποιότητας των χωρικών δεδομένων. Συνεπώς η εκτίμηση, τεκμηρίωση και καταγραφή της ποιότητας ενός συνόλου χωρικών δεδομένων, είναι το ίδιο σημαντική με την πληροφορία που αυτά περιλαμβάνουν. 468 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

2 Τα διεθνή πρότυπα στη διαχείριση της ποιότητας Τα προβλήματα που προκύπτουν από θέματα που αφορούν στην ποιότητα των χωρικών δεδομένων και επηρεάζουν δυσμενώς την ανάλυση και την τεκμηρίωση τους, οφείλονται κυρίως σε ανεπαρκείς ή ακατάλληλους ορισμούς επικοινωνίας μεταξύ των απαιτήσεων του χρήστη και των προδιαγραφών των δεδομένων, στην απουσία διαδικασιών εξέτασης της ποιότητας όταν αποκτώνται ή ενημερώνονται τα δεδομένα, στην παράλειψη της εμπλοκής των χρηστών όταν καθορίζονται οι συνθήκες εξέτασης των δεδομένων και οι πιθανές «παγίδες» σφαλμάτων που απαιτούνται για τον εντοπισμό τυχαίων ή και συστηματικών προβλημάτων ποιότητας, στην ανεπαρκή τεκμηρίωση των διαδικασιών συλλογής και συντήρησης των δεδομένων, στην ύπαρξη πολλαπλών αντιφατικών συνόλων δεδομένων που αφορούν στην ίδια χωρική πληροφορία ή/και στην ασυνέπεια της γεωαναφοράς της χωρικής πληροφορίας (ίδια πληροφορία συλλεγμένη σε διαφορετικά συστήματα αναφοράς). Τα προβλήματα που αναφέρθηκαν δημιουργούν εμπόδια όπως περιορισμένη δυνατότητα στην αναθεώρηση και τη μεταφορά των δεδομένων μεταξύ διαφόρων εφαρμογών, καθώς και ακατάλληλη, μη ακριβή και παραπλανητική πληροφορία για δημιουργία χαρτών, εκθέσεων και μετρήσεων απόδοσης της πληροφορίας. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών και με στόχο τη χρηστικότητα και τη διαλειτουργικότητα των χωρικών δεδομένων, πολυάριθμοι οργανισμοί καθώς και η ερευνητική κοινότητα έχουν δημοσιεύσει πρότυπα και διαδικασίες για την εκτίμηση και την τεκμηρίωση της ποιότητάς τους. Το σύνολο σχεδόν των υπαρχόντων σήμερα προτύπων που αφορούν στην ποιότητα των χωρικών δεδομένων, κατηγοριοποιούν την ποιότητα με πέντε (5) έως επτά (7) βασικές παραμέτρους (στοιχεία ποιότητας) που με τη σειρά της κάθε μια από αυτές κατηγοριοποιείται σε επιμέρους παραμέτρους 1 (επί μέρους στοιχεία ποιότητας). Σύμφωνα με τα υπάρχοντα πρότυπα, οι βασικές παράμετροι ποιότητας που εφαρμόζονται σε χωρικά δεδομένα αφορούν στην καταγωγή, στην ακρίβεια θέσης, στην ακρίβεια ιδιοτήτων, στη σημασιολογική ή θεματική ακρίβεια, στη χρονική α- κρίβεια, στη λογική συνέπεια και στην πληρότητα [11]. Τα χαρακτηριστικά αυτά της ποιότητας που περιλαμβάνουν τα περισσότερα πρότυπα αφορούν τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική ποιότητα των δεδομένων και έχουν προταθεί τόσο από τους οργανισμούς προτυποποίησης όσο και ακαδημαϊκούς ερευνητές. Ουσιαστικά οι οργανισμοί μέσω των προτύπων στοχεύουν στην προτυποποίηση του πεδίου της χωρικής πληροφορίας με στόχο να διευκολύνουν την κατανόησή της, να βελτιώσουν και να τυποποιήσουν τη διαχείρισή της, να τυποποιήσουν τις διαδικασίες απόκτησης, επεξεργασίας και απόδοσης οπτικοποίησης της πληροφορίας, να προωθήσουν τη σε ψηφιακή μορφή ανταλλαγή της χωρικής πληροφορίας μεταξύ διαφορετικών χρηστών και συστημάτων, να βελτιώσουν τη διαθεσιμότητα, προσβασιμότητα, ενοποίηση και διακίνηση της πληροφορίας, να διευκολύνουν τη διαλειτουργικότητα καθώς και την ανάπτυξη των χωρικών υποδομών σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Τα κυριότερα διεθνή πρότυπα που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση και την τεκμηρίωση της ποιότητας των χωρικών δεδομένων, είναι τα ακόλουθα: Σειρά προτύπων FIPS 173 (Federal Information Processing Standard) του National Institute of Standards and Technology [1]. 1 Για περισσότερες πληροφορίες καθώς και αναλυτική αναφορά στις βασικές και τις επιμέρους παραμέτρους της ποιότητας, βλέπε επόμενα κεφάλαια της παρούσας εργασίας. Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 469

Σειρά προτύπων ISO19100 του International Organization for Standardization [7]~[10]. Γενικά, η μεθοδολογία της τεκμηρίωσης της ποιότητας είναι διαφορετική στα πρότυπα μεταξύ τους και για το λόγο αυτό δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί με τον ίδιο τρόπο. Ω- στόσο με ασφάλεια μπορούν να αναγνωριστούν κάποιες ομοιότητες στο σχεδιασμό και τη χρήση των στοιχείων ποιότητας μεταξύ τους καθώς με τις συνιστώσες ποιότητας. Συγκρίνοντας τα κυριότερα πρότυπα FIPS 173 και ISO σειρά 19xxx, από τον τρόπο που α- ναλύουν τις παραμέτρους ποιότητας και αντιμετωπίζουν την εκτίμηση της ποιότητας των δεδομένων φαίνεται ότι σε εννοιολογικό επίπεδο δεν παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές[11]. Η σειρά προτύπων ISO 19xxx εκτός του προσδιορισμού συγκεκριμένων παραμέτρων ποιότητας, προτείνει τη χρήση και περιγράφει την εφαρμογή σταθερών και αντικειμενικών μεθόδων αξιολόγησης της ποιότητας καθώς και την κωδικοποίηση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης υπό μορφή μεταδεδομένων. 3 Εκτίμηση της ποιότητας 3.1 Γενικά Τα διεθνή πρότυπα ISO σειράς 19000 που εξειδικεύονται σε θέματα χωρικών δεδομένων προτείνουν για την προτυποποίηση της υλοποίησης των διαδικασιών εκτίμησης της ποιότητάς τους το ISO 19114. Το ISO 19114 παρέχει ένα πλαίσιο από διαδικασίες για τον προσδιορισμό και την αξιολόγηση της ποιότητας συνόλων χωρικών δεδομένων και προτείνει ένα πλαίσιο για την εκτίμηση των αποτελεσμάτων της ποιότητας που προκύπτουν από την εφαρμογή των διαδικασιών αυτών. Η εφαρμογή των διαδικασιών που περιλαμβάνονται στο ISO 19114 έχει ως αποτέλεσμα την καταγραφή της πληροφορίας ποιότητας ως τμήμα μεταδεδομένων (με βάση το ISO 19115) ή ως έκθεση ποιότητας, επιτρέποντας αφενός στους παραγωγούς των δεδομένων να τεκμηριώσουν πόσο καλά το προϊόν που δημιούργησαν καλύπτει τα κριτήρια που τέθηκαν στις προδιαγραφές τους και αφετέρου στους χρήστες των δεδομένων να γνωρίζουν το βαθμό κατά τον οποίο τα δεδομένα καλύπτουν τις απαιτήσεις των εφαρμογών τους. Στόχος του ISO 19114 είναι να διατυπώσει τις κατευθυντήριες γραμμές για τη δημιουργία διαδικασιών αξιολόγησης της πληροφορίας ποιότητας για χωρικά δεδομένα σε συνάρτηση με τις αρχές ποιότητας που προσδιορίζονται με βάση το ISO 19113 που αναφέρεται στις γενικές αρχές ποιότητας. Oι διαδικασίες αξιολόγησης της ποιότητας που περιγράφονται, παρέχουν ένα λογικά ακόλουθο και πρότυπο τρόπο για τον καθορισμό και την τεκμηρίωση της πληροφορίας ποιότητας σε ένα σύνολο δεδομένων. Αν και η εκτίμηση της ποιότητας γίνεται συνήθως από τον παραγωγό των δεδομένων, ωστόσο εφόσον ο χρήστης απαιτεί περισσότερη πληροφορία ποιότητας από αυτή που διατίθεται, μπορεί χρησιμοποιώντας τις διαδικασίες του ISO 19114 να ακολουθήσει ο ίδιος τη ροή των εργασιών αξιολόγησης της ποιότητας των δεδομένων του παραγωγού ώστε να λάβει επιπλέον πληροφορία ποιότητας. Στην περίπτωση αυτή, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί η ροή εργασιών αξιολόγησης που καθόρισε ο παραγωγός, οι απαιτήσεις του χρήστη των δεδομένων θεωρούνται στις διαδικασίες ως προδιαγραφές προϊόντος. Μια διαδικασία αξιολόγησης της ποιότητας των δεδομένων μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορες φάσεις του κύκλου ζωής τους, έχοντας διαφορετικούς στόχους σε κάθε φά- 470 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

ση. Οι φάσεις του κύκλου ζωής των δεδομένων που θεωρούνται στην παρούσα περιγραφή των διαδικασιών αξιολόγησης είναι κατά σειρά: α) σύνταξη προδιαγραφών, β) παραγωγή δεδομένων, γ) παράδοση στο χρήστη, δ) χρήση των δεδομένων και ε) ενημέρωσή τους. 3.2 Γεωγραφικά δεδομένα Αρχές ποιότητας Στο ISO 19113 προσδιορίζονται και αναλύονται οι γενικές αρχές ποιότητας που απαιτούνται για την περιγραφή της ποιότητας ενός συνόλου χωρικών δεδομένων, καθορίζονται οι συνιστώσες που απαιτούνται για την καταγραφή της ποιότητας του και περιγράφονται οι απαιτούμενες ενέργειες για την οργάνωση της πληροφορίας που αφορά στη διαχείριση της ποιότητας των δεδομένων. Για την εκτίμηση της ποιότητας προτείνεται η χρήση πέντε (5) βασικών στοιχείων ποιότητας, τα οποία αφορούν στις ποσοτικές συνιστώσες με τις οποίες καταγράφεται η ποιότητα ενός συνόλου δεδομένων. Ακολούθως αναφέρονται συνοπτικά τα στοιχεία ποιότητας και τα επιμέρους στοιχεία ποιότητας στα οποία διαχωρίζονται, όπως αυτά περιγράφονται στο ISO 19113. Πίνακας 1. Στοιχεία ποιότητας και επιμέρους στοιχεία ποιότητας (ISO 19113) Στοιχείο ποιότητας Περιγραφή Επιμέρους στοιχεία ποιότητας Πληρότητα (Completeness) Λογική συνέπεια (Logical consistency) Ακρίβεια θέσης (Positional accuracy) Χρονική ακρίβεια (Temporal accuracy) Θεματική ακρίβεια (Thematic accuracy) Εκφράζει την παρουσία ή απουσία οντοτήτων, ιδιοτήτων και σχέσεών τους και αποτελείται από τα επιμέρους στοιχεία ποιότητας υπέρβαση (commission) και παράλειψη (omission) Εκφράζει το βαθμό συμμόρφωσης σε λογικούς κανόνες, της δομής των δεδομένων, των ιδιοτήτων και των σχέσεων και αποτελείται από τα επιμέρους στοιχεία ποιότητας εννοιολογική συνέπειαα (conceptual consistency), συνέπεια σε σχέση με το εύρος των τιμών (domain consistency), συνέπεια μορφοποίησης (format consistency) και τοπολογική συνέπεια (topological consistency) Αφορά στην ακρίβεια της θέσης των οντοτήτων και εκτιμά την εγκύτητα της θέσης τους στα δεδομένα σε σχέση με την πραγματική τους θέση και αποτελείται από τα επιμέρους στοιχεία ποιότητας εξωτερική ή απόλυτη ακρίβεια (absolute or external accuracy), εσωτερική ή σχετική ακρίβεια (relative or internal accuracy) και Ακρίβεια θέσης δεδομένων πλέγματος (gridded data position accuracy) Αφορά στην ακρίβεια των χρονικών ιδιοτήτων και των χρονικών σχέσεων των οντοτήτων και αποτελείται από τα επιμέρους στοιχεία ποιότητας ακρίβεια χρονικών μετρήσεων (accuracy of time measurement), χρονική συνέπεια (temporal consistency) και χρονική εγκυρότητα (temporal validity) Αφορά στην ακρίβεια των ποσοτικοποιημένων ιδιοτήτων, την ορθότητα των μη-ποσοτικοποιημένων ιδιοτήτων και ταξινόμηση των οντοτήτων και των σχέσεών τους και αποτελείται από τα επιμέρους στοιχεία ποιότητας ορθότητα κατηγοριοποίησης (classification correctness), ορθότητα μη-ποσοτικών ιδιοτήτων (non-quantitative attribute correctness) και ορθότητα ποσοτικών ιδιοτήτων (quantitative attribute correctness) Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 471

Συνήθως σε ένα συγκεκριμένο τύπο δεδομένων δεν είναι εφαρμόσιμο το σύνολο των παραπάνω στοιχείων ποιότητας καθώς και των επιμέρους στοιχείων ποιότητας με τις συνακόλουθες μεθόδους μέτρησης και ελέγχου. Επιπροσθέτως κάποια επιμέρους στοιχεία ποιότητας είναι εφαρμόσιμα και μετρούνται ή ελέγχονται στο επίπεδο του συνόλου των δεδομένων ενώ κάποια άλλα δεν δύναται να εφαρμοστούν στο σύνολο των δεδομένων και είναι απαραίτητο να μετρηθούν ή ελεγχθούν στα πλαίσια μιας υποομάδας τους [7]. Το ISO 19113 επίσης προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να καταγραφεί ποσοτική πληροφορία ποιότητας για κάθε επιμέρους στοιχείο ποιότητας που δύναται να ε- φαρμοστεί. Στο ακόλουθο σχήμα φαίνονται στη δομή του μοντέλου ποιότητας οι δείκτες παράμετροι που χρησιμοποιούνται βάσει του ISO 19113 για τη καταγραφή της ποσοτικής πληροφορίας ποιότητας. Σχήμα 1. Προσδιορισμός των παραμέτρων ποιότητας με βάση το ISO 19113 3.3 Χωρικά δεδομένα Διαδικασίες εκτίμησης της ποιότητας Η διαδικασία αξιολόγησης της πληροφορίας ποιότητας αποτελεί ουσιαστικά μια ακολουθία από διακριτά βήματα που παράγουν και καταγράφουν το αποτέλεσμα της ποιότητας. Η αξιολόγηση της ποιότητας ενός συνόλου δεδομένων περιλαμβάνει την εφαρμογή διαδικασιών αξιολόγησης ποιότητας για ένα συγκεκριμένο σύνολο λειτουργιών σχετικών με τα δεδομένα αυτά, οι οποίες εκτελούνται από τον παραγωγό και το χρήστη. Η ροή της διαδικασίας για την αξιολόγηση και καταγραφή των αποτελεσμάτων της ποιότητας των δεδομένων αναλύεται στην παράγραφο 4.2. Στόχος του ISO 19114 είναι να διατυπώσει τις κατευθυντήριες γραμμές που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία διαδικασιών αξιολόγησης της πληροφορίας ποιότητας για χωρικά δεδομένα σε συνάρτηση με τις αρχές ποιότητας που προσδιορίζονται με βάση το ISO 19113. Οι διαδικασίες αξιολόγησης της ποιότητας που προτείνει, παρέχουν ένα λογικά συγκροτημένο και πρότυπο τρόπο για τον προσδιορισμό και τεκμηρίωση της ποιότητας σε ένα σύνολο δεδομένων. 472 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

Οι διαδικασίες αξιολόγησης της ποιότητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διάφορες φάσεις του κύκλου ζωής ενός συνόλου χωρικών δεδομένων [11], όπως: Ανάπτυξη προδιαγραφής προϊόντος ή απαιτήσεων χρήστη. Όταν αναπτύσσεται μια προδιαγραφή προϊόντος ή μια απαίτηση χρήστη, οι διαδικασίες αξιολόγησης ποιότητας χρησιμοποιούνται για να συμβάλουν στην ανάπτυξη επιπέδων συνέπειας της ποιότητας τα οποία θα πρέπει να καλύπτονται από το τελικό σύνολο δεδομένων που θα παραχθεί. Έλεγχος ποιότητας κατά τη δημιουργία των δεδομένων. Στη φάση παραγωγής, ο παραγωγός μπορεί να εφαρμόζει διαδικασίες αξιολόγησης της ποιότητας, ως τμήμα της διαδικασίας του ελέγχου ποιότητας. Η περιγραφή των διαδικασιών αξιολόγησης ποιότητας που εφαρμόστηκαν, θα πρέπει να καταγράφονται ως μεταδεδομένα καταγωγής περιλαμβάνοντας τουλάχιστον τα επίπεδα συμμόρφωσης και τα αποτελέσματα ποιότητας. Εξέταση της συνέπειας με την προδιαγραφή προϊόντος. Με την ολοκλήρωση της παραγωγής των δεδομένων, χρησιμοποιείται μια διαδικασία αξιολόγησης ποιότητας, η οποία παράγει και καταγράφει τα αποτελέσματα ποιότητας. Τα αποτελέσματα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προσδιορίσουν πότε ένα σύνολο δεδομένων συμμορφώνεται στις δικές του προδιαγραφές προϊόντος. Εάν ένα σύνολο δεδομένων «περάσει» τους ελέγχους ποιότητας και κριθεί ως αποδεκτό, εκτιμάται ότι είναι έτοιμο προς χρήση. Εάν τα δεδομένα απορριφθούν, μετά τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν για τη διόρθωσή τους, θα απαιτηθεί νέος έλεγχος ποιότητας, προτού το προϊόν θεωρηθεί ότι είναι σε συμμόρφωση με την προδιαγραφή αποτελέσματος. Αξιολόγηση της συνέπειας των δεδομένων στις απαιτήσεις του χρήστη. Οι διαδικασίες αξιολόγησης της ποιότητας χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη των επιπέδων συμμόρφωσης ποιότητας για ένα σύνολο δεδομένων ώστε αυτό να καλύπτει μια απαίτηση του χρήστη. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης της ποιότητας για τη συμμόρφωση στις απαιτήσεις του χρήστη μπορούν να καταγραφούν ως μεταδεδομένα χρήσης (usage) των δεδομένων. Έλεγχος ποιότητας κατά την ενημέρωση των δεδομένων. Οι διαδικασίες αξιολόγησης της ποιότητας μπορούν να εφαρμοστούν στον έλεγχο των στοιχείων που χρησιμοποιούνται στην ενημέρωση των δεδομένων (προτού αυτά εισαχθούν) καθώς και στην επαναεκτίμηση της ποιότητας των δεδομένων μετά την ενημέρωσή τους. Με βάση το πρότυπο ISO 19114, η διαδικασία αξιολόγησης της ποιότητας ενός συνόλου δεδομένων, διενεργείται με εφαρμογή μίας ή περισσοτέρων μεθόδων αξιολόγησης ποιότητας. Οι μέθοδοι αξιολόγησης ποιότητας διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες, τις άμεσες μεθόδους και την έμμεση μέθοδο [8]. Στις άμεσες μεθόδους η ποιότητα των δεδομένων εκτιμάται και ποσοτικοποιείται μέσω της σύγκρισης των υπό εξέταση δεδομένων με άλλα δεδομένα αναφοράς. Στην έμμεση μέθοδο η ποιότητα των δεδομένων συνάγεται ή εκτιμάται από τα μεταδεδομένα, και πιο συγκεκριμένα από την πληροφορία καταγωγής (lineage) και τρέχουσας χρήσης (usage). Επίσης οι άμεσες μέθοδοι αξιολόγησης διακρίνονται σε εσωτερική και εξωτερική ανάλογα με την προέλευση της πληροφορίας αναφοράς που απαιτείται για τη διενέργεια των διαδικασιών της αξιολόγησης. Και για τις δύο μεθόδους αξιολόγησης (άμεση και έμμεση), η διενέργεια της αξιολόγησης βασίζεται σε δύο τεχνικές αξιολόγησης, που συνδυάζονται μεταξύ τους [8]. Η επιλογή Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 473

του κατάλληλου συνδυασμού, επιλέγεται με βάση τη φύση και την ποσότητα των στοιχείων των δεδομένων που θα εξετασθούν και είναι: i. αυτοματοποιημένη ή μη αυτοματοποιημένη διαδικασία ελέγχου, ii. πλήρης ή δειγματοληπτικός έλεγχος. 3.3.1 Πλήρης έλεγχος Ο πλήρης έλεγχος απαιτεί τον έλεγχο του κάθε στοιχείου ενός πληθυσμού, όπως αυτός καθορίζεται από τη σκοπιά ποιότητας και είναι κατάλληλος για εξέταση μικρών πληθυσμών ή για χρήση πλήρως αυτοματοποιημένων διαδικασιών ελέγχου. 3.3.2 Δειγματοληπτικός έλεγχος Ο δειγματοληπτικός έλεγχος απαιτεί εξέταση ικανού αριθμού στοιχείων εντός του πληθυσμού. Όταν χρησιμοποιείται δειγματοληπτικός έλεγχος, θα πρέπει να αναλυθεί η αξιοπιστία του αποτελέσματος ποιότητας και κυρίως όταν τα μεγέθη δείγματος και η μεθοδολογίες είναι διαφορετικές από απλή τυχαία δειγματοληψία. Ανάλογα με την φύση των προϊόντων, το κόστος των ελέγχων, την εμπειρία του παραγωγού των δεδομένων και τη διαδικασία παραγωγής τους, θα πρέπει να επιλεγεί μια διαδικασία δειγματοληψίας με τρόπο ώστε αυτή να είναι σταθερή και αντικειμενική. Ως βάση για την δειγματοληπτική εξέταση μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα πρότυπα ISO 2859, ISO 3951 και ISO 8422. Οι διαδικασίες που περιγράφουν, αφορούν στην εκτίμηση της ποιότητας με χρήση δειγματοληψίας ιδιοτήτων και χρησιμοποιούν τη θεωρία πιθανοτήτων για να καθορίσουν την άριστη ισορροπία μεταξύ των ενδεχομένων α) ο χρήστης από άγνοια αποδέχθηκε ένα παραδοτέο το οποίο δεν καλύπτει τις απαιτήσεις του (χαλαρός έλεγχος ποιότητας) ή β) ένα αποδεκτό προϊόν απορρίφθηκε τυχαία (υπερβολικός έλεγχος ποιότητας). Ο δειγματοληπτικός έλεγχος διενεργείται ως ακολούθως [8]: Βήματα διαδικασίας Περιγραφή 1 ο Καθορισμός μεθόδου Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέθοδοι όπως απλή τυχαία δειγματοληψίας δειγματοληψία, στρωματοποιημένη δειγματοληψία, πολυβάθμια δειγματοληψία και μη τυχαία δειγματοληψία. 2 ο Καθορισμός στοιχείων Ένα στοιχείο (item) είναι η ελάχιστη μονάδα που θα εξετασθεί. Ως στοιχείο μπορεί να ορισθεί ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια σχέση 3 ο Διαχωρισμός της σκοπιάς ποιότητας (πληθυσμού) σε ομάδες στοιχείων (lots) 4 ο Διαχωρισμός των ομάδων των στοιχείων (lots) σε μονάδες δειγματοληψίας Η ομάδα στοιχείων (lot) είναι μια συλλογή από στοιχεία που περιλαμβάνονται στη σκοπιά ποιότητας από τα οποία ένα δείγμα αποσπάται και εξετάζεται. Κάθε ομάδα στοιχείων πρέπει, όσο το δυνατόν, να αποτελείται από στοιχεία που παράχθηκαν κάτω από τις ίδιες συνθήκες και την ίδια χρονική περίοδο Μονάδα δειγματοληψίας είναι η περιοχή της ομάδας των στοιχείων όπου θα διεξαχθεί ο έλεγχος 474 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

Βήματα διαδικασίας Περιγραφή 5 ο Καθορισμός του εύρους Το εύρος δειγματοληψίας δίνει πληροφορία για τον αριθμό των στοιχείων κατά μέσο όρο τα οποία αποσπούνται του δειγματοληψίας ή του μεγέθους του δείγματος από κάθε ομάδα στοιχείων με σκοπό την εξέτασή τους 6 ο Επιλογή των μονάδων Επιλογή του απαιτούμενου αριθμού μονάδων δειγματοληψίας έτσι ώστε να ικανοποιείται το εύρος ή το μέγεθος δειγματοληψίας της δειγματοληψίας των στοιχείων 7 ο Εξέταση Εξέταση κάθε στοιχείου εντός της μονάδας δειγματοληψίας Τα πεδία που πρέπει να συμπληρώνονται όταν καταγράφεται η εκτίμηση της ποιότητας ως έκθεση αξιολόγησης της ποιότητας, αποτελούν τις συνιστώσες της ποιότητας. Α- κολούθως πίνακα φαίνονται οι συνιστώσες της ποιότητας και η περιοχή εφαρμογής τους. Πίνακας 2. Καταγραφή πληροφορίας ποιότητας με συνιστώσες ποιότητας (ISO 19114) Συνιστώσες ποιότητας Σκοπιά Ποιότητας Στοιχείο Ποιότητας Περιοχή εφαρμογής Ελεύθερο κείμενο Πληρότητα, Λογική συνέπεια, Ακρίβεια θέσης, Χρονική ακρίβεια και Θεματική ακρίβεια (ISO 19113:2002) Επιμέρους στοιχείο ποιότητας Εξαρτάται από το στοιχείο ποιότητας (ISO 19113:2002) Μέτρο ποιότητας (ISO 19138:2006) Περιγραφή μέτρου ποιότητας Κωδικός ταυτότητας μέτρου ποιότητας Μέθοδος αξιολόγησης ποιότητας Τύπος μεθόδου αξιολόγησης ποιότητας Περιγραφή μεθόδου αξιολόγησης ποιότητας Αποτέλεσμα ποιότητας Τύπος τιμής ποιότητας Τιμή ποιότητας Μονάδα τιμής ποιότητας Ημερομηνία εξέτασης ποιότητας Επίπεδο συμμόρφωσης Ελεύθερο κείμενο Αριθμός (ISO 19138:2006) Εσωτερική (άμεση), Εξωτερική (άμεση), Έμμεση Ελεύθερο κείμενο ή παραπομπή (εξαρτάται από τον τύπο της μεθόδου) Μεταβλητή Boolean, Αριθμός, Αναλογία, Ποσοστό, Δείγμα, Πίνακας, Δυαδική εικόνα, Παραπομπή, Ελεύθερο κείμενο, Άλλο Εξαρτάται από τον τύπο της τιμής Εξαρτάται από την τιμή ISO 8601:1998 Τιμή ή σετ από τιμές Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 475

4 Μοντέλα ποιότητας και εφαρμογή διαδικασιών εκτίμησης της ποιότητας Ο σχεδιασμός ενός μοντέλου χωρικών δεδομένων επιτρέπει τη διαχείριση της πληροφορίας ποιότητας της χωρικής πληροφορίας απαιτώντας τη γνώση του τι είδους πληροφορία ποιότητας είναι σχετική με τα δεδομένα που πρόκειται να περιγραφούν. Στα χωρικά δεδομένα, απαιτείται συνήθως η πληροφορία ποιότητας να αναφέρεται σε επίπεδο ο- ντότητας η οποία και αποτελεί το βασικό δομικό τους στοιχείο. Για την περιγραφή του μοντέλου ποιότητας και την ανάλυση που απαιτείται για τη διατύπωσή του, προτείνεται η χρήση παραμέτρων ποιότητας όπως αυτές ορίζονται στο πρότυπο ISO 19113 και διαδικασιών αξιολόγησης-εκτίμησης της ποιότητας όπως περιγράφονται στο πρότυπο ISO 19114. Η εμπλοκή των διαδικασιών εκτίμησης της ποιότητας των δεδομένων στη διαδικασία παραγωγής, μπορεί να ομαδοποιηθεί σε τρεις βασικές φάσεις, πριν την παραγωγή, κατά την παραγωγή και μετά την παραγωγή των δεδομένων (βλέπε σχήμα 2): Σχήμα 2. Η χρήση του ISO 19114 στην παραγωγική διαδικασία [11]. Κατά την 1 η φάση, πριν την παραγωγή των δεδομένων κατά το «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ», διατυπώνεται ένα μοντέλο ποιότητας που περιλαμβάνει τους στόχους της ποιότητας, προσδιορίζει τις απαιτήσεις της και αποτυπώνει την πολιτική ποιότητας του παραγωγού. Στο μοντέλο ποιότητας προσδιορίζονται για κάθε απαίτηση ποιότητας και οι διαδικασίες αξιολόγησής της καθώς και το μέτρο ποσοτικοποίησης του αποτελέσματος της εκτίμησης της ποιότητας. Κατά την 2 η φάση, που αφορά στην παραγωγή των δεδομένων, οι διαδικασίες εκτίμησης της ποιότητας εμπλέκονται τόσο κατά την «ΕΚΤΕΛΕΣΗ» όσο και κατά τον «Ε- 476 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

ΛΕΓΧΟ» όπου εφαρμόζονται στο σύνολο των διαδικασιών παραγωγής οι μετρήσεις ποιότητας και χρησιμοποιούνται οι μέθοδοι αξιολόγησης όπως προσδιορίστηκαν στο ήδη διατυπωμένο μοντέλο ποιότητας. Στην 3 η φάση, μετά την παραγωγή των δεδομένων κατά την «ΕΝΕΡΓΕΙΑ» καταγράφονται και τεκμηριώνεται η ποιότητα των δεδομένων (ποσοτικοποιημένη και μη) όπως αυτή προέκυψε από την εφαρμογή του μοντέλου ποιότητας καθώς και οι διαδικασίες παραγωγής τους. Ο ρόλος των διαδικασιών εκτίμησης της ποιότητας στην παραγωγική διαδικασία δεν εξαντλείται μόνο στην υλοποίησή τους κατά την παραγωγή της πληροφορίας αλλά ο ορθός σχεδιασμός τους αποτελεί και σημαντική παράμετρο κατά την ανάπτυξη υλοποιήσιμου μοντέλου ποιότητας. Η υιοθέτησή τους στη διαμόρφωση του μοντέλου ποιότητας είναι κρίσιμη τόσο για τον προσδιορισμό των απαιτήσεων ποιότητας όσο και στον καθορισμό των προδιαγραφών προϊόντος. Η συνήθης πρακτική στη διαμόρφωση του μοντέλου ποιότητας ακολουθεί κατά σειρά α) ανάλυση των απαιτήσεων του χρήστη, β) προσδιορισμό του εννοιολογικού μοντέλου δεδομένων, γ) προσδιορισμό των τεχνικών προδιαγραφών για κάθε χαρτογραφικό προϊόν που α- παιτείται με βάση το εννοιολογικό μοντέλο να παραχθεί, δ) προσδιορισμό των απαιτήσεων ποιότητας όπως αυτές προκύπτουν από τις απαιτήσεις των προδιαγραφών προϊόντος, ε) καθορισμό και περιγραφή των διαδικασιών παραγωγής και ελέγχου ποιότητας και στ) συμπλήρωση των τεχνικών προδιαγραφών με τυχόν στοιχεία που απαιτούνται για την αξιολόγηση και τεκμηρίωση της ποιότητας των προϊόντων όπως αυτά προκύπτουν από τον καθορισμό των διαδικασιών ελέγχου ποιότητας. Κατά η παραγωγή ενός χαρτογραφικού προϊόντος ακολουθείται μια σειρά από διαδικασίες που επηρεάζουν διαφορετικά την ποιότητα των τελικά παραγόμενων προϊόντων και μπορούν να διαχωριστούν ανάλογα με την προέλευσή τους σε πέντε βασικές κατηγορίες [11] αλληλένδετες μεταξύ τους, οι οποίες μεταφέρουν σφάλματα από την προηγούμενη στην επόμενη και κατά σειρά εμφάνισης στα δεδομένα είναι α) σφάλματα κατά τη συλλογή της πληροφορίας, β) εγγενή σφάλματα κατά την εισαγωγή-ψηφιακή καταγραφή και καταχώριση της πληροφορίας, γ) σφάλματα κατά την αποθήκευση της πληροφορίας, δ) σφάλματα κατά τη διαχείρισή της και ε) σφάλματα κατά την εξαγωγή της. Συνεπώς παρόλο που συνήθως οι τεχνικές προδιαγραφές προσδιορίζουν τις απαιτήσεις ποιότητας μόνο του τελικού προϊόντος, ο σχεδιασμός των διαδικασιών ελέγχου ποιότητας απαιτείται να περιλαμβάνει και ενδιάμεσους ελέγχους, οι οποίοι με τη σειρά τους απαιτούν πρόσθετα ενδιάμεσα προϊόντα που πρέπει να ενσωματωθούν στις τεχνικές προδιαγραφές. Εάν αναλυθούν τα στοιχεία ποιότητας που προτείνει το ISO 19113 με βάση τα κριτήρια που αυτά έχουν προσδιοριστεί, εύκολα διακρίνεται ότι τμηματικά επικαλύπτονται μεταξύ τους, γεγονός που δυσκολεύει την απόδοση σε συγκεκριμένη κατηγορία κάθε σφάλματος που πιθανά να εμφανιστεί στα δεδομένα, δηλαδή τον προσδιορισμό από το χρήστη ποιου κριτηρίου παραβιάζεται. Αναπόφευκτα η κατηγοριοποίηση και η απόδοση Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 477

ενός σφάλματος σε κάποια συγκεκριμένη παράμετρο ποιότητας είναι υποκειμενική και εξαρτάται από τη σκοπιά ποιότητας όπως αποτυπώνεται στο μοντέλο δεδομένων και από την οπτική σκοπιά του αξιολογητή των δεδομένων. Επειδή κατά την αξιολόγηση των χωρικών δεδομένων μπορούν να εφαρμοστούν για τον εντοπισμό και την εκτίμηση οποιουδήποτε σφάλματος περισσότερες της μιας παράμετροι ποιότητας (επιμέρους στοιχεία ποιότητας), η επιλογή της κατάλληλης κάθε φορά παραμέτρου που θα εφαρμοστεί, είναι υποκειμενική και εξαρτάται από τον αξιολογητή των δεδομένων καθώς και τη μεθοδολογία αξιολόγησης που αυτός επιλέγει στην εκτίμηση ποιότητας των συγκεκριμένων δεδομένων. Στο ακόλουθο σχήμα παρουσιάζεται η ροή της διαδικασίας για την αξιολόγηση και καταγραφή των αποτελεσμάτων της ποιότητας χωρικών δεδομένων. Τα δεδομένα όπως καθορίστηκαν από την σκοπιά ποιότητας Προδιαγραφή προϊόντος ή απαιτήσεις χρήστη Β ήμα 1 Καθορισμός ενός εφαρμόσιμου στοιχείου ποιότητας, επιμέρους στοιχείου ποιότητας και σκοπιάς ποιότητας Β ήμα 2 Καθορισμός ενός μέτρου ποιότητας Βήμα 3 Επιλογή και εφαρμογή μιας μεθόδου αξιολόγησης ποιότητας Επίπεδο συμμόρφωσης ποιότητας Βήμα 4 Προσδιορισμός ενός αποτελέσματος ποιότητας Βήμα 5 Προσδιορισμός συμμόρφωσης Καταγραφή αποτελέσματος ποιότητας (ποσοτικά) Καταγραφή αποτελέσματος ποιότητας (αποδοχή / απόρριψη) Σχήμα 3. Ροή της διαδικασίας για την εκτίμηση και καταγραφή των αποτελεσμάτων ποιότητας δεδομένων (ISO 19114). Τα βήματα που ακολουθούνται κατά τη διαδικασία αξιολόγησης ενός συνόλου δεδομένων με σκοπό την εκτίμηση της ποιότητάς του αναφέρονται ακολούθως [8]: 478 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

Καθορίζονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ISO 19113 το στοιχείο ποιότητας και το επιμέρους στοιχείο ποιότητας δεδομένων καθώς και η σκοπιά ποιότητας των δεδομένων που θα εξεταστούν. Καθορίζονται για κάθε έλεγχο που θα εκτελεστεί, ένα μέτρο ποιότητας δεδομένων, ένας τύπος τιμής και εάν είναι εφαρμόσιμη μια μονάδα μέτρησης της τιμής της ποιότητας, Επιλέγεται μια μέθοδος αξιολόγησης ποιότητας για κάθε καθορισμένο στο προηγούμενο βήμα μέτρο ποιότητας δεδομένων, Με την εφαρμογή της μεθόδου αξιολόγησης προσδιορίζεται ως ποσοτικό αποτέλεσμα ποιότητας μια τιμή ή ένα σετ από τιμές ποιότητας, μια μονάδα για την τιμή αυτή και η ημερομηνία εξέτασης της ποιότητας, Εκτιμάται η συνέπεια των εξεταζόμενων δεδομένων με βάση το επίπεδο συμμόρφωσης που τέθηκε. Το αποτέλεσμα ποιότητας συγκρίνεται με ένα επίπεδο συμμόρφωσης της ποιότητας που έχει καθοριστεί με βάση τις προδιαγραφές του προϊόντος ή τις α- παιτήσεις του χρήστη και το αποτέλεσμα της συνέπειας των δεδομένων (αποδεκτό απορριπτέο) προσδιορίζεται με τη σύγκριση του ποσοτικού αποτελέσματος ποιότητας που προέκυψε σε σχέση με τα όρια αποδοχής που τέθηκαν. Αναλύοντας τα προαναφερόμενα βήματα στη ροή της διαδικασίας, η σκοπιά ποιότητας ποσοτικοποιείται με ένα μέτρο ποιότητας, το οποίο διατυπώνει την απαίτηση ποιότητας για το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, προσδιορίζεται με μια μέθοδο αξιολόγησης της ποιότητας και συγκρίνεται με ένα επίπεδο συμμόρφωσης. Κάθε μέτρο ποιότητας που ορίζεται αφορά σε μια μόνο απαίτηση ποιότητας. Παρόλο που δύναται το μέτρο ποιότητας να προσδιοριστεί από διάφορες μεθόδους αξιολόγησης, ωστόσο στο μοντέλο ποιότητας καθορίζεται μια μόνο μέθοδος αξιολόγησης για κάθε μέτρο ποιότητας του οποίου το αποτέλεσμα συγκρίνεται με το αντίστοιχο επίπεδο συμμόρφωσης. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία στη ροή της διαδικασίας που επηρεάζει το αποτέλεσμα της ποιότητας, αφορά στον προσδιορισμό του μέτρου ποιότητας που θα χρησιμοποιηθεί κατά την αξιολόγηση καθώς αποτελεί συνήθεις πρακτική για λόγους διαχείρισης και τεκμηρίωσης των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης της ποιότητας να χρησιμοποιούνται για την εξέταση του ίδιου στοιχείου ποιότητας, επιμέρους στοιχείου ποιότητας και σκοπιάς ποιότητας περισσότερα του ενός μέτρα ποιότητας. Τα μέτρα αυτά αν και προκύπτουν από την υλοποίηση της ίδιας μεθόδου αξιολόγησης της ποιότητας καταγράφουν διαφορετικό αποτέλεσμα και συγκρίνονται με διαφορετικό επίπεδο συμμόρφωσης. Το ISO 19138 καθορίζει και περιγράφει ένα σετ από μέτρα ποιότητας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταγραφή του αποτελέσματος που προκύπτει από την αξιολόγηση της ποιότητας δεδομένων. Για κάθε επιμέρους στοιχείο ποιότητας προτείνονται για εφαρμογή περισσότερα του ενός μέτρα ποιότητας και η επιλογή του καταλληλότερου ε- ξαρτάται από την φύση δεδομένων και την προβλεπόμενη χρήση τους. Το ISO 19138 δεν περιγράφει κάθε πιθανό μέτρο ποιότητας που δύναται να απαιτηθεί για την καταγραφή της ποιότητας χωρικών δεδομένων, αλλά προτείνει ένα σετ από μέτρα ποιότητας που χρησιμοποιούνται συνήθως και καλύπτουν μεγάλο εύρος σε τύπους δεδομένων. Στον α- κόλουθο πίνακα φαίνονται τα βασικά μέτρα ποιότητας και οι τύποι τιμής ποιότητας που προτείνει το ISO 19138. Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 479

Πίνακας 3. Βασικά μέτρα και τύποι τιμής ποιότητας (ISO 19138). Μέτρο Ποιότητας Ορισμός Τιμή Παράδειγμα Error indicator Correctness indicator Error count Δείκτης ότι κάποιο στοιχείο είναι λανθασμένο. Boolean False Δείκτης ότι κάποιο στοιχείο είναι ορθό. Boolean True Συνολικό πλήθος στοιχείων που παρουσιάζουν σφάλμα. Ακέραιος αριθμός Correctness count Συνολικό πλήθος στοιχείων που είναι ορθά. Ακέραιος αριθμός Error rate Correctness rate Πλήθος εσφαλμένων στοιχείων σε σχέση με το συνολικό πλήθος των στοιχείων που θα έπρεπε να αναπαρίστανται στα δεδομένα. Πλήθος ορθών στοιχείων σε σχέση με το συνολικό πλήθος των στοιχείων που θα έ- πρεπε να αναπαρίστανται στα δεδομένα. Αριθμός Ποσοστό Αναλογία Αριθμός Ποσοστό Αναλογία 11 571 0,0255 2,55% 21:823 0,9745 97,45% 802:823 Όπως προαναφέρθηκε είναι δυνατό στην εξέταση μιας συνιστώσας ποιότητας ως αποτέλεσμα της αξιολόγησης να καταγραφεί διαφορετικό μέτρο ποιότητας, το οποίο εξετάζεται με διαφορετικό επίπεδο συμμόρφωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εξέταση της τοπολογικής συνέπειας ενός συνόλου διανυσματικών χωρικών δεδομένων. Ας υποθέσουμε ότι εξετάστηκαν 35.000 πολύγωνα και μετά την αξιολόγηση προέκυψε ότι 15 από αυτά επικαλύπτονται. Χρησιμοποιώντας ως βασικό μέτρο ποιότητας το error count το αποτέλεσμα της αξιολόγησης μπορεί να αποδοθεί ως α) αριθμός Α = 15, β) ποσοστό Α = 0,042% ή γ) αναλογία Α = 15/35000. Το αποτέλεσμα της αξιολόγησης στη συνέχεια συγκρίνεται με το όριο αποδοχής (επίπεδο συμμόρφωσης) που έχει τεθεί και το αποτέλεσμα κρίνεται αποδεκτό ή απορριπτέο. Για παράδειγμα αν το επίπεδο συμμόρφωσης ορίζει μηδενικό αριθμό επιτρεπόμενων παραβιάσεων στα δεδομένα (σύνηθες για τοπολογικές παραβιάσεις επειδή εξετάζονται αυτοματοποιημένα), το αποτέλεσμα κρίνεται απορριπτέο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ως βασικό μέτρο ποιότητας για τον ίδιο έλεγχο μπορεί να χρησιμοποιηθεί το error indicator. Στο παραπάνω περιγραφόμενο παράδειγμα, το αποτέλεσμα της αξιολόγησης αποδίδεται με μεταβλητή Boolean απευθείας ως απορριπτέο (false). Τα δύο χρησιμοποιούμενα μέτρα ποιότητας αν και αποδίδουν στην ουσία το ίδιο αποτέλεσμα, το εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο. Ολοκληρώνοντας, για την καλύτερη κατανόηση της προτυποποιημένης διαδικασίας εκτίμησης της ποιότητας όπως περιγράφεται στο ISO 19114, μέσα από το παράδειγμα της εξέτασης της ακρίβειας θέσης των κτηματολογικών διαγραμμάτων, περιγράφεται η δομή καταγραφής των μετρήσεων ποσοτικοποίησης της ποιότητας. Οι απαιτήσεις ποιότητας και τα επίπεδα συμμόρφωσης περιγράφονται στην παράγραφο 7.3.5 των αναθεωρημένων τεχνικών προδιαγραφών κτηματογράφησης (ΦΕΚ 1156/ 24-06-2008) του Εθνικού Κτηματολογίου [13]. 480 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Κτηματογραφηθείσα Περιοχή: ΔΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Προδιαγραφή προϊόντος: KTQCR-GAD-01 Τεχνικές Προδιαγραφές μελετών για τη δημιουργία Εθνικού Κτηματολογίου, κεφ. 7, 7.3.5 (ΦΕΚ 1156/24-06-2008) Συνιστώσες ποιότητας Εφαρμογή DQ_Scope Στη βάση δεδομένων των χωρικών κτηματολογικών στοιχείων, το σύνολο των κόμβων των πολυγώνων που προσδιορίζουν όρια γεωτεμαχίων. DQ_Element Ακρίβεια θέσης DQ_Subelement Απόλυτη ή εξωτερική ακρίβεια DQ_Measure Mean value of positional uncertainties (ISO19138) DQ_MeasureDesc Γεωμετρική ακρίβεια των κτηματολογικών διαγραμμάτων σε σχέση με το ΕΣΓΑ 87. Αποδίδεται ως μέσο τετραγωνικό σφάλμα αποκλίσεων για ένα σετ από σημεία, οι οποίες καθορίζονται με βάση την απόσταση μεταξύ της μετρημένης στο διάγραμμα θέσης του σημείου και της αντίστοιχης θέσης που θεωρείται ως αληθινή (πεδίο). DQ_MeasureID 28 DQ_EvalMethod DQ_EvalMethodType Εξωτερική / άμεση DQ_EvalMethodDesc Χρησιμοποιείται μη-αυτοματοποιημένος δειγματοληπτικός έλεγχος. Τυχαία δειγματοληψία σύμφωνα με τις απαιτήσεις της παραγράφου 7.6.7.5 των τεχνικών προδιαγραφών. Για κάθε μέτρηση υπολογίζεται η οριζοντιογραφική απόκλιση μεταξύ των συντεταγμένων του σημείου αυτού όπως προέκυψαν από μετρήσεις στο πεδίο και των αντίστοιχων συντεταγμένων του στα χωρικά δεδομένα. Αφού υπολογιστούν οι αποκλίσεις για το σύνολο των εξεταζόμενων σημείων, υπολογίζεται το μέσο τετραγωνικό σφάλμα RMSE των αποκλίσεων που απομένουν. DQ_QualityResult DQ_ValueType Μέτρηση DQ_Value Συμπληρώνεται το αποτέλεσμα της αξιολόγησης DQ_Date DQ_ValueUnit Μέτρα Συμπληρώνεται η ημερομηνία υλοποίησης του ελέγχου DQ_ConformanceLevel RMSEx 0,40m - RMSEy 0,40m - RMSExy 0,56m Έκδοση: 01/Σεπ. 2010 Αναθεωρεί την έκδοση: Σελίδα: 1 από 18 Αρχείο: KTQCR-GAD-01 Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 481

5 Συμπεράσματα Η ποιότητα καθορίζεται ως «σύνολο χαρακτηριστικών ενός προϊόντος που αναφέρονται στη δυνατότητά του να ικανοποιήσει συμφωνημένες και προφανείς ανάγκες» (ISO 8402). Χωρίς λεπτομερέστερο καθορισμό αυτών των χαρακτηριστικών ο καθορισμός της ποιότητας δεν έχει νόημα. Τα χαρακτηριστικά αυτά παραδοσιακά καλούνται στοιχεία ποιότητας, (quality elements) και περιγράφουν τα δομικά στοιχεία της ποιότητας που είναι απαραίτητα για τη διενέργεια των μετρήσεων με στόχο την εκτίμηση της ποιότητας των δεδομένων. Οι ορισμοί των στοιχείων ποιότητας των διανυσματικών χωρικών δεδομένων προέρχονται κυρίως από υπάρχοντα πρότυπα όπως το ISO 19113. Με βάση την υπάρχουσα γνώση και με στόχο τη χρηστικότητα και τη διαλειτουργικότητα των χωρικών δεδομένων, πολυάριθμοι οργανισμοί καθώς και η ερευνητική κοινότητα έχουν δημοσιεύσει πρότυπα και διαδικασίες για την εκτίμηση και την τεκμηρίωση της ποιότητάς τους. Για την εκτίμηση της ποιότητας της χωρικής πληροφορίας εκτός της υιοθέτησης ενός αναγνωρισμένου προτύπου, απαιτείται η σύνταξη και χρήση υλοποιήσιμου μοντέλου ποιότητας (Quality Model) καθώς και η υιοθέτηση αποτελεσματικού συστήματος διαχείρισης της ποιότητας (ΣΔΠ - Quality Management System), για να διασφαλιστεί ότι η διαδικασία παραγωγής της χωρικής πληροφορίας εξάγει δεδομένα με την επιθυμητή ποιότητα. Ένα τέτοιο είδους σύστημα θα πρέπει να καλύπτει μια αλληλουχία διαδικασιών για την εκτίμηση της ποιότητας των δεδομένων, η οποία θα εγγυάται ότι η παραγόμενη πληροφορία διατηρεί την προκαθορισμένη στις προδιαγραφές ποιότητα. Στην ουσία με την εφαρμογή ενός ΣΔΠ η ποιότητα των παραγόμενων δεδομένων υπεισέρχεται σε όλες τις φάσεις της παραγωγής τους από τον προσδιορισμό των απαιτήσεων του χρήστη μέχρι και την παράδοση σε αυτόν, των δεδομένων που δημιουργήθηκαν και η χρήση του μοντέλου ποιότητας διασφαλίζει ότι το τελικά παραγόμενο προϊόν καλύπτει το σύνολο των απαιτήσεων ποιότητας που τέθηκαν. Στο πλαίσιο της διαλειτουργικότητας των δεδομένων, η ανάγκη υιοθέτησης συγκεκριμένων απαιτήσεων ποιότητας ανά είδος χαρτογραφικού προϊόντος αποτελεί βασικό στόχο τόσο των παραγωγών όσο και απαίτηση των χρηστών της πληροφορίας. Προκειμένου λοιπόν να καταγραφούν, συνήθως υπό μορφή μεταδεδομένων, για κάθε διαθέσιμο χαρτογραφικό προϊόν συγκεκριμένοι ποσοτικοί δείκτες ποιότητας αναγνωρίσιμοι από οποιονδήποτε εν δυνάμει χρήστη των δεδομένων, απαιτείται η υιοθέτηση υλοποιήσιμων μοντέλων ποιότητας και πρότυπων διαδικασιών αξιολόγησης της ποιότητας. Επίσης, αν και η αξιολόγηση της ποιότητας ακόμη και ομοειδών χαρτογραφικών δεδομένων υλοποιείται με διαφορετικές μεθοδολογίες, ανάλογα με την οπτική σκοπιά και την εμπειρία του ελέγχοντα, ωστόσο υπάρχει ανάγκη προτυποποίησης των διαδικασιών της. Ο ρόλος των πρότυπων διαδικασιών κατά την αξιολόγηση της ποιότητας διασφαλίζει εκτός από την απόκτηση του επιθυμητού ποσοτικού αποτελέσματος της ποιότητας και άλλα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την καταγραφή και τεκμηρίωση του αποτελέσματος αυτού. Μια ο- μάδα προτύπων που καλύπτει τις απαιτήσεις για τυποποίηση των διαδικασιών αξιολόγησης για την εκτίμηση της ποιότητας των δεδομένων αποτελείται από τα ISO 19113, ISO 19114 και ISO 19138. Ουσιαστική προσπάθεια εφαρμογής των προδιαγραφών του προγράμματος INSPIRE, γίνεται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ESDIN, το οποίο εκτός των άλλων - καλύπτει και το αντικείμενο της δημιουργίας μοντέλου ποιότητας των χωρικών δεδομένων που εντάσσονται το Παράρτημα Ι της οδηγίας [14]. 482 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010

Bιβλιογραφία [1] Federal Geographic Data Committee, (1999), Spatial Data Transfer Standard (SDTS), FGDC, Washington, D.C. (Ref. No FGDC-STD-002). [2] ISO σειρά 2859 διεθνή πρότυπα (1999-2006), Sampling procedures for inspection by attributes, International Organization for Standardization, Geneva. [3] ISO σειρά 3951 διεθνή πρότυπα (2005-2007), Sampling procedures for inspection by variables, International Organization for Standardization, Geneva. [4] ISO 8402 διεθνές πρότυπο (1994), Quality management and quality assurance -- Vocabulary, International Organization for Standardization, Geneva. [5] ISO 8422 διεθνές πρότυπο (2006), Sequential sampling plans for inspection by attributes, International Organization for Standardization, Geneva. [6] ISO 8601 διεθνές πρότυπο (2004), Data elements and interchange formats -- Information interchange - Representation of dates and times, International Organization for Standardization, Geneva. [7] ISO 19113 διεθνές πρότυπο (2002), Geographic information Quality principles, first Edition 2002, International Organization for Standardization, Geneva. [8] ISO 19114 διεθνές πρότυπο (2003), Geographic information Quality evaluation procedures, International Organization for Standardization, Geneva. [9] ISO 19115 διεθνές πρότυπο (2003), Geographic information Metadata, International Organization for Standardization, Geneva. [10] ISO 19138 διεθνές πρότυπο (2006), Geographic information Data quality measures, International Organization for Standardization, Geneva. [11] Καββάδας, Ι. 2007, Τα πρότυπα ISO στην ανάπτυξη μοντέλου ποιότητας χωρικής πληροφορίας», Μεταπτυχιακή διατριβή, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Γεωπληροφορική, Σχολή Α- γρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. [12] Καββάδας, Ι., Τσούλος Λ. 2008, Τα πρότυπα ISO στην ανάπτυξη μοντέλου ποιότητας χωρικής πληροφορίας», Πρακτικά 10ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας, 12-14 Νοεμβρίου 2008, Ιωάννινα. [13] Κτηματολόγιο Α.Ε. (2008), Έγκριση αναθεώρησης τεχνικών προδιαγραφών των μελετών κτηματογράφησης για τη δημιουργία Εθνικού Κτηματολογίου, ΦΕΚ 1156 / 24-06-2008, Αθήνα. [14] http://www.esdin.eu/ Πρότυπα, Προδιαγραφές, Ποιότητα 483

484 11 ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας Η Χαρτογραφία του Ελληνικού Κράτους, 8-11/12/2010